Powiat bydgoski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Pit1233 (dyskusja | edycje) o 14:59, 27 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Powiat bydgoski
powiat
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

kujawsko-pomorskie

Siedziba

Bydgoszcz

Starosta

Wojciech Porzych

Powierzchnia

1394,8 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności


113 680[1]

• gęstość

81,5 os./km²

Urbanizacja

27,77%

Tablice rejestracyjne

CBY

Adres urzędu:
ul. S. Konarskiego 1/3
85-066 Bydgoszcz
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu bydgoskiego
Liczba gmin miejsko-wiejskich

2

Liczba gmin wiejskich

6

Liczba sołectw

124

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Powiat bydgoski – powiat w Polsce (województwo kujawsko-pomorskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Bydgoszcz.

Charakterystyka

Położenie

Powiat bydgoski ziemski składa się z ośmiu gmin graniczących z obszarem administracyjnym Bydgoszczy. Obejmuje obszar 1398 km2 (7,8% powierzchni województwa) i usytuowany jest w centralnej części województwa kujawsko-pomorskiego. Od zachodu graniczy z powiatami: nakielskim i sępoleńskim, od północy z: tucholskim i świeckim, od wschodu z: chełmińskim i toruńskim, a od południa z: inowrocławskim i żnińskim. W centrum powiatu znajduje się jego stolica Bydgoszcz, która administracyjnie tworzy własny powiat miejski[2].

Sieć osadnicza

Sieć osadniczą powiatu tworzą dwa miasta: Koronowo i Solec Kujawski, 124 sołectwa oraz 215 wsi[3]. Sześć wsi liczy ponad 2 tys. mieszkańców, a kolejne 11 – ponad 1 tys. W 2017 roku ludność powiatu wynosiła 114 tys. osób, rosnąca dynamicznie od początku lat 90. XX w.[4]

Gminy

Gminy powiatu bydgoskiego:

Gmina Powierzchnia
(km²) 		Liczba ludności
30 grudnia 2016 		Gęstość zaludnienia
(osób/km²) 		Pracujący Podmioty REGON Zmiana populacji 1995-2016
(%) 		Saldo migracji 1995-2016 Nowe mieszkania 1995-2016 Zalesienie
(% pow.)
Białe Błota (gmina) Białe Błota[5] 123 20 694 169 7279 3190 124,9 9299 3690 53,0
Dąbrowa Chełmińska (gmina) Dąbrowa Chełmińska[6] 125 8218 66 915 680 24,0 1066 690 44,1
Dobrcz (gmina) Dobrcz[7] 130 11 352 87 1166 998 34,3 1841 1014 6,5
Koronowo (gmina) Koronowo[8] 412 24 218 59 3090 1867 6,2 289 1161 30,8
Nowa Wieś Wielka (gmina) Nowa Wieś Wielka[9] 148 9929 67 1782 1097 51,4 2679 906 61,6
Osielsko (gmina) Osielsko[10] 102 13 279 131 2647 2324 128,0 6559 3087 56,8
Sicienko (gmina) Sicienko[11] 180 9915 55 983 917 32,8 1413 953 19,4
Solec Kujawski (gmina) Solec Kujawski[12] 175 16 813 96 4867 1601 8,1 886 1092 74,0

Miasta

Mapa powiatu
Solec Kujawski - tunel pod linią kolejową 18 przy rondzie im. burmistrza Antoniego Nawrockiego
Koronowo - panorama miasta z krawędzi doliny Brdy, w oddali Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie

Na obszarze powiatu znajdują się dwa miasta: Solec Kujawski (lokacja w 1325) i Koronowo (1368), w których mieszka łącznie 27 tys. osób tj. 23% populacji całego powiatu. Do 1875 roku częścią składową powiatu była jego stolica Bydgoszcz, którą wyodrębniono w powiat miejski, a do 1973 roku także miasto Fordon, włączone później w obszar administracyjny Bydgoszczy. Okresowo do powiatu bydgoskiego należały również miasta: Kcynia (1772-1816) oraz Barcin, Łabiszyn, Mrocza, Nakło nad Notecią, Rynarzewo i Szubin (wszystkie w latach 1772-1818). Na terenie powiatu są również miejscowości, które otrzymały prawa miejskie, lecz później je utraciły, bądź nie weszły one w życie: Byszewo (1286 – przywilej Ziemomysła inowrocławskiego dla klasztoru cystersów)[13], Trzęsacz (1289 – przywilej Przemysła II dla cystersów)[13], Czersko (1670 – przywilej Michała Korybuta Wiśniowieckiego dla wojewody poznańskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego)[14], Ostromecko (1750 – przywilej Augusta III Sasa dla wojewody pomorskiego Pawła Michała Mostowskiego)[15]

Największe miejscowości powiatu bydgoskiego (wyróżniono miasta)[16]:

Miejscowość Gmina Liczba ludności
2010
Solec Kujawski Solec Kujawski Solec Kujawski 15 497
Koronowo Koronowo Koronowo 11 263
Białe Błota Białe Błota 6176
Osielsko Osielsko 3900
Brzoza Nowa Wieś Wielka 3096
Łochowo Białe Błota 2977
Nowa Wieś Wielka Nowa Wieś Wielka 2352
Niemcz Osielsko 2143
Dąbrowa Chełmińska Dąbrowa Chełmińska 1967
Maksymilianowo Osielsko 1465
Dobrcz Dobrcz 1458
Żołędowo Osielsko 1323
Mąkowarsko Koronowo 1321
Osówiec Sicienko 1206
Murowaniec Białe Błota 1104
Tryszczyn Koronowo 1068
Ciele Białe Błota 1051
Kotomierz Dobrcz 1015
Borówno Dobrcz 1001
Ostromecko Dąbrowa Chełmińska 997
Czarże Dąbrowa Chełmińska 997
Wtelno Koronowo 953

Użytkowanie przestrzeni

Etnografia

Teren powiatu bydgoskiego stanowi mozaikę etnicznych wpływów, które są pozostałością po burzliwej przeszłości[17] oraz położenia na styku krain geograficznych, oddzielonych naturalnymi granicami[18]. Większość terenu należy do historycznych Kujaw Północnych, w których zanikły już tradycje etnograficzne, a ich mieszkańcy identyfikują się głównie z Krajną. Północno-zachodnia część powiatu położona na zachód od rynny jezior byszewskich należy do Krajny, prawobrzeże Wisły do historycznej Ziemi Chełmińskiej, a obszar zakola Noteci na południowy zachód od Brzozy – do Pałuk[19]. Od północy powiat graniczy z etnograficznymi krainami: Kociewia i Borowiaków Tucholskich[20].

Wpływ Bydgoszczy

Dojazdy do pracy do Bydgoszczy według Narodowego Spisu Powszechnego 2011. Liczba osób zatrudnionych w Bydgoszczy w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym w gminach (%)[21]
Osiedle mieszkaniowe w Osielsku
Zabudowa w Niemczu
Dom w Gzinie Dolnym
Osiedle w budowie w Murowańcu

Powiat bydgoski ma charakter podmiejski, którego mieszkańcy w szerokim zakresie korzystają z bliskości miasta Bydgoszczy. Na jego obszarze nasilone jest zjawisko suburbanizacji. Od 1999 roku ludność powiatu wzrosła o 34% (z 85 do 114 tys. osób), a najbliższe centrum Bydgoszczy gminy: Osielsko i Białe Błota o 126% (z 15 do 34 tys.) W latach 1995-2016 w gminach wybudowano 12,5 tys. nowych mieszkań. Powiat zajmuje pierwsze miejsce w województwie pod względem salda migracji, liczby i metrażu oddawanych mieszkań, a pod względem wskaźników ekonomicznych (dochody własne, przedsiębiorczość, bezrobocie) znajduje w czołówce[4]. Znaczna liczba mieszkańców powiatu korzysta z usług wyższego rzędu w Bydgoszczy: miejsc pracy, szkół, szpitali, obiektów kultury, sportu, handlu, usług. Powiązania funkcjonalne z Bydgoszczą odzwierciedlają się we wzroście natężenia dojazdów, co generuje wzmożony ruch samochodowy na drogach prowadzących do Bydgoszczy. Jednocześnie powiat jako podmiejski postrzegany jest jako atrakcyjny inwestycyjnie, co przyczynia się do wzrostu liczby podmiotów gospodarczych[2]. Samorząd powiatowy oraz wszystkie gminy powiatu są sygnatariuszami Stowarzyszenia Metropolia Bydgoszcz, będącą wstępem do budowy związku metropolitalnego.

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2007):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 99 386 100 50 401 50,71 48 985 49,29
Miasto 26 039 26,20 13 588 13,67 12 451 12,53
Wieś 73 347 73,80 36 813 37,04 36 534 36,76
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu bydgoskiego w 2014 roku[1].


Ludność powiatu bydgoskiego w latach 1995-2016[22]

Warunki naturalne

Krajobraz morenowy Pojezierza Krajeńskiego
Widok z Gzina na Dolinę Wisły

Geomorfologia

Powiat bydgoski leży na pograniczu kilku wielkich pojezierzy: Południowopomorskiego, Wielkopolskiego i Chełmińsko-Dobrzyńskiego, a ponadto przecinają go wielkie doliny: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz Dolina Dolnej Wisły. W okolicach Bydgoszczy Wisła zakręca na północ tworząc ogromne zakole, do którego od zachodu wpływa Brda. Obie rzeki, jak również pradolinę bydgosko-nakielską, w której dnie płynie Kanał Bydgoski otaczają strome zbocza, poprzecinane jarami i dolinami denudacyjnymi[17]. Pod względem fizyczno-geograficznym według podziału Jerzego Kondrackiego obszar powiatu leży w obrębie czterech makroregionów i siedmiu mezoregionów[23]:

Ciekawostką jest fakt, że wszystkie powyżej wymienione krainy geograficzne stykają się na obszarze centrum powiatu – w mieście Bydgoszczy.

Powiat charakteryzuje się rzeźbą młodoglacjalną ukształtowaną podczas fazy kujawskiej i krajeńskiej zlodowacenia bałtyckiego. Pod względem morfologicznym północną część powiatu zajmuje falista wysoczyzna morenowa o wysokości bezwzględnej 80-120 m n.p.m, rozcięta przez sandr Brdy oraz rynnę polodowcową jezior byszewskich. Na jej obszarze występują linie moren postojowych lodowca, widoczne w postaci ciągów wzniesień. Prawobrzeże Wisły to wysoczyzna morenowa, od zachodu ograniczona stromym zboczem Doliny Wisły. Część południową zajmuje natomiast szeroka na kilkanaście kilometrów Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka z systemem teras ograniczonych stromymi zboczami. Występują w niej utwory eoliczne – zalesione wydmy śródlądowe o wysokościach do 40 m. Dolina Wisły wykształcona została u schyłku plejstocenu i w holocenie, wskutek utorowania przez Wisłę szlaku odpływu wód ku północy w dawnej rynnie sandrowej Chełmno-Fordon (Fordoński Przełom Wisły). Zbocza Doliny (zachodnie zwane Zboczem Fordońskim, a wschodnie – Zboczem Mariańskim) mają wysokość względną dochodzącą do 60 m i rozczłonkowane są dolinkami i parowami denudacyjnymi o głębokościach do 50 m i długościach do 2 km. Strefy krawędziowe dolin i pradolin: Brdy, Wisły Kanału Bydgoskiego są dogodnymi punktami widokowymi.

Najniżej położonym miejscem w powiecie jest brzeg Wisły koło Trzęsacza – 26 m n.p.m, a najwyższym wzgórza moren czołowych – 155 m n.p.m na zachód od rynny byszewskiej.

Wody

Zalew Koronowski w Samociążku
Regaty na Zalewie Koronowskim

Powiat bydgoski leży na wododziale dorzeczy Wisły i Odry, których łącznikiem jest Kanał Górnonotecki i Kanał Bydgoski[23]. Do dorzecza Odry należy – za sprawą zlewni Noteci – fragment gmin: Nowa Wieś Wielka, Białe Błota i Sicienko, reszta obszaru do dorzecza Wisły. Głównymi ciekami naturalnymi są: Wisła, Brda, Krówka, Kotomierzyca, Struga Młyńska, a sztucznymi: Kanał Bydgoski, Górnonotecki, Notecki, Nowy Kanał Notecki, Kanał Zielona Struga, Kanał Chrośniański[23].

Na terenie powiatu znajduje się kilkadziesiąt jezior, z których połowa zlokalizowana jest w polodowcowej rynnie byszewskiej, a kilka na Wysoczyźnie Świeckiej i w Puszczy Bydgoskiej[3]. Największym akwenem jest Zbiornik Koronowski o długości 42 km, który powstał w 1961 roku po spiętrzeniu wód rzeki Brdy zaporą w Pieczyskach. Okalają je rozległe lasy, które na północy łączą się z Borami Tucholskimi. Wokół zbiornika rozmieszczona jest duża część powiatowej bazy turystycznej. W Pieczyskach, Romanowie, Samociążku, Sokole-Kuźnicy, Tuszynach zlokalizowane są całoroczne ośrodki wypoczynku[23].

Jakość wód jezior mieści się przeważnie w III klasie, a w II klasie – Jezioro Wierzchucińskie Duże oraz wody rzeki Brdy wraz z ciągiem jezior zaporowych[24].

Ważniejsze jeziora powiatu bydgoskiego[25]:

Nazwa Pow.
[ ha ] 		Głęb.
[ m ] 		Objętość
[ tys. m3 ] 		Pow. zlewni
[ km2 ] 		Klasa
czystości 		Uwagi
Borówno 43,8 14,1 3306 3,5 2,67
Długie 42,3 29,5 4163 172,0 rynna byszewska
Dobrcz 30,2 6,3 1333 11,2 3,55
Jezuickie 146,7 10,6 5063 103,2 2,67
Krosna 10,6 9,5 517 168,6 rynna byszewska
Krzywe 26,0 21,5 2071 189,2 rynna byszewska
Kusowo 44,0 9,2 1497 15,3 3,21
Słupowskie 119,9 34,4 9741 137,3 2,93
Studzienne 26,7 22,5 2750 148,0 rynna byszewska
Wierzchucińskie Duże 49,2 25,0 5690 142,3 2,47
Wierzchucińskie Małe 52,3 12,7 2851 144,6 2,67

Zbiorniki zaporowe na Brdzie[26]:

Nazwa Pow.
[ ha ] 		Objętość
[ tys. m3 ] 		Wys. tamy
[ m ] 		Lata powstania Moc elektrowni
[ MW ] 		Uwagi
Zalew Koronowski 1560 80600 26 1950-1962 26 mieści w sobie kilkanaście połączonych jezior rynnowych
Zalew Tryszczyński 87 2200 4,5 1959-1962 3,3
Zalew Smukalski 94 2225 8 1950-1952 3

Gleby

Ponad 40% gleb w powiecie należy do kategorii gleb średnich i lekkich. Na obszarach wysoczyzn: Pomorskiej, Krajeńskiej i Chełmińskiej w północnej części powiatu dominują gleby spoiste (zwięzłe) o wysokiej klasie bonitacji – III i IV (gmina Dobrcz, Koronowo i Sicienko)[27]. Na równinach sandrowych w gminie Koronowo oraz na tarasach Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w południowej części powiatu (gmina Solec Kujawski, Białe Błota i Nowa Wieś Wielka) występują gleby piaszczyste o niskiej klasie bonitacyjnej V i VI, w dużej części porośnięte lasami. W dolinach rzecznych: Brdy, Wisły oraz Kanału Bydgoskiego dominują żyzne mady, gytie oraz torfy[27].

Lasy

Puszcza Bydgoska

Wskaźnik lesistości powiatu wynosi 42% przy średniej krajowej 29%[27]. Stawia to powiat bydgoski na drugim miejscu w województwie (po powiecie tucholskim). Największym kompleksem leśnym jest Puszcza Bydgoska[3]. Natomiast fragmenty Borów Tucholskich otaczają Zalew Koronowski i Dolinę Brdy, dochodząc aż do terytorium Bydgoszczy[3]. Drzewostan lasów w 90% stanowi sosna, pozostałą część: dęby, brzozy, olchy, wiązy, wierzby, topole, lipy[23]. Krzewy występujące w lasach to przede wszystkim: jałowce pospolite, kruszyny pospolite, jarzęby, leszczyny, trzmieliny i inne[23]. Na północnych krańcach powiatu przebiega granica naturalnego występowania buka, zaś świerk można spotkać w lasach jako nasadzenia sztuczne. Poza kotliną toruńsko-bydgoską lasy mają większy udział gatunków liściastych. W Dolinie Fordońskiej występują lasy łęgowe (najbogatsze środowisko leśne w polskich warunkach klimatycznych), a największy ich kompleks znajduje się w bydgoskim zakolu Wisły. Administracyjnie lasy powiatu wchodzą w skład nadleśnictw: Bydgoszcz, Różanna, Żółędowo i częściowo: Runowo, Solec Kujawski i Toruń w obrębie RDLP w Toruniu[28].

Na północ od Bydgoszczy przebiega granica dwóch krain geobotanicznych: na północy związanych z Pojezierzem Pomorskim, a na południu z Nizinami Polski Środkowej[29].

Klimat

Powiat bydgoski leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego. Średnia temperatura powietrza wynosi od -2 stopni Celsjusza w styczniu do +18 stopni w lipcu. Znaczne zróżnicowanie przestrzenne wykazują opady atmosferyczne: od 500 mm na południu powiatu do 550 mm na północy. Przeważają wiatry z kierunków: zachodniego i południowo-zachodniego. Najbliższe stacje meteorologiczne IMGW znajdują się w Bydgoszczy, Koronowie i Chrząstowie (powiat nakielski)[23].

Ochrona środowiska

Nadwiślański Park Krajobrazowy - widok z grodziska w Strzelcach Dolnych
Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego
Wydmy Puszczy Bydgoskiej
Pomnik przyrody Jaskinia Bajka

Około 41% powierzchni powiatu to strefy przyrodniczo chronione, a 8% - parki krajobrazowe i rezerwaty[23].

Korytarze ekologiczne

Powiat bydgoski z racji położenia w miejscu połączenia wielkich dolin i pradolin rzecznych, niemal w połowie zalesiony – zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów chronionych. Przebiegają tu dwa korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz Dolina Dolnej Wisły[30]. Od pradoliny wzdłuż Doliny Brdy i Zalewu Koronowskiego odchodzi jeszcze korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, zapewniający połączenie z Borami Tucholskimi – węzłem o znaczeniu międzynarodowym[27].

Parki krajobrazowe

Natura 2000[23]

Obszary chronionego krajobrazu[23]

Użytki ekologiczne[23]

Na terenie powiatu znajduje się 283 użytków ekologicznych, najwięcej w gminach: Nowa Wieś Wielka (86), Dąbrowa Chełmińska (57), Koronowo (44) i Solec Kujawski (42) [23]. Są to najczęściej tereny bagienne, łąki i pastwiska oraz źródliska. Jednym z nich jest „Uroczysko Prodnia”, skąd rozpościera się widok na Przełom Dolnej Wisły pod Fordonem.

Rezerwaty przyrody[23]

Nazwa Gmina Pow.
[ ha ] 		Główny przedmiot ochrony Data założenia
Augustowo Dobrcz 6,7 ols porzeczkowy i torfowcowy, wierzba borówkolistnej na torfowisku 27 maja 1963
Bagno Głusza Koronowo 6,3 fauna łąk, bagien i torfowisk 9 grudnia 2003
Dziki Ostrów Nowa Wieś Wlk 74,7 dąbrowa świetlista z rzadkimi gatunkami runa 4 kwietnia 1977
Kruszyn Sicienko 72,7 zalesione zbocza Pradoliny Noteci, grąd zboczowy 25 lipca 1997
Las Mariański Dąbrowa Chełm. 31,8 grąd zboczowy ze źródliskami 23 lipca 1958
Linje Dąbrowa Chełm. 12,3 jedyne na Niżu Polskim stanowisko brzozy karłowatej 10 lipca 1956
Łażyn Solec Kujawski 26,2 180-letni bór sosnowy reprezentatywny dla Puszczy Bydgoskiej 29 stycznia 2002
Reptowo Dąbrowa Chełm. 3,6 stanowisko lęgowe czapli siwej 28 lipca 1962
Różanna Dęby Koronowo 5,9 200-letni drzewostan dębu szypułkowego 29 stycznia 2002
Tarkowo Nowa Wieś Wlk 6,3 fragment boru świeżego ze stanowiskiem wiśni karłowatej 15 września 1958
Wielka Kępa Dąbrowa Chełm. 27,8 fragment nadwiślańskiego lasu łęgowego na terenie zalewowym 25 sierpnia 1953

Pomniki przyrody[23]

Na terenie powiatu znajduje się 223 pomników przyrody, najwięcej w gminach: Dobrcz (57), Koronowo (47) i Osielsko (33)[23]. Są to najczęściej okazałe drzewa, grupy drzew, aleje przydrożne, stanowiska roślin chronionych, źródła lub głazy narzutowe. Jednym z oryginalnych pomników przyrody jest jaskinia Bajka koło Gądecza, utworzona w zlepieńcach zbocza Doliny Dolnej Wisły. Kilkadziesiąt okazów starodrzewu znajduje się w parku „Grabina” w Koronowie (24 ha), skąd roztacza się rozległy widok na meandrującą Brdę i leżące u podnóża miasto[31].

Infrastruktura

Gospodarka

Powiat bydgoski notuje najwyższe spośród powiatów ziemskich w regionie kujawsko-pomorskim wskaźniki gospodarcze[3]: niskie bezrobocie, wysoką aktywność zawodową ludności, dużą liczbę podmiotów gospodarczych, eksporterów oraz spółek z kapitałem zagranicznym itd. Gminy Białe Błota i Osielsko wykazują dodatni iloraz liczby osób przyjeżdzających/wyjeżdżających do pracy, co świadczy, że ściągają pracowników z otoczenia. W 2014 roku w strukturze zatrudnienia dominował przemysł i budownictwo (39%). Mniejsze znaczenie miał handel, transport, gastronomia, usługi oraz rolnictwo i leśnictwo[2]. Na terenie powiatu zarejestrowanych było 12 tys. podmiotów gospodarczych, względnie najwięcej w gminach: Osielsko i Białe Błota[2]. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców jest praca najemna poza rolnictwem (32%). Osoby pracujące na rachunek własny poza rolnictwem stanowiły 5% ludności, a utrzymujący się z pracy w rolnictwie 3%[2]. W lokalnym przemyśle dominuje branża spożywcza, budowlana, chemiczna i lekka[23]. W Nowej Wsi Wielkiej znajduje się Baza Paliw PERN w Płocku o zasięgu regionalnym[23]. W Solcu Kujawskim działa Regionalne Centrum Przedsiębiorczości, w którego skład wchodzą: park przemysłowy (68 ha) oraz inkubator przedsiębiorczości[2]. Największe podmioty gospodarcze znajdują się w gminach Białe Błota i mieście Solec Kujawski. Sześć z nich zatrudnia ponad 250 osób, a jedna – ponad 1000 osób[2].

Rolnictwo

Największy udział ludności utrzymującej się z rolnictwa występuje w gminach: Koronowo, Dobrcz i Sicienko[23]. W 2014 na terenie powiatu funkcjonowało 4 tys. gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha oraz gospodarstwa należące do osób prawnych. Połowa z nich produkuje żywność towarową na rynek krajowy. Średnia wielkość gospodarstwa wynosiła 15 ha i była wyższa niż średnia w kraju (9,7 ha)[27]. W strukturze zasiewów dominowały zboża (70%), a także: rzepak, ziemniaki i buraki cukrowe. Produkcja zwierzęca zlokalizowana jest głównie w sektorze indywidualnym zwłaszcza w zakresie trzody chlewnej (92%). Kilkadziesiąt gospodarstw prowadzi działalność agroturystyczną[27].

Surowce naturalne

Na terenie powiatu bydgoskiego eksploatowane w ograniczonym stopniu są: kruszywa naturalne, surowce ilaste, źródła wód podziemnych, glina i torf[27].

Komunikacja

Drogi

Skrzyżowanie dróg ekspresowych S5 i S10 w Białych Błotach
Stacja kolejowa na linii 131 w Trzcińcu

Przez terytorium powiatu przebiegają dwie drogi ekspresowe: S5 i S10, pięć dróg krajowych: 5, 10, 25, 56 i 80, dziewięć dróg wojewódzkich: 223, 243, 244, 248, 249, 254, 256, 397, 551 o łącznej długości 91 km oraz 397,5 km dróg powiatowych[27][3].

Na Zalewie Koronowskim od maja do października funkcjonuje prom w ciągu drogi powiatowej nr 1030C Cekcyn – Lubiewo – Sokole Kuźnica[2]. W 2020 roku planowana jest inauguracja promu na Wiśle w ciągu drogi wojewódzkiej 249 Czarnowo-Solec Kujawski[32].

Drogi rowerowe

W 2014 roku sieć dróg rowerowych w powiecie miała długość 127 km, z czego 74 km pod zarządem Starostwa Powiatowego w Bydgoszczy[2]. Najdłuższymi ciągami rowerowymi są m.in.: szlak Bydgoszcz Czyżkówko-Koronowo (przebiegający częściowo szlakiem dawnej kolei powiatowej przez zabytkowy kratownicowy most nad Brdą), Bydgoszcz Osowa Góra-Wojnowo-Wierzchucinek, Lisi Ogon-Łochowice, czy też Stary Fordon-Ostromecko-Dąbrowa Chełmińska[33].

Kolej

Przez terytorium powiatu przebiega sześć linii kolejowych: 18 (Kutno-Piła Główna), 131 (magistrala węglowa Chorzów Batory - Tczew), 201 (magistrala węglowa Nowa Wieś Wielka - Gdynia Port Centralny), 209 (Brodnica - Bydgoszcz Wschód), 241 (Tuchola - Koronowo) i 356 (Poznań Wschód - Bydgoszcz Główna)[34]. Przystanki kolejowe zlokalizowane są w: Brzozie, Chmielnikach, Prądocinie, Nowej Wsi Wielkiej, Ostromecku, Maksymilianowie, Solcu Kujawskim, Przyłubiu, Kotomierzu, Stronnie, Wudzynie, Dąbrowie Chełmińskiej, Gzinie, Mąkowarsku, Buszkowie, Koronowie, Kruszyńcu, Zielonczynie, Białych Błotach, Trzcińcu, Pawłówku. Natomiast nieczynne już przystanki wąskotorowych Bydgosko-Wyrzyskich Kolei Dojazodych zlokalizowane są w: Gościeradzu, Koronowie, Kopalni, Okolu, Wtelnie, Kasprowie, Goncarzewie, Teresinie, Morzewcu, Tryszczynie.

Port lotniczy

 Osobny artykuł: Port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo.

Na terytorium gminy Białe Błota i częściowo miasta Bydgoszczy zlokalizowany jest port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo, który obsługuje regularne połączenia międzynarodowe. Statystyki ruchu za lata 2015-2016 to ok. 340 tys. pasażerów rocznie.

Żegluga śródlądowa

 Osobny artykuł: Bydgoski Węzeł Wodny.

Powiat bydgoski leży na terenie, gdzie krzyżują się międzynarodowe drogi wodne: E40 (Wisła) i E70 (Wisła-Odra). Szlaki żeglugowe stanowią: Wisła, Brda skanalizowana, Kanał Bydgoski, Kanał Górnonotecki. Dostępny do żeglugi turystycznej jest również największy akwen w powiecie: Zalew Koronowski.

Komunikacja publiczna

Gminy posiadają rozbudowaną sieć połączeń z Bydgoszczą oraz pomiędzy sobą, obsługiwane przez PKS, jak i prywatnych przewoźników. Do gmin: Białe Błota, Osielsko, Dobrcz i Nowa Wieś Wielka kursuje 6 linii autobusowych (91,92,93,94,95,99) z Bydgoszczy[35] oraz sezonowa linia nr 75 do Ostromecka[36].

Kultura

Na terenie gmin tworzących powiat bydgoski działają liczne placówki kulturalne, w tym: 8 gminnych centrów kultury, 23 świetlice, 21 bibliotek i filii bibliotecznych[27][2].

Sport

Dęby Osielsko występujące w ekstralidze baseballowej

Na terenie powiatu bydgoskiego działają kluby sportowe posiadające osobowość prawną, uczniowskie kluby sportowe funkcjonujące przy szkołach, zrzeszenia i zespoły sportowe[27]. Wśród infrastruktury sportowej są: boiska piłkarskie w wielu miejscowościach, hale sportowe m.in. w Solcu Kujawskim, Dobrczu, Czarżu, Dąbrowie Chełmińskiej, kompleksy Orlik 2012 w Dobrczu, Białych Błotach, Łochowie, Zielonczynie, park wodny w Solcu Kujawskim, korty tenisowe w Łochowie, Ostromecku, kręgielnia w Ostromecku, boisko lekkoatletyczne w Białych Błotach i wiele innych.

Ważniejsze kluby z powiatu bydgoskiego

Edukacja

Gimnazjum im. Janusza Korczaka w Żołędowie
Szpital Eskulap w Osielsku
Kościół Najświętszej Marii Panny Wspomożycielki Wiernych w Niemczu

Na terenie powiatu funkcjonuje sieć szkół stopnia podstawowego (36) administrowanego przez gminy oraz ponadgimnazjalnego, administrowanego przez powiat[27]. Należą do nich[3]:

Opieka zdrowotna

Podstawowa opieka zdrowotna na terenie powiatu jest świadczona w 15 placówkach medycznych: po 3 w gminach Dobrcz i Dąbrowa Chełmińska, po 2 w Białych Błotach, Sicienku i Nowej Wsi Wielkiej oraz po 1 w Koronowie, Solcu Kujawskim i w Osielsku[2]. Specjalistyczna opieka lekarska i szpitalna świadczona jest w Bydgoszczy. W Solcu Kujawskim funkcjonuje wypożyczalnia sprzętu medycznego bydgoskiego domu Sue Ryder zajmującego się opieką paliatywną, natomiast w Osielsku zlokalizowany jest prywatny szpital Eskulap[38].

Opieka społeczna

Na terenie powiatu funkcjonują dwa domy pomocy społecznej dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie: w Rożenkowie oraz w Koronowie. Ponadto samorząd powiatu jest organem wiodącym dla czterech placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego: w Trzemiętowie (1) i Karolewie (3)[3]. Zadania w zakresie pieczy rodzinnej realizuje Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bydgoszczy. Ponadto w powiecie bydgoskim działają cztery środowiskowe domy samopomocy: w Gądeczu, Solcu Kujawskim, Nowej Wsi Wielkiej i Cielu[3].

Struktury wyznaniowe

W strukturze kościoła rzymskokatolickiego, teren powiatu należy do czterech diecezji:

  1. bydgoskiej – 25 parafii (Białe Błota, Brzoza, Ciele, Dąbrówka Nowa, Dobrcz, Kotomierz, Kruszyn, Łochowo, Maksymilianowo, Murowaniec, Niemcz, Osielsko, Przyłęki, Samsieczno, Sicienko, Solec Kujawski – 4, Strzelce Górne, Wierzchucin Królewski, Wierzchucinek, Włóki, Wtelno, Żołędowo)
  2. pelplińskiej – 5 parafii (Byszewo, Koronowo, Łąsko Wielkie, Mąkowarsko, Wudzyn)
  3. toruńskiej – 3 parafie (Boluminek, Czarże, Ostromecko)
  4. gnieźnieńskiej – 2 parafie (Dąbrowa Wielka, Nowa Wieś Wielka)

Parafie w powiecie bydgoskim należą do dekanatów: Białe Błota, Bydgoszcz IV, Koronowo, Łabiszyn, Mrocza, Osielsko, Unisław i Złotniki Kujawskie. W Byszewie znajduje się Sanktuarium NMP Królowej Krajny.

Inne wyznania:

Gospodarka ściekami i odpadami

W 2010 roku komunalne oczyszczalnie ścieków na terenie powiatu bydgoskiego były zlokalizowane w: Brzozie, Dąbrowie Chełmińskiej, Koronowie, Kręglu, Kusowie, Nowej Wsi Wielkiej-Dziemionnie, Teresinie oraz Wojnowie. Odbiornikami ścieków były: Brda, Noteć oraz Wisła[23]. Na obszarze powiatu nie ma czynnych wysypisk komunalnych, a zamknięte składowiska poddawane są pracom rekultywacyjnym[2]. Głównym odbiorcą odpadów jest Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Bydgoszczy.

Infrastruktura ponadlokalna

W Puszczy Bydgoskiej zlokalizowany jest Radiowe Centrum Nadawcze Solec Kujawski z dwoma masztami (330 i 289 m wysokości) nadajnika Pierwszego Programu Polskiego Radia o zasięgu europejskim, natomiast w gminie Dobrcz – RTCN Trzeciewiec z masztem o wysokości 320 m zapewniającym sygnał radiowo-telewizyjny o zasięgu przekraczającym województwo kujawsko-pomorskie[23].

Turystyka i wypoczynek

Walory turystyczne powiatu to głównie krajobraz, rzeźba terenu, lasy, jeziora i rzeki[23]. Potencjałem do rozwoju różnych form turystyki i rekreacji jest duża lesistość powiatu (42%) oraz obecność licznych zbiorników wodnych, zdanych do kąpieli, wędkarstwa, żeglarstwa i turystyki kajakowej. Centrum turystyki wodnej jest Zalew Koronowski, wokół którego ulokowane są przystanie i całoroczne ośrodki wypoczynkowe[3].

Zabytki

Łącznie na terenie powiatu znajduje się 64 obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków, m.in. obiekty sakralne, cmentarze, dwory, pałace, parki, domy mieszkalne, budynki przemysłowe i gospodarcze[27]. Do gminnych ewidencji wpisanych jest natomiast ok. 1325 obiektów, najwięcej w gminie Koronowo (530), Sicienko (134) i Dąbrowa Chełmińska (125)[39]

Do najbardziej wartościowych zabytków z terenu powiatu należą[27]:

  • kościoły drewniane:
Drewniany kościół św. Mikołaja w Ślesinie. Wieś należała do powiatu bydgoskiego od XIV wieku do 1975 roku


  • budynki miejskie:
    • Stare Miasto w Koronowie (II poł. XIV w.),
    • ratusz w Koronowie (I poł. XIX w., przebudowa 1913-1916)
    • pałac opata cystersów w Koronowie (przełom XVII/XVIII w.)
    • kamienica przy ul. 23 Stycznia 13 w Solcu Kujawskim (1891-1903, mieści się w niej Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych),
    • Villa Anna w Solcu Kujawskim (pocz. XX w., od 2009 mieści się w nim Muzeum Solca im. księcia Przemysła).
  • zabytki techniki:
    • stalowy most kolejowy, wąskotorowy z 1895 roku nad Brdą w Koronowie,
    • most kolejowy nad rzeką Kamionką z 1909 roku w Buszkowie,
    • zespół umocnień Przedmościa Bydgoskiego, składający się z żelbetonowych bunkrów dla stanowisk ogniowych broni ciężkiej piechoty oraz punktów dowodzenia i łączności wraz z okopami.
    • Kanał Bydgoski (1774),
    • Kanał Górnonotecki (1882) ze stopniami wodnymi „Lisi Ogon” (1882) i „Łochowo” (1882) z zespołem budynków mieszkalno-gospodarczych,
    • młyn wodny „Diabelski Młyn” z połowy XIX w. w Koronowie,
    • zespół wytwórni wód stołowych w Ostromecku (1884, 1903)
  • inne:
    • ruiny zamku krzyżackiego w Nowym Jasińcu (XIII w., przeb. 1377-1392),
    • synagoga w Koronowie (1858)
    • cmentarz żydowski w Koronowie z połowy XIX w.,
    • pomnik powstańców wielkopolskich w Brzozie (wzniesiony w 1923, zniszczony w 1940, odbudowany w 2011)

W powiecie bydgoskim znajduje się 3678 stanowisk archeologicznych wpisanych do ewidencji zabytków archeologicznych województwa kujawsko-pomorskiego[39]. Wymienione wyżej trzy grodziska zlokalizowane na krawędzi Doliny Dolnej Wisły są ponadto wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków[39]. Sieć dawnych grodów obronnych uzupełniają ponadto zlokalizowane na terytorium Bydgoszczy (również w strefie krawędziowej doliny i pradoliny Wisły) grodziska: Wyszogród, Zamczysko i Pawłówek.

Muzea

JuraPark Solec

Ścieżki edukacyjne

Leśna ścieżka edukacyjna "Białe Błota"
Leśna ścieżka edukacyjna "Ku źródliskom" w Puszczy Bydgoskiej

Myślistwo, jeździectwo

Produkty tradycyjne

Na liście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się kilka z powiatu bydgoskiego[2]:

Imprezy cykliczne[2]

  • Jarmark w Zakolu Dolnej Wisły – czerwiec,
  • Festiwal Piosenki Żeglarskiej „Szuwarowe Szanty” i Noc Świętojańska (na plaży w Samociążku nad Zalewem Koronowskim) – czerwiec,
  • Piknik Napoleoński w Ostromecku – lipiec,
  • Piknik lotniczy w Czarżu – lipiec,
  • Jarmark Cysterski z inscenizacją Bitwy z Krzyżakami pod Koronowem – lipiec
  • Arie na plaży Ryszard Smęda zaprasza (koncerty operowe na plaży w Pieczyskach nad Zalewem Koronowskim) – lipiec/sierpień,
  • Mariackie Wieczory Kameralne w Bazylice w Koronowie – lipiec, sierpień.
  • Festiwal Kapel Podwórkowych oraz Regaty Żeglarskie o Puchar Burmistrza Koronowa – sierpień
  • Dożynki Gminno-Powiatowe (co roku w innej gminie) – sierpień/wrzesień,
  • Święto Śliwki w Strzelcach Dolnych – wrzesień,

Szlaki turystyczne

 Osobny artykuł: Trasy turystyczne Bydgoszczy i okolic.

Przez powiat prowadzi popularny szlak kajakowy Brdy o długości ok. 50 km (przez Zalew Koronowski z Sokole-Kuźnicy do Bydgoszczy), a przez najbardziej atrakcyjne krajobrazowo tereny wiedzie obecnie 28 wytyczonych szlaków turystycznych. Przez powiat wiedzie również kilka szlaków rowerowych, w tym szlak rowerowy R1, będący najdłuższym w Europie, fragment „szlaku przyjaźni” Bydgoszcz-Toruń, Regionalny Szlak Rowerowy z Bydgoszczy przez Bory Tucholskie do Chojnic, część szlaku po Dolinie Dolnej Wisły oraz Wiślana Trasa Rowerowa.

Baza noclegowa

Western Hotel (***) w Osielsku stylizowany na miasteczko Dzikiego Zachodu

W 2014 roku w powiecie bydgoskim istniało około 80 obiektów noclegowych, m.in. 35 gospodarstw agroturystycznych, 20 obiektów hotelowych, 17 ośrodków wczasowych, pola namiotowe, schroniska młodzieżowe i prywatne kwatery[2]. Najwięcej obiektów noclegowych znajduje się w gminie Koronowo (27, w tym 13 ośrodków wczasowych), gospodarstw agroturystycznych w gminie Dobrcz (18), a hoteli w gminach: Osielsko i Białe Błota (10)[2]. W powiecie zlokalizowanych jest również około 18,5 tys. prywatnych działek letniskowych, które są bazą dla wypoczynku weekendowego mieszkańców Bydgoszczy[2].

Lokalne Grupy Działania

Na terenie powiatu działają dwie Lokalne Grupy Działania, które realizują lokalne strategie rozwoju obszarów lewobrzeża i prawobrzeża Wisły rozciągniętej między Bydgoszczą, a Chełmnem. LGD integrują i aktywizują społeczność lokalną, promują lokalne produkty turystyczne i kulinarne, wspierają agroturystykę, organizują zajęcia kulturalno-sportowe, prowadza szkolenia z zakresu metod uprawy, przetwórstwa i sprzedaży produktów lokalnych, uczestniczą w festiwalach, pozyskują fundusze na inicjatywy lokalne.

LGD „Trzy Doliny”

LGD „Trzy Doliny” obejmuje terytorialnie siedem gmin, leżących w granicach powiatu bydgoskiego: Białe Błota, Dobrcz, Koronowo, Nowa Wieś Wielka, Osielsko, Sicienko i Solec Kujawski, a oprócz tego 50 członków reprezentujących sektory: społeczny, gospodarczy i osoby prywatne. Zostało założone 21 lutego 2008 w Solcu Kujawskim, a 22 grudnia 2008 roku wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego.

LGD „Zakole dolnej Wisły”

LGD „Zakole Dolnej Wisły” obejmuje gminę Dąbrowa Chełmińska z powiatu bydgoskiego, a poza tym 2 gminy z powiatu chełmińskiego – Kijewo Królewskie i Unisław oraz jedną z powiatu toruńskiego – Zławieś Wielka. Powołano je 16 lutego 2006 roku w Watorowie k. Kijewa Królewskiego, a 26 maja 2006 wpisano do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przypisy

  1. ↑ a b http://www.polskawliczbach.pl/powiat_bydgoski, w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Załącznik do uchwały nr 173/XXII/16 Rady Powiatu Bydgoskiego z dnia 24 listopada 2016 roku. Program Rozwoju Powiatu Bydgoskiego na lata 2017-2023. , 2016. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  3. ↑ a b c d e f g h i j publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Wydawnictwo Reklamowe RENOMA BIS s.c.. Powiat bydgoski. , 2014. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  4. ↑ a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Statystyczne vademecum samorządowca 2017 – powiat bydgoski. , 2017. Bydgoszcz: Urząd Statystyczny w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  5. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_biale_blota.pdf
  6. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_dabrowa_chelminska.pdf
  7. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_dobrcz.pdf
  8. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_koronowo.pdf
  9. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_nowa_wies_wielka.pdf
  10. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_osielsko.pdf
  11. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_sicienko.pdf
  12. ↑ http://bydgoszcz.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_kujawsko-pomorskie/portrety_gmin/powiat_bydgoski/gmina_solec_kujawski.pdf
  13. ↑ a b Ryszard Kozłowski. Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie) do końca XIV w.. „Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Prace Wydziału Nauk Humanistycznych”. Seria C Nr 12, 1972. Warszawa-Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN oddział w Poznaniu. (pol.). 
  14. ↑ Ryszard Kabaciński. Siersko – nieznane miasto koło Bydgoszczy (XVII-XVIII w.). „Kronika Bydgoska”. X (1986-88), 1990. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. (pol.). 
  15. ↑ Zdzisław Raszeja: Ostromecko i okolice. Bydgoszcz: Wydawnictwo Margrafsen, 2002. ISBN 83-87070-78-5. (pol.).
  16. ↑ Statystyczne vademecum samorządowca 2010 dla gmin: Białe Błota, Dąbrowa Chełmińska, Dobrcz, Koronowo, Nowa Wieś Wielka, Osielsko, Sicienko i Solec Kujawski
  17. ↑ a b c publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Włodzimierz Bykowski. Powiat bydgoski dla aktywnych. Przewodnik po szlakach turystycznych powiatu bydgoskiego. , 2011. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  18. ↑ Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom XI Dawne województwo bydgoskie. Zeszyt 3 Bydgoszcz i okolice. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, 1977. (pol.).
  19. ↑ Stanisław Kwiatkowski. Narodziny regionu. „Rocznik Kulturalny Kujaw i Pomorza”. tom XV, s. 7-10, 1999. Bydgoszcz-Toruń: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Toruńskie Towarzystwo Kultury, Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy. ISSN 0860-9284. (pol.). 
  20. ↑ Jadwiga Klimaszewska. Stan badań etnograficznych w województwie bydgoskim. „Rocznik Kulturalny Kujaw i Pomorza”. tom VI, s. 67-82, 1970. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. (pol.). 
  21. ↑ Delimitacja i charakterystyka obszaru realizacji instrumentu Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w obszarze funkcjonalnym Bydgoszczy i Torunia. Zarząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, marzec 2014.
  22. ↑ https://bdl.stat.gov.pl/BDL/dane/teryt/tablica# dostęp 4-04-2018
  23. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Zakład Sozotechniki Sp. z o.o.. Program ochrony środowiska dla powiatu bydgoskiego aktualizacja na lata 2012 - 2015 z perspektywą na lata 2016 - 2019. , 2012. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  24. ↑ http://www.wios.bydgoszcz.pl/webmapa/wody/pow_bydgoski.html dostęp 11-04-2018
  25. ↑ http://www.wios.bydgoszcz.pl/webmapa/wody/spisjezior.html dostęp 11-04-2018
  26. ↑ http://www.rzgw.gda.pl/cms/fck/uploaded/ZGPW_rozporzadzenia/Bilansowanie%20zasob%C3%B3w_Brda.pdf dostęp 11-04-2018
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l m publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Bydgoskiego do 2015 roku. Podstawowe informacje o powiecie. , 2001. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  28. ↑ http://www.lasy.gov.pl/pl/nasze-lasy/mapa-lasow dostęp 19-04-2018
  29. ↑ Henryk Wiśniewski: Różnorodność biologiczna Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku i jej uwarunkowania. [w.] Józef Banaszak (red.): Przyroda Bydgoszczy. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004. ISBN 83-7096-531-8
  30. ↑ Katarzyna Marcysiak: Ochrona przyrody - Bydgoszcz i okolice. W: Przyroda Bydgoszczy. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, 2004. ISBN 83-7096-531-8.
  31. ↑ https://www.koronowo.pl/turystyka/atrakcje-turystyczne/grabina-i-pomniki-przyrody dostęp 9-04-2018
  32. ↑ http://www.rp.pl/Zycie-Kujawsko-Pomorskiego/312139885-Nowa-przeprawa-promowa-przez-Wisle-powstanie-na-wysokosci-Solca-Kujawskiego-i-Czarnowa.html dostęp 19-04-2018
  33. ↑ https://mapa.wirtualneszlaki.pl/#12/53.2499/17.9599/OSM_Mapnik-Drogi_rowerowe dostęp 10-04-2018
  34. ↑ https://www.bazakolejowa.pl/index.php?dzial=mapa#10/53.1542/17.9517 dostęp 23-04-2018
  35. ↑ http://www.zdmikp.bydgoszcz.pl/index.php/pl/transport/bilety-i-oplaty/strefy-biletowe dostęp 19-03-2018
  36. ↑ http://www.zdmikp.bydgoszcz.pl/index.php/pl/linie-turystyczne/1730-autobusem-do-ostromecka dostęp 19-03-2018
  37. ↑ http://www.90minut.pl dostęp 6-04-2018
  38. ↑ http://szpitaleskulap.pl/ dostęp 20-04-2018
  39. ↑ a b c publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Załącznik do uchwały nr 224/XXVIII/17 Rady Powiatu Bydgoskiego z dnia 22 czerwca 2017 roku. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Bydgoskiego na lata 2017-2020. , 2017. Bydgoszcz: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy. [dostęp 2018-04-03]. 
  40. ↑ Bydgoskie Stowarzyszenie Miłośników Zabytków „BUNKIER” – Galeria zdjęć: Przedmoście Bydgoskie
  41. ↑ http://www.czaswlas.pl/obiekty/?p=4&id_obiekt=7296 dostęp 19-04-2018
  42. ↑ https://www.koronowo.pl/turystyka/atrakcje-turystyczne/sciezka-dydaktyczna dostęp 6-04-2018
  43. ↑ a b publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Leśne ścieżki dydaktyczne w regionie kujawsko-pomorskim, na terenie nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. . Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu. [dostęp 2018-04-19]. 
  44. ↑ http://www.zoledowo.torun.lasy.gov.pl/sciezki-edukacyjne-w-lesnictwie-kruszyn#.WthSi9SLS9I dostęp 19-04-2018
  45. ↑ http://www.czaswlas.pl/obiekty/?p=4&id_obiekt=7520 dostęp 19-04-2018
  46. ↑ http://www.czaswlas.pl/obiekty/?p=4&id_obiekt=1671 dostęp 19-04-2018
  47. ↑ http://www.czaswlas.pl/obiekty/pobrdzie-93 dostęp 19-04-2018
  48. ↑ http://www.czaswlas.pl/obiekty/lesna-747 dostęp 19-04-2018
  49. ↑ Powidła śliwkowe z Doliny Dolnej Wisły - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [online], www.minrol.gov.pl [dostęp 2018-04-19] (pol.).
  50. ↑ http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/woj.-kujawsko-pomorskie/Lody-koronowskie dostęp 6-04-2018
Województwo kujawsko-pomorskie
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Inne zagadnienia

Powiat bydgoski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu bydgoskiego

Powiat bydgoski (1919–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powiat_bydgoski&oldid=53312642”