67 Dywizjon Artylerii Lekkiej
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. Stefan Koźniewski |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Uniejowem (9–11 IX 1939) | |
| Organizacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych |
wojsko[a] |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
67 Dywizjon Artylerii Lekkiej (67 dal) – pododdział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.
Dywizjon nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany przez 17 pułk artylerii lekkiej z Gniezna.
Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]
67 dywizjon artylerii lekkiej został sformowany zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w dniach 24 – 27 sierpnia 1939, w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym w czasie od A+60 do A+72 [1]. Jednostką mobilizującą był 17 pułku artylerii lekkiej w Gnieźnie[2].
Dywizjon był jednostką artylerii odwodu Naczelnego Wodza uzbrojoną w dwanaście 75 mm armat wz. 1897. Zgodnie z planem operacyjnym „Zachód” pododdział został przydzielony Armii „Poznań”.
W kampanii wrześniowej 1939 jednostka nie wystąpiła w pełnym składzie. Dowódca armii, generał dywizji Tadeusz Kutrzeba podporządkował 67 dal bez 3 baterii dowódcy 26 Dywizji Piechoty, natomiast 3 baterię przydzielił 7 batalionowi strzelców i oba pododdziały podporządkował dowódcy 14 Dywizji Piechoty.
67 dal w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
Walki dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
O świcie 1 września 3 bateria 67 dal znajdowała się na stanowiskach w rejonie miasta Skoki wraz z 7 batalionem strzelców, który na pozycji osłonowej 14 DP na odcinku północno-zachodnim organizował obronę linii rzeki Wełnianki. 67 dywizjon artylerii lekkiej, bez 3 baterii wieczorem 1 września został załadowany do transportów kolejowych i w nocy 1/2 września wyjechał z Gniezna do rejonu Kcyni. Po wyładowaniu się został podporządkowany dowódcy 26 DP i przegrupował się na południe od Nakła. 67 dal przez cały okres walk był w składzie dwóch baterii, gdyż 3 bateria walczyła oddzielnie. Działając na prawym skrzydle dywizji w pobliżu Noteci, 67 dal ostrzeliwał w dniach 2 września kolumny niemieckie, maszerujące północnym brzegiem Noteci na Bydgoszcz[2]. Nocą 3/4 września 67 dal wraz z 26 DP przeszedł w rejon Władysławowo, Wąsocz. Rano 4 września 67 dal znajdował się na pozycji przejściowej obrony Armii „Poznań”. Ponownym marszem nocnym 4/5 września dywizjon zajął stanowiska ogniowe, na pozycji żnińskiej. Rano 5 września zajął stanowiska na odcinku „Łabiszyn” z zadaniem wsparcia obrony piechoty 26 DP na tym odcinku w rejonie Kołaczkowo, Drogosław, Kanał Notecki[3]. Po południu 5 września wraz z 26 DP dywizjon wszedł w skład Armii „Pomorze”. Ponownym nocnym marszem 67 dal przegrupował się w rejon Łabiszyna. Od rana 6 września 67 dywizjon zajmował stanowiska ogniowe na odcinku Oddziału Wydzielonego w rejonie Łabiszyna, jego zadaniem była osłona wycofania się 26 DP w rejon Inowrocław, Pakość, Barcin. Po zmroku wraz z oddziałami piechoty w składzie OW 67 dal wycofał się w rejon Inowrocławia. Od 7 do 10 września dywizjon podjął marsz z Inowrocławia przez Radziejów Kujawski, Lubraniec do rejonu Przedacz, Cetta. 10 września wieczorem 67 dal został wyłączony ze składu 26 DP i podporządkowany dowódcy Poznańskiej Brygady Obrony Narodowej, której zadaniem była osłona sił głównych Armii „Poznań” i „Pomorze”[4][5]. Pułkownik Stanisław Siuda zatrzymał dywizjon w swoim odwodzie wraz z improwizowanym pułkiem ON mjr. Mariana Kwiatkowskiego, którego zadaniem była obrona węzła drogowego Kłodawa, z kierunków: Przedecz, Sompolno, Koło i Dąbie[6]. 11 września i w nocy na 12 września Brygada pozostawała bez styczności z nieprzyjacielem. 12 września „Zgrupowanie baonów ON płk. Siudy” weszło w skład Grupy Operacyjnej gen. Tokarzewskiego[7]. Wieczorem 12 września 67 dal w składzie pułku ON mjr. Mariana Kwiatkowskiego podjął marsz w rejon Przedacz, Chodecz z zadaniem uchwycenia i utrzymania linii kolejowej w okolicach miejscowości Rybno. 13 i 14 września 67 dal wspierał pułk ON mjr. Kwiatkowskiego na pozycjach obronnych od północnego skraju Przedacza poprzez las Rogoźno po szosę Chrustowo-Chodecz. Dywizjon zajmował stanowiska w lesie na północny wschód od folwarku Muchnice. Nadal był jako odwód Zgrupowania płk. Stanisława Siudy[8]. 15 września Poznańska Brygada ON weszła w skład GO gen. Grzmota-Skotnickiego. Tego dnia do pułku ON ppłk. dypl. Franciszka Junkera została skierowana 2 bateria 67 dal. Po południu 16 września pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2/67 dal organizował obronę Żychlina. 17 września w godzinach porannych pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2/67 dal zostały w walce wyparte przez oddziały niemieckie z Żychlina. Wycofały się w rejon Helenowa. 18 września pułk ON ppłk. dypl. Junkera wraz z 2 baterią osłaniał i opóźniał niemieckie natarcie z Sannik na las Brzeziny, Iłów. Tego dnia w rejonie miejscowości Brzeziny resztki wszystkich baterii 67 dal walczyły w okrążeniu z oddziałami niemieckimi, atakowane przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwane silnie przez artylerię niemiecką. Poległo wielu żołnierzy wśród nich ppor. Wacław Roeher z 1 baterii. Większość dostała się do niemieckiej niewoli. Nielicznym grupkom udało się dostać do Puszczy Kampinoskiej i dotrzeć w następstwie do Warszawy lub Modlina[9].
Walki 3 baterii[edytuj | edytuj kod]
2 września w rejonie miasta Skoki wraz z 7 batalionem strzelców została podporządkowana dowództwu Podolskiej Brygady Kawalerii, która przejęła odcinek i zadania osłony Poznania od 14 DP. Wieczorem 3 września bateria wraz 7 bs przeszła w podporzadkowanie 26 DP i wykonała nocny marsz w rejon folwarku Paryż, Juncewo, Janowiec. Rano 4 września 3/67 dal znajdowała się na pozycji przejściowej obrony Armii „Poznań”. Ponownym marszem nocnym 4/5 września bateria zajęła stanowiska ogniowe, na pozycji żnińskiej. Rano 5 września zajęła stanowiska na odcinku „Parlin” z zadaniem wsparcia obrony 7 bs i 43 kompanii kolarzy ze składu 26 DP pomiędzy jeziorami Wiecanowskim i Chomiąskim oraz dozorowania odcinka Wieniec-Suchorzewo[3]. Na tej pozycji pozostawała również 6 września. 7 września 3/67 dal wykonała 45 kilometrowy marsz z 7 bs do Teodorowa pod Sompolnem. Wieczorem 7 września 3 bateria wraz 7 bs ponownie weszła w skład Podolskiej BK[2]. W nocy 7/8 września wraz z 7 bs przegrupowała się do lasu Ladorudź na północ od Dąbia. 8 września gen. Kutrzeba włączył 7 bs z 3/67 dal w skład nowo utworzonej Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego, której zadaniem było natarcie 9 września na Wartkowice – Parzęczew, w celu wyjścia na tyły przeciwnika związanego natarciem 25 DP[10]. Przed świtem 9 września oba pododdziały przemaszerowały do rejonu leśniczówka Ladorudz – Ladorudzek[11]. Tego samego dnia około godz. 22.00, działając z rozkazu dowódcy grupy, gen. bryg. Grzmota-Skotnickiego 7 bs majora Józefa Szula zajął bez walki las Rożniatów, około 4 km na południe od Dąbia[12]. 10 września ok. godz.16.00 3/67 dal i 7 bs dotarły z Rożniatowa do Wartkowic, a następnie zluzowały szwadron 4/14 pułku ułanów na pozycjach obronnych w rejonie skrzyżowania w Gostkowie. 11 września ok. godz.7.00 major Szul otrzymał rozkaz natychmiastowego marszu na Parzęczew. Dowódca batalionu pozostawił w dworze Gostków 2 kompanię strzelecką w celu opóźniania przeciwnika, a z resztą batalionu udał się w kierunku Parzęczewa[5]. Po odejściu batalionu 2 kompania strzelecka została zaatakowana przez niemiecki 360 pp z 221 DP. 2 kompania ppor. Kazimierza Kozioła broniła się we dworze Gostków, a następnie wycofała przez Białą Górę w kierunku Wierzbówki. Niemcy w sile jednego batalionu zajęli Białą Górę. Dowódca grupy powiadomiony o tej walce przez majora Szula polecił mu zawrócić i odeprzeć nieprzyjaciela na Wartkowice lub opóźnić jego napór na Parzęczew i Łęczycę[13]. Po rozpoznaniu, że niemiecki batalion zamierza wykonać natarcie w rejon Wierzbówki, mjr Józef Szul 12 września o godz. 8.00 przy silnym wsparciu 3/67 dal wykonał uprzedzające natarcie na Białą Górę. Zaskoczony niemiecki 375 pp częściowo się rozproszył i wycofał się z dużymi stratami. Strzelcy 7 batalionu zajęli z Białą Górę, ponieśli jednak również wysokie straty. Późnym popołudniem przy wsparciu 3 baterii 7 bs wykonał natarcie na wzg.119,7, jednak osłabiony porannym szturmem batalion, nie przełamał obrony niemieckiej i natarcie załamało się. Wieczorem 7 bs z 3/67 dal przemaszerował przez Sierpów, Łęczycę, Topolę Królewską i dotarły o świcie 13 września do m. Chrząstówek[14][8].
14 września bateria 3/67 dal i 7 bs wyszły z podporządkowania Podolskiej BK i zostały bezpośrednio podporządkowane dowódcy GO gen. Stanisławowi Grzmot-Skotnickiemu, który przegrupował je na linię Ktery-Kutno, gdzie do godz. 19.00 prowadziły działania opóźniające. W nocy 15/16 września 7 bs z 3/67 dal został przegrupowany do obrony linii rzeki Ochni w rejonie wsi Kaszewy Kościelne. W nocy 16/17 września siły główne GO przegrupowały się do rejonu Luszyn, Model, gdzie dotarły ok. 9.00 17 września. W trakcie marszu były wielokrotnie bombardowane przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwane przez artylerię. 17 września w godzinach popołudniowych na oddziały grupy gen. Grzmota-Skotnickiego w rejonie Luszyn, Model wyszło niemieckie natarcie. Po walkach obronnych ok. godz.18.00 rozpoczęto odwrót poprzez Lubików, Osmolin, Byki, Wszeliwy, Kaptury, Brzozów Stary. Bateria 3/67 dywizjonu wycofywała się w kolumnie głównej grupy. 18 września o świcie GO gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego dotarła wraz z 3 baterią dotarło do rejonu Brzozów, Zalesie i znalazła się w okrążeniu w rejonie Bud Iłowskich, tam po południu 18 września uległy rozproszeniu i rozbiciu w ogniu artylerii niemieckiej[9].
Organizacja wojenna i obsada personalna dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
- dowódca dywizjonu – kpt. Stefan Koźniewski
- adiutant – ppor. rez. Kazimierz Łukowiak[b]
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Antoni Mikołaj Świnarski, ppor. rez. Józef Piotr Mykowski [17]
- podoficer zwiadowczy – kpr. pchor. rez. Alojzy Piotrowski[18]
- oficer obserwacyjny – ppor. Włodzimierz Gniłka[19]
- oficer łączności – por. rez. inż. Antoni Linke[c]
- oficer łącznikowy do piechoty – ppor. rez. mgr Józef Gutowski[d]
- oficer gospodarczy – ppor. rez. Maks Antoni Ortmann[e]
- oficer żywnościowy – ppor. rez. Amandus Józef Fengler[f]
- lekarz – ppor. rez. lek. Jan Masełkowski
- szef kancelarii – st. ogn. Franciszek Woźniak
1 bateria
- dowódca baterii – por. Józef Owczarek[g]
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. Wacław Roehr[h]
- oficer ogniowy – ppor. Stanisław Kościelak
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Wincenty Jałoszyński
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Wiesław Kurowski
- szef baterii – plut. Wiktor Jankowski
2 bateria
- dowódca baterii – por. Zbigniew Frej
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. mgr Antoni Wargoś
- oficer ogniowy – por. rez. Witold Alfons Misterek[i]
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Janusz Szczęsny Świniarski
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Stefan Napierała
- szef baterii – st. ogn. Jan Górny
3 bateria
- dowódca baterii – por. Jan Szantyr
- oficer zwiadowczy - ppor. Jerzy Kuczewski
- oficer ogniowy – por. rez. Zbigniew Antoni Piński
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Bogdan Tułodziecki
- dowódca II plutonu - ppor. rez. Tadeusz Trauczyński
- szef baterii – ogn. Antoni Walczak
kolumna amunicyjna
- dowódca kolumny – por. rez. Franciszek Pawuła[j]
Zobacz szczegółową organizację wojenną dywizjonu artylerii lekkiej w Organizacja wojenna pułku artylerii lekkiej w 1939.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W skład Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej wchodziło wojsko, czyli wojska lądowe i marynarka wojenna.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 148, 629 Kazimierz Łukowiak ur. 10 lipca 1902, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
- ↑ Karol Galster, Księga pamiątkowa ... s. 326 oraz Piotr Bauer i Bogusław Polak, Armia „Poznań” 1939 s. 172. Dwaj ostatni autorzy w wydanej cztery lata wcześniej pracy podali, że oficerem łączności 67 dal był ogn. Józef Tomczak. Jest to ewidentne przeoczenie ponieważ Antoni Linke został wymieniony na s. 323 i 507, jako autor relacji z przebiegu kampanii wrześniowej. Według Rocznika oficerskiego rezerw 1934 s. 145, 626 inżynier Antoni Linke urodził się 22 maja 1902 r., był podporucznikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 posiadał przydział mobilizacyjny do 14 pal.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 153, 629 Józef Gutowski, ur. 9 kwietnia 1910, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Ciechanów i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 151, 651 Maks Antoni Ortmann, ur. 1 stycznia 1908, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 w korpusie oficerów rezerwowych artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 8 pac. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia „Poznań” 1939 s. 172 podali, że oficerem gospodarczym dyonu był Antoni Ortman.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 147, 650 Amandus Józef Fengler ur. 13 sierpnia 1908, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 w korpusie oficerów rezerwowych artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Ciechanów i posiadał przydział mobilizacyjny do 7 pac. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939 s. 498 podali, że ppor. Fengler miał na imię Amadeusz.
- ↑ Józef Owczarek ur. 9 lutego 1909, podporucznik ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1933 i 86. lokatą w korpusie oficerów zawodowych artylerii, po promocji przydzielony do 17 pal.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 156, 629 Wacław Roehr ur. 27 sierpnia 1911, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Gniezno i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 146, 660 Witold Alfons Misterek ur. 12 września 1903, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Poznań Miasto i posiadał przydział mobilizacyjny do 7 dak.
- ↑ Rocznik oficerski rezerw 1934 s. 154, 629 Franciszek Pawuła ur. 2 sierpnia 1909, podporucznik ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów rezerwy artylerii, w 1934 pozostawał na ewidencji PKU Jarocin i posiadał przydział mobilizacyjny do 17 pal.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 283.
- ↑ a b c Galster 1975 ↓, s. 326.
- ↑ a b Dymek 2012 ↓, s. 32.
- ↑ Ciechanowski 1983 ↓, s. 296.
- ↑ a b Dymek 2012 ↓, s. 34.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 322.
- ↑ Ciechanowski 1983 ↓, s. 301-302.
- ↑ a b Dymek 2012 ↓, s. 35.
- ↑ a b Dymek 2012 ↓, s. 36.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 241.
- ↑ Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia "Poznań" w wojnie obronnej 1939 s. 246 podaje nazwy Ładorudź i Ładorudzek.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 262, 288.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 316.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 350.
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 498-499.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 521.
- ↑ a b Dymek 2012 ↓, s. 37.
- ↑ Alojzy Piotrowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15939 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-09].
- ↑ Bauer i Polak 1982 ↓, s. 171.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia "Poznań" 1939, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1987, ISBN 83-03-01788-8.
- Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
- Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ludwik Głowacki: 17 Wielkopolska Dywizja Piechoty w kampanii 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1969.
- Piotr Bauer, Piotr Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1982. ISBN 83-210-0385-0.
- Przemysław Dymek: 17 Pułk Artylerii Lekkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 132. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2012. ISBN 978-83-62046-37-9.
- Dywizjony artylerii lekkiej II Rzeczypospolitej
- Jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1939
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Gnieźnie
- Polskie dywizjony artylerii lekkiej z okresu kampanii wrześniowej
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939
- Oddziały Armii „Poznań”
- Oddziały polskie walczące w bitwie nad Bzurą