Czarnogóra

Czarnogóra

Crna Gora
Црна Гора

Flaga Godło
Hymn: Oj, svijetla majska zoro (O, jasny majowy poranku)
Konstytucja	Konstytucja Czarnogóry z dnia 22 października 2007
Język urzędowy	czarnogórski
Stolica	Podgorica
Ustrój polityczny	demokratyczny
Typ państwa	republika parlamentarna
Głowa państwa	prezydent Filip Vujanović
Szef rządu	premier Duško Marković
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	13 812 km² 214 km²
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	621 521 45 osób/km² Czarnogórcy: 45,0% Serbowie: 28,7% Boszniacy: 8,6% Albańczycy: 4,9% muzułmanie: 3,3% nie podali: 4,9%
PKB (2017)  • całkowite   • na osobę	4,405 mld USD 7071 USD
PKB (PSN) (2017)  • całkowite   • na osobę	10,862 mld dolarów międzynar. 17 439 dolarów międzynar.
Waluta	1 euro = 100 centów (EUR, €)
Niepodległość	rozpad Związku Państw Serbii i Czarnogóry 3 czerwca 2006
Religia dominująca	prawosławie (72,07%)
Strefa czasowa	UTC +1
Kod ISO 3166	ME
Domena internetowa	.me
Kod samochodowy	MNE
Kod samolotowy	4O
Kod telefoniczny	+382

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "gęstość_miejsce", "uwagi", "język_używany", "powierzchnia_miejsce", "ludność_miejsce" oraz "państwo".

Czarnogóra (czar. Црна Гора/Crna Gora IPA [t͡sr̩̂ːnaː ɡɔ̌ra], do października 2007 r. – Republika Czarnogóry) – państwo w Europie Południowej powstałe po rozpadzie Serbii i Czarnogóry. Wcześniej republika związkowa Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (1945–1992), Federalnej Republiki Jugosławii (1992–2003) i Serbii i Czarnogóry (2003–2006). Leży na wybrzeżu Morza Adriatyckiego i graniczy z Serbią, Kosowem, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną oraz Albanią.

W wyniku przeprowadzonego 21 maja 2006 referendum niepodległościowego zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejącej federacji z Serbią (Serbia i Czarnogóra). Ostatecznie parlament Czarnogóry proklamował niepodległość 3 czerwca 2006. Zgodnie z umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry została Serbia, natomiast Czarnogóra od nowa rozpoczęła procesy akcesyjne do organizacji międzynarodowych. 28 czerwca 2006 Czarnogóra została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych jako 192. członek tej organizacji, a od 11 maja 2007 roku jest 47. państwem członkowskim Rady Europy. Od 17 grudnia 2010 r. posiada status kandydata do Unii Europejskiej. Od 5 czerwca 2017 jest 29. państwem członkowskim NATO.

Etymologia

Termin Crna Gora („Czarna Góra”) był używany jako określenie dużej części Czarnogóry w XV wieku. W końcu XIV wieku odnosił się tylko do niewielkiego obszaru plemienia Paštrovići, ale ostatecznie był używany dla większego obszaru dynastii Crnojewiciów w Górnej Zecie.

Ten obszar był nazywany Starą Czarnogórą (Стара Црна Гора/Stara Crna Gora) w XIX wieku dla odróżnienia od nowo uzyskanych obszarów Brdy. Czarnogóra zwiększała potem swój rozmiar kilka razy do XX wieku w wyniku wojen z Osmanami, co doprowadziło do aneksji Starej Hercegowiny oraz części Metochii i południowego Sandżaku. Później granice zmieniły się nieznacznie, wyłączając Metochię i Zatokę Kotorską.

Nazwy kraju typu Montenegro w większości zachodnioeuropejskich języków pochodzą od włosko-weneckiej kalki monte negro (we współczesnym włoskim byłoby monte nero), która pochodzi prawdopodobnie z czasów hegemonii Wenecji na tym obszarze w średniowieczu. Inne języki, zwłaszcza pobliskie, używają bezpośredniego tłumaczenia wyrażenia „czarna góra”.

Rząd i politycy

W skład rządu Czarnogóry (Vlada Crne Gore) wchodzą: premier, wicepremier oraz ministrowie. Premierem i szefem rządu Czarnogóry jest Duško Marković. Rządzące stronnictwo to tkwiąca korzeniami w dawnej partii komunistycznej Demokratyczna Partia Socjalistów Czarnogóry (Demokratska Partija Socialista Crna Gore), która pod koniec lat 90. zmieniła orientację z proserbskiej na niepodległościową. Największą siłą opozycyjną jest Ruch dla Zmian (Pokret za Promjene), ugrupowanie liberalnej centroprawicy, powstałe po ogłoszeniu niepodległości w 2006 r. z przekształcenia istniejącej wcześniej proniepodległościowej, ale zarazem niechętnej postkomunistom organizacji skupiającej uczonych, ekonomistów, intelektualistów i polityków – Grupy dla Zmian (Grupa za Promjene). Istnieją także partie mniejszości narodowych: serbskiej, albańskiej i bośniackiej, ugrupowania wyrosłe ze sprzeciwiającego się czarnogórskiej niepodległości ruchu unionistycznego oraz marginalna dziś (dysponuje jednym mandatem w parlamencie) Liberalna Partia Czarnogóry (Liberalna Partija Crne Gore), będąca pozostałością po Liberalnym Związku Czarnogóry (Liberalni Savez Crne Gore), antykomunistycznej, proniepodległościowej i sprzeciwiającej się wojnie bałkańskiej formacji założonej przez grupę dysydentów w 1990 r. i istniejącej do 2005.

Parlament

Parlament Czarnogóry (Skupština Crne Gore) uchwala wszystkie ustawy, ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje premiera, ministrów oraz sędziów wszystkich sądów, zatwierdza budżet i wykonuje wszystkie inne zadania ustalone przez konstytucję. Parlament może udzielić wotum nieufności rządowi większością głosów. Każdy poseł jest wybierany ponad 6 tysiącami głosów; od osiągnięcia tego wyniku zależy liczba posłów w parlamencie Czarnogóry (aktualnie zgromadzenie liczy 78 posłów, natomiast poprzednie liczyło 71). Obecnie przewodniczącym parlamentu jest Ranko Krivokapić.

Prezydent

Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore) jest wybierany na okres pięciu lat w wyborach bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prezydent: reprezentuje Czarnogórę w kraju i za granicą, ogłasza ustawy, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, ogłasza wybory parlamentarne, przedstawia parlamentowi kandydata na premiera, a także kandydatów na prezesa i sędziów trybunału konstytucyjnego, proponuje termin referendum, ułaskawia skazanych i wypowiada wojnę.

Geografia

Długość granic lądowych Czarnogóry wynosi 625 km. Dalsze 293,5 km przypada na granicę morską. Czarnogóra graniczy z następującymi państwami: z Chorwacją (25 km), Bośnią i Hercegowiną (225 km), Serbią (124 km), Kosowem (79 km) i Albanią (172 km).

Czarnogóra zajmuje:

• pod względem powierzchni: 39. miejsce w Europie i 157. miejsce na świecie
• pod względem ludności: 38. miejsce w Europie i 164. miejsce na świecie

Rozciągłość południkowa Czarnogóry wynosi 1°42′, to jest ok. 189 km. Powoduje to różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią Czarnogóry. Latem na północy dzień jest dłuższy o ok. 10 min niż na południu, zimą – odwrotnie. Rozciągłość równoleżnikowa wynosi 1°55′, czyli ok. 155 km.

Czarnogóra leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego (jest to czas słoneczny południka 15°).

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów Czarnogóry:

• 41°50′N – Malda ada, gmina Ulcinj
• 43°32′N – Mocevici, gmina Pljevlja
• 20°21′E – Jablanica, gmina Rožaje
• 18°26′E – Prijevor, gmina Herceg Novi

W Czarnogórze przeważającą część powierzchni zajmują tereny górzyste m.in.: Durmitor, Lovćen i Góry Północnoalbańskie (Prokletije). W tym ostatnim znajduje się najwyższy szczyt Zla Kolata o wysokości 2534 m n.p.m. Niewielkie skrawki terenów nizinnych są u wybrzeży i nad Jeziorem Szkoderskim. Najniższym punktem Czarnogóry jest wybrzeże Adriatyku (0 m n.p.m.).

Podział administracyjny Czarnogóry

Widok na starą Budvę od strony morza (Adriatyk)

W tym nadmorskim państwie znajduje się kilka parków narodowych:

• Nacionalni Park Skadarsko jezero (Jezioro Szkoderskie) – 40 tys. ha
• Nacionalni Park Durmitor – 39 tys. ha
• Nacionalni Park Lovćen – 6,4 tys. ha
• Nacionalni Park Biogradska gora – 5,6 tys. ha
• Nacionalni Park Prokletije – 16,3 tys. ha

W centralnej części Czarnogóry występuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny. Na wybrzeżach klimat śródziemnomorski, przez corocznie notuje się tu 5300 mm opadów (najwięcej w Europie).

Ze względu na górzystość terenu grunty orne zajmują zaledwie 5% powierzchni.

Liczba mieszkańców w czarnogórskich miastach nie jest duża. Przykładem może być stolica Podgorica zamieszkiwana przez ok. 137 tys. mieszkańców. Wiele większych miejscowości takich jak Kotor czy Budva ma charakter głównie turystyczny.

Hydrografia

Rzeki

Sieć rzeczna Czarnogóry należy do zlewisk dwóch mórz – Adriatyckiego i Czarnego. Główny dział wodny tworzą wysokie grzbiety Gór Dynarskich. Tara, Piva, Lim oraz ich dopływy spływają do Morza Czarnego. Do Adriatyku wody swe kierują Morača, Zeta (przez Jezioro Szkoderskie i rzekę Buna) oraz wiele krótkich i górskich rzek zasilanych przeważnie ze źródeł podziemnych. Najdłuższą przepływającą przez Czarnogórę rzeką jest Tara, która zmierza w kierunku północno-zachodnim, niemal równolegle do brzegu morskiego oraz grzbietów Gór Dynarskich. Płynące głębokimi kanionami Tara i Piva łączą się, dając początek Drinie. Odmienny bieg mają Morača i Zeta, dwie główne rzeki czarnogórskiego zlewiska Adriatyku. Zeta wpadająca do Moračy, w przeciwieństwie do Tary i Pivy, spływa na południowy wschód. Dolina Moračy położona jest prostopadle do linii brzegowej Adriatyku. Wpadająca do Jeziora Szkoderskiego Morača ma w górnym biegu bardzo duży spadek. Miejscami na odcinku 1 km poziom wód obniża się aż o 197 m (spadek 19,7%). Do Adriatyku wpływa też wiele potoków, które są końcowymi odcinkami tzw. ponornic – rzek, które na znacznej długości płyną podziemnymi korytarzami.

Jeziora

Największym zbiornikiem wodnym w Czarnogórze jest Jezioro Szkoderskie (Škadarsko jezero). Powstałe w wyniku procesów krasowych zajmuje dno wielkiego polja. Wiosną, gdy okalające je niziny ulegają zalewaniu, jezioro osiąga maksymalną powierzchnię 530 km². Jezioro to jest kryptodepresją, co oznacza, że jego dno znajduje się poniżej poziomu morza.

W Durmitorze, Bjelaśnicy i Górach Północnoalbańskich spotyka się liczne jeziora polodowcowe, z których największe, Plavsko jezero, ma powierzchnię 1,99 km². Próbując wykorzystać potencjał energetyczny górskich rzek, utworzono także kilka jezior zaporowych. Największe z nich, Pivsko jezero, ma powierzchnię 12,5 km².

Historia

Flaga Czarnogóry używana w bitwie na Vučji Do

Najstarszym znanym historykom ludem zamieszkującym tereny obecnej Czarnogóry było iliryjskie plemię Dokleatów, od których pochodzi rzymska nazwa Duklia, określająca obszar pomiędzy rzekami Zetą i Moracą oraz między Zatoką Kotorską a Jeziorem Szkoderskim. Po podziale cesarstwa rzymskiego dzisiejsza Czarnogóra znalazła się w strefie wpływów Bizancjum.

• Ziemie Czarnogóry wchodziły w skład imperium rzymskiego; po podziale cesarstwa w 395 Czarnogóra znalazła się w jego wschodniej części (późniejsze Bizancjum). Zamieszkana była przez plemiona iliryjskie
• w VI wieku w Czarnogórze osiedlili się Słowianie - Dukljanie; niezależny kraj, zwany najpierw Duklja, potem Królestwo Zety, a następnie księstwo Zeta pozostające w zależności od Bizancjum
• od 1170 w składzie państwa serbskiego
• w latach 1498–1499 Turcy Osmańscy podbili prawie całą Czarnogórę, z wyjątkiem trudno dostępnych, wysokogórskich terenów, gdzie powstało autonomiczne państewko pod władzą władyków, a później od XVII wieku prawosławnych, dziedzicznych biskupów z rodu Petrowić-Niegosz
• W latach 1711–1714 władyka Daniel rozpoczął walkę przeciwko Turcji co doprowadziło do klęski, ale zbliżyło kraj do Rosji, która zaczęła wypłacać władykom subsydia.
• za rządów Piotra I Petrowicia-Niegosza (1782–1830) Czarnogóra pokonała w 1796 roku pod Krusze armię paszy skadarskiego Mahmuda Buszatlje i faktycznie uniezależniła się od Turcji oraz powiększyła dwukrotnie swe terytorium
• za rządów władyki Piotra II (1830–1851) nastąpił wielki rozwój kultury. W 1843 uzyskał on od Turcji obwód Grahovo.
• w 1851 Daniel II Petrowić-Niegosz za zgodą Rosji i Austrii został świeckim księciem Czarnogóry i rozpoczął walkę o wolną i niepodległą Czarnogórę (rozważał ścisły związek z Serbią). Stolicą było miasteczko Cetynia.
• 1852 Daniel Petrowić-Niegosz zaangażował się w nieudane powstanie w Hercegowinie, ale to go nie zniechęciło i przyłączył się do kolejnego, co spowodowało turecką interwencję w roku 1858.
• w 1855 powstała pierwsza konstytucja Czarnogóry
• w 1858 Turcja zaatakowała Czarnogórę, wysyłając do walki oddział w sile 8000 ludzi pod dowództwem Hüseyina Avni Paşy. W maju 1858 w decydującej bitwie pod Grahovacem siły czarnogórskie pod wodzą Mirko Petrovicia-Niegosza zadały klęskę Turkom, zmuszając ich do rozpoczęcia rokowań.
• w październiku 1859 roku ustalono przebieg granicy z Turcją, która zwróciła sporne tereny Czarnogórcom.
• w 1860 po próbach ustalenia granic państwa i reformy jego praw Daniel II Petrowić-Niegosz został zamordowany przez członka opozycji
• nowym władcą został Mikołaj I Petrowić-Niegosz
• 31 lipca 1862 po kolejnym konflikcie z Turcją podpisano układ pokojowy, potwierdzający wytyczone granice i uznający niepodległość nowego państwa. Akt ten umożliwił międzynarodowe uznanie Czarnogóry.
• w wyniku pokoju w San Stefano w 1878 do Księstwa Czarnogóry przyłączono część ziem Wielkiej Bułgarii

• w latach 1912–1913 Czarnogóra stanęła po stronie Grecji, Serbii i Bułgarii przeciw Turkom i przez to znacznie powiększyła swoje terytorium
• w I wojnie światowej (1914–1918) brała udział po stronie Ententy, była okupowana przez wojska Austro-Węgier i Niemiec
• w 1918 weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców
• w 1919 w Czarnogórze wybuchło powstanie niepodległościowe, ostatecznie stłumione w 1924
• w 1929 po przekształceniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców w Królestwo Jugosławii tereny Czarnogóry stały się częścią nowej prowincji Zeta
• podczas II wojny światowej (1941–1944) okupowana najpierw przez Włochy, a następnie przez Niemcy (Niezależne Państwo Czarnogórskie)
• w wyniku głosowania w 1949 roku weszła w skład Federacyjnej Republiki Jugosławii

Herb Socjalistycznej Republiki Czarnogóry

• w 1989 wystąpienia proniepodległościowe
• w 1992 referendum niepodległościowe, 95,96% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w związku z Serbią, z którą to Czarnogóra utworzyła wówczas nową Związkową Republikę Jugosławii
• w 1999 z powodu hiperinflacji, która dotknęła jugosłowiańskiego dinara, władze Czarnogóry wprowadziły niemiecką markę jako drugą oficjalną walutę, w roku 2000 marka stała się jedyną oficjalną walutą na terytorium Czarnogóry
• w 2002 marka niemiecka została zastąpiona przez euro
• w 2003 Związkowa Republika Jugosławii przekształcona została w luźniejszy związek pod nazwą Serbia i Czarnogóra. Ustalono że po trzech latach każda z republik związkowych będzie miała prawo rozpisać referendum w sprawie niepodległości.
• 21 maja 2006 odbyło się referendum niepodległościowe. Według Państwowej Komisji Wyborczej 55,5% głosujących opowiedziało się za niepodległością Czarnogóry. Liczba głosów za secesją spełniła tym samym podwyższone wymogi stawiane przez Unię Europejską, konieczne dla uznania niepodległości państwa (próg 55%).
• 23 maja 2006 prezydent i premier Serbii uznali wynik referendum niepodległościowego. W kolejnych dniach akceptację deklaracji niepodległości zapowiedziały w specjalnych oświadczeniach Unia Europejska oraz m.in. Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Macedonia, Rosja i Stany Zjednoczone.
• 3 czerwca 2006 parlament kraju proklamował niepodległość
• 28 czerwca 2006 Czarnogóra stała się 192. członkiem ONZ
• 5 czerwca 2017 Czarnogóra stała się 29. członkiem NATO

Symbole

Nowa, oficjalna flaga Czarnogóry została przyjęta 12 lipca 2004 roku przez czarnogórskich prawodawców. Nowa flaga powstała na kanwie osobistego sztandaru króla Czarnogóry Mikołaja I. Był on czerwony, miał złote obramowanie, złotą farbę na ramionach krzyża oraz inicjały „НI” napisane cyrylicą (odpowiadające „NI” w alfabecie łacińskim) reprezentujące króla Mikołaja (Nikolę) I. Te inicjały zostały pominięte na współczesnej fladze.

Świętem narodowym w Czarnogórze jest dzień 12 lipca, upamiętniający kongres berliński z 1878 roku, podczas którego uznano Czarnogórę za dwudzieste siódme niepodległe państwo na świecie. Również tego dnia, w roku 1941, w Czarnogórze rozpoczęto pierwsze powszechne europejskie powstanie przeciwko państwom osi.

W 2004 roku czarnogórscy prawodawcy wybrali popularną ludową pieśń Oj, svijetla majska zoro na hymn narodowy. Oficjalnym hymnem Czarnogóry podczas panowania Mikołaja I była pieśń Ubavoj nam Crnoj Gori (Do naszej, pięknej Czarnogóry). Muzykę do niego skomponował syn króla, ks. Mirko Czarnogórski (1879–1918), ojciec ostatniego tytularnego króla, Michała. Popularnym czarnogórskim hymnem jest napisana przez króla Mikołaja I w latach 60. XIX wieku pieśń „Onamo, 'namo!”.

Berane

Nikšić

Podgorica

Tivat

Porty lotnicze w Czarnogórze

Gospodarka

• rolnictwo (uprawa oliwek, fig, winorośli, cytrusów; hodowla zwierząt)
• rybołówstwo
• przemysł spożywczy
• górnictwo rud cynku, ołowiu i boksytów
• turystyka

Turystyka

W 2016 roku kraj ten odwiedziło 1,662 mln turystów (6,5% więcej niż w roku poprzednim), przynosząc dla niego przychody na poziomie 925 mln dolarów.

Demografia

Skład etniczny

Rozmieszczenie grup etnicznych na terenie Czarnogóry według danych z 1981…      Czarnogórcy      Serbowie      Muzułmanie      Albańczycy

…i 2003 roku.      Czarnogórcy      Serbowie      Boszniacy      Albańczycy

Według spisu powszechnego z 2011 roku:

• Czarnogórcy: 278 865 (44,98%)
• Serbowie: 178 110 (28,73%)
• Boszniacy: 53 605 (8,65%)
• Albańczycy: 30 439 (4,91%)
• Słowiańscy muzułmanie: 20 537 (3,31%)
• Romowie: 6251 (1,01%)
• Chorwaci: 6021 (0,97%)
• pozostali: 16 031 (2,59%)
• nie podali narodowości: 30 170 (4,87%)

Języki Czarnogóry

Języki

Dane według spisu powszechnego z 2011 roku:

• serbski: 42,88%
• czarnogórski: 36,97%
• albański: 5,27%
• pozostałe: 10,88%
• brak deklaracji: 3,99%

Religie

Dane według spisu powszechnego z 2011 roku:

• prawosławni: 446 858 (72,07%) – Metropolia Czarnogóry i Przymorza, autonomiczna administratura Serbskiego Kościoła Prawosławnego i niekanoniczny Czarnogórski Kościół Prawosławny
• muzułmanie (głównie sunnici): 118 477 (19,11%)
• katolicy: 21 299 (3,44%)

• ateiści: 7667 (1,24%)
• chrześcijanie bez określonej przynależności wyznaniowej: 1460 (0,24%)
• adwentyści: 894 (0,14%)
• agnostycy: 451 (0,07%)
• Świadkowie Jehowy: 278 (0,04%)

• protestanci: 143 (0,02%)
• pozostali: 6337 (1,02%)
• nie podali wyznania: 16 180 (2,61%)

Zobacz też

• Podział administracyjny Czarnogóry
• Albania Wenecka

Linki zewnętrzne

• Rząd Czarnogóry (Vlada Crne Gore)
• Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore)
• Parlament Czarnogóry (Skupština Crne Gore)