Kozienice: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Wycofano edycje użytkownika 85.11.96.58 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Paweł Ziemian BOT. Znacznik: Wycofanie zmian |
|||
Linia 173: | Linia 173: | ||
** [[parafia Świętego Krzyża w Kozienicach]] |
** [[parafia Świętego Krzyża w Kozienicach]] |
||
** [[parafia Świętej Rodziny w Kozienicach]] |
** [[parafia Świętej Rodziny w Kozienicach]] |
||
* [[Świadkowie Jehowy|Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy]]<ref>Dane według raportów [https://apps.jw.org/P_CONGSHARE?g=B5FB92EA-5EDF-4C9E-9CE3-53FF2D3B23DA wyszukiwarki zborów] (www.jw.org) z 6 kwietnia 2014.</ref> |
|||
* [[Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP]]<ref>[http://www.kchwe.pl/lista-zborow/woj-mazowieckie/ – Woj. mazowieckie | Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej]</ref> |
* [[Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP]]<ref>[http://www.kchwe.pl/lista-zborow/woj-mazowieckie/ – Woj. mazowieckie | Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej]</ref> |
||
Wersja z 16:54, 7 mar 2018
Szablon:POL miasto infobox Kozienice (niem. Koschnitz[1]; jid.: קאזשעניץ Kozhenitz[2]) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim. Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice. Położone nad rzeką Zagożdżonką, na Nizinie Środkowomazowieckiej, historycznie w Małopolsce.
30 czerwca 2009 roku, miasto miało 18 075 mieszkańców[3]. Zajmuje ono 249. miejsce w kraju pod względem liczby mieszkańców. Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zagożdżonka, lewy dopływ Wisły.
Kozienice są członkiem Związku Miast Nadwiślańskich.
Miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku[4].
Położenie
Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w Dolinie Środkowej Wisły[5].
Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do województwa kieleckiego, natomiast w latach 1939–1945 było częścią Dystryktu radomskiego.
Osiedla: Energetyki, Piaski (Wschód), Pokoju, Skarpa, Borki, Zdziczów, Polesie, Stara Wieś, Głowaczowska 1, Głowaczowska 2.
Demografia
Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.
- Piramida wieku mieszkańców Kozienic w 2014[7].
Nazwa
W 1429 roku nazwa miasta zostaje zapisana jako Coszinicze, co należy czytać jako Kozinice. Obecna forma pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1569 roku, jako Kozienycze. Przeobrażenie nastąpiło poprzez zmianę grupy -in- w -en-, co było częstym zjawiskiem w ówczesnej polszczyźnie. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozina, istnienie osoby o takim imieniu, nazwisku lub przezwisku jest potwierdzone przez źródła historyczne[8].
Inną wersję pochodzenia nazwy podaje ks. Franciszek Siarczyński:
- Król, mówi podanie, sarnę na krótki strzał chybił; Kozie nic! zawołali obecni łowcy, a król przez pamięć na te wyrazy, osadzie przez siebie założonej miano Kozienic nadał.[9]
Historia
Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r. kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku. Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka, więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów. W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka. Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej przy trakcie z Wilna do Krakowa została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły, który przebywał tu 10 razy. Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski, a sam król w 1394 ufundował tu kościół. Bliskość puszczy i dostęp do drewna pozwoliła na budowę tutaj mostu pontonowego, który po spławieniu do Czerwińska pozwolił wojskom polskim pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku na przeprawę przez Wisłę w czasie Wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.
W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, późniejszego króla Zygmunt I Stary, co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518, która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie. 8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich, a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny. W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana, w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.
W 1652 roku miasto spustoszyła epidemia cholery. W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami, ale w 1657 roku miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska Jerzego Rakoczego. Sejm w 1658 roku wyznaczył Starodubowianom Kozienice jako miejsce sejmików[10]. Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.
W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego, a w 1779 miasto otrzymuje przywilej na 12 jarmarków rocznie[9]. W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostaje zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane. W 1786 roku w miejscowości król Stanisław Poniatowski założył Królewską Manufakturę Broni Palnej[11], która w latach 1784-1788 przekształcona została w Fabrykę Broni w Kozienicach będącą największą fabryką broni palnej w Rzeczypospolitej[12]. Fabryka wytwarzała karabiny, pistolety oraz sztucery w tym pierwszy w historii seryjnie produkowany karabin polskiej konstrukcji tzw. sztucer kozienicki[13][14]. Miasto w okresie tym praktycznie od nowa lokowane zyskało murowaną zabudowę. Odbudową i przebudową miasta zajął się Stanisław August Poniatowski (według projektu Jana Fontany). W 1792 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej pod Kozienicami stało polskie wojsko pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego.
Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r. Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia. Wzniesiono też koszary, przebudowano i rozbudowano pałac. Działała fabryka blachy, garbarnia, browar i młyny. W 1897 r. Kozienice zamieszkiwało 6391 osób, w tym 3764 Żydów.
W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty, przeniesiony później do Woroneża. W 1902 r. przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki, znany skrzypek i dyrygent. W 1926 r. ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne. Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia.
W 1940 Niemcy otworzyli w Kozienicach getto dla ludności żydowskiej[15]. Początkowo mieszkało w nim ok. 5 tys. Żydów, jednak we wrześniu 1942 wskutek przesiedleń ludności żydowskiej z innych miejscowości (m.in. Magnuszewa, Sieciechowa i Głowaczowa) ich liczba wzrosła do ok. 13 tys[15]. W tym samym miesiącu getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańców wywieziono do obozu zagłady w Treblince[15].
Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie (gł. Bataliony Chłopskie).
Obecnie rozwój miasta związany jest z budową Elektrowni Kozienice i towarzyszących zakładów. Obecnie Kozienice przekształcają się z ośrodka przemysłowego w ośrodek rekreacyjno-sportowy.
Gospodarka
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kozienice[16]. Od 1994 jako Stadnina Koni Kozienice Sp. z o.o.[17].
W mieście zlokalizowane są zakłady: meblowe, artykułów biurowych, elektrotechniczne, materiałów budowlanych i spożywcze. Największy zakład to Elektrownia Kozienice zlokalizowana w pobliżu Kozienic (Świerże Górne) oraz szereg innych dużych zakładów takich jak Esselte, Bakoma, Mleczarnia Obory, Spółdzielnia Inwalidów. Każdy z tych zakładów zatrudnia kilkaset osób.
W mieście siedzibę ma Gospodarstwo Skarbu Państwa należące do Agencji Nieruchomości Rolnych[18].
Transport
Ważny węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe:
- droga krajowa nr 48: Kock – Dęblin – Kozienice – Białobrzegi – Tomaszów Mazowiecki,
- droga krajowa nr 79: Warszawa – Góra Kalwaria – Kozienice – Sandomierz – Kraków – Bytom.
W sąsiadującej z Kozienicami od południa miejscowości Aleksandrówka początek ma droga wojewódzka nr 737 relacji Aleksandrówka – Radom.
Przez obrzeża Kozienic przebiega linia kolejowa nr 76 do Bąkowca. Odbywa się jednak na niej tylko transport towarowy (głównie węgiel do Elektrowni Kozienice). Linia została zamknięta dla ruchu pasażerskiego w latach 60. XX wieku.
Atrakcje turystyczne
- Zespół parkowo-pałacowy:
- Muzeum Regionalne
- Pomnik upamiętniający narodziny Zygmunta Starego
- Pomnik partyzantów Batalionów Chłopskich
- Pozostałości grobowca rodziny Dehnów
- Hamernia (kuźnia) z czasów stanisławowskich
- Puszcza Kozienicka z licznymi rezerwatami ("Królewskie źródła", "Brzeźniczka")
- Kompleks nowoczesnych obiektów sportowych:
- kryta pływalnia
- lodowisko
- skate park
- hala sportowa
- stadion
- stadnina koni
- Jezioro Kozienickie z muszlą koncertową (od 2002 r. odbywa się tu Ogólnopolski Festiwal Piosenki im. Bogusława Klimczuka)
Zabytki
- kościół par. pw. Świętego Krzyża z lat 1868-1869, nr rej.: 277/A z 27.12.1984
- zespół pałacowy z XVIII wieku, przebudowany w 2 poł. XIX wieku w stylu renesansu francuskiego i znacznie po zniszczeniach w 1939 r., nr rej.: 315/A/67 z 15.06.1967 oraz 98/A z 18.03.1981:
- pałac, (obecnie Muzeum Regionalne), nr rej.: 200 z 20.08.1955
- park, nr rej.: 630 z 17.12.1957
- cmentarz parafialny rzym.-kat. z poł. XIX, nr rej.: 464/A z 5.11.1991
- cmentarz żydowski, XVI-XX, nr rej.: 403/A z 3.04.1989
- cmentarzyk rodziny Dehnów z 1 poł. XIX, nr rej.: 523/A z 6.04.1992
- kramy, drewn.-mur., poł. XIX, nr rej.: 246/A z 20.03.1984
- willa z 1923 roku, ul. Kochanowskiego 20, nr rej.: 340/A z 10.04.1986
- dworek z poł. XIX w., ul. 1 Maja 10, nr rej.: 531/A z 30.10.1992
- kaplica z końca XVIII, nr rej.: 627 z 28.10.1971, 830 z 29.01.1959
- kolumna pamiątkowa z XVI wieku
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół Rzymskokatolicki:
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy[19]
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP[20]
Organizacje charytatywne
- Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych "Tęcza".
Sport
- KKS Armat Kozienice – piłka siatkowa
- MG MZKS Kozienice – piłka nożna
- KS "Energia" Kozienice – piłka nożna
- UKS "Jedynka" Kozienice – piłka siatkowa
- MGUKS Kozienice – męska koszykówka
- UKS "AQUATOR" Kozienice – pływanie
- KSO "HAMER" KOZIENICE – strzelectwo
- KŻ "DAL" Kozienice – żeglarstwo
Współpraca międzynarodowa
Gmina podpisała trzy umowy z:
- Göllheim - umowa o partnerskiej współpracy w 1996;
- Czuhujiw - memorandum porozumienia o współpracy w 2001;
- Medzilaborce - umowa o współpracy w 2005[21].
Związani z Kozienicami
- Władysław II Jagiełło (1362-1434) – król Polski i wielki książę litewski, fundator pierwszego kościoła i wielokrotny uczestnik polowań w okolicznej puszczy
- Zygmunt I Stary (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski, urodzony w Kozienicach
- Franciszek Placidi (1710-1782) – włoski architekt i rzeźbiarz, architekt pałacu w Kozienicach
- Jan Kanty Fontana (1731-1800) – architekt, geometra, burgrabia zamku warszawskiego i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
- Isroel Hopsztajn (1737-1814) – żydowski rabin, założyciel chasydzkiej dynastii Koźnic, zwany Magidem z Kozienic
- Karol Sierakowski (1752-1820) – polski generał, zmarły w Kozienicach
- Franciszek Siarczyński (1758-1829) – ksiądz katolicki, członek zakonu pijarów, historyk, geograf, publicysta, proboszcz kozienicki do 1800
- Iwan Iwanowicz Dehn (1786-1859) – rosyjski generał i inżynier, właściciel dóbr kozienickich, zmarły w Kozienicach
- Kazimiera Gruszczyńska (1848-1927) – siostra zakonna, założycielka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących, urodzona w Kozienicach
- Julian Święcicki (1850-1932) – polski pisarz i tłumacz z literatury hiszpańskiej, portugalskiej i francuskiej, urodzony w Kozienicach
- Józef Piłsudski (1873-1935) – honorowy obywatel miasta
- Wacław Chodkowski (1878-1953) – polski malarz, urodzony w Kozienicach
- Zygmunt Młot-Przepałkowski (1893-1940) – rotmistrz kawalerii, zamordowany w Katyniu, urodzony w Kozienicach
- Irena Opdyke (1918-2003) – odznaczona (w 1982) medalem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata", urodzona w Kozienicach
- Jerzy Sas Jaworski (1920-2008) – dyrektor stadniny koni, major kawalerii Wojska Polskiego
- Bogusław Klimczuk (1921-1974) – polski dyrygent, urodzony w Kozienicach
- Frans Krajcberg – brazylijski malarz, rzeźbiarz i fotograf
- Andrzej Bienias (ur. 1972) – polski aktor, urodzony w Kozienicach
- Marta Paulat (ur. 1977) – polska malarka i graficzka, urodzona w Kozienicach
- Wojciech Krzak (ur. 1980) – polski muzyk, producent, antropolog kultury urodzony w Kozienicach
- Katarzyna Maciąg (ur. 1982) – polska aktorka filmowa, urodzona w Kozienicach
- Julia Michalska (ur. 1985) – wioślarka, sześciokrotna mistrzyni kraju, zwyciężczyni Mistrzostw Świata Juniorów w 2003 roku, urodzona w Kozienicach
- Maciej Pawliński (ur. 1982) – polski siatkarz
- Rafał Kołsut (ur. 1990) – polski aktor dubbingowy, urodzony w Kozienicach
- Rafał Wolski (ur. 1992) – polski piłkarz, zawodnik włoskiego klubu AC Fiorentina, urodzony w Kozienicach
- Karolina Piechota (ur. 1984) – polska aktorka filmowa i serialowa
- Łukasz Jakóbiak (ur. 1983) – polski dziennikarz i osobowość internetowa
Zobacz też
- Elektrownia Kozienice
- Cerkiew Opieki Matki Bożej w Kozienicach
- Najstarsza Synagoga w Kozienicach
- Stara Synagoga w Kozienicach
- Synagoga w Kozienicach
- Bitwa pod Kozienicami
- Sztucer kozienicki
Przypisy
- ↑ Virtual Shtetl: Kozienice
- ↑ Kozienice - Wirtualny Sztetl [online], www.sztetl.org.pl [dostęp 2017-04-08] (pol.).
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11-24. ISSN 1734-6118.
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski : województwo sandomierskie : XIII-XVI wiek, Kilece 1994, s. 17.
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 117. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ a b Franciszek Siarczyński: Opis powiatu radomskiego przez ks. Franciszka Siarczyńskiego w rękopismie pozostały. Warszawa, Drukarnia Komisji Rządowej Sprawiedliwości, 1847.
- ↑ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom IV: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie. XIV-XVIII wiek, redakcja: Andrzej Rachuba, opracowanie: Henryk Lulewicz, Andrzej Rachuba, Przemysław P. Romaniuk, Andrzej Haratym, przy współpracy: Andreja Macuka i Jaugiena Aniszczankis, Warszawa 2009, s. 18.
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 12. ISBN 83-11-07350-3.
- ↑ Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1985, s. 109-110. ISBN 83-206-0509-1.
- ↑ Stanisław Kobielski: Polska broń – broń palna. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975, s. 100-101.
- ↑ Marian Maciejewski: Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717-1945. Szczecin: Glob, 1991, s. 20-23. ISBN 83-7007-066-3.
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 248. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych Dz.U. 1990 nr 49 poz. 291
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych Dz.U. 1994 nr 83 poz. 383
- ↑ "Dane kontaktowe do Gospodarstw Skarbu Państwa w administrowaniu – Agencja Nieruchomości Rolnych".
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 6 kwietnia 2014.
- ↑ – Woj. mazowieckie | Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
- ↑ Współpraca zagraniczna gminy Kozienice na [w: www.Kozienice.pl]. [dostęp 25 grudnia 2011]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Kozienice w dokumencie archiwalnym
- Muzeum Regionalne w Kozienicach
- strona miasta Kozienice
- Kozienice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 548 .