32 Dywizjon Artylerii Lekkiej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1931 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Rodowód |
2 Pułk Artylerii Polowej |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
mjr Wolford |
| Ostatni |
ppłk Tadeusz Tabiszewski |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
32 Dywizjon Artylerii Lekkiej (32 dal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego.
Historia oddziału[edytuj | edytuj kod]
W 1924 II dywizjon 28 pułku artylerii polowej został przeniesiony z Zajezierza k. Dęblina do Rembertowa, gdzie pełnił rolę manewrowego pododdziału artylerii Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia[1][2]. W zatwierdzonej 4 grudnia 1928 przez ministra spraw wojskowych nowej organizacji Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia stwierdozno, że komendantowi centrum podlegają bezpośrednio: baon manewrowy i dyon jednego z pułków artylerii polowej wyznaczony jako manewrowy[3].
Na przełomie 1930 i 1931 na bazie Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia zostało utworzone Centrum Wyszkolenia Piechoty. Równocześnie przeprowadzono reorganizację 10 i 28 pułków artylerii polowej polegającą na tym, że:
- II/28 pap w Rembertowie został przemianowany na dywizjon manewrowy artylerii – jednostkę wyszkoleniową i mobilizacyjną podległą administracyjnie komendantowi Centrum Wyszkolenia Piechoty, a pod względem wyszkolenia dowódcy 1 Grupy Artylerii,
- wchodzące w skład II/28 pap 5. i 6. baterie, przemianowane odpowiednio na 2. i 3. baterię,
- utworzono pluton łączności dywizjonu manewrowego artylerii,
- III/10 pap w Różanie został przemianowany na II/28 pap,
- 9. bateria 10 pap została przemianowana na 1. baterię dywizjonu manewrowego artylerii i 5 lutego 1931 dyslokowana z Różana do Rembertowa,
- w Łodzi na bazie I i II dywizjonów 10 pap został zorganizowany nowy III dywizjon tego oddziału[1][4][5][6].
3 stycznia 1931 dowódca dywizjonu manewrowego artylerii podpisał pierwszy został dzienny[7].
Nowo powstała jednostka kontynuowała tradycje powstałego w marcu 1919 we Włoszech III dywizjonu 2 pułku artylerii polowej oraz III dywizjonu 7 pułk artylerii polowej utworzonego na terytorium Francji, który po przybyciu do kraju i zjednoczeniu Armii Polskiej we Francji z armią krajową został przemianowany na III dywizjon 113 pułku kresowego artylerii polowej, 7 marca 1920 przemianowany na III dywizjon 18 pułku artylerii polowej, w końcu 7 września 1921 w Zambrowie wcielony w skład nowo powstałego 28 pułku artylerii polowej.
Głównym zadaniem dywizjonu była obsługa Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, a później Centrum Wyszkolenia Piechoty. W szczególności oddział brał udział w ćwiczeniach specjalnych (doświadczalnych), których zadaniem było wypracowanie nowych zasad walki oraz współpracy piechoty i kawalerii z artylerią. Ponadto dywizjon brał udział w ćwiczeniach pokazowych, organizowanych dla oficjeli krajowych i zagranicznych, a także w badaniach nowego sprzętu artyleryjskiego tak krajowego jak i zagranicznego[8].
31 grudnia 1931 na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. ministra spraw wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego dywizjon manewrowy artylerii przy CWPiech. został przemianowany na 32 dywizjon artylerii lekkiej[9].
Na podstawie rozkazu I wiceministra spraw wojskowych L.dz. 265/Tjn. Org. Og. z 14 marca 1935 dywizjon otrzymał prawa jednostki administracyjnej[7].
W tym samym roku Wojskowe Biuro Historyczne wydało „Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej”. Autorem opracowania był por. art. Edward Tadeusz Korczowski, oficer 32 dal, zamordowany wiosną 1940 w Charkowie[10].
30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych ustalił dzień 6 czerwca, jako datę święta dywizjonu[11]. Oddział miał obchodzić swoje święto w rocznicę bitwy pod Oratowem[12], lecz 20 lutego 1937 minister spraw wojskowych zmienił datę święta na dzień 24 maja[13], w rocznicę wyjazdu jednostki z Francji do Polski[12].
Z dniem 1 października 1937 3. bateria została przezbrojona w 100 mm haubice wz. 14/19P, natomiast armaty będące dotychczas na jej uzbrojeniu zostały zakonserwowane i zdeponowane w magazynach mobilizacyjnych[14].
Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]
Dywizjon był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjny „W” dowódca dywizjonu był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji 32 pułku artylerii lekkiej (bez II dywizjonu[a]) oraz 41 dywizjonu artylerii lekkiej. Pierwszy z wymienionych wyżej oddziałów był formowany w mobilizacji niejawnej (alarmowej), w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, natomiast 41 dal w I rzucie mobilizacji powszechnej[16].
24 sierpnia 1939 o godz. 4.00 rozpoczęto mobilizację 32 pal. Dowództwo pułku razem z I dywizjonem mobilizowało się w koszarach w Rembertowie, natomiast III dywizjon w rejonie Zielonej i Kawęczyna[17]. 26 sierpnia mobilizacja została zakończona[17].
30 sierpnia 1939 ogłoszono mobilizację powszechną[18]. Następnego dnia rozpoczęto mobilizację 41 dal. Dywizjon formował się w Zielonej, a jego organizację zakończono 3 września[19].
Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal[edytuj | edytuj kod]
6 września 1939, po zakończeniu mobilizacji, pozostałości dywizjonu zorganizowane w Oddział Zbierania Nadwyżek, wymaszerowały do Zajezierza[20] pod Dęblinem, gdzie organizował się Ośrodek Zapasowy Artylerii Lekkiej nr 1 pod dowództwem ppłk. Edmunda Bartkowskiego[21][22]. Oddział marszem pieszym przemieszczał się szosą lubelską. W rejonie Ryk oddział otrzymał rozkaz marszu do Lublina. 5 podchorążych z OZN 32 dal posiadających konie wierzchowe dołączyło do improwizowanego szwadronu kawalerii składającego się z podchorążych, dzieląc dalsze losy z Grupą „Kowel” płk. dypl. Leona Koca. Po dojściu na Lubelszczyznę nie są znane dalsze losy oddziału[20].
Żołnierze[edytuj | edytuj kod]
| Dowódcy dywizjonu | |
|---|---|
| Stopień, imię i nazwisko | Okres pełnienia funkcji |
| mjr armii francuskiej Wolford | 1919[23] |
| mjr art. Mikołaj Alikow | 1919 – I 1920[24] |
| kpt. / mjr art. Władysław Dawidajtis | I 1920[24] – XI 1922[25] |
| kpt. / mjr art. Mieczysław Karaszewicz | 15 XI 1922[26] – XI 1927[27] |
| mjr art. Karol I Lewandowski[b] | I 1931 – VII 1935 |
| mjr / ppłk art. Edward Błaszczyk | od 1 X 1935[30] |
| mjr / ppłk dypl. art. Tadeusz Tabiszewski | IV 1938[12] – VIII 1939 |
| Zastępcy dowódcy dywizjonu[c] (w latach 1938–1939 I zastępca dowódcy dywizjonu) | |
| mjr art. Antoni Tomaszewski | od XI 1935 |
| mjr art. Walerian Bartkiewicz | do VIII 1939 |
| Organizacja pokojowa i obsada personalna w marcu 1939[31][d] | Przydziały mobilizacyjne | |
|---|---|---|
| dowódca dywizjonu | ppłk dypl. art. Tadeusz Tabiszewski | dowódca 32 pal |
| I zastępca dowódcy dywizjonu | mjr art. Walerian Bartkiewicz | dowódca I/32 pal |
| II zastępca dywizjonu (kwatermistrz) | mjr art. Stefan Hernik | dowódca 41 dal |
| oficer gospodarczy | kpt. int. Bolesław Bronowski[e] | Oddział Zbierania Nadwyżek 32 dal |
| oficer żywnościowy | por. adm. (art.) Władysław Słuczanowski | OZN 32 dal |
| lekarz weterynarii | por. lek. wet. dr Tadeusz Daniel Jachimowicz | lekarz weterynarii 32 pal |
| dowódca plutonu łączności | por. art. Tomasz Bonar | dowódca 3/32 pal |
| komendant szkoły podoficerskiej | kpt. art. Jakub Gabryel | dowódca 1/32 pal |
| p.o. dowódcy 1 baterii | ppor. art. Henryk Kencik | oficer łączności 32 pal |
| dowódca plutonu | ppor. Alfons Wiktor Maćkowiak | oficer zwiadowczy 9/32 pal |
| dowódca 2 baterii | kpt. art. Józef Ambroży Rylski | 41 dal |
| dowódca plutonu | por. art. Józef Kotowicz | oficer zwiadowczy 32 pal |
| dowódca 3 baterii | por. art. Zbigniew Rawicz-Twaróg | dowódca 8/32 pal |
| dowódca plutonu | ppor. art. Leon Czengery | dowódca plutonu topograficzno-ogniowego 32 pal |
| na kursie | por. art. Józef Piotr Burdyn | dowódca 2/32 pal |
| Kawalerowie Virtuti Militari | |||
|---|---|---|---|
| Żołnierze III/18 pap odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[36][37] | |||
| mjr Władysław Dawidajtis | st. ogn. Walenty Ceglarek | plut. Paweł Wach | bomb. Antoni Andrzejewski |
Symbole[edytuj | edytuj kod]
- Sztandar
4 grudnia 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 32 dywizjonu artylerii lekkiej[38]. Sztandar wręczył gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki na Polu Mokotowskim w Warszawie 26 maja 1938, podczas uroczystości wręczenia sztandarów oddziałom artylerii OK Warszawa i Łódź oraz oddziałom pancernym z całej Polski. O losach sztandaru brak wiadomości[39].
Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach[38]:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
- w prawym dolnym rogu – godło Mazowsza,
- w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 32 dal,
na ramionach krzyża kawalerskiego:
- na górnym – „La Mandria di Chivasso 15.II.1919”,
- na dolnym – „Dubno 13.VII.1920”,
- na lewym – „Oratów 6.VI.1920”,
- na prawym – „Sarnowa Góra 17-18.VIII.1920”.
- Odznaka pamiątkowa
30 kwietnia 1936 minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 32 dal[40]. Odznaka jednoczęściowa o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego. Ramiona krzyża pokryteciemnozieloną emalią. Krawędzie ramion złote. Na środku krzyża nałożona okrągła tarcza, emaliowana, ciemnozielona. W otoku tarczy złoty wieniec laurowy. W centrum tarczy złocony numer i inicjały dywizjonu „32 DAL”[41]. Wykonawcą srebrnych, złoconych i emaliowanych odznak oficerskich był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[42]. Łącznie nadano 581 odznak[43].
- Barwy
10 czerwca 1931 minister spraw wojskowych ustalił, że oficerowie i szeregowi dyonu manewrowego artylerii przy CWPiech. mieli nosić łapki i wypustki w takich samych kolorach jak obowiązujące w pułkach artylerii polowej, lecz bez numerów na naramiennikach[44].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ II dywizjon 32 pal był mobilizowany przez Centralną Szkołę Podoficerów KOP w Osowcu[15].
- ↑ Mjr art. Karol I Lewandowski ur. 3 listopada 1889. Do Wojska Polskiego został przyjęty z byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej. 2 grudnia 1930 został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 15. lokatą w korpusie oficerów artylerii[28]. Po zwolnieniu ze stanowiska dowódcy dywizjonu został przeniesiony w stan spoczynku. 24 maja 1937 na święcie dywizjonu odebrał odznakę pamiątkową[29]. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
- ↑ Stanowisko zastępcy dowódcy dywizjonu zostało utworzone pod koniec 1935[7].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[32].
- ↑ kpt. int. Bolesław Bronowski ur. 11 lutego 1897 we wsi Pawłówka, w powiecie równieńskim, w rodzinie Lucjana i Antoniny z Kotowskich[33]. Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi[34]. 6 września 1939 w składzie OZN 32 dal wyruszył z Rembertowa do Zajezierza[35]. Wiosną 1940 został zamordowany w Charkowie[33].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Korczowski 1935 ↓, s. 22.
- ↑ Przybyszewski 2002 ↓, s. 13.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 34 z 4 grudnia 1928 roku, poz. 365.
- ↑ Jarno 2001 ↓, s. 146.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 7-8.
- ↑ Kuprianis 2010 ↓, s. 129.
- ↑ a b c Zarzycki 1998 ↓, s. 8.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 9.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 31 grudnia 1931, poz. 473.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 242.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 30 kwietnia 1936, poz. 69.
- ↑ a b c Zarzycki 1998 ↓, s. 11.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 2 z 20 lutego 1937, poz. 19.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 8-9.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 315.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 250, 311.
- ↑ a b Zarzycki 1998 ↓, s. 12.
- ↑ Zarzycki 1995 ↓, s. 218.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 24-25.
- ↑ a b Zarzycki 1998 ↓, s. 28-29.
- ↑ Głowacki 1986 ↓, s. 21.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 305.
- ↑ Korczowski 1935 ↓, s. 4.
- ↑ a b Korczowski 1935 ↓, s. 5.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 44 z 18 listopada 1922 roku, s. 833.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 51 z 3 grudnia 1922 roku, s. 888.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 326.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930 roku, s. 330.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 31-32.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 99.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 747-748.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
- ↑ a b Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 44.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 342.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 28.
- ↑ Korczowski 1935 ↓, s. 23.
- ↑ Tyszkiewicz 1931 ↓, s. 35.
- ↑ a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937, poz. 233.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 307.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 30 kwietnia 1936, poz. 70.
- ↑ Sieradzki i Wielecki 1994 ↓.
- ↑ Sieradzki i Wielecki 1994 ↓, s. 79.
- ↑ Zarzycki 1998 ↓, s. 32.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 15 z 10 czerwca 1931, poz. 191.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
- Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
- Edward Tadeusz Korczowski: Zarys historji wojennej 32–go dywizjonu artylerji lekkiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929-1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
- Andrzej M. Przybyszewski: 28 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2002, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-88773-29-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Rudolf Sieradzki, Henryk Wielecki: Wojsko Polskie 1921-1939. Organizacja i odznaki artylerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1994. ISBN 83-85621-44-X.
- Aleksander Tyszkiewicz: Zarys historji wojennej 28–go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
- Piotr Zarzycki: 32 Dywizjon Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 64. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 978-83-87103-49-1.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.