Przejdź do zawartości

Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii
PSZ w Wielkiej Brytanii
Ilustracja
Naszywka „Poland” na żołnierskie mundury
Państwo

 Polska

Historia
Data sformowania

1940

Data rozformowania

1947

Pierwszy dowódca

gen. dyw. Władysław Sikorski

Dane podstawowe
Władysław SikorskiNaczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych
Miejsce pracy sztabu PSZ[a]
Hotel Rubens
Hotel Rubens
Tablica pamiątkowa
Król Wielkiej Brytanii Jerzy VI i królowa Elżbieta przyjmują defiladę 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Na trybunie od lewej: premier RP i Naczelny Wódz, gen. Władysław Sikorski, król Wielkiej Brytanii Jerzy VI, królowa Elżbieta. Szkocja, marzec 1941

Polskie Siły Zbrojne w Wielkiej Brytanii – formacje wojskowe utworzone na terytorium Wielkiej Brytanii na podstawie umów międzysojuszniczych.

Źródła uzupełnień

[edytuj | edytuj kod]

Po klęsce Francji w lipcu 1940 na terenie Wielkiej Brytanii znalazło się 27614 polskich żołnierzy, w tym było 6429 żołnierzy lotnictwa i 1505 marynarzy.

Rozwój liczebny i organizacyjny PSZ, skupiających w czerwcu 1941 22500 żołnierzy i oficerów niemal całkowicie pozbawionych wówczas możliwości uzyskania uzupełnień, nastąpił po agresji Niemiec na ZSRR i zawarciu układu Sikorski-Majski.

W latach 1943–1945 podstawowym źródłem uzupełnień dla PSZ na zachodzie byli jeńcy wojenni oraz żołnierze narodowości polskiej, którym udało się zdezerterować z Wehrmachtu (89 600[1] spośród 250 087 osób narodowości polskiej wcielonych przymusowo do Wehrmachtu[1], jako zakwalifikowanych do III i IV kategorii niemieckiej listy narodowościowej), przekazani przez Anglosasów z obozów jenieckich. W niewielkim stopniu sytuację poprawiła mobilizacja Polonii francuskiej, natomiast nikłe rezultaty (kilkusetosobowe grupy ochotników zamiast spodziewanych dziesiątków tysięcy) przyniósł zaciąg do PSZ prowadzony wśród Polonii w USA, Kanadzie i Ameryce Południowej.

Jednostki lądowe

[edytuj | edytuj kod]

Po klęsce Francji rząd polski i Naczelne Dowództwo WP przystąpiło do odbudowy Polskich Sił Zbrojnych na terenie Wielkiej Brytanii. Żołnierze kierowani byli do zaimprowizowanych obozów w Biggar, Douglas i Crawford w Szkocji.

13 lipca 1940 w Biggar utworzono 1 Brygadę Strzelców pod dowództwem gen. Gustawa Paszkiewicza, a w Douglas 2 Brygadę Strzelców pod dowództwem gen. Rudolfa Dreszera[b].

Jednocześnie grupowano żołnierzy broni pancernych pod dowództwem ppłk. Antoniego Korczyńskiego. Zgrupowanie przekształcono w 1 pułk czołgów.

W dalszej kolejności powstawały brygady kadrowe: 3 Brygada Kadrowa Strzelców pod dowództwem gen. Władysława Langnera, 4 Brygada Kadrowa Strzelców[c] pod dowództwem płk. Stanisława Sosabowskiego i 5 Brygada Kadrowa Strzelców pod dowództwem płk. Józefa Gizy.

Z nadwyżek oficerów sformowano cztery dywizjony pociągów pancernych po trzy pociągi w każdym.

28 września 1940 dowództwo obozów i oddziałów przemianowano na dowództwo I Korpusu Polskiego. Skład korpusu miały stanowić: kwatera główna, dwie brygady strzelców i trzy brygady kadrowe strzelców, pułk czołgów, dywizjon rozpoznawczy, dywizjon artylerii ciężkiej, batalion saperów, Centralny Obóz Wyszkolenia w Crawford, dwa szpitale wojenne, trzy parki: intendentury, uzbrojenia i samochodowy, kompania łączności, oraz kolumna samochodowa i sanitarna.

Polskie czołgi Mk V Covenanter na manewrach w Szkocji

25 lutego 1942 rozpoczęto organizowanie 1 Dywizji Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka. Dywizja wraz z 1 Brygadą Strzelców i innymi jednostkami weszła w skład nowo sformowanego I Korpusu Pancerno-Motorowego.

W okresie późniejszym Naczelny Wódz wydzielił z korpusu brygadę szkolną, na bazie której 28 października 1942 utworzono Dowództwo Jednostek Terytorialnych.

Dowództwo miało odciążyć korpus od spraw administracyjno-gospodarczych i terytorialnych oraz zapewnić mu szybkie osiągnięcie gotowości bojowej.

10 marca 1943 nowym dowódcą korpusu został gen. Józef Zając, a 20 marca gen. Sikorski wydał kolejny rozkaz o reorganizacji korpusu. W jego skład wchodziły teraz: dowództwo, 1 Dywizja Pancerna, 1 Dywizja Grenadierów (kadrowa) 1 pułk artylerii ciężkiej, 11 kompania łączności, 1 kompania samochodów sanitarnych, szpital i inne jednostki.

Po katastrofie gibraltarskiej naczelnym wodzem został gen. Kazimierz Sosnkowski, a szefem jego sztabu gen. Stanisław Kopański

Po katastrofie gibraltarskiej naczelnym wodzem został gen. Kazimierz Sosnkowski, a szefem jego sztabu gen. Stanisław Kopański.

13 sierpnia na dowódcę I Korpusu ponownie wyznaczono gen. Borutę-Spiechowicza, a 21 września dowódcą jednostek wojsk lądowych stacjonujących w Wielkiej Brytanii został gen. Janusz Głuchowski.

Gen. Sosnkowski, przy współudziale Brytyjczyków, kontynuował reorganizację wojska w Wielkiej Brytanii. W tym okresie 1 Dywizja Pancerna przeszła reorganizację, tak by odpowiadała ona strukturom brytyjskim. Z nadwyżek osobowych utworzona została 16 Brygada Pancerna. 15 listopada 1943 brygada została włączona w skład 2 Dywizji Grenadierów Pancernych[d].

W kwietniu 1944 2 Dywizja przekazała wszystkich zdolnych do służby liniowej szeregowych do 1 Dywizji Pancernej, która przygotowywała się do walk na kontynencie. Oficerowie i pozostałość szeregowych dywizji, do czasu nadejścia uzupełnień, zostali skierowani na kursy szkoleniowe.

Rozkazem szefa sztabu gen. Kopańskiego z 5 lutego 1945 przystąpiono do dalszej rozbudowy korpusu. Rozbudowano dowództwo, uzupełniono jednostki 1 Dywizji Pancernej, nadal formowano 4 Dywizję Piechoty i 16 Samodzielną Brygadę Pancerną, jednostki broni i służb oraz szereg mniejszych oddziałów. 13 marca 1945 4 Dywizja liczyła 613 oficerów i 14742 szeregowych. Stan etatowy 922 oficerów i 17721 szeregowych miała osiągnąć do 25 marca, a gotowość bojową w czerwcu. W czerwcu dywizja posiadała nadal niedobór zaledwie 18 oficerów, a ilość szeregowych przekroczyła stan etatowy o 3025 żołnierzy[2]. W obliczu kapitulacji Niemiec ambitne zamierzenia rozwoju dywizji zostały jednak zaniechane.

16 Samodzielna Brygada Pancerna na stan etatowy 4417 ludzi posiadała 70 oficerów i 1317 żołnierzy.

Polskie Siły Powietrzne

[edytuj | edytuj kod]
Orzełek PSP

Odtwarzanie Polskich Sił Powietrznych[e] po klęsce wrześniowej rozpoczęło się we Francji w październiku 1939. Nadwyżki pilotów, mechaników i personelu technicznego kierowano do Wielkiej Brytanii.

Początkowo nie tworzyli oni zwartej polskiej jednostki. Dopiero w lipcu 1940 osiągnęły gotowość bojową 300 i 301 dywizjon bombowy. Załogi latały głównie na samolotach „Fairey Battle”, „Wellington” i „Lancaster”.

Spitfire – takimi samolotami latali piloci w 1943.

Sformowano też dwa pierwsze dywizjony myśliwskie. W Leconfield powstał 302 dywizjon „Poznański”, a na lotnisku Northolt 303 dywizjon „Warszawski” im. Tadeusza Kościuszki. Dywizjony wyposażone były początkowo w samoloty „Hurricane”, a później „Spitfire”, „Mustang”, „Defiant” i „Mosquito”.

W drugiej połowie sierpnia rozpoczęto formowanie dalszych dywizjonów: 304 dywizjonu bombowego „Ziemi Śląskiej”, 307 dywizjonu myśliwskiego nocnego „Lwowskiego”, 306 dywizjonu myśliwskiego „Toruńskiego”. We wrześniu powstał 305 dywizjon bombowy „Ziemi Wielkopolskiej” i 308 dywizjon myśliwski „Krakowski”.

Po zakończeniu Bitwy o Anglię utworzono dalsze dywizjony lotnicze: 309, 315, 316, 317 i 318.

Działania lotnictwa

[edytuj | edytuj kod]

Od lipca do października 1940 polscy piloci, w liczbie 2226 lotników, w tym 243 oficerów, uczestniczyli w powietrznej obronie Wielkiej Brytanii.

 Osobny artykuł: Bitwa o Anglię.
Avro Lancaster – samolot dywizjonów bombowych

Polscy piloci brali też udział w bombardowaniu Niemiec oraz niemieckich obiektów wojskowych w krajach okupowanych. Polskie dywizjony 300 i 301 dokonały 22 grudnia 1940 nalotu na rafinerię ropy naftowej w Antwerpii, a 1 stycznia 1941 zbombardowały miasto Bremę. Także 23 marca 1941 polskie jednostki lotnicze wzięły udział w nalotach bombowych na Berlin i kolejno na Mannheim, Kolonię oraz inne miasta niemieckie i porty francuskie: Brest i Hawr, gdzie marynarka niemiecka otworzyła bazy morskie. Od czerwca 1944 całe lotnictwo polskie w składzie RAF-u wspierało inwazję wojsk alianckich w Europie Zachodniej.

Polskie Siły Powietrzne podlegały operacyjnie Royal Air Force. Działały w trzech skrzydłach. Dysponowały także 663 dywizjonem współpracy z artylerią, jednostkami lotnictwa transportowego, parkami lotniczymi i innymi jednostkami. Na koniec wojny liczyły 14 807 ludzi.

Marynarka wojenna

[edytuj | edytuj kod]
ORP Grom

Okręty polskiej marynarki wojennej, które znalazły się po wybuchu wojny na Zachodzie prowadziły walkę w oparciu o bazy brytyjskie. 1 września 1939 do szkockiego portu Rosyth przybył dywizjon niszczycieli pod dowództwem kmdr. Stankiewicza. W jego składzie znajdowały się: ORP "Grom", ORP "Błyskawica" i ORP "Burza".

Na Atlantyku znajdował się ORP "Wilia", a w Casablance okręt szkolny ORP "Iskra". 20 września dołączył ORP "Wilk", a 14 października ORP „Orzeł”.

18 listopada 1939 roku podpisano w Londynie polsko-brytyjską umowę, na mocy której Oddział Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii podporządkowano pod względem operacyjnym Admiralicji Brytyjskiej.

Baza polskich okrętów znajdowała się w Plymouth, a Kierownictwo Marynarki Wojennej, utworzone w październiku w Paryżu, zostało przeniesione do Londynu.

ORP "Ślązak"

W końcu 1940 polska marynarka wojenna pozyskała niszczyciel ORP "Piorun", a w maju 1941 kolejne dwa niszczyciele eskortowe: ORP "Krakowiak" i ORP "Kujawiak".

Pozyskiwano też okręty podwodne. Były to nowoczesny ORP "Sokół" i wyeksploatowany już ORP "Jastrząb". Ostatnim nabytkiem był ORP "Dzik".

Polskie załogi osadziły też krążowniki: ORP "Dragon" i ORP "Conrad", niszczyciele: ORP "Garland", ORP "Orkan" oraz niszczyciel eskortowy ORP "Ślązak".

Cały sprzęt MW, oprócz kilku należących przed wojną do Polski okrętów wojennych, podlegał zwrotowi po zakończeniu wojny.

W dniu zakończenia wojny polska marynarka wojenna dysponowała jednym krążownikiem, sześcioma niszczycielami, trzema okrętami podwodnymi i sześcioma ścigaczami. Uczestniczyła w 787 konwojach, w walkach o Atlantyk oraz operacjach na Morzu Śródziemnym.

Na jej stanie było 3880 marynarzy.

Rozwiązanie Polskich Sił Zbrojnych – Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia

[edytuj | edytuj kod]

W wyniku zakończenia wojny władze brytyjskie wydały zarządzenia wstrzymujące rekrutacje Polaków do PSZ. Mimo to jednostki polskie rozwijały się nadal.

5 lipca 1945 mocarstwa zachodnie uznały Rząd Tymczasowy powstały w Polsce. Uznano, że PSZ pozostaną czasowo pod dowództwem brytyjskim, zachowując dotychczasowy status. Władze brytyjskie miały nadal utrzymywać PSZ, zapewniając im zakwaterowanie, obsługę medyczną oraz niezbędne do życia środki. W ciągu najbliższego roku postanowiły jednak rozwiązać PSZ.

W tej sytuacji w rządzie Wielkiej Brytanii powstała koncepcja powołania specjalnej organizacji pod nazwą Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Miał on objąć wszystkich żołnierzy PSZ, przeprowadzić demobilizację i przygotować ich do pracy zawodowej. Przyjęto zasadę, że wstępować do niego będą mogły te osoby, które służyły w PSZ w okresie przed 1 czerwca 1945 roku.

Żołnierze Korpusu mieli prawo w dowolnym terminie wrócić do Polski, emigrować do innych krajów, zaciągnąć się do armii brytyjskiej lub podjąć pracę zawodową. Na miejsce zakwaterowania żołnierzy wyznaczono w większości wypadków byłe obozy wojskowe. Postanowiono również, że członkowie Korpusu będą nadal otrzymywać żołd. Można więc uznać, że zostały stworzone dobre warunki do i zawodu i stabilizacji życiowej.

Uzbrojenie, wyposażenie techniczne i zapasy broni były przekazywane do składnic brytyjskich. Wszyscy żołnierze odchodzący z jednostek otrzymywali odprawę finansową, pełne umundurowanie i wyposażenie osobiste, zaległe odznaczenia i awanse oraz dokumenty osobiste (w tym zaświadczenia o przebiegu dotychczasowej służby wojskowej). Prowadząc działalność organizacyjną, do końca 1946 rozlokowano około 120 tys. żołnierzy w 265 byłych obiektach wojskowych. Władze podejmowały różnego rodzaju działania mające na celu zapewnienie warunków sprzyjających utrzymaniu higieny, porządku i obsługi medycznej. Myślano również o zapewnieniu minimum potrzeb kulturalnych i sportowych. Sprawy szkolenia zawodowego członków korpusu leżały w gestii Ministerstwa Pracy. Wytypowało ono w tym celu nauczycieli i instruktorów. Utworzyło różne warsztaty, szkoły i kursy, gdzie żołnierze mogli zdobywać takie zawody, jak: kreślarz, ślusarz, drukarz, zegarmistrz, tkacz. Żołnierze z kategorią zdrowia „E” mieli możliwość zdobycia zawodu na specjalnych kursach szkolenia zawodowego inwalidów.

Poważny problem w działalności Korpusu stanowili oficerowie, szczególnie starsi wiekiem, którzy nie byli w stanie podjąć pracy fizycznej i nie mieli żadnego przygotowania zawodowego. Sprzyjało to powstawaniu uzasadnionych nastrojów przygnębienia i apatii.

Zasadniczą działalność Korpus zakończył w 1949 roku. Ostatni jego stan wynosił około 13 tys. żołnierzy PSZ, w tym około 6 tys. oficerów. W większości udali się oni do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii i państw Ameryki Południowej. Na ogólną liczbę 249 tys. żołnierzy PSZ na Zachodzie, do Polski powróciło 105 tys. W ewidencji Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia znalazło się natomiast 120 tys. osób, a poza nim występowało 9 tys. osób.

  1. Zdjęcia z 2009
  2. 3 listopada 1940 2 Brygadę Strzelców przekształcono na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej.
  3. 23 listopada 1941 4 Kadrową Brygadę Strzelców przeformowano na 1 Brygadę Spadochronową.
  4. Przed 21 września 2 Dywizja Grenadierów Pancernych nosiła nazwę 1 Dywizji Grenadierów
  5. Od 22 lutego 1940 obok wojsk lądowych i marynarki wojennej stanowiły osobny rodzaj sił zbrojnych. Oficjalną nazwę: Polskie Siły Powietrzne zatwierdził swoim rozkazem naczelny wódz gen. Sikorski, a ich dowódca miał uprawnienia dowódcy armii.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Andrzej Chwalba, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Jacek Poleski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, s. 699. ISBN 83-0803-028-9.
  2. 4 Dywizja Piechoty – pamięci żołnierzy ... s. 8

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Witold Biegański: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990, s. 38. ISBN 83-03-02923-1.
  • Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei: szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
  • Jan Pindela-Emisarski, Wacław Fiedler, Jacek Hlawaty: Wspomnienia : 1896–1945. Londyn: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, 2004. ISBN 0-902508-32-6.
  • Józef Smoliński: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie: 1939–1945. Warszawa: "Egros", 1997. ISBN 83-86268-66-2.
  • Andrzej Przedpełski: Lotnictwo Wojska Polskiego: zarys historii 1918-1996. Warszawa: "Bellona", 1997. ISBN 83-11-08650-8.
  • Zbigniew Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940–1945. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk : Bellona, 1992. ISBN 83-11-08218-9.
  • Tadeusz Antoni Wysocki: 1 Polska Dywizja Pancerna 1939–1947: geneza i dzieje. Warszawa: Bellona, 1994. ISBN 83-11-08219-7.
  • 4 Dywizja Piechoty – Pamięci żołnierzy 4 DP i ich dowódcy gen. Glabisza. Mała poligrafia WSD Redemptorystów w Tuchowie.