21 Pułk Artylerii Lekkiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej

21 Pułk Artylerii Polowej

Odznaka pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	25 maja
Nadanie sztandaru	29 maja 1938
Dowódcy
Ostatni	ppłk Wojciech Pluta
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Rzeszów, Kraków, Biała, Oświęcim
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	21 Dywizja Piechoty Górskiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej (21 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonach: Rzeszów, Kraków i Biała (III dywizjon w Oświęcimiu). Był organiczną jednostką artylerii 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Pod względem szkolenia podporządkowany był dowódcy 5 Grupy Artylerii. Jako datę święta pułkowego przyjęto dzień 25 maja – rocznicę rozpoczęcia formowania pułku.

Formowanie i walki

Jednostka sformowana została w lutym 1921 jako 21 pułk artylerii polowej. Początki oddziału związane są z powstaniem w lutym 1920 wywodzącej się z baterii zapasowej z Krakowa nowej baterii zapasowej. Nowa bateria otrzymała z krakowskiej baterii zapasowej i ze zbrojowni warszawskiej sprzęt na jeden dywizjon. Następnie została przeniesiona do Rzeszowa, gdzie sformowała I dywizjon. II dywizjon pułku był organizowany w połowie sierpnia 1920 przy baterii zapasowej 6 pap w Krakowie, a 3 da przy baterii zapasowej 2 pap Leg. w Radomiu. W skład III dywizjonu weszły baterie z ochotniczego 202 pap.

Kawalerowie Virtuti Militari

Order Virtuti Militari

Żołnierze I/21 pap odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1920:
kpt. Jan Geniusz	kpt. Karol Łopatkiewicz nr 1851	kan. Józef Mazurkiewicz

Ponadto 7 oficerów, 4 podchorążych i 25 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Pułk w okresie pokoju

Koszary w Bielsku-Białej – miejsce stacjonowania pułku

Haubice 100 mm wz. 1914/19P

29 sierpnia 1922 roku pułk przybył do Krakowa i zajął koszary na Dąbiu.

10 maja 1926 w Domu Żołnierza Polskiego dzięki staraniom garnizonowego Komitetu Opieki nad Żołnierzem odbyło się uroczyste pożegnanie pułku z garnizonem krakowskim. Dwa dni później o godz. 9.00 pułk opuścił koszary.

31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 21 pap został przemianowany na 21 pułk artylerii lekkiej.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
dowódca pułku	płk dypl. Konstanty Ważyński
I zastępca dowódcy	ppłk Wojciech Pluta
adiutant	por. Eustachy Jakubowski
lekarz medycyny	por. lek. Witold Aleksander Niewodoski
starszy lekarz weterynarii	mjr Franciszek Szkuta
oficer zwiadowczy	por. Henryk Piotr Porębski
oficer placu Bielsko	por. Józef Aleksander Lehnert
w dyspozycji dowódcy	por. Marian Karol Gadowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Józef Karol Jedynakiewicz
oficer mobilizacyjny	kpt. Jan Skulski
zastępca oficera mobilizacyjnego	por. Seweryn Tadeusz Marian Smólski
oficer administracyjno-materiałowy	por. Marian Jan Twardy
oficer gospodarczy	kpt. int. Marian Ludwik Rybakiewicz
oficer żywnościowy	por. Jan Tomaszewski
dowódca plutonu łączności	por. Kazimierz Szych
oficer plutonu	ppor. Józef Franciszek Maliński
dowódca szkoły podoficerskiej	kpt. Władysław Krzyściak *
dowódca plutonu	por. Jan Kalina (*)
dowódca plutonu	ppor. Rudolf Reimann (*)
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
dowódca I dywizjonu	mjr Józef I Kozieł
dowódca 1 baterii	kpt. Józef Podczaski
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Toczyłowski
dowódca 2 baterii	kpt. Kazimierz Ryłko
dowódca plutonu	ppor. Ryszard Stanisław Toczkowski
dowódca 3 baterii	vacat
dowódca plutonu	por. Stanisław Juraszek
dowódca II dywizjonu	mjr Stefan Pałucki
dowódca 5 baterii	kpt. Władysław Krzyściak (*)
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
dowódca 6 baterii	kpt. Stanisław VII Wojciechowski
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Stanisław Makowski
dowódca III dywizjonu	mjr Józef Korus
adiutant dywizjonu	kpt. Józef IV Jasiński
pomocnik dowódcy dywizjonu ds. gosp.	kpt. Antoni Żyromski
oficer zwiadowczy dywizjonu	por. Jan Kalina (*)
dowódca 7 baterii	p.o. por. Józef Misztal
dowódca plutonu	ppor. Rudolf Reimann (*)
dowódca 8 baterii	kpt. Jan Bronikowski
dowódca plutonu	ppor. Henryk Bandrowski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Jankowski
na kursie	por. Adolf Jan Młodnicki

Pułk w kampanii wrześniowej

W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

Pułk walczył w składzie 21 DPGórskiej

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk Pluta Wojciech
adiutant	por. Jakubowski Eustachy
oficer zwiadowczy	por. rez. Lewinger- Banachowski Mieczysław
oficer łączności	por. Porębski Henryk Piotr
oficer broni	ppor. rez. Magzamen Norbert
oficer płatnik	kpt. Rybakiewicz Marian
szef kancelarii pułku	st.ogn. Kanach Franciszek
I dywizjon
dowódca dywizjonu	mjr Koziełł Józef
dowódca 1 baterii	kpt. rez. Bujak Kazimierz
	ppor. Toczyłowski Wiktor
dowódca 2 baterii	ppor. rez. Grandowski Tadeusz
dowódca 3 baterii	por. Młodnicki Adolf
	ppor. Juraszek Stanisław
II dywizjon
dowódca	kpt. Krzyściak Władysław
dowódca 4 baterii	kpt. Knycz Zdzisław
	ppor. Pasierbiński Jerzy
dowódca 5 baterii	kpt. Kurowski Witold
dowódca 6 baterii	ppor. Reimann-Hanczewski Rudolf
III dywizjon
dowódca dywizjonu	kpt. Jasiński Józef
	kpt. Bronikowski Jan
dowódca 7 baterii	por. Misztal Józef
dowódca 8 baterii	kpt. Bronikowski Jan,
	ppor. Kuźniar Eugeniusz
dowódca 9 baterii	por. Jankowski Tadeusz

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii na krakowskich Błoniach - d-ca 21 pal odbiera sztandar z rąk Inspektora Armii gen. dyw. Juliusza Rómmla

Sztandar

4 grudnia 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 21 pal. 29 maja 1938 na Błoniach krakowskich, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył pułkowi sztandar.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata także znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 21 w wieńcach laurowych.
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godła miast Bielska i Białej,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 21 pal,

na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

• na górnym – „Rzeszów 25.V.1920”,
• na dolnym – „Gródek 29.VIII.1920”,
• na lewym – „Kuźnica 23.IX.1920”,
• na prawym – „Granne 20.VIII.1920”.

Odznaka pamiątkowa

11 marca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 21 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną emalią z czarną obwódką, srebrną krawędzią i zakończonymi kulkami. Na środek krzyża nałożona srebrzysta swastyka prawoskrętna z numerem pułku „21”, na skrzyżowanych złoconych lufach armatnich. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy. Istniała jednokolorowa wersja żołnierska

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk art. Romuald Kowalski (do 15 VIII 1922 → Rezerwa oficerów sztabowych DOK V)
• płk art. Karol Grodzicki (15 VIII 1922 – 2 X 1925 → zastępca szefa artylerii OK V)
• ppłk art. Edward d'Erceville (cz.p.o. od VII 1924)
• ppłk / płk art. Ignacy Bolesław Hermanowski (od 17 XI 1925)
• ppłk / płk art. dr Roman Władysław Odzierżyński (21 III 1928 – 19 VI 1933 → komendant Szkoły Strzelania Artylerii w Toruniu)
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (p.o. VI 1933 – IV 1934)
• płk art. dr Włodzimierz Dembiński (IV 1934)
• płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński (17 II 1938 – VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 21 DP)
• ppłk Wojciech Pluta (VIII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Adam Sielicki (15 X 1922 – 1924 → dowódca 14 dak)
• ppłk kontr. Gerald Vincent (od 15 VI 1924)
• ppłk art. Jan Geniusz (1928 – III 1929 → dowódca 6 pap)
• mjr / ppłk art. Ludomir Kryński (IV 1929 – XII 1930 → dowódca 5 dak)
• ppłk dypl. art. Tadeusz Roman Tomaszewski (XII 1930 – X 1932 → szef sztabu DOK V)
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (X 1932 – X 1935 → delegat SG przy DOKP Kraków)

Żołnierze 21 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Fizek Karol	podporucznik rezerwy	nauczyciel	gimnazjum w Cieszynie	Katyń
Kukucz Paweł	porucznik rezerwy	technik rolnik	Średnia Szkoła Rolniczo-Leśna Żyrowiczach	Katyń
Majchrowski Romuald	podporucznik rezerwy		naczelnik Zakładu Karnego w Bielsku-Białej	Katyń
Michałek Teodor	podporucznik rezerwy	nauczyciel	gimnazjum	Katyń
Probst Jóżef	podporucznik rezerwy	inżynier		Katyń
Rostkowski Zygmunt	podporucznik rezerwy	agronom		Katyń
Szarowicz Kazimierz	podporucznik rezerwy	absolwent WSH w Krakowie	Sąd w Lesku	Katyń
Tarach Zdzisław	podporucznik rezerwy	urzędnik	PKP	Katyń
Tatarczyk Henryk	podporucznik rezerwy	prawnik	sąd w Katowicach	Katyń
Wiśniowski Alfred	podporucznik rezerwy			Katyń

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Konstanty Czechowicz: Zarys historji wojennej 21-go pułku artylerji polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.