Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2021-09

Aktualnie na stronie głównej Język Adamowy – w wierzeniach ruchu świętych w dniach ostatnich uniwersalny prajęzyk. Osadzony w mormońskich pismach świętych, wypowiedziach pierwszych przywódców Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich oraz z późniejszej tradycji. Określany jako czysty i niesplugawiony, wykorzystywany miał być do prowadzenia księgi pamięci. Stanowi obiekt spekulacji teologicznych. Język Adamowy był częścią obrzędów świątynnych, praktyk stanowiących kulminację życia religijnego świętych w dniach ostatnich. Wszelkie mające przynależeć doń sylaby zostały usunięte z obrzędu obdarowania na skutek reformy z 1990 roku. Mimo to, język jedt utrwalony w mormońskiej tradycji. W początkach mormońskiej historii niektóre słowa pochodzące z tej mowy mogły zostać objawione Josephowi Smithowi oraz Brighamowi Youngowi. Tradycja zalicza do nich chociażby nazwę Adam-ondi-Ahman, czy też imię Ahman. [Język Adamowy (mormonizm)

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

---

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

2008: wrzesień • październik • listopad • grudzień
2009: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2010: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2011: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2012: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2013: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2014: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2015: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2016: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2017: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2018: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2019: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2020: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2021: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2022: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień
2023: styczeń • luty • marzec • kwiecień • maj • czerwiec • lipiec • sierpień • wrzesień • październik • listopad • grudzień

---

2021-09-01

Szałwia łąkowa – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w południowej i środkowej Europie. W Polsce jest niezbyt częsta na niżu i rzadka w niższych położeniach górskich. Rośnie zwykle w nasłonecznionych murawach i łąkach, zazwyczaj w miejscach suchych i na glebie zasadowej. Jest długowieczną byliną zapylaną głównie przez trzmiele, ale wabiącą też pszczoły oraz motyle. Wykorzystywana jest jako roślina miododajna i ozdobna, a dawniej stosowana była jako lecznicza i przyprawa do aromatyzowania piwa oraz wina. Gatunek jest rzadki i zagrożony w krajach na obrzeżach swego zasięgu. Ze względu na przemiany łąk i muraw oraz ich intensywne użytkowanie, a także silne przekształcenia roślinności na przydrożach i miedzach, gatunek zanika także na obszarach, gdzie jeszcze do niedawna był bardzo rozpowszechniony, np. w Słowenii. W Polsce nie jest zagrożony i nie podlega ochronie prawnej. Czytaj więcej…

2021-09-02

Lincoln EL-Series – model samochodu osobowego pełnowymiarowej klasy luksusowej produkowany pod amerykańską marką Lincoln w latach 1948–1951. Nie miał nadanego oznaczenia modelu; określany był także jako standardowy Lincoln, w odróżnieniu od większego spokrewnionego z nim modelu Lincoln Cosmopolitan. Modele serii EL, będące następcą wywodzącej się sprzed wojny serii H, zyskały nowoczesne jak na te czasy nadwozie, z gładkimi ścianami bocznymi, bez wystających na boki błotników. Charakterystyczne tylko dla samochodów Lincoln z tych lat było umieszczenie reflektorów w chromowanych zagłębionych oprawach. Samochody Lincoln serii EL produkowano z nadwoziami: sedan, coupé oraz kabriolet. Napęd stanowił silnik V8 o pojemności 5,5 litra. Dzięki dobremu prowadzeniu się i mocnym silnikom, duże i luksusowe Lincolny były także używane w sporcie samochodowym, odnosząc pewne sukcesy. Samochód taki zwyciężył w pierwszym w historii wyścigu serii Strictly Stock NASCAR w 1949 toku. Ogółem wyprodukowano ponad 72 tysiące egzemplarzy samochodów serii EL. Czytaj więcej…

2021-09-03

Boyd K. Packer (ur. 10 września 1924 w Brigham City, zm. 3 lipca 2015 w Salt Lake City) – amerykański przywódca religijny, pedagog oraz misjonarz. Potomek mormońskich pionierów. Pedagog, zawodowo związany z systemem edukacyjnym Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Od 1961 roku wchodził w skład władz naczelnych tej wspólnoty religijnej, od 1970 roku był członkiem Kworum Dwunastu Apostołów. Od 1994 do 2008 roku jego tymczasowy przewodniczący, a od 2008 roku aż do śmierci – jego stały przewodniczący. Znany z konserwatyzmu, jego poglądy na niektóre kwestie społeczne były przedmiotem wielopoziomowej krytyki. Znany z bezpośredniości i ostrego języka. Przez część środowiska naukowego, w tym niektórych uczonych będących członkami Kościoła, krytykowany za antyintelektualizm. Uważał, że badania nad mormońską historią powinny być podporządkowane teologii. Amatorski artysta, pozostawił po sobie inspirowane naturą obrazy oraz rzeźby. Czytaj więcej…

2021-09-04

Day of the Tentacle – komputerowa gra przygodowa z 1993 roku opracowana i wydana przez LucasArts. Jest to kontynuacja gry Maniac Mansion z 1987 roku. Fabuła opowiada o Bernardzie Bernoullim oraz jego znajomych Hoagie i Laverne, którzy próbują powstrzymać fioletową mackę przed przejęciem władzy nad światem. Gracz przejmuje kontrolę nad trójką bohaterów i rozwiązuje zagadki, korzystając z podróży w czasie, aby poznać różne okresy historii. Dave Grossman oraz Tim Schafer pracowali razem jako projektanci gry, po raz pierwszy będąc w takiej roli. Duet przeniósł niektóre elementy z Maniac Mansion i zrezygnował z aspektu wyboru postaci, aby uprościć produkcję. Inspiracją dla twórców gry były kreskówki Chucka Jonesa oraz historia Stanów Zjednoczonych. Day of the Tentacle była ósmą grą LucasArts, w której wykorzystano silnik SCUMM. Gra zdobyła uznanie krytyków i sukces komercyjny. Krytycy w swych recenzjach skupili się na kreskówkowej oprawie graficznej oraz elementach komediowych. Day of the Tentacle pojawia się na listach najlepszych gier. Wersja zremasterowana Day of the Tentacle została opracowana przez studio Schafera Double Fine Productions i została wydana w 2016 roku. Czytaj więcej…

2021-09-05

Rugby union na Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1920 – było trzecią edycją olimpijskich zawodów w rugby union w historii, a do rywalizacji przystąpiły ostatecznie dwa zespoły. Jedyne spotkanie rozegrane zostało 5 września 1920 roku na głównej arenie igrzysk, Stadionie Olimpijskim. Zgodnie z ówczesnymi zasadami gry podczas tych zawodów podwyższenie warte były dwa punkty, dropgol cztery, zaś przyłożenie oraz inne kopy na bramkę trzy. Wyraźne zwycięstwo nad faworyzowanymi Francuzami odnieśli reprezentanci Stanów Zjednoczonych. Amerykanie zaskoczyli faworyzowanych Francuzów animuszem w ataku oraz precyzją gry obronnej zwyciężając ostatecznie 8–0. Reprezentacja USA złożona była w większości ze studentów kalifornijskich uniwersytetów, a zawodnicy francuscy związani byli natomiast z paryskimi klubami. Czytaj więcej…

2021-09-06

Okręty podwodne typu Mameli – włoskie okręty podwodne z okresu dwudziestolecia międzywojennego oraz II wojny światowej. Jednostki mierzyły 64,6 metra długości, 6,51 metra szerokości i miały zanurzenie 4,3 metra, a ich wyporność nawodna wynosiła 810 ton. Uzbrojone były w działo pokładowe kalibru 102 mm, dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 13,2 mm oraz 10 torped, wystrzeliwanych z sześciu wyrzutni torped kalibru 533 mm. W latach 1925–1929 w stoczni Cantieri navali Tosi di Taranto w Tarencie zbudowano cztery jednostki tego typu. Okręty weszły w skład włoskiej marynarki w 1929 roku. Pełniły służbę na Morzu Śródziemnym i Atlantyku, biorąc udział m.in. w wojnie domowej w Hiszpanii oraz kampanii śródziemnomorskiej. „Pier Capponi” został zatopiony 31 marca 1941 roku przez brytyjski okręt podwodny, zaś pozostałe trzy jednostki przetrwały wojnę i zostały wycofane ze służby w 1948 roku. Czytaj więcej…

2021-09-07

Akainacephalus – rodzaj wymarłego dinozaura, tyreofora z rodziny ankylozaurów, odkryty w osadach kredy górnej, opisany w 2018 roku. Szczątki tego zwierzęcia odnaleziono na południu stanu Utah w USA, w skałach formacji Kaiparowits, datowanych na późny kampan. Nigdy wcześniej w tej formacji nie znaleziono czaszki wraz z połączonym z nią szkieletem pozaczaszkowym przedstawiciela Ankylosauridae. Randall Irmis oraz Jelle Wiersma podkreślają kompletność czaszki, wśród znalezionego szkieletu pozaczaszkowego wymieniając: znaczną część kręgosłupa z prawie kompletnym synsakrum, buławę ogonową, szczątki kończyn oraz pancerza okrywającego za życia ciało zwierzęcia. Wedle autorów rodzaju bogato ornamentowana czaszka Akainacephalus przypomina pod tym względem czaszki Nodocephalosaurus. Koniec ogona Akainacephalus wieńczyła kostna buława. Buławy takie, zbudowane z zachodzących na siebie kręgów ogonowych i osteodermów, występowały również u innych przedstawicieli Ankylosauridae. Niewykluczone, że służyły one zwierzętom jako broń w walce. Dinozaury mogły wymachiwać ogonem, a siła uderzenia wieńczącej ogon dużej buławy, takiej jak u ankylozaura, była w stanie zmiażdżyć kość przeciwnika. Czytaj więcej…

2021-09-08

Szałwia łąkowa – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w południowej i środkowej Europie. W Polsce jest niezbyt częsta na niżu i rzadka w niższych położeniach górskich. Rośnie zwykle w nasłonecznionych murawach i łąkach, zazwyczaj w miejscach suchych i na glebie zasadowej. Jest długowieczną byliną zapylaną głównie przez trzmiele, ale wabiącą też pszczoły oraz motyle. Wykorzystywana jest jako roślina miododajna i ozdobna, a dawniej stosowana była jako lecznicza i przyprawa do aromatyzowania piwa oraz wina. Gatunek jest rzadki i zagrożony w krajach na obrzeżach swego zasięgu. Ze względu na przemiany łąk i muraw oraz ich intensywne użytkowanie, a także silne przekształcenia roślinności na przydrożach i miedzach, gatunek zanika także na obszarach, gdzie jeszcze do niedawna był bardzo rozpowszechniony, np. w Słowenii. W Polsce nie jest zagrożony i nie podlega ochronie prawnej. Czytaj więcej…

2021-09-09

Lincoln EL-Series – model samochodu osobowego pełnowymiarowej klasy luksusowej produkowany pod amerykańską marką Lincoln w latach 1948–1951. Nie miał nadanego oznaczenia modelu; określany był także jako standardowy Lincoln, w odróżnieniu od większego spokrewnionego z nim modelu Lincoln Cosmopolitan. Modele serii EL, będące następcą wywodzącej się sprzed wojny serii H, zyskały nowoczesne jak na te czasy nadwozie, z gładkimi ścianami bocznymi, bez wystających na boki błotników. Charakterystyczne tylko dla samochodów Lincoln z tych lat było umieszczenie reflektorów w chromowanych zagłębionych oprawach. Samochody Lincoln serii EL produkowano z nadwoziami: sedan, coupé oraz kabriolet. Napęd stanowił silnik V8 o pojemności 5,5 litra. Dzięki dobremu prowadzeniu się i mocnym silnikom, duże i luksusowe Lincolny były także używane w sporcie samochodowym, odnosząc pewne sukcesy. Samochód taki zwyciężył w pierwszym w historii wyścigu serii Strictly Stock NASCAR w 1949 toku. Ogółem wyprodukowano ponad 72 tysiące egzemplarzy samochodów serii EL. Czytaj więcej…

2021-09-10

Boyd K. Packer (ur. 10 września 1924 w Brigham City, zm. 3 lipca 2015 w Salt Lake City) – amerykański przywódca religijny, pedagog oraz misjonarz. Potomek mormońskich pionierów. Pedagog, zawodowo związany z systemem edukacyjnym Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Od 1961 roku wchodził w skład władz naczelnych tej wspólnoty religijnej, od 1970 roku był członkiem Kworum Dwunastu Apostołów. Od 1994 do 2008 roku jego tymczasowy przewodniczący, a od 2008 roku aż do śmierci – jego stały przewodniczący. Znany z konserwatyzmu, jego poglądy na niektóre kwestie społeczne były przedmiotem wielopoziomowej krytyki. Znany z bezpośredniości i ostrego języka. Przez część środowiska naukowego, w tym niektórych uczonych będących członkami Kościoła, krytykowany za antyintelektualizm. Uważał, że badania nad mormońską historią powinny być podporządkowane teologii. Amatorski artysta, pozostawił po sobie inspirowane naturą obrazy oraz rzeźby. Czytaj więcej…

2021-09-11

Day of the Tentacle – komputerowa gra przygodowa z 1993 roku opracowana i wydana przez LucasArts. Jest to kontynuacja gry Maniac Mansion z 1987 roku. Fabuła opowiada o Bernardzie Bernoullim oraz jego znajomych Hoagie i Laverne, którzy próbują powstrzymać fioletową mackę przed przejęciem władzy nad światem. Gracz przejmuje kontrolę nad trójką bohaterów i rozwiązuje zagadki, korzystając z podróży w czasie, aby poznać różne okresy historii. Dave Grossman oraz Tim Schafer pracowali razem jako projektanci gry, po raz pierwszy będąc w takiej roli. Duet przeniósł niektóre elementy z Maniac Mansion i zrezygnował z aspektu wyboru postaci, aby uprościć produkcję. Inspiracją dla twórców gry były kreskówki Chucka Jonesa oraz historia Stanów Zjednoczonych. Day of the Tentacle była ósmą grą LucasArts, w której wykorzystano silnik SCUMM. Gra zdobyła uznanie krytyków i sukces komercyjny. Krytycy w swych recenzjach skupili się na kreskówkowej oprawie graficznej oraz elementach komediowych. Day of the Tentacle pojawia się na listach najlepszych gier. Wersja zremasterowana Day of the Tentacle została opracowana przez studio Schafera Double Fine Productions i została wydana w 2016 roku. Czytaj więcej…

2021-09-12

Stanisław Lem (ur. 12 lub 13 września 1921 we Lwowie, zm. 27 marca 2006 w Krakowie) – polski pisarz gatunku hard science fiction, filozof, futurolog oraz krytyk. Jest najczęściej tłumaczonym polskim pisarzem, a w pewnym okresie był najbardziej poczytnym nieanglojęzycznym pisarzem SF. Książki Stanisława Lema zostały przetłumaczone na ponad 40 języków i osiągnęły łączny nakład ponad 30 mln egzemplarzy. W swojej twórczości Lem poruszał tematy takie jak: rozwój nauki i techniki, natura ludzka, możliwość porozumienia się istot inteligentnych czy miejsce człowieka we Wszechświecie. Jego imieniem nazwano planetoidę oraz pierwszego polskiego satelitę naukowego. W 1987 roku ukazała się ostatnia napisana przez niego powieść pt. Fiasko – utwór poświęcony problematyce pionierskiego lotu do innej gwiazdy oraz próby kontaktu z pozaziemską cywilizacją. 23 listopada 2011 roku, z okazji 60. rocznicy wydania Astronautów, pierwszej powieści Lema, wyszukiwarka Google przygotowała specjalnego doodle’a (czyli logo Google) z animacją i minigrą opartą na motywach z Cyberiady, a inspirowaną ilustracjami Daniela Mroza do dzieł Lema. Czytaj więcej…

2021-09-13

Stanisław Lem (ur. 12 lub 13 września 1921 we Lwowie, zm. 27 marca 2006 w Krakowie) – polski pisarz gatunku hard science fiction, filozof, futurolog oraz krytyk. Jest najczęściej tłumaczonym polskim pisarzem, a w pewnym okresie był najbardziej poczytnym nieanglojęzycznym pisarzem SF. Książki Stanisława Lema zostały przetłumaczone na ponad 40 języków i osiągnęły łączny nakład ponad 30 mln egzemplarzy. W swojej twórczości Lem poruszał tematy takie jak: rozwój nauki i techniki, natura ludzka, możliwość porozumienia się istot inteligentnych czy miejsce człowieka we Wszechświecie. Jego imieniem nazwano planetoidę oraz pierwszego polskiego satelitę naukowego. W 1987 roku ukazała się ostatnia napisana przez niego powieść pt. Fiasko – utwór poświęcony problematyce pionierskiego lotu do innej gwiazdy oraz próby kontaktu z pozaziemską cywilizacją. 23 listopada 2011 roku, z okazji 60. rocznicy wydania Astronautów, pierwszej powieści Lema, wyszukiwarka Google przygotowała specjalnego doodle’a (czyli logo Google) z animacją i minigrą opartą na motywach z Cyberiady, a inspirowaną ilustracjami Daniela Mroza do dzieł Lema. Czytaj więcej…

2021-09-14

Jan Paweł I (ur. 17 października 1912 w Forno di Canale, zm. 28 września 1978 w Watykanie) – włoski duchowny rzymskokatolicki, biskup Vittorio Veneto, patriarcha Wenecji, 263. papież oraz 5. Suweren Państwa Watykańskiego w okresie od 26 sierpnia do 28 września 1978 roku. Był pierwszym papieżem, który miał podwójne imię, wybierając „Jana Pawła” na cześć swoich dwóch poprzedników, Jana XXIII oraz Pawła VI oraz pierwszym, który odmówił papieskiej koronacji, zastępując ją inauguracją pontyfikatu. Przed konklawe mówił, że jeśli zostanie wybrany, to odmówi, jednak czuł się zobowiązany powiedzieć „tak”. Jego pontyfikat trwał 33 dni, był dziesiątym najkrótszym w historii i najkrótszym od czasów Leona XI. Jest dotychczas ostatnim z zapoczątkowanej przez Klemensa VII i trwającej ponad cztery stulecia nieprzerwanej sukcesji włoskich papieży. 23 listopada 2003 roku został ogłoszony Sługą Bożym, a 8 listopada 2017 roku papież Franciszek potwierdził heroiczność cnót i ogłosił go Czcigodnym Sługą Bożym. Czytaj więcej…

2021-09-15

Ventôse – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym oraz 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Ventôse” został zwodowany 15 września 1907 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go 5 października 1908 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche oraz Morzu Śródziemnym. Jednostka została skreślona z listy floty w grudniu 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w sierpniu 1921 roku. Czytaj więcej…

2021-09-16

Bitwa pod Lubawą – starcie zbrojne, które miało miejsce w kwietniu lub maju 1263 roku pomiędzy Prusami z plemienia Natangów a Krzyżakami, zakończone zwycięstwem Prusów. Do bitwy doszło podczas II powstania pruskiego. Natangowie, na czele których stał Herkus Monte, w trakcie odwrotu po najeździe na ziemię chełmińską zostali doścignięci przez siły zakonne pod wodzą mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga. Starcie zakończyło się druzgocącą klęską Krzyżaków. W przegranej bitwie poległ mistrz Helmeryk von Würzburg oraz 40 braci-rycerzy oraz nieznana, acz zapewne spora, liczba pozostałych jego podkomendnych. Prawdopodobnie w starciu poniósł śmierć także Teodoryk, marszałek Prus. Piotr z Dusburga podał, że była uznawana za większą przegraną niż batalia pod Durben z 1260 roku – jednak nie ze względu na wysokość strat, które były niższe niż w tamtym starciu, ale z racji ich dotkliwości, bowiem pod Lubawą zginęli bardzo doświadczeni bracia-rycerze, zaprawieni w boju, jak i biegli w zarządzaniu. Czytaj więcej…

2021-09-17

Metabolizm – całokształt reakcji chemicznych oraz związanych z nimi przemian energii zachodzących w żywych komórkach, stanowiący podstawę wszelkich zjawisk biologicznych. Procesy te pozwalają komórce na wzrost i rozmnażanie, zarządzanie swoją strukturą wewnętrzną oraz odpowiadanie na bodźce zewnętrzne. Reakcje chemiczne składające się na metabolizm są zorganizowane w szlaki metaboliczne. Są to szeregi reakcji, w których produkty jednej reakcji są używane jako substraty kolejnej reakcji, a w przekształceniach tych zwykle udział biorą enzymy. Enzymy pozwalają na przeprowadzenie reakcji, które w praktyce nie zaszłyby bez ich udziału, ponieważ byłyby termodynamicznie niekorzystne. Ich działanie polega na obniżaniu energii aktywacji i zwiększaniu szybkości reakcji, sprzęganiu ich z reakcjami spontanicznymi wyzwalającymi energię. Enzymy pozwalają na regulację szlaków metabolicznych w odpowiedzi na zmiany warunków wewnątrz komórki lub sygnały pochodzące spoza komórki. Genetycznie uwarunkowane możliwości metaboliczne danego organizmu decydują o zakwalifikowaniu danej substancji jako „przydatnej” lub „nieprzydatnej”, jej użyciu oraz przetworzeniu. Czytaj więcej…

2021-09-18

Na równi pochyłej – brytyjski niemy melodramat z 1927 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Eliota Stannarda, opracowanego na podstawie sztuki Down Hill autorstwa Davida L’Estrange’a. W rolach głównych wystąpili Ivor Novello, Annette Benson oraz Robin Irvine. Akcja koncentruje się na uczniu prywatnej szkoły Roddym Berwicku, fałszywie oskarżonym o uwiedzenie kelnerki Mabel. W wyniku zawartego paktu lojalności bohater nie wydaje swojego przyjaciela, Tima Wakeleya. Wyrzucony z domu przez ojca rozpoczyna wędrówkę, podczas której stacza się na dno moralne i społeczne. W momencie premiery film budził sprzeczne uczucia wśród krytyków. Z jednej strony negatywnie oceniano fabułę, z drugiej chwalono m.in. grę aktorską, zdjęcia i pracę reżysera oraz szerokie zastosowanie przez niego różnych technik filmowych. Także we współczesnych analizach biografowie zgodnie podkreślają znaczenie wspomnianych technik, które stały się podstawą w późniejszym etapie kariery reżyserskiej Hitchcocka. Czytaj więcej…

2021-09-19

Wróbel pustynny – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli. Występuje nieregularnie na Saharze, lecz zasięg jest słabo poznany, przedstawiciele gatunku podejmują nomadyczne wędrówki. Po raz pierwszy gatunek opisał Martin Lichtenstein w 1823 roku. Holotyp pochodził z Ambukol w Sudanie. Długość ciała wynosi 13,5–15 cm, masa ciała 18–21 g. Zwyczaje wróbli pustynnych są słabo poznane. W porównaniu do innych wróbli są mniej towarzyskie, być może wynika to z rzadkiego rozmieszczenia, które uniemożliwia tworzenie dużych stad. Poza sezonem lęgowym przeważnie widywane są w parach, niekiedy w małych grupach liczących do 10 osobników, a w bardziej sprzyjającym środowisku – do 50. Wróble pustynne chętnie schodzą na ziemię celem szukania pożywienia, poza tym większość czasu spędzają na drzewach. Środowiskiem życia wróbli pustynnych są wadi z drzewami i krzewami oraz oazy, nie sama otwarta pustynia. IUCN uznaje wróbla pustynnego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 2012 roku. Czytaj więcej…

2021-09-20

Wielki pożar Nowego Jorku w 1776 roku – pożoga trwająca od nocy 20 września do rana 21 września 1776 roku, która w znacznym stopniu zniszczyła dzielnicę West Side w Nowym Jorku, mieszczącą się wówczas na południowym krańcu New York Island. Pożar wybuchł na początku okupacji miasta przez siły brytyjskie podczas kampanii nowojorskiej – jednego z etapów wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Pożar zniszczył od 10 do 25 procent ówczesnych zabudowań miasta, z kolei część niedotkniętych katastrofą dzielnic została splądrowana. Powszechnie wierzono lub zakładano, że pożar został wzniecony celowo przez człowieka lub grupę osób. Brytyjscy przywódcy oskarżali o podpalenie rewolucjonistów amerykańskich, z kolei sami mieszkańcy zakładali, że pożar wznieciła któraś z walczących ze sobą grup. Pożar miał długofalowy wpływ na okupację miasta przez Brytyjczyków, która zakończyła się dopiero w 1783 roku. Czytaj więcej…

2021-09-21

Jan Paweł I (ur. 17 października 1912 w Forno di Canale, zm. 28 września 1978 w Watykanie) – włoski duchowny rzymskokatolicki, biskup Vittorio Veneto, patriarcha Wenecji, 263. papież oraz 5. Suweren Państwa Watykańskiego w okresie od 26 sierpnia do 28 września 1978 roku. Był pierwszym papieżem, który miał podwójne imię, wybierając „Jana Pawła” na cześć swoich dwóch poprzedników, Jana XXIII oraz Pawła VI oraz pierwszym, który odmówił papieskiej koronacji, zastępując ją inauguracją pontyfikatu. Przed konklawe mówił, że jeśli zostanie wybrany, to odmówi, jednak czuł się zobowiązany powiedzieć „tak”. Jego pontyfikat trwał 33 dni, był dziesiątym najkrótszym w historii i najkrótszym od czasów Leona XI. Jest dotychczas ostatnim z zapoczątkowanej przez Klemensa VII i trwającej ponad cztery stulecia nieprzerwanej sukcesji włoskich papieży. 23 listopada 2003 roku został ogłoszony Sługą Bożym, a 8 listopada 2017 roku papież Franciszek potwierdził heroiczność cnót i ogłosił go Czcigodnym Sługą Bożym. Czytaj więcej…

2021-09-22

Ventôse – francuski oceaniczny dwukadłubowy okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 18 zbudowanych jednostek typu Pluviôse. Okręt wypierał 404 tony w położeniu nawodnym oraz 553 tony pod wodą, a jego główną bronią było osiem torped kalibru 450 mm wystrzeliwanych z jednej wewnętrznej i sześciu zewnętrznych wyrzutni. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała na powierzchni prędkość 12 węzłów, osiągając zasięg 1500 Mm przy prędkości 9 węzłów. „Ventôse” został zwodowany 15 września 1907 roku w stoczni Arsenal de Cherbourg w Cherbourgu, a do służby w Marine nationale wcielono go 5 października 1908 roku. Uczestniczył w działaniach wojennych, operując na wodach kanału La Manche oraz Morzu Śródziemnym. Jednostka została skreślona z listy floty w grudniu 1919 roku i sprzedana w celu złomowania w sierpniu 1921 roku. Czytaj więcej…

2021-09-23

Bitwa pod Lubawą – starcie zbrojne, które miało miejsce w kwietniu lub maju 1263 roku pomiędzy Prusami z plemienia Natangów a Krzyżakami, zakończone zwycięstwem Prusów. Do bitwy doszło podczas II powstania pruskiego. Natangowie, na czele których stał Herkus Monte, w trakcie odwrotu po najeździe na ziemię chełmińską zostali doścignięci przez siły zakonne pod wodzą mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga. Starcie zakończyło się druzgocącą klęską Krzyżaków. W przegranej bitwie poległ mistrz Helmeryk von Würzburg oraz 40 braci-rycerzy oraz nieznana, acz zapewne spora, liczba pozostałych jego podkomendnych. Prawdopodobnie w starciu poniósł śmierć także Teodoryk, marszałek Prus. Piotr z Dusburga podał, że była uznawana za większą przegraną niż batalia pod Durben z 1260 roku – jednak nie ze względu na wysokość strat, które były niższe niż w tamtym starciu, ale z racji ich dotkliwości, bowiem pod Lubawą zginęli bardzo doświadczeni bracia-rycerze, zaprawieni w boju, jak i biegli w zarządzaniu. Czytaj więcej…

2021-09-24

Metabolizm – całokształt reakcji chemicznych oraz związanych z nimi przemian energii zachodzących w żywych komórkach, stanowiący podstawę wszelkich zjawisk biologicznych. Procesy te pozwalają komórce na wzrost i rozmnażanie, zarządzanie swoją strukturą wewnętrzną oraz odpowiadanie na bodźce zewnętrzne. Reakcje chemiczne składające się na metabolizm są zorganizowane w szlaki metaboliczne. Są to szeregi reakcji, w których produkty jednej reakcji są używane jako substraty kolejnej reakcji, a w przekształceniach tych zwykle udział biorą enzymy. Enzymy pozwalają na przeprowadzenie reakcji, które w praktyce nie zaszłyby bez ich udziału, ponieważ byłyby termodynamicznie niekorzystne. Ich działanie polega na obniżaniu energii aktywacji i zwiększaniu szybkości reakcji, sprzęganiu ich z reakcjami spontanicznymi wyzwalającymi energię. Enzymy pozwalają na regulację szlaków metabolicznych w odpowiedzi na zmiany warunków wewnątrz komórki lub sygnały pochodzące spoza komórki. Genetycznie uwarunkowane możliwości metaboliczne danego organizmu decydują o zakwalifikowaniu danej substancji jako „przydatnej” lub „nieprzydatnej”, jej użyciu oraz przetworzeniu. Czytaj więcej…

2021-09-25

Na równi pochyłej – brytyjski niemy melodramat z 1927 roku w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Eliota Stannarda, opracowanego na podstawie sztuki Down Hill autorstwa Davida L’Estrange’a. W rolach głównych wystąpili Ivor Novello, Annette Benson oraz Robin Irvine. Akcja koncentruje się na uczniu prywatnej szkoły Roddym Berwicku, fałszywie oskarżonym o uwiedzenie kelnerki Mabel. W wyniku zawartego paktu lojalności bohater nie wydaje swojego przyjaciela, Tima Wakeleya. Wyrzucony z domu przez ojca rozpoczyna wędrówkę, podczas której stacza się na dno moralne i społeczne. W momencie premiery film budził sprzeczne uczucia wśród krytyków. Z jednej strony negatywnie oceniano fabułę, z drugiej chwalono m.in. grę aktorską, zdjęcia i pracę reżysera oraz szerokie zastosowanie przez niego różnych technik filmowych. Także we współczesnych analizach biografowie zgodnie podkreślają znaczenie wspomnianych technik, które stały się podstawą w późniejszym etapie kariery reżyserskiej Hitchcocka. Czytaj więcej…

2021-09-26

Wróbel pustynny – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli. Występuje nieregularnie na Saharze, lecz zasięg jest słabo poznany, przedstawiciele gatunku podejmują nomadyczne wędrówki. Po raz pierwszy gatunek opisał Martin Lichtenstein w 1823 roku. Holotyp pochodził z Ambukol w Sudanie. Długość ciała wynosi 13,5–15 cm, masa ciała 18–21 g. Zwyczaje wróbli pustynnych są słabo poznane. W porównaniu do innych wróbli są mniej towarzyskie, być może wynika to z rzadkiego rozmieszczenia, które uniemożliwia tworzenie dużych stad. Poza sezonem lęgowym przeważnie widywane są w parach, niekiedy w małych grupach liczących do 10 osobników, a w bardziej sprzyjającym środowisku – do 50. Wróble pustynne chętnie schodzą na ziemię celem szukania pożywienia, poza tym większość czasu spędzają na drzewach. Środowiskiem życia wróbli pustynnych są wadi z drzewami i krzewami oraz oazy, nie sama otwarta pustynia. IUCN uznaje wróbla pustynnego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 2012 roku. Czytaj więcej…

2021-09-27

Wielki pożar Nowego Jorku w 1776 roku – pożoga trwająca od nocy 20 września do rana 21 września 1776 roku, która w znacznym stopniu zniszczyła dzielnicę West Side w Nowym Jorku, mieszczącą się wówczas na południowym krańcu New York Island. Pożar wybuchł na początku okupacji miasta przez siły brytyjskie podczas kampanii nowojorskiej – jednego z etapów wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Pożar zniszczył od 10 do 25 procent ówczesnych zabudowań miasta, z kolei część niedotkniętych katastrofą dzielnic została splądrowana. Powszechnie wierzono lub zakładano, że pożar został wzniecony celowo przez człowieka lub grupę osób. Brytyjscy przywódcy oskarżali o podpalenie rewolucjonistów amerykańskich, z kolei sami mieszkańcy zakładali, że pożar wznieciła któraś z walczących ze sobą grup. Pożar miał długofalowy wpływ na okupację miasta przez Brytyjczyków, która zakończyła się dopiero w 1783 roku. Czytaj więcej…

2021-09-28

Jan Paweł I (ur. 17 października 1912 w Forno di Canale, zm. 28 września 1978 w Watykanie) – włoski duchowny rzymskokatolicki, biskup Vittorio Veneto, patriarcha Wenecji, 263. papież oraz 5. Suweren Państwa Watykańskiego w okresie od 26 sierpnia do 28 września 1978 roku. Był pierwszym papieżem, który miał podwójne imię, wybierając „Jana Pawła” na cześć swoich dwóch poprzedników, Jana XXIII oraz Pawła VI oraz pierwszym, który odmówił papieskiej koronacji, zastępując ją inauguracją pontyfikatu. Przed konklawe mówił, że jeśli zostanie wybrany, to odmówi, jednak czuł się zobowiązany powiedzieć „tak”. Jego pontyfikat trwał 33 dni, był dziesiątym najkrótszym w historii i najkrótszym od czasów Leona XI. Jest dotychczas ostatnim z zapoczątkowanej przez Klemensa VII i trwającej ponad cztery stulecia nieprzerwanej sukcesji włoskich papieży. 23 listopada 2003 roku został ogłoszony Sługą Bożym, a 8 listopada 2017 roku papież Franciszek potwierdził heroiczność cnót i ogłosił go Czcigodnym Sługą Bożym. Czytaj więcej…

2021-09-29

Ischioceratops – rodzaj wymarłego dinozaura, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów. Obejmuje pojedynczy gatunek I. zhuchengensis. Jego skamieniałości znalezione zostały w Chinach, na stanowisku w Kugou, gdzie wcześniej znaleziono liczne skamieniałości. Leżą tam skały grupy Wangshi, powstałe w kredzie późnej. W okolicy znaleziono wcześniej pozostałości tyranozaurów oraz sinoceratopsów. Holotyp oznakowano jako V00016. Pozostaje on w posiadaniu muzeum w Zhucheng. Odkrywcy rodzaju zwrócili uwagę na jego niezwykłą kość kulszową. Kość ta podobna do zgiętego łuku poszerza się w środkowej swej części, tworząc przedziurawiony eliptycznym otworem wyrostek zasłonowy. W dalszej części kość znowu poszerza się, przyjmując kształt obucha topora. Od tej kości rodzaj otrzymał swoją nazwę. Yiming He oraz współpracownicy zaliczyli nowy rodzaj do leptoceratopsów, niewielkich, czworonożnych ceratopsów, zamieszkujących dzisiejsze kontynenty azjatycki i północnoamerykański pod koniec okresu kredowego. Czytaj więcej…

2021-09-30

SM UC-73 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, jedna z 64 zbudowanych jednostek typu UC II. Zwodowany w sierpniu 1916 roku w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine w grudnia 1916 roku. Przebazowany na Morze Śródziemne został nominalnie wcielony w skład Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine pod nazwą U-92, pływając w składzie Flotylli Pola. W czasie służby operacyjnej okręt odbył 10 patroli bojowych, w wyniku których zatonęło 16 statków o łącznej pojemności 16 565 BRT, zaś jeden statek o pojemności 5796 BRT został uszkodzony. 6 stycznia 1919 roku SM UC-73 został poddany Brytyjczykom w wyniku podpisania rozejmu w Compiègne, a następnie złomowany w latach 1919–1920. Czytaj więcej…