Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2018/01

Aktualnie na stronie głównej

Euro w Polsce – wprowadzenie euro w Polsce wynika ze zobowiązań płynących z traktatu ateńskiego przyjętego w referendum w 2003 roku. Polska ma status państwa z derogacją, zobowiązała się do spełnienia kryteriów z Maastricht, co oznacza rezygnację z jednostronnej euroizacji. Polska nie jest członkiem Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych, co stanowi jedną z zasadniczych przeszkód na drodze do przyjęcia euro w krótkim czasie. Ponadto istotny warunek z punktu widzenia prawnego stanowi konieczność nowelizacji Konstytucji. Data zamiany złotego na euro nie jest określona. Polska zobowiązała się do przyjęcia tej waluty, ale nie określiła terminu jej przyjęcia. Rozliczanie w euro dopuszczalne jest jednak w wielu punktach usługowych. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 stycznia[edytuj kod]

Gramatyka języka angielskiego – opis zjawisk gramatycznych w ujęciu synchronicznym w języku angielskim. Gramatyka angielska, należąc do gramatyk języków germańskich, jest podobna do systemów gramatycznych innych języków germańskich zarówno pod względem morfologicznym, jak i syntaktycznym. W języku angielskim istnieją trzy rodzaje gramatyczne, niemające większego wpływu na morfologię. Zanikł system przypadków, zredukowany do mianownika i dopełniacza. Pozostałe przypadki można oddać, używając odpowiednich przyimków. Brak rozbudowanego systemu przypadków zrekompensował ścisły szyk angielskiego zdania. Język należy do grupy SVO, a orzeczenie znajduje się w zdaniu na drugim miejscu. Najbardziej nośną kategorią gramatyczną jest czasownik: może wystąpić w trzech trybach, trzech stronach, czterech czasach. W odróżnieniu np. od języków słowiańskich oraz np. języka fińskiego rzeczownik występuje z przedimkiem, który określa policzalność desygnatu i stopień jego znajomości dla użytkowników języka.

2 stycznia[edytuj kod]

Linus Pauling – amerykański fizyk i chemik zainteresowany wieloma innymi dziedzinami nauki i polityką, dotychczas jedyny dwukrotny laureat indywidualnej Nagrody Nobla: nagrody w dziedzinie chemii (1954) oraz Pokojowej Nagrody Nobla (1962). Jest uznawany za największego chemika XX wieku. W zakres jego naukowych zainteresowań wchodziły np.: mechanika kwantowa, krystalografia, mineralogia, chemia strukturalna, anestezjologia, immunologia, medycyna, ewolucja, a zwłaszcza interdyscyplinarne pogranicza między nimi. Stworzył teorię wiązań kowalencyjnych opartą na zasadach mechaniki kwantowej i skalę elektroujemności pierwiastków chemicznych. Na tej podstawie opisał możliwe struktury cząsteczek białka. Wykazał m.in. że anemia sierpowata może być związana ze zmianami zachodzącymi w strukturze cząsteczek krwi chorego. Jest zaliczany do grona twórców biologii ewolucyjnej – wspólnie z Emilem Zuckerkandlem opracował koncepcję zegara molekularnego, która jest uznawana za „jedno z najistotniejszych odkryć w ewolucji molekularnej” i „jeden z najprostszych i najpotężniejszych pomysłów w dziedzinie ewolucji”.

3 stycznia[edytuj kod]

El Greco – hiszpański malarz, rzeźbiarz i architekt pochodzenia greckiego, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu. Jego twórczość ukształtowały idee kontrreformacji i wizje hiszpańskich mistyków. Obrazy El Greca są pełne ekstazy, mają żywą kolorystykę i wyróżniają się ekspresją form. Od śmierci El Greca, przez prawie trzysta lat, jego twórczość była praktycznie nieznana lub niedoceniana. Ekspresja jego dzieł czy charakterystyczne wydłużone postacie aż do XIX wieku nie znajdowały zrozumienia wśród krytyków. Wydłużenie postaci, będące wyrazem artystycznej transformacji, było interpretowane w XIX wieku jako konsekwencja wady wzroku, a nie jako świadomy zabieg artystyczny, indywidualizm i uduchowienie wizji malarskiej. Jego prace odkryto na nowo dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. Ponowne odkrycie malarza wywarło szczególny wpływ na środowisko niemieckich ekspresjonistów, do czego istotnie przyczyniły się pisma krytyka sztuki Juliusa Meiera-Graefego.

4 stycznia[edytuj kod]

Elementarz – podręcznik Mariana Falskiego do nauki czytania i pisania dla dzieci we wczesnym wieku szkolnym. Pierwsze wydanie pod tytułem Nauka czytania i pisania dla dzieci ukazało się w 1910 roku w Krakowie i zrewolucjonizowało metodykę nauki czytania w Polsce. Był ilustrowany przez Jana Rembowskiego. Wydany został w wielu wersjach i licznych wznowieniach. Był najczęściej wydawanym polskim elementarzem oraz najdłużej wydawaną pozycją tego typu na świecie. Elementarz opracowany został na podstawie metody wyrazowo-analitycznej, w której punkt wyjścia stanowił wyraz. Metoda wyrazowo-analityczna zakładała, że uczeń najpierw powinien objąć wzrokiem cały wyraz, pomijając dzielenie go na sylaby. Dopiero, gdy opatrzy się on z wyrazami, dochodzi do tego, że są one złożone z głosek i liter. W związku z tym w pierwszej części elementarza znajdowały się teksty, w których litery ściśle odpowiadają głoskom.

5 stycznia[edytuj kod]

ORP Kaszub – współczesna polska korweta zwalczania okrętów podwodnych. Jedyny okręt projektu 620 (typu Kaszub), trzeci okręt Polskiej Marynarki Wojennej noszący tę nazwę. Pierwszy zbudowany w Polsce oceaniczny okręt wojenny. Budowę rozpoczęto w Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte w Gdańsku w listopadzie 1983 roku, a do służby wszedł 15 marca 1987 roku. Okręt należał do 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu i tylko w latach 1989-1990 pływał wypożyczony w Kaszubskim Dywizjonie Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza MW RP w Gdańsku-Westerplatte. Od 2011 roku włączony jest do Dywizjonu Okrętów Bojowych w Gdyni Oksywiu. ORP Kaszub ma gładkopokładowy kadłub z lekkim wzniosem dziobu; na śródokręciu burty przechodzą gładko w ściany nadbudówki aż do wysokości skrzydeł mostka. Wyporność standardowa jednostki wynosi 1051 t, a pełna – 1183 t, długość kadłuba 82,34 m i szerokość 10 m.

6 stycznia[edytuj kod]

Szpak zwyczajny – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny szpakowatych. Częściowo wędrowny. Pierwotnie zamieszkiwał wyłącznie Eurazję. Nie jest zagrożony wyginięciem. Dzięki introdukcji gatunek kosmopolityczny, w 13 podgatunkach występuje na każdym kontynencie poza Antarktydą. Szpaki mierzą 19–22 cm długości, masa ciała wynosi 55–100 g; samce i samice nie różnią się od siebie masą ciała. Występuje podział na szatę godową oraz spoczynkową. W okresie lęgowym szpaki zamieszkują różne obszary z drzewami, gniazdują bowiem w dziuplach; mogą to być lasy, zadrzewienia, ogrody czy parki miejskie. Poza sezonem lęgowym zamieszkują różnorodne środowiska. Ogółem nie występują w górach. Są wszystkożerne: zjadają zarówno materię roślinną – różne owoce i nasiona, także z pól – jak i bezkręgowce, przy czym te drugie pełnią ważniejszą rolę w okresie lęgowym. Szpak uznawany jest przez IUCN za gatunek najmniejszej troski. W 2004 roku światową populację oszacowano na ponad 310 milionów osobników.

7 stycznia[edytuj kod]

Bitwa koło Gotlandii – bitwa morska stoczona 2 lipca 1915 roku pomiędzy marynarką niemiecką i rosyjską w trakcie I wojny światowej na Bałtyku u wschodnich wybrzeży Gotlandii. W trakcie ofensywy armii niemieckiej w 1915 roku w kierunku Windawy w Kurlandii flota niemiecka aktywnie wspierała jej działania na lądzie, bombardując pozycje rosyjskie. Rosjanie, aby wpłynąć na niemiecką opinię publiczną i zaprzeczyć twierdzeniom niemieckiej propagandy na temat uzyskania panowania nad Bałtykiem, postanowili przeprowadzić śmiałą operację, która byłaby również demonstracją siły floty rosyjskiej. Zaplanowano zbombardować z morza jeden z portów niemieckich na południowym Bałtyku. Plan rosyjski przewidywał, że zespół ogniowy wyjdzie w morze w nocy z 1 na 2 lipca, aby dotrzeć rankiem 2 lipca do Kłajpedy i ostrzelać bazę. W tym samym czasie Niemcy postanowili postawić w Zatoce Fińskiej w pobliżu Wysp Alandzkich na północny wschód i północny zachód od klifów Bogskär zaporę minową złożoną ze 160 min. Spotkanie obu zespołów zakończyło się utratą przez Niemców krążownika minowego Albatross i uszkodzeniem krążownika pancernego Prinz Adalbert, storpedowanego przez brytyjski okręt podwodny E9.

8 stycznia[edytuj kod]

Gramatyka języka angielskiego – opis zjawisk gramatycznych w ujęciu synchronicznym w języku angielskim. Gramatyka angielska, należąc do gramatyk języków germańskich, jest podobna do systemów gramatycznych innych języków germańskich zarówno pod względem morfologicznym, jak i syntaktycznym. W języku angielskim istnieją trzy rodzaje gramatyczne, niemające większego wpływu na morfologię. Zanikł system przypadków, zredukowany do mianownika i dopełniacza. Pozostałe przypadki można oddać, używając odpowiednich przyimków. Brak rozbudowanego systemu przypadków zrekompensował ścisły szyk angielskiego zdania. Język należy do grupy SVO, a orzeczenie znajduje się w zdaniu na drugim miejscu. Najbardziej nośną kategorią gramatyczną jest czasownik: może wystąpić w trzech trybach, trzech stronach, czterech czasach. W odróżnieniu np. od języków słowiańskich oraz np. języka fińskiego rzeczownik występuje z przedimkiem, który określa policzalność desygnatu i stopień jego znajomości dla użytkowników języka.

9 stycznia[edytuj kod]

Prześladowania Świadków Jehowy w III Rzeszy – prześladowania Świadków Jehowy, grupy religijnej zwanej w Niemczech Internationale Bibelforscher-Vereinigung, systemowo prowadzone przez rządy III Rzeszy w latach 1933–1945 na terytorium Niemiec oraz państw podbitych w trakcie II wojny światowej. W ich wyniku spośród tej społeczności religijnej, liczącej w 1933 roku w Niemczech 25 000 członków, uwięziono 11 300 osób, a ponad 4200 z nich umieszczono w obozach koncentracyjnych. Liczba ofiar śmiertelnych tylko niemieckich Świadków Jehowy sięgnęła około 1500 osób, spośród których na 250 wykonano wyroki śmierci – głównie za odmowę pełnienia służby wojskowej. Świadkowie Jehowy byli jedyną grupą religijną, która w solidarny i niewzruszony sposób oparła się presji podporządkowania narodowo-socjalistycznemu państwu. Od przełomu lat 1937/1938 w obozach koncentracyjnych zostali oni oznaczeni odrębnym znakiem – fioletowym trójkątem.

10 stycznia[edytuj kod]

Obrona Głogowa – walki obronne wokół piastowskiego grodu Głogów, wywołane nieudanym oblężeniem, które zostało rozpoczęte 24 sierpnia 1109 roku przez wojska cesarstwa rzymskiego pod dowództwem króla niemieckiego Henryka V. Oprócz sił niemieckich i obrońców grodu w walkach brały udział siły czeskiego księcia Świętopełka, które dotarły tu jako niemiecki sojusznik, a także wojska polskie Bolesława III Krzywoustego nadciągające z rejonu Pomorza. Obrona grodu głogowskiego w 1109 roku zakończyła się odstąpieniem od oblężenia sił niemiecko-czeskich, co wpłynęło na przebieg całej wojny polsko-niemieckiej. Gród głogowski został zniszczony przez samych obrońców w 1157 roku podczas zbrojnej interwencji cesarza Fryderyka I Barbarossy w sprawie wygnanego z Polski księcia Władysława II. W 1959 roku w Głogowie ufundowany został kamień pamiątkowy ku czci obrońców miasta.

11 stycznia[edytuj kod]

Neverwinter Nights – komputerowa gra fabularna stworzona przez BioWare i wydana przez Atari, pierwsza część serii Neverwinter Nights. Jej światowa premiera odbyła się 16 czerwca 2002 roku na systemy Windows. Produkcja przedstawia wydarzenia rozgrywające się w fikcyjnym świecie Zapomnianych Krain na kontynencie Faerûn. Jej mechanika oparta jest na trzeciej edycji gry fabularnej Dungeons & Dragons. Fabuła tytułu koncentruje się na chorobie panującej w mieście Neverwinter. Zadaniem gracza jest ustalenie, kto ją wywołał i czemu to zrobił. Neverwinter Nights zostało dobrze przyjęte przez recenzentów. Krytycy chwalili rozbudowany i ciekawy wątek fabularny oraz wierną adaptację systemu Dungeons and Dragons. Do gry zostały wydane dwa dodatki: Shadows of Undrentide oraz Hordes of the Underdark, a także Kingmaker, zestaw przygód stworzonych przez graczy.

12 stycznia[edytuj kod]

Ferokaktus – rodzaj roślin z rodziny kaktusowatych. Są to kuliste, z wiekiem walcowate sukulenty łodygowe, przy czym należą do nich największe, obok przedstawicieli rodzaju Echinocactus, kaktusy tego typu. Dotychczas opisano 30 gatunków (różnice związane są z różnym ujmowaniem pozycji systematycznej poszczególnych taksonów). Często uprawiane są jako rośliny ozdobne, w warunkach polskich hodowane jako pokojowe. Niektóre gatunki bywają używane jako składniki potraw. Rosną na obszarach pustynnych Meksyku oraz Stanów Zjednoczonych. Ze względu na nadmierną eksploatację stanowisk naturalnych wiele gatunków jest zagrożonych i objętych ochroną. Nazwę naukową zawdzięczają silnym cierniom nadającym tym roślinom dziki i drapieżny wygląd. W zależności od strefy klimatycznej ferokaktusy uprawiane są jako rośliny ogrodowe, szklarniowe lub domowe. Polecana jest zwłaszcza uprawa w pojemnikach na tarasach oraz nasadzenia krajobrazowe w ogrodach.

13 stycznia[edytuj kod]

Ukraina w Konkursie Piosenki Eurowizji – Ukraina uczestniczy w Konkursie Piosenki Eurowizji od 2003 roku. Od czasu debiutu konkursem w kraju zajmuje się ukraiński nadawca publiczny Narodowa Telekompania Ukrainy (NTU). Podczas debiutu, reprezentant kraju został wybrany wewnętrznie przez władze stacji. Został nim Ołeksandr Ponomariow z utworem Hasta la vista, który został wyłoniony spośród ponad 50 propozycji nadesłanych do siedziby krajowego nadawcy NTU. Piosenkarz wystąpił w finale 48. Konkursu Piosenki Eurowizji i zajął czternaste miejsce z wynikiem 30 punktów. Ukraina dwukrotnie wygrała konkurs: w 2004 roku zwyciężyła Rusłana z utworem Wild Dances, a w 2016 roku sukces odniosła Dżamała z utworem 1944. W 2015 roku ukraiński nadawca wycofał się z uczestnictwa w konkursie w związku z niestabilną sytuacją w kraju. Rok później kraj powrócił do stawki konkursowej.

14 stycznia[edytuj kod]

Düwag/Scandia MR/MRD – spalinowe zespoły trakcyjne produkowane w latach 1978–1985 specjalnie dla Danske Statsbaner przez niemieckie zakłady Waggonfabrik Uerdingen, a następnie również przez duńską Scandię. Spalinowe zespoły trakcyjne MR/MRD początkowo były zestawione z dwóch wagonów MR, a później z wagonu MR i MRD. Wszystkie z nich posiadają kabinę maszynisty i są wagonami silnikowymi. Pudła pojazdów wykonano z lekkich stopów stali wykorzystując walcowe kształtowniki. Każdy wagon jest napędzany silnikiem wysokoprężnym KHD F12L413F. Jednostka ta ma 12 cylindrów w układzie widlastym i jest chłodzona powietrzem. Łącznie wybudowano 98 pojazdów, na które składało się 195 wagonów – 98 sztuk MR i 97 egzemplarzy MRD. W latach 1995–1997 najstarsza partia pojazdów została gruntownie zmodernizowana, a w 2003 roku część serii eksploatowanej przez DSB przejęła Arriva Tog. W 2007 roku składy pojawiły się w Polsce i od 2008 roku są eksploatowane w województwie kujawsko-pomorskim przez Arrivę RP.

15 stycznia[edytuj kod]

Pancerniki typu Tegetthoff – jedyny typ drednotów zbudowany dla Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine. Zbudowano cztery okręty: „Viribus Unitis”, „Tegetthoff”, „Prinz Eugen” oraz „Szent István”. Trzy z nich zostały zbudowane w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino w Trieście; „Szent István” został zbudowany w Fiume, aby obie części austro-węgierskiej monarchii dualistycznej mogły uczestniczyć w budowie okrętów. Mniejszy rozmiar doków w Fiume spowodował, że budowa „Szenta Istvána” zakończyła się trzy lata po pozostałych okrętach i został on zbudowany z drobnymi zmianami konstrukcyjnymi. „Szent István” po raz pierwszy dołączył do swoich siostrzanych okrętów w 1915 roku, w czasie bombardowania włoskiego miasta Ankona. W 1918 roku okręty typu Tegetthoff razem z mniejszymi jednostkami miały przeprowadzić próbę zniszczenia floty blokującej cieśninę Otranto, jednak po zatopieniu „Szenta Istvána” przez włoski kuter torpedowy zrezygnowano z tego planu. „Viribus Unitis” został przekazany Państwu Słoweńców, Chorwatów i Serbów, ale dzień później został zatopiony przez włoskich nurków. „Tegetthoff” i „Prinz Eugen” zostały przekazane odpowiednio Włochom i Francji.

16 stycznia[edytuj kod]

Stwardnienie rozsiane – przewlekła, zapalna, demielinizacyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, w której dochodzi do wieloogniskowego uszkodzenia (demielinizacji i rozpadu aksonów) tkanki nerwowej. Choroba ma najczęściej przebieg wielofazowy, z okresami zaostrzeń i remisji. Częstość jej występowania zależy od rejonu geograficznego i waha się od 2 do 150 na 100 000 ludności w zależności od kraju i konkretnej populacji. Stwardnienie rozsiane zostało po raz pierwszy opisane w 1868 roku przez Jeana-Martina Charcota. Dotyczy najczęściej osób młodych, ze szczytem występowania między 20. a 40. rokiem życia, i nieznaczną przewagą zachorowań u kobiet niż mężczyzn. Stwardnienie rozsiane stanowi poważne obciążenie ekonomiczne dla społeczeństwa. Aktualnie uważa się, iż stwardnienie rozsiane jest chorobą autoimmunologiczną, w której układ odpornościowy gospodarza zwalcza komórki własnego organizmu, w tym przypadku w tkance nerwowej. Stwardnienie rozsiane może powodować wiele objawów i zespołów objawów; najczęściej są to zaburzenia ruchowe, czuciowe, móżdżkowe, zaburzenia widzenia, zaburzenia autonomiczne, zespoły bólowe oraz objawy psychiatryczne.

17 stycznia[edytuj kod]

Before and after Science – album brytyjskiego kompozytora, muzyka i producenta muzycznego Briana Eno z grudnia 1977 roku. Album ukazał się pierwotnie jako płyta gramofonowa, longplay – odtwarzany z prędkością 33 1/3 obr./min. Wydanie to zawierało litografie załączone w formie oddzielnych, pełnowymiarowych arkuszy papieru. W późniejszych wydaniach miniatury tych litografii umieszczono na rewersie okładki. Samo nagranie jest podzielone na odrębne gatunkowo strony: A - art rock oraz B - ambient. Album zawiera 8 utworów z wokalem i 2 utwory instrumentalne. Producentami muzycznymi byli tu Brian Eno i Rhett Davies. Produkcja miała miejsce w 1977 roku w Basing Street Studios w Londynie i w Conny’s Studio w Kolonii. Brian Eno nagrał łącznie ponad 120 osobnych utworów przy tworzeniu tego albumu, lecz większość z nich nigdy nie została udostępniona publicznie.

18 stycznia[edytuj kod]

Cary Grant – brytyjsko-amerykański aktor filmowy i teatralny, artysta wodewilowy. Ikona kultury popularnej, gwiazda filmowa, jedna z legend „Złotej Ery Hollywood”. American Film Institute umieścił jego nazwisko na 2. miejscu w rankingu „największych aktorów wszech czasów”. Grant rozpoczął swoją karierę sceniczną w wieku 10 lat, gdy dołączył do trupy The Penders, z którą początkowo występował w kraju. Przez kilka lat z powodzeniem występował jako artysta wodewilowy, w 1922 roku debiutując na deskach Broadwayu w sztuce Better Times. Dziesięć lat później po raz pierwszy pojawił się na dużym ekranie, grając w komedii To jest ta noc. W latach 30. Grant był jednym z wiodących aktorów gatunku screwball comedy. W późniejszym etapie kariery wybierał filmy o poważniejszym, bardziej nostalgicznym charakterze. W przekroju całej swojej kariery Grant dwukrotnie był nominowany do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszego aktora pierwszoplanowego. W 1970 roku uhonorowany został Oscarem za całokształt twórczości.

19 stycznia[edytuj kod]

TKW – polska eksperymentalna tankietka z czasów dwudziestolecia międzywojennego, będąca modyfikacją tankietki TK-3. Modyfikacja obejmowała wyposażenie pojazdu w wieżę, w której miało być umieszczone uzbrojenie w postaci karabinu maszynowego, dzięki czemu zwiększyć się miało pole ostrzału. W budżecie na lata 1932–1933 zaplanowano budowę sześciu czołgów TKW. Prototyp powstał w zakładach w Ursusie w końcu 1932 roku. Przy jego budowie wykorzystano gotową tankietkę TK wykonaną z blach żelaznych. Uzbrojono go w chłodzony powietrzem karabin maszynowy wz. 25 Hotchkiss. Prototyp ten przezbrojono potem w chłodzony wodą karabin maszynowy wz. 30 i poddano testom. Próby te wykazały wady konstrukcji: mało stabilne jarzmo broni, słabą widoczność i złą wentylację uniemożliwiającą dłuższe prowadzenie ognia. Ostatecznie z tankietki TKW zrezygnowano z powodu niedoskonałości tej konstrukcji oraz rozpoczęcia już prac nad następcą tankietek w Wojsku Polskim – czołgiem 4TP.

20 stycznia[edytuj kod]

Graphe paranomon – procedura prawna w starożytnych Atenach pozwalająca na oskarżenie przed dikasterionem wnioskodawcy uchwały niezgodnej z obowiązującym prawem, bądź niepożądanej z innych powodów. W ramach procedury graphe paranomon skargę złożyć mógł każdy, niepozbawiony praw obywatelskich Ateńczyk. Mógł tego dokonać zarówno w czasie debaty nad zaskarżaną ustawą, jak i już po jej uchwaleniu przez eklezję. Znanych jest 39 przypadków jej wykorzystania w okresie klasycznym, najstarszy z 415 roku p.n.e. Szczególnie często zaskarżanymi wnioskami były dekrety honoryfikacyjne i wnioski o nadanie obywatelstwa. Oskarżyciel udowadniał wtedy, że osoba której dotyczył wniosek nie jest godna proponowanego przez wnioskodawcę zaszczytu. Oskarżenie mogło też uderzać w grupę polityków, gdy wnioskodawca dekretu i jego beneficjent należeli do jednego stronnictwa. Wnioskodawcy dekretu groziła grzywna, której wysokość mogła spowodować utratę praw obywatelskich.

21 stycznia[edytuj kod]

Jerzy Kotula – polski księgarz, wydawca. Syn Andrzeja. Urodził się na Węgrzech, gdzie jego ojciec pracował jako urzędnik ksiąg gruntowych. Później rodzina Kotulów powróciła do Cieszyna; Jerzy w 1867 roku rozpoczął naukę w tamtejszym gimnazjum ewangelickim. Od lat 70. XIX wieku pomocnik księgarski w Cieszynie, od 1883 roku prowadził własną księgarnię. Już od 1879 roku prowadził własną działalność wydawniczą, wydając m.in. broszurę Józefa Ignacego Kraszewskiego zatytułowaną W sprawie szkół ludowych na Szląsku. Opracowywał bibliografię polską w Slovanským katalogu bibliografickým, współpracował z redakcją Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Członek Macierzy Szkolnej, działacz Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty Ludowej. Kotula dbał o polską świadomość narodową mieszkańców Śląska Cieszyńskiego – jak sam go określał – zakątka, zapomnianego od tylu wieków, choć w nim do dziś, tyle serc, dla wspólnej nam wszystkim matki uderza.

22 stycznia[edytuj kod]

Pancerniki typu Tegetthoff – jedyny typ drednotów zbudowany dla Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine. Zbudowano cztery okręty: „Viribus Unitis”, „Tegetthoff”, „Prinz Eugen” oraz „Szent István”. Trzy z nich zostały zbudowane w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino w Trieście; „Szent István” został zbudowany w Fiume, aby obie części austro-węgierskiej monarchii dualistycznej mogły uczestniczyć w budowie okrętów. Mniejszy rozmiar doków w Fiume spowodował, że budowa „Szenta Istvána” zakończyła się trzy lata po pozostałych okrętach i został on zbudowany z drobnymi zmianami konstrukcyjnymi. „Szent István” po raz pierwszy dołączył do swoich siostrzanych okrętów w 1915 roku, w czasie bombardowania włoskiego miasta Ankona. W 1918 roku okręty typu Tegetthoff razem z mniejszymi jednostkami miały przeprowadzić próbę zniszczenia floty blokującej cieśninę Otranto, jednak po zatopieniu „Szenta Istvána” przez włoski kuter torpedowy zrezygnowano z tego planu. „Viribus Unitis” został przekazany Państwu Słoweńców, Chorwatów i Serbów, ale dzień później został zatopiony przez włoskich nurków. „Tegetthoff” i „Prinz Eugen” zostały przekazane odpowiednio Włochom i Francji.

23 stycznia[edytuj kod]

Aspazja – mieszkanka Miletu, która zasłynęła swym związkiem z ateńskim mężem stanu – Peryklesem. Według niektórych autorów była jego żoną. Niewiele wiadomo o szczegółach jej życia. Większą część dorosłych lat spędziła w Atenach, prawdopodobnie wywierając wpływ na Peryklesa i ateńską politykę. Jest o niej mowa w dziełach Platona, Arystofanesa, Ksenofonta oraz innych autorów tego czasu. Starożytni pisarze wspominają również, że Aspazja prowadziła dom publiczny i sama była nierządnicą, jednakże współcześni naukowcy kwestionują te relacje, które miałyby pochodzić od komediopisarzy zainteresowanych zniesławianiem Peryklesa. Aspazja miała z Peryklesem syna, Peryklesa Młodszego, który później, będąc strategiem w armii greckiej, został stracony po bitwie pod Arginuzami. Przyjmuje się, że po śmierci Peryklesa Starszego została kurtyzaną Lizyklesa, innego ateńskiego dowódcy i męża stanu.

24 stycznia[edytuj kod]

Oisín – w mitologii irlandzkiej syn Fionna mac Cumhaila i Sadb - córki Bodba Dearga, jeden z głównych bohaterów tzw. cyklu feniańskiego, wojownik fianna, według tradycji największy poeta Irlandii. Oisín jest ważną postacią w znacznej części cyklu feniańskiego, w późniejszych utworach bywa on często narratorem lub opowieści snute są z jego punktu widzenia, stąd cykl ten określany jest niekiedy jako osjański. Imię Oisín jest zdrobnieniem irlandzkiego os („jeleń”) i oznacza dosłownie „jelonek, młody jeleń”. Wiąże się to z pochodzeniem bohatera. Istnieją dwie wersje legendy o jego narodzinach, w obu matką Oisína jest kobieta zamieniona w łanię. Na postaci Oisína James Macpherson wzorował tytułowego bohatera swoich Pieśni Osjana.

25 stycznia[edytuj kod]

Hatsuse – okręt liniowy, przeddrednot, zbudowany dla japońskiej marynarki cesarskiej pod koniec XIX wieku w Wielkiej Brytanii. Doświadczenia zdobyte podczas pierwszej wojny chińsko-japońskiej przekonały dowództwo marynarki japońskiej o konieczności budowy ciężkich jednostek pancernych, w związku z czym zamówiono sześć okrętów liniowych. Stanowiły one część dziesięcioletniego programu rozwoju marynarki. Pełna długość Hatsuse wynosiła 134,01 m, długość na linii wodnej 121,9 m, szerokość 23,3 m, a zanurzenie standardowe 7,92 m. Głównym uzbrojeniem pancernika były cztery dwunastocalowe (305 mm) armaty typ 41, o długości lufy 40 kalibrów, produkcji Elswick Ordnance Company, takie same jak montowane w pancernikach typu Fuji. Okręt uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej, biorąc udział między innymi w atakach na Port Artur w lutym i marcu 1904 roku. W maju, pod Port Artur, Hatsuse wpadł na minę i zatonął ze znaczną częścią załogi - tego dnia zatonął, także na minie, pancernik Yashima.

26 stycznia[edytuj kod]

Ekwatorius – wymarły rodzaj ssaka naczelnego z nadrodziny człekokształtnych. Zamieszkiwał wschodnią Afrykę w miocenie. Pozostałości zwierzęcia pochodzą sprzed 15 milionów lat, a więc ze środkowego miocenu. Znaleziska obejmują czaszkę, zęby, szkielet pozaczaszkowy. Do znalezisk należy pochodzący z Kipsaramon, z formacji Muruyur niekompletny szkielet. Prowadził częściowo naziemny tryb życia, o czym świadczy anatomia jego kończyn górnych. Ekwatorius zamieszkiwał siedlisko leśne poprzecinane terenami otwartymi. Dowody fotosyntezy C4 na tych obszarach znalazł zespół Kingstona metodami izotopowymi. Postuluje się, że mógł spędzać na ziemi więcej czasu, niż inne, blisko spokrewnione z nim rodzaje. Większość mioceńskich człekokształtnych wiodła bowiem nadrzewne życie, poruszając się w koronach drzew na czterech łapach. Nie były zaś zdolne do typowych dla dzisiejszych wielkich małp brachiacji ani też chodu z podpieraniem się na knykciach.

27 stycznia[edytuj kod]

Puchar Świata w skokach narciarskich Zakopane 1998 – zawody w skokach narciarskich przeprowadzone w ramach Pucharu Świata w skokach narciarskich 1997/1998 między 16 a 18 stycznia 1998 roku na Wielkiej Krokwi w Zakopanem. Rozegrane zostały dwa konkursy indywidualne na dużej skoczni. Zawodnicy rywalizowali w Zakopanem o punkty do klasyfikacji generalnej Pucharu Świata po raz czwarty. Były to zarazem 13. i 14. konkursy Pucharu Świata w sezonie 1997/1998. W pierwszym konkursie na Wielkiej Krokwi zwyciężył Kristian Brenden, w drugim najlepszym zawodnikiem okazał się Primož Peterka. Dla reprezentanta Słowenii była to druga w karierze wygrana w zawodach Pucharu Świata w Zakopanem. Na drugich miejscach sklasyfikowani zostali Janne Ahonen (pierwszy konkurs) i Kazuyoshi Funaki (drugi konkurs). Dwukrotnie trzecią pozycję zajął Sven Hannawald. Po raz drugi w historii, po 1996 roku, w ramach Pucharu Świata w skokach narciarskich w Zakopanem rozegrano dwa konkursy indywidualne na dużej skoczni.

28 stycznia[edytuj kod]

Lawina w Tatrach – lawina, która zeszła 28 stycznia 2003 roku, porywając dziewięć osób spośród trzynastoosobowej grupy zmierzającej zimą na szczyt Rysów w Tatrach. Uczestnikami wycieczki byli uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Leona Kruczkowskiego w Tychach oraz osoby związane z działającym w tej szkole Klubem Sportowym „Pion”. Lawina w stronę Czarnego Stawu zeszła ok. godziny 11:00 z Rysów, prawie spod samego szczytu. W momencie gdy zaatakowała grupę, ta była podzielona: z przodu szły trzy osoby, z tyłu dwie mniejsze grupki. Wielkość lawiny ocenia się na 13 hektarów, długość toru ruchu – na ponad 1200 m, masę spadającego śniegu – na 26 000 ton, a czoło lawiny miało kilka metrów wysokości. Uderzenie było tak silne, że strzaskało pokrywę lodową na dużej części powierzchni stawu, nawet w odległości ponad 200 metrów od brzegu. W wyniku lawiny zginęło osiem osób - siedmiu uczniów i opiekun wyprawy.

29 stycznia[edytuj kod]

Pałeczka ropy błękitnej – Gram-ujemna bakteria o wymiarach 0,5-0,8 µm na 1,5-3,0 µm, żyjąca głównie w glebie i wodzie oraz na powierzchni roślin i rzadko na skórze zwierząt. Niekiedy można ją również wyizolować ze skóry ludzi o prawidłowej czynności układu odpornościowego. Jedną z jej cech charakterystycznych jest zdolność do wytwarzania barwników. Jest bakterią oportunistyczną - wywołującą zakażenie tylko u osób z obniżoną odpornością - zarówno dla ludzi jak i dla roślin, a także jednym z najważniejszych i najgroźniejszych drobnoustrojów powodujących zakażenia wewnątrzszpitalne. Zakażenie pałeczką ropy błękitnej stanowi szczególnie istotny problem u pacjentów chorujących na mukowiscydozę. Rozpoznanie stawia się na podstawie stwierdzenia obecności patogenów w trakcie hodowli. Leczenie zakażenia Pseudomonas aeruginosa jest trudne ze względu na dużą oporność tej bakterii na antybiotyki. W 2000 roku zsekwencjonowano cały genom bakterii. Zawiera on 5570 genów oraz 6,3 do 6,6 miliona par zasad.

30 stycznia[edytuj kod]

Vazul – książę nitrzański z dynastii Arpadów. Kandydat do węgierskiego tronu po śmierci Emeryka, syna króla Stefana I Świętego. Współczesne wydarzeniom Roczniki altajskie podają, że po śmierci Emeryka Stefan wyznaczył na następcę siostrzeńca, Piotra Orseolo. Vazul zawiązał spisek przeciwko królowi, lecz zamach na Stefana się nie udał. Spiskowcy włącznie z samym Vazulem zostali oślepieni, a jego synowie skazani na wygnanie. Według Kroniki węgierskiej po śmierci Emeryka Stefan wysłał do Nitry swojego zaufanego, Budę, syna Etre. Miał on za zadanie sprowadzić Vazula na dwór królewski celem oficjalnego naznaczenia na następcę tronu. Buda został uprzedzony przez Sebesa, wysłannika królowej Gizeli, żony Stefana. Sebes oślepił Vazula i wlał mu ołów do uszu. Okaleczony Vazul został sprowadzony na dwór Stefana, który na widok brata stryjecznego rozpłakał się. Król nie miał siły ukarać winnych tej zbrodni, jedynie doradził trzem synom Vazula, by uciekali z kraju. Obecnie badacze sądzą, że przypisanie Gizeli winy za oślepienie Vazula jest interpretacją kronikarzy z drugiej połowy XI wieku.

31 stycznia[edytuj kod]

SM UC-14 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, czternasty w kolejności okręt podwodny typu UC I. Zwodowany 13 maja 1915 roku w stoczni AG Weser w Bremie, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 5 czerwca 1915 roku. Przewieziony w częściach nad Adriatyk, został nominalnie wcielony w skład Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine pod nazwą U-18, zaś od stycznia 1917 roku stacjonował nad Morzem Północnym. W czasie służby operacyjnej okręt odbył 38 patroli bojowych, podczas których postawił zagrody minowe, na których zatonęło 14 statków o łącznej pojemności 8182 BRT i dwa okręty o łącznej wyporności 14 107 ton, w tym włoski pancernik „Regina Margherita”. UC-14 został zatopiony 3 października 1917 roku, po wejściu na brytyjską zagrodę minową w okolicach Zeebrugge. Wszyscy członkowie załogi ponieśli śmierć.