4 Pułk Artylerii Ciężkiej (1920)
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1920 |
| Rozformowanie |
1920 |
| Tradycje | |
| Kontynuacja | |
| Działania zbrojne | |
| wojna polsko-bolszewicka | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
4 pułk artylerii ciężkiej (4 pac) – oddział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Wiosną 1919 przystąpiono do formowania brygad artylerii dla dywizji piechoty. Brygada składała się z dowództwa, pułku artylerii polowej i pułku artylerii ciężkiej (dywizjon trzybateryjny). Drugi dywizjon pułku artylerii ciężkiej przeznaczony był do rezerwy artylerii Naczelnego Dowództwa[1].
Dekretem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego z 1 września 1919 wyznaczeni zostali dowódcy wszystkich istniejących wówczas ośmiu pułków artylerii ciężkiej. Dowódcą 4 pułku artylerii ciężkiej został ppłk Władysław Kierdej-Zamojski[2]. Latem 1920 jego bateria zapasowa stacjonowała w Kaliszu[a].
Opracowany w październiku plan rozbudowy artylerii do końca 1919 przewidywał, że z dniem 31 grudnia zakończona zostanie organizacja baterii i dowództw formowanych w kraju przez baterie zapasowe pułków artylerii. W okresie od października do końca grudnia 1919 bateria zapasowa 4 pułku artylerii ciężkiej miała wystawić baterie 4, 5, 6 oraz dowództwo II dywizjonu[4].
W celu zapewnienia wsparcia artylerii ogólnego działania, na mocy rozkazu z 31 marca 1920 z oddziałów artylerii Frontu Wołyńskiego sformowana została Grupa Rezerwowa Ciężkiej Artylerii NDWP. W jej skład wszedł między innymi sztab II dywizjonu 4 pac oraz 4., 5. i 3 bateria artylerii[5].
Formowanie i walki pułku[edytuj | edytuj kod]
Powstanie i działania I dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
5 grudnia 1918 w Przemyślu rozpoczęto formowanie 1 Przemyskiego pułku artylerii ciężkiej. Jednak już 18 grudnia przemianowano pułk na 2 pułk artylerii ciężkiej[6]. 21 stycznia 1919 powstała 1 bateria por. Karola Błaszkowicza. Na uzbrojeniu posiadała dwie austriackie haubice 15 cm wz. 1914. Po osiągnięciu gotowości bojowej, 5 marca wyruszyła na front ukraiński[7][6]. Pod koniec lutego zorganizowana została 2 bateria por. Tadeusza Bodnara uzbrojona w dwie niemieckie armaty 105 mm wz. 17i 3 bateria por. Adama Świtalskiego z dwoma austriackimi armatami 104 mm wz. 1915 L/35. Obie baterie wyruszyły 15 kwietnia na front przeciwukraiński. 15 maja, zorganizowane już dowództwo dywizjonu pod kierunkiem kpt. Leopolda Cehaka, dołączyło do baterii[8][9].
- Walki na froncie ukraińskim
5 marca 1 bateria przegrupowała się transportem kolejowym do Rodatycz. Współdziałając z piechotą, wzięła udział w walkach pod Bratkowicami. Jednak wobec przerwanie linii kolejowej Przemyśl – Lwów, została wycofana do Sadowej Wiszni. Tam broniła miejscowości od strony Kulmatycz i Boriatyna. W kwietniu 1919, w czasie operacji gen. Iwaszkiewicz mającej na celu odblokowanie Lwowa, walczyły już wszystkie baterie dywizjonu[10]. Dywizjon wziął też udział w ofensywie majowej w Małopolsce Wschodniej. Dowódcy dywizjonu podporządkowano też kilka baterii 12 pułku artylerii polowej. Dywizjon wspierał działania 4 Dywizji Piechoty, która z Mościsk nacierała na Sambor i Drohobycz[11]. W czerwcu dywizjon przemianowany został na I/4 pułku artylerii ciężkiej[12][9]. W okresie przeciwuderzenia wojsk ukraińskich znad Zbrucza, dywizjon stosował ogień zaporowy w rejonie Niżkowa i Antonówki[13]. W działaniach odwrotowych walczył na odcinku Jezupol – Mariampol, a następnie odszedł pod Chodorów. Pod koniec czerwca ruszyła kolejna polska ofensywa na Zbrucz. Po sforsowaniu Świrża dywizjon ruszył w kierunku na Bukaczowce do Wygody[14]. Dalej forsował Gniłą Lipę i Strypę. Od 6 do 15 lipca baterie walczyły pod Trybuchowcami. Ostatecznie wojska ukraińskie zostały rozbite i wycofały się za Zbrucz[11][15].
- Walki na froncie przeciwbolszewickim
31 lipca 1919 dywizjon w składzie 4 Dywizji Piechoty wyruszył znad Zbrucza do Brodów. W ofensywie na Równe wzięła udział 3 bateria. Pod koniec sierpnia dywizjon został rozmieszczony w Ostrogu, a 3 bateria na Polesiu ubezpieczała pozycje polskie wzdłuż Uborci[16]. W czasie wyprawy kijowskiej dywizjon stał w odwodzie Naczelnego Wodza. Naczelnego Wodza. Jednak w związku z I ofensywą Tuchaczewskiego na Białorusi, 1 i 3 bateria przerzucone zostały do Smolewicz[17][16]. Tu baterie wzięły udział w walkach w rejonie Zamostocze–Wołoduta. W czerwcu nastąpił okres walk pozycyjnych z nieprzyjacielem. Baterie likwidowały włamania w rejonie Żamówki. 4 lipca ruszyła II ofensywa wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Dywizjon cofał się w kierunku na Baranowicze – Słonim. Nad Zelwą 3 bateria wpadła w zasadzkę, ale dzięki uporczywej obronie uchroniła się przed wzięciem do niewoli. Pod Kamieńcem Litewskim ta sama bateria wspierała VIII Brygadę Piechoty[18]. Potem wycofywała się nadal, przeszła Wisłę pod Góra Kalwaria i została skierowana do Kalisza na przezbrojenie[19]. W bitwie warszawskiej wzięła udział tylko 2 bateria. Walczyła dniach od 13 do 15 sierpnia pod Okuniewem wspierała piechotę 8 DP, a po rozpoczęciu kontrofensywy zwalczała artylerię sowiecką w Chobotach i Michałowie[20]. W pościgu za nieprzyjacielem I dywizjon (bez 3 baterii) przydzielony został do 6 Armii. Przerzucony transportami kolejowymi do Małopolski Wschodniej, wspólnie z VIII Brygadą Piechoty brał udział w forsowaniu Świrża i natarciu na Rohatyn. 14 września odpierał ataki na Firlejów, a następnego dnia, uczestnicząc w zdobyciu Kolesa, zakończyły szlak bojowy[21][22].
W styczniu 1921 dywizjon przeszedł w okolice Ostrołęki, gdzie zostaje przemianowany na 4 dywizjon artylerii ciężkiej. W połowie maja dywizjon przetransportowany został do Kalisza, a w październiku stał się I dywizjonem 8 pułku artylerii ciężkiej z siedzibą w Toruniu. W niespełna dwa miesiące później został przemianowany na II dywizjon 8 pułku artylerii ciężkiej z siedzibą w Grudziądzu. Wiosną 1922 ostatecznie wszedł w skład „pokojowego” 9 pułku artylerii ciężkiej, jako jego III dywizjon ze zmianą numeracji baterii. 1 bateria stała się 7., 2 bateria–8., a 9 bateria–9. Do Siedlec dywizjon przybył 15 kwietnia 1922[23][12].
Powstanie i działania II dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
Początek II dywizjonu 4 pułku artylerii polowej dał sformowany we Włocławku 10 kwietnia ćwiczebny dywizjon artylerii polowej. Dowódcą dywizjonu został mjr Jerzy Kosacki[24]. W lipcu dywizjon został przeniesiony do Pabianic i 21 lipca przemianowany na II/4 pac. W grudniu ukończono organizację dywizjonu, a jego baterie otrzymały: 4 bateria – armaty kal. 105 mm, a 5. i 6 – haubice kal. 155 mm. Na początku stycznia 1920 dywizjon odjechał na Front Wołyński, ale dopiero 19 marca w rejonie Olewska 8 bateria oddała pierwsze strzały do nieprzyjaciela[25].
Od 13 maja dywizjon działał w rejonie Browar, a 25 czerwca został załadowany w Olewsku do eszelonów i przewieziony na Front Północno-Wschodni, z przydziałem do 4 Dywizji Piechoty. Podczas odwrotu stoczył zaciętą walkę pod Stołowiczami. W okresie bitwy warszawskiej 12 sierpnia dywizjon zajął stanowiska w rejonie Góry Kalwarii i bronił przepraw na Wiśle. Do końca sierpnia stał Gałachach[26]. 1 września został załadowany na eszelony i skierowany w rejon Przemyślan. Tu uczestniczył w walkach z bolszewikami wycofującymi się znad Gniłej Lipy. Następnie baterie brały udział w pościgu. Działania zakończył w Złoczowie. Stąd przewieziony został do Grodna i tu zastało go zawieszenie broni[26].
Po zakończeniu działań wojennych dywizjon przechodził kolejne zmiany organizacyjne. W listopadzie wszedł w skład 20 pułku artylerii ciężkiej, a od 27 maja 1921 stał się samodzielnym 29 dywizjonem artylerii ciężkiej. 27 listopada wszedł w struktury „pokojowego” 3 pułku artylerii ciężkiej jako jego III dywizjon[27].
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
| Obsada personalna pułku w 1920[28] | |
|---|---|
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
| Dowódca | ppłk Władysław Kierdej-Zamajski |
| Zastępca | mjr Jerzy Łunkiewicz |
| Adiutant | por. Antoni Giedroyć |
| Oficer łączności | ppor. Henryk Bełdycki |
| Oficer ordynansowy | ppor. Jan Pacyk |
| Dowódca I dywizjonu | mjr Leopold Cehak |
| Adiutant | ppor. Henryk Cibroń |
| Oficer łączności | ppor. Oskar Kuehnel |
| Oficer prowiantowy | ppor. Tadeusz Kasprowicz |
| Lekarz | por. lek. Michał Lewin |
| Lekarz wet. | por. lek. wet. Józef Ogonek |
| Dowódca 1 baterii | por. Karol Błaszkowicz |
| Oficer baterii | por. Tomasz Chmielnikowski |
| Oficer baterii | por. Michał Langerfeld |
| Oficer baterii | ppor. Ludomir Czech |
| Dowódca 2 baterii | por. Tadeusz Bodnar |
| Oficer baterii | por. Leon Malajka |
| Oficer baterii | ppor. Marian Perzyński |
| Oficer baterii | ppor. Kazimierz Scherier |
| Dowódca 3 baterii | por. Adam Świtałski |
| Oficer baterii | ppor. Artur Andzaurow |
| Oficer baterii | ppor. Józef Baran |
| Oficer baterii | ppor. Aleksander Barański |
| Oficer baterii | ppor. Leopold Fiedler |
| Oficer baterii | ppor. Kazimierz Szancer |
| Dowódca II dywizjonu | mjr Jerzy Kosacki |
| Adiutant | ppor. Witold Zapaśnik |
| Oficer łączności | ppor. Cezary Ramisz |
| Oficer prowiantowy | ppor. Adam Chacier |
| Lekarz | ppor. lek. Stanisław Smich |
| Lekarz wet. | ppor. lek. wet. Karol Jaroszyński |
| Dowódca 5 baterii | por. Franciszek Mołodyński |
| Oficer baterii | ppor, Jan Kadernożko |
| Oficer baterii | ppor. Józef Kuberski |
| Oficer baterii | ppor. Walerian Kuznowicz |
| Dowódca 6 baterii | por. Stefan Schlarp |
| Oficer baterii | por. Jan Knyszycha |
| Oficer baterii | ppor. Antoni Jaworowski |
| Oficer baterii | ppor. Owczarek |
| Oficer baterii | ppor. Władysław Pawłowski |
| Oficer pułku | ppor. Adolf Berkman |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 19.
- ↑ Wyszczelski 2006 ↓, s. 138.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 362.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 368.
- ↑ Tarczyński (red.) 2016 ↓, s. 1286.
- ↑ a b Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 68.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 4.
- ↑ Szczepański 1998 ↓, s. 6.
- ↑ a b Andzaurow 1929 ↓, s. 5.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 6.
- ↑ a b Szczepański 1998 ↓, s. 7.
- ↑ a b Spis byłych oddziałów WP 1935 ↓, s. 69.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 8.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 9.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 10.
- ↑ a b Andzaurow 1929 ↓, s. 11.
- ↑ Szczepański 1998 ↓, s. 7–8.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 18.
- ↑ Szczepański 1998 ↓, s. 8.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 31.
- ↑ Szczepański 1998 ↓, s. 9.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 30.
- ↑ Andzaurow 1929 ↓, s. 36.
- ↑ Zarzycki 1993 ↓, s. 4.
- ↑ Zarzycki 1993 ↓, s. 4–5.
- ↑ a b Zarzycki 1993 ↓, s. 5.
- ↑ Zarzycki 1993 ↓, s. 7.
- ↑ Tuliński 2020 ↓, s. 837.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Artemi Andzaurow: Zarys historii wojennej 9-go pułku artylerii ciężkiej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Wiktor Brummer, Wacław Zawadzki. Spis byłych oddziałów Wojska Polskiego. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (183), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 67. ISBN 83-87103-57-8.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa o Ukrainę 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2016. ISBN 978-83-7399-669-4.
- Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Piotr Zarzycki: 3 Pułk Artylerii Ciężkiej im. Króla Stefana Batorego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 28. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1993. ISBN 83-85621-25-3.