Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2019/10

Aktualnie na stronie głównej

Euro w Polsce – wprowadzenie euro w Polsce wynika ze zobowiązań płynących z traktatu ateńskiego przyjętego w referendum w 2003 roku. Polska ma status państwa z derogacją, zobowiązała się do spełnienia kryteriów z Maastricht, co oznacza rezygnację z jednostronnej euroizacji. Polska nie jest członkiem Europejskiego Mechanizmu Kursów Walutowych, co stanowi jedną z zasadniczych przeszkód na drodze do przyjęcia euro w krótkim czasie. Ponadto istotny warunek z punktu widzenia prawnego stanowi konieczność nowelizacji Konstytucji. Data zamiany złotego na euro nie jest określona. Polska zobowiązała się do przyjęcia tej waluty, ale nie określiła terminu jej przyjęcia. Rozliczanie w euro dopuszczalne jest jednak w wielu punktach usługowych. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 października[edytuj kod]

Szkolne lata Toma Browna – powieść Thomasa Hughesa z 1857 roku, której historia rozgrywa się w latach 30. XIX wieku w Rugby School. Książka ukazuje beztroskie życie jej tytułowego bohatera – Toma Browna, który w wieku jedenastu lat zostaje przeniesiony do szkoły z internatem. Choć uwagę chłopca początkowo pochłaniają sporty, to z czasem zwraca on większą uwagę na zachowanie innych uczniów, stając się bardziej psotliwym i słabiej uczącym się. Umiejętne i rozumne postępowanie dyrektora sprawia, że Tom przechodzi metamorfozę i zaczyna przykładać wagę do takich cech jak obowiązkowość i odwaga. Powierzona mu opieka nad młodszym kolegą George’em Arthurem wywołuje chęć dawania dobrego przykładu i roztaczania opieki nad słabszymi. Książka stanowi przykład gatunku powieści szkolnej i uznawana jest za pierwszą w historii o tematyce życia szkolnego. W 1898 roku znalazła się w zestawieniu 100 najlepszych powieści wszech czasów magazynu The Bookman. Jej treść wywarła duży wpływ na Pierre’a de Coubertina i jego filozofię olimpizmu. Stanowiła także jedną z inspiracji J.K. Rowling do napisania serii książek o Harrym Potterze.

2 października[edytuj kod]

DeSoto 1961 – model samochodu marki DeSoto klasy wyższej średniej, produkowany w Stanach Zjednoczonych w 1960 roku. Stanowił następcę modelu Fireflite, nie nosząc już indywidualnej nazwy modelu. Był ostatnim produkowanym samochodem DeSoto. Zdecydowano już wówczas w korporacji Chryslera o likwidacji marki DeSoto, która osiągała coraz niższe wyniki sprzedaży. Konstrukcja i nadwozie samochodu były nadal oparte na Chryslerze, również produkcję prowadzono w fabryce Chryslera w Detroit na Jefferson Avenue. Główną różnicę między DeSoto a Chryslerem stanowiła atrapa chłodnicy o innym kształcie. Samochód napędzał silnik benzynowy w układzie V8 o pojemności 5,9 litra; wersje nadwoziowe obejmowały dwu- i czterodrzwiowy hardtop. Wyprodukowano tylko 3034 egzemplarzy modelu 1961, w tym 2123 czterodrzwiowe hardtopy i 911 dwudrzwiowych hardtopów. Samochody sprzedawane były za pośrednictwem łączonych dealerów

3 października[edytuj kod]

Wojciech Jerzy Has (ur. 1 kwietnia 1925 w Krakowie, zm. 3 października 2000 w Łodzi) – polski reżyser filmowy, scenarzysta, producent. Wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, w latach 1990–1996 rektor tej uczelni. Komandor Orderu Odrodzenia Polski. Swoją karierę reżyserską Has zaczynał jako realizator socrealistycznych filmów dokumentalnych. W 1957 roku wyreżyserował swój pierwszy pełnometrażowy film fabularny, Pętlę. Uznawany za jednego z najważniejszych twórców epoki polskiej szkoły filmowej, sławę zdobył jednak przede wszystkim jako realizator późniejszych onirycznych interpretacji uznanych dzieł literackich, wśród nich Rękopisu znalezionego w Saragossie - według Jana Potockiego, Lalki - według Bolesława Prusa oraz Sanatorium pod Klepsydrą - według Brunona Schulza. W swojej twórczości stale poruszał motywy izolacji, przemijania, przeznaczenia człowieka. Laureat wielu prestiżowych wyróżnień, między innymi nagród FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno oraz na MFF w Bejrucie, a także Nagrody Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes.

4 października[edytuj kod]

Bochotnica – wieś sołecka w Polsce położona w zachodniej części województwa lubelskiego, w powiecie puławskim, w gminie Kazimierz Dolny, nad Bystrą i Wisłą, dawna siedziba i własność polskiej szlachty. Jest jednym z najstarszych ośrodków osadniczych w Małopolsce, zamieszkałym już w okresie pomiędzy VI a X wiekiem. Pierwsza pisana wzmianka o Bochotnicy pochodzi z 1317 roku, kiedy to została przeniesiona z osadniczego prawa polskiego na średzkie. W obrębie wsi archeolodzy odkryli pozostałości siedmiu osad, znajdujących się na wykorzystywanym od wczesnego średniowiecza szlaku handlowym, biegnącym z Rusi przez Lublin, Wąwolnicę oraz Kazimierz Dolny. Powierzchnię ok. 20 km² zamieszkuje obecnie 1026 mieszkańców. Współcześnie Bochotnica jest lokalnym ośrodkiem turystyczno-usługowym, a także ważnym węzłem komunikacyjnym. Posiada rozbudowaną bazą wypoczynkowo-noclegową, dzięki której w sezonie letnim pełni głównie funkcję turystyczno-wypoczynkową.

5 października[edytuj kod]

Linia kolejowa nr 4 – linia kolejowa o długości 223,859 km, przebiegająca przez województwa mazowieckie, łódzkie, świętokrzyskie oraz śląskie. Linię wybudowano w latach 1971–1977. Centralną Magistralę Kolejową już podczas jej projektowania planowano dostosować ją do prędkości 200 – 250 km/h stąd zastosowano odpowiednio duże promienie łuków – 4000 m oraz odpowiednio dużą odległość pomiędzy osiami torów – 4,5 m. W pierwszym okresie jej eksploatacji jeździły nią wyłącznie pociągi towarowe, głównie z węglem. W 1984 roku wraz z wejściem w życie rozkładu jazdy na lata 1984/1985 na linii rozpoczęły kursowanie dwie pary pociągów ekspresowych. Prędkość maksymalna tych pociągów po raz pierwszy w historii polskich kolei wynosiła 140 km/h. Linia jest linią magistralną, dwutorową, normalnotorową, zelektryfikowaną o znaczeniu państwowym i europejskim – jako część linii E 65. Centralną Magistralę Kolejową cechują bardzo dobre warunki techniczne, w związku z czym jest też wykorzystywana do testów nowego taboru.

6 października[edytuj kod]

Everybody – utwór muzyczny amerykańskiej piosenkarki popowej Madonny, pochodzący z jej debiutanckiego albumu studyjnego Madonna z 1983 roku. 6 października 1982 roku został wydany przez wytwórnię Sire Records na pierwszym promującym go singlu. Zarazem był pierwszym singlem w karierze piosenkarki. Everybody został napisany samodzielnie przez Madonnę. Pierwsze nagranie demonstracyjne piosenki, wyprodukowane przez Stephena Braya, powstało w 1981 roku. Rok później DJ Mark Kamins zagrał ją w klubie Danceteria w Nowym Jorku. Zachęcony pozytywną reakcją publiczności, pomógł Madonnie podpisać kontrakt z wytwórnią Sire Records. Madonna promowała debiutancki singel występami w klubach i programach telewizyjnych. Po upływie lat Everybody zdobył pozytywne recenzje. Przez kolejne dekady Madonna wykonywała go podczas dwóch tras koncertowych i okazjonalnie w trakcie kilku innych występów.

7 października[edytuj kod]

Dom Uphagena – zabytkowa kamienica znajdująca się przy ulicy Długiej 12 w Gdańsku. Oddział Muzeum Gdańska. Najstarsze wzmianki o budynku mieszkalnym, zapewne drewnianym, postawionym w tym miejscu pochodzą z 1357 roku. W XV wieku budynek był już murowany. Jego fasada została przebudowana w XVI wieku. W 1775 roku dom nabył zamożny bibliofil i historyk Johann Uphagen, pochodzący z gdańskiego rodu Uphagenów. Nakazał on przebudowę fasady oraz wnętrz zgodnie z obowiązującym nurtem. Kamienica zyskała także nowy wystrój stały, na który składały się m.in. niskie boazerie dekorowane płycinami o różnorodnych motywach. W drodze majoratu dziedziczony był przez kolejnych potomków rodziny Uphagenów i był siedzibą ich Związku Rodzinnego. W 1910 roku został wydzierżawiony władzom miejskim i powstało tu muzeum Dom rajcy Johanna Uphagena, które działało do 1944 roku. Po spaleniu budynku w marcu 1945 roku przez wojska radzieckie i zaginięciu większości oryginalnego wyposażenia podjęto po wojnie decyzję o jego odbudowie. Przez lata odrestaurowywano wygląd zewnętrzny oraz wewnętrzny domu, rekonstruując wnętrza w oparciu o zachowaną dokumentację. Dom odzyskał funkcję muzealną w 1981 roku, a po kolejnych renowacjach udostępniono go w 1998 roku zwiedzającym jako Muzeum Wnętrz Mieszczańskich.

8 października[edytuj kod]

ORP Zawzięty – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki, jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany w czerwca 1953 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w październiku tego roku. W 1955 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 27 maja tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra, szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie osłonięte tarczą pancerną pojedyncze działo kal. 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk. Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy, Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-43 i 363, został skreślony z listy floty w grudniu 1971 roku.

9 października[edytuj kod]

Osiedle ZUS w Łodzi – niewielkie osiedle mieszkaniowe w północnej części dawnej łódzkiej dzielnicy Górna, w północnej części obszaru SIM Kurak, w kwartale ulic: Bednarskiej – Unickiej – Sanockiej – Adolfa Dygasińskiego. Tworzy je 7 wielorodzinnych bloków reprezentujących funkcjonalizm w obrębie stylu modernistycznego, wzniesionych w latach 1930–1932 przez Stowarzyszenie Budowlano-Mieszkaniowe Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jednym z głównych założeń projektu było takie zróżnicowanie powierzchni użytkowej mieszkań i ich standardu, by optymalnie dopasować lokale do potrzeb przyszłych użytkowników – robotników albo pracowników umysłowych, zwłaszcza że wielkość i komfort mieszkania decydowały w znacznym stopniu o wysokości czynszu. Aby obniżyć koszty budowy, zastosowano na dużą skalę standaryzację elementów wykończenia i wyposażenia bloków. Osiedle dzieli się na część zachodnią - określoną jako kwartał „robotniczy” oraz mniejszą część wschodnią - określoną jako kwartał „urzędniczy”. W pierwszej dekadzie XXI wieku wygląd osiedlowych bloków uległ wielu zauważalnym zmianom wskutek prac modernizacyjnych przeprowadzonych przez administratora osiedla.

10 października[edytuj kod]

Nowa Fala – zaliczany do filmowego modernizmu nurt artystyczny w kinematografii francuskiej, którego okres trwania szacowany jest na lata 1959–1965. Nazwa terminu pochodzi od tytułu artykułu francuskiej dziennikarki Françoise Giroud, która opisywała fundamentalne zmiany światopoglądowe najnowszej generacji młodzieży w stosunku do poprzedniego pokolenia. Nową Falą przyjęło określać się filmy odzwierciedlające przemiany obyczajowe w gaullistowskiej Francji, ale również dzieła wnoszące do rodzimej kinematografii nowatorskie środki wyrazu. Zasadniczo jako twórców Nowej Fali wskazuje się osoby pochodzące z dwóch środowisk artystycznych. Pierwszym z nich byli „janczarzy” z czasopisma Cahiers du cinéma, którzy równolegle oddawali się twórczości artystycznej. Drugim zaś – członkowie nurtu Rive Gauche, który większą uwagę przywiązywał do eksperymentów formalnych związanych z literaturą. Katalizatorem nurtu okazały się reformy francuskiej branży kinematograficznej w postaci mecenatu państwowego oraz zmiany dyskursu okołofilmowego; na znaczeniu zyskała przede wszystkim pozycja reżysera filmowego jako autora posługującego się środkami filmowymi odrębnymi od innych sztuk, do czego walnie przyczyniła się polityka autorska prowadzona przez redakcję Cahiers.

11 października[edytuj kod]

Wróbel cytrynowy – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli. Występuje w wąskim pasie terenu w strefie Sahelu. Typowym środowiskiem są piaszczyste, pustynne sawanny z sezonową okrywą roślin jednorocznych oraz z rzadka występującymi krzewami i drzewami. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem. Są to ptaki bardzo towarzyskie. Grupowo podejmują nomadyczne wędrówki w poszukiwaniu pokarmu, na nocny spoczynek również udają się zbiorowo, gniazdują zaś kolonijnie. Długość ciała wynosi 12–13 cm, masa ciała 11–16 g. W upierzeniu widoczny dymorfizm płciowy. U samca głowa i wierzch ciała żółte, podobnie jak kuper. Płaszcz, grzbiet i barkówki kasztanowe. Skrzydła ciemnobrązowe z dwoma białawymi paskami skrzydłowymi. U samicy głowa i wierzch ciała piaskowobrązowe. Spód ciała kremowy, u niektórych osobników z żółtym nalotem. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje wróbla cytrynowego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 roku.

12 października[edytuj kod]

Getto w Olkuszu – getto dla ludności żydowskiej istniejące w Olkuszu w okresie niemieckiej okupacji. Getto zostało utworzone we wrześniu 1941 roku i objęło północno-wschodnią część miasta, a także podolkuskie wsie Parcze, Sikorka i Słowiki. W końcowym okresie swojego istnienia liczyło około 3,4 tys. mieszkańców. W czerwcu 1942 roku zostało zlikwidowane przez Niemców, a większość jego mieszkańców zgładzono w komorach gazowych, najprawdopodobniej w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Dobytek pożydowski Niemcy sprzedali – lepsze rzeczy reichsdeutschom i volksdeutschom, a gorsze Polakom. Po likwidacji getta pozostało w Olkuszu jeszcze od 10 do 20 Żydów. Byli to pracownicy fabryki waliz. Przetrzymywano ich w przyfabrycznym budynku, którego nie mieli prawa opuszczać. Wszyscy zostali wywiezieni do obozów w lipcu 1943 roku. Łącznie w czasie II wojny światowej poniosło śmierć około 15 tys. Żydów z terenów ówczesnego powiatu olkuskiego, w tym 3 tys. żydowskich mieszkańców Olkusza. Liczba olkuskich Żydów, którzy przeżyli wojnę, jest szacowana na zaledwie 150 osób.

13 października[edytuj kod]

Stadion Narodowy – stacja warszawskiego metra obsługująca linię M2 oraz planowana stacja przesiadkowa do linii M3. Jest zlokalizowana w dzielnicy Praga-Północ, pod ulicą Sokolą, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Jana Zamoyskiego, w okolicach przystanku kolejowego Warszawa Stadion oraz Portu Praskiego. Obiekt składa się z dwóch kondygnacji podziemnych. Na poziomie -1 znajdują się antresole z halami odpraw, lokalami handlowymi i pomieszczeniami technologicznymi, natomiast na poziomie -2 zlokalizowane są perony pasażerskie. Pozwolenie na budowę stacji zostało wydane pod koniec maja 2011 roku, a właściwe prace budowlane rozpoczęto w czerwcu 2011 roku. W maju i czerwcu 2013 roku do stacji dotarły dwie tarcze TBM drążące tunele od stacji Dworzec Wileński. Do końca września 2014 roku wykonawca ukończył wszystkie prace budowlane, wykończeniowe i instalacyjne oraz zgłosił obiekt jako gotowy do odbiorów technicznych. W lutym 2015 roku zostało wydane pozwolenie na użytkowanie stacji, a w marcu 2015 roku stacja została uruchomiona.

14 października[edytuj kod]

Dom Uphagena – zabytkowa kamienica znajdująca się przy ulicy Długiej 12 w Gdańsku. Oddział Muzeum Gdańska. Najstarsze wzmianki o budynku mieszkalnym, zapewne drewnianym, postawionym w tym miejscu pochodzą z 1357 roku. W XV wieku budynek był już murowany. Jego fasada została przebudowana w XVI wieku. W 1775 roku dom nabył zamożny bibliofil i historyk Johann Uphagen, pochodzący z gdańskiego rodu Uphagenów. Nakazał on przebudowę fasady oraz wnętrz zgodnie z obowiązującym nurtem. Kamienica zyskała także nowy wystrój stały, na który składały się m.in. niskie boazerie dekorowane płycinami o różnorodnych motywach. W drodze majoratu dziedziczony był przez kolejnych potomków rodziny Uphagenów i był siedzibą ich Związku Rodzinnego. W 1910 roku został wydzierżawiony władzom miejskim i powstało tu muzeum Dom rajcy Johanna Uphagena, które działało do 1944 roku. Po spaleniu budynku w marcu 1945 roku przez wojska radzieckie i zaginięciu większości oryginalnego wyposażenia podjęto po wojnie decyzję o jego odbudowie. Przez lata odrestaurowywano wygląd zewnętrzny oraz wewnętrzny domu, rekonstruując wnętrza w oparciu o zachowaną dokumentację. Dom odzyskał funkcję muzealną w 1981 roku, a po kolejnych renowacjach udostępniono go w 1998 roku zwiedzającym jako Muzeum Wnętrz Mieszczańskich.

15 października[edytuj kod]

ORP Zawzięty – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki, jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany w czerwca 1953 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w październiku tego roku. W 1955 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 27 maja tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra, szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie osłonięte tarczą pancerną pojedyncze działo kal. 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk. Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy, Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-43 i 363, został skreślony z listy floty w grudniu 1971 roku.

16 października[edytuj kod]

Osiedle ZUS w Łodzi – niewielkie osiedle mieszkaniowe w północnej części dawnej łódzkiej dzielnicy Górna, w północnej części obszaru SIM Kurak, w kwartale ulic: Bednarskiej – Unickiej – Sanockiej – Adolfa Dygasińskiego. Tworzy je 7 wielorodzinnych bloków reprezentujących funkcjonalizm w obrębie stylu modernistycznego, wzniesionych w latach 1930–1932 przez Stowarzyszenie Budowlano-Mieszkaniowe Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jednym z głównych założeń projektu było takie zróżnicowanie powierzchni użytkowej mieszkań i ich standardu, by optymalnie dopasować lokale do potrzeb przyszłych użytkowników – robotników albo pracowników umysłowych, zwłaszcza że wielkość i komfort mieszkania decydowały w znacznym stopniu o wysokości czynszu. Aby obniżyć koszty budowy, zastosowano na dużą skalę standaryzację elementów wykończenia i wyposażenia bloków. Osiedle dzieli się na część zachodnią - określoną jako kwartał „robotniczy” oraz mniejszą część wschodnią - określoną jako kwartał „urzędniczy”. W pierwszej dekadzie XXI wieku wygląd osiedlowych bloków uległ wielu zauważalnym zmianom wskutek prac modernizacyjnych przeprowadzonych przez administratora osiedla.

17 października[edytuj kod]

Nowa Fala – zaliczany do filmowego modernizmu nurt artystyczny w kinematografii francuskiej, którego okres trwania szacowany jest na lata 1959–1965. Nazwa terminu pochodzi od tytułu artykułu francuskiej dziennikarki Françoise Giroud, która opisywała fundamentalne zmiany światopoglądowe najnowszej generacji młodzieży w stosunku do poprzedniego pokolenia. Nową Falą przyjęło określać się filmy odzwierciedlające przemiany obyczajowe w gaullistowskiej Francji, ale również dzieła wnoszące do rodzimej kinematografii nowatorskie środki wyrazu. Zasadniczo jako twórców Nowej Fali wskazuje się osoby pochodzące z dwóch środowisk artystycznych. Pierwszym z nich byli „janczarzy” z czasopisma Cahiers du cinéma, którzy równolegle oddawali się twórczości artystycznej. Drugim zaś – członkowie nurtu Rive Gauche, który większą uwagę przywiązywał do eksperymentów formalnych związanych z literaturą. Katalizatorem nurtu okazały się reformy francuskiej branży kinematograficznej w postaci mecenatu państwowego oraz zmiany dyskursu okołofilmowego; na znaczeniu zyskała przede wszystkim pozycja reżysera filmowego jako autora posługującego się środkami filmowymi odrębnymi od innych sztuk, do czego walnie przyczyniła się polityka autorska prowadzona przez redakcję Cahiers.

18 października[edytuj kod]

Wróbel cytrynowy – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli. Występuje w wąskim pasie terenu w strefie Sahelu. Typowym środowiskiem są piaszczyste, pustynne sawanny z sezonową okrywą roślin jednorocznych oraz z rzadka występującymi krzewami i drzewami. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem. Są to ptaki bardzo towarzyskie. Grupowo podejmują nomadyczne wędrówki w poszukiwaniu pokarmu, na nocny spoczynek również udają się zbiorowo, gniazdują zaś kolonijnie. Długość ciała wynosi 12–13 cm, masa ciała 11–16 g. W upierzeniu widoczny dymorfizm płciowy. U samca głowa i wierzch ciała żółte, podobnie jak kuper. Płaszcz, grzbiet i barkówki kasztanowe. Skrzydła ciemnobrązowe z dwoma białawymi paskami skrzydłowymi. U samicy głowa i wierzch ciała piaskowobrązowe. Spód ciała kremowy, u niektórych osobników z żółtym nalotem. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje wróbla cytrynowego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 roku.

19 października[edytuj kod]

Getto w Olkuszu – getto dla ludności żydowskiej istniejące w Olkuszu w okresie niemieckiej okupacji. Getto zostało utworzone we wrześniu 1941 roku i objęło północno-wschodnią część miasta, a także podolkuskie wsie Parcze, Sikorka i Słowiki. W końcowym okresie swojego istnienia liczyło około 3,4 tys. mieszkańców. W czerwcu 1942 roku zostało zlikwidowane przez Niemców, a większość jego mieszkańców zgładzono w komorach gazowych, najprawdopodobniej w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Dobytek pożydowski Niemcy sprzedali – lepsze rzeczy reichsdeutschom i volksdeutschom, a gorsze Polakom. Po likwidacji getta pozostało w Olkuszu jeszcze od 10 do 20 Żydów. Byli to pracownicy fabryki waliz. Przetrzymywano ich w przyfabrycznym budynku, którego nie mieli prawa opuszczać. Wszyscy zostali wywiezieni do obozów w lipcu 1943 roku. Łącznie w czasie II wojny światowej poniosło śmierć około 15 tys. Żydów z terenów ówczesnego powiatu olkuskiego, w tym 3 tys. żydowskich mieszkańców Olkusza. Liczba olkuskich Żydów, którzy przeżyli wojnę, jest szacowana na zaledwie 150 osób.

20 października[edytuj kod]

Stadion Narodowy – stacja warszawskiego metra obsługująca linię M2 oraz planowana stacja przesiadkowa do linii M3. Jest zlokalizowana w dzielnicy Praga-Północ, pod ulicą Sokolą, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Jana Zamoyskiego, w okolicach przystanku kolejowego Warszawa Stadion oraz Portu Praskiego. Obiekt składa się z dwóch kondygnacji podziemnych. Na poziomie -1 znajdują się antresole z halami odpraw, lokalami handlowymi i pomieszczeniami technologicznymi, natomiast na poziomie -2 zlokalizowane są perony pasażerskie. Pozwolenie na budowę stacji zostało wydane pod koniec maja 2011 roku, a właściwe prace budowlane rozpoczęto w czerwcu 2011 roku. W maju i czerwcu 2013 roku do stacji dotarły dwie tarcze TBM drążące tunele od stacji Dworzec Wileński. Do końca września 2014 roku wykonawca ukończył wszystkie prace budowlane, wykończeniowe i instalacyjne oraz zgłosił obiekt jako gotowy do odbiorów technicznych. W lutym 2015 roku zostało wydane pozwolenie na użytkowanie stacji, a w marcu 2015 roku stacja została uruchomiona.

21 października[edytuj kod]

Dom Uphagena – zabytkowa kamienica znajdująca się przy ulicy Długiej 12 w Gdańsku. Oddział Muzeum Gdańska. Najstarsze wzmianki o budynku mieszkalnym, zapewne drewnianym, postawionym w tym miejscu pochodzą z 1357 roku. W XV wieku budynek był już murowany. Jego fasada została przebudowana w XVI wieku. W 1775 roku dom nabył zamożny bibliofil i historyk Johann Uphagen, pochodzący z gdańskiego rodu Uphagenów. Nakazał on przebudowę fasady oraz wnętrz zgodnie z obowiązującym nurtem. Kamienica zyskała także nowy wystrój stały, na który składały się m.in. niskie boazerie dekorowane płycinami o różnorodnych motywach. W drodze majoratu dziedziczony był przez kolejnych potomków rodziny Uphagenów i był siedzibą ich Związku Rodzinnego. W 1910 roku został wydzierżawiony władzom miejskim i powstało tu muzeum Dom rajcy Johanna Uphagena, które działało do 1944 roku. Po spaleniu budynku w marcu 1945 roku przez wojska radzieckie i zaginięciu większości oryginalnego wyposażenia podjęto po wojnie decyzję o jego odbudowie. Przez lata odrestaurowywano wygląd zewnętrzny oraz wewnętrzny domu, rekonstruując wnętrza w oparciu o zachowaną dokumentację. Dom odzyskał funkcję muzealną w 1981 roku, a po kolejnych renowacjach udostępniono go w 1998 roku zwiedzającym jako Muzeum Wnętrz Mieszczańskich.

22 października[edytuj kod]

ORP Zawzięty – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki, jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany w czerwca 1953 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w październiku tego roku. W 1955 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 27 maja tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra, szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie osłonięte tarczą pancerną pojedyncze działo kal. 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk. Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy, Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-43 i 363, został skreślony z listy floty w grudniu 1971 roku.

23 października[edytuj kod]

Osiedle ZUS w Łodzi – niewielkie osiedle mieszkaniowe w północnej części dawnej łódzkiej dzielnicy Górna, w północnej części obszaru SIM Kurak, w kwartale ulic: Bednarskiej – Unickiej – Sanockiej – Adolfa Dygasińskiego. Tworzy je 7 wielorodzinnych bloków reprezentujących funkcjonalizm w obrębie stylu modernistycznego, wzniesionych w latach 1930–1932 przez Stowarzyszenie Budowlano-Mieszkaniowe Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jednym z głównych założeń projektu było takie zróżnicowanie powierzchni użytkowej mieszkań i ich standardu, by optymalnie dopasować lokale do potrzeb przyszłych użytkowników – robotników albo pracowników umysłowych, zwłaszcza że wielkość i komfort mieszkania decydowały w znacznym stopniu o wysokości czynszu. Aby obniżyć koszty budowy, zastosowano na dużą skalę standaryzację elementów wykończenia i wyposażenia bloków. Osiedle dzieli się na część zachodnią - określoną jako kwartał „robotniczy” oraz mniejszą część wschodnią - określoną jako kwartał „urzędniczy”. W pierwszej dekadzie XXI wieku wygląd osiedlowych bloków uległ wielu zauważalnym zmianom wskutek prac modernizacyjnych przeprowadzonych przez administratora osiedla.

24 października[edytuj kod]

Nowa Fala – zaliczany do filmowego modernizmu nurt artystyczny w kinematografii francuskiej, którego okres trwania szacowany jest na lata 1959–1965. Nazwa terminu pochodzi od tytułu artykułu francuskiej dziennikarki Françoise Giroud, która opisywała fundamentalne zmiany światopoglądowe najnowszej generacji młodzieży w stosunku do poprzedniego pokolenia. Nową Falą przyjęło określać się filmy odzwierciedlające przemiany obyczajowe w gaullistowskiej Francji, ale również dzieła wnoszące do rodzimej kinematografii nowatorskie środki wyrazu. Zasadniczo jako twórców Nowej Fali wskazuje się osoby pochodzące z dwóch środowisk artystycznych. Pierwszym z nich byli „janczarzy” z czasopisma Cahiers du cinéma, którzy równolegle oddawali się twórczości artystycznej. Drugim zaś – członkowie nurtu Rive Gauche, który większą uwagę przywiązywał do eksperymentów formalnych związanych z literaturą. Katalizatorem nurtu okazały się reformy francuskiej branży kinematograficznej w postaci mecenatu państwowego oraz zmiany dyskursu okołofilmowego; na znaczeniu zyskała przede wszystkim pozycja reżysera filmowego jako autora posługującego się środkami filmowymi odrębnymi od innych sztuk, do czego walnie przyczyniła się polityka autorska prowadzona przez redakcję Cahiers.

25 października[edytuj kod]

Wróbel cytrynowy – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli. Występuje w wąskim pasie terenu w strefie Sahelu. Typowym środowiskiem są piaszczyste, pustynne sawanny z sezonową okrywą roślin jednorocznych oraz z rzadka występującymi krzewami i drzewami. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem. Są to ptaki bardzo towarzyskie. Grupowo podejmują nomadyczne wędrówki w poszukiwaniu pokarmu, na nocny spoczynek również udają się zbiorowo, gniazdują zaś kolonijnie. Długość ciała wynosi 12–13 cm, masa ciała 11–16 g. W upierzeniu widoczny dymorfizm płciowy. U samca głowa i wierzch ciała żółte, podobnie jak kuper. Płaszcz, grzbiet i barkówki kasztanowe. Skrzydła ciemnobrązowe z dwoma białawymi paskami skrzydłowymi. U samicy głowa i wierzch ciała piaskowobrązowe. Spód ciała kremowy, u niektórych osobników z żółtym nalotem. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje wróbla cytrynowego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 roku.

26 października[edytuj kod]

Getto w Olkuszu – getto dla ludności żydowskiej istniejące w Olkuszu w okresie niemieckiej okupacji. Getto zostało utworzone we wrześniu 1941 roku i objęło północno-wschodnią część miasta, a także podolkuskie wsie Parcze, Sikorka i Słowiki. W końcowym okresie swojego istnienia liczyło około 3,4 tys. mieszkańców. W czerwcu 1942 roku zostało zlikwidowane przez Niemców, a większość jego mieszkańców zgładzono w komorach gazowych, najprawdopodobniej w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Dobytek pożydowski Niemcy sprzedali – lepsze rzeczy reichsdeutschom i volksdeutschom, a gorsze Polakom. Po likwidacji getta pozostało w Olkuszu jeszcze od 10 do 20 Żydów. Byli to pracownicy fabryki waliz. Przetrzymywano ich w przyfabrycznym budynku, którego nie mieli prawa opuszczać. Wszyscy zostali wywiezieni do obozów w lipcu 1943 roku. Łącznie w czasie II wojny światowej poniosło śmierć około 15 tys. Żydów z terenów ówczesnego powiatu olkuskiego, w tym 3 tys. żydowskich mieszkańców Olkusza. Liczba olkuskich Żydów, którzy przeżyli wojnę, jest szacowana na zaledwie 150 osób.

27 października[edytuj kod]

Stadion Narodowy – stacja warszawskiego metra obsługująca linię M2 oraz planowana stacja przesiadkowa do linii M3. Jest zlokalizowana w dzielnicy Praga-Północ, pod ulicą Sokolą, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Jana Zamoyskiego, w okolicach przystanku kolejowego Warszawa Stadion oraz Portu Praskiego. Obiekt składa się z dwóch kondygnacji podziemnych. Na poziomie -1 znajdują się antresole z halami odpraw, lokalami handlowymi i pomieszczeniami technologicznymi, natomiast na poziomie -2 zlokalizowane są perony pasażerskie. Pozwolenie na budowę stacji zostało wydane pod koniec maja 2011 roku, a właściwe prace budowlane rozpoczęto w czerwcu 2011 roku. W maju i czerwcu 2013 roku do stacji dotarły dwie tarcze TBM drążące tunele od stacji Dworzec Wileński. Do końca września 2014 roku wykonawca ukończył wszystkie prace budowlane, wykończeniowe i instalacyjne oraz zgłosił obiekt jako gotowy do odbiorów technicznych. W lutym 2015 roku zostało wydane pozwolenie na użytkowanie stacji, a w marcu 2015 roku stacja została uruchomiona.

28 października[edytuj kod]

Krążowniki lekkie typu FK – seria jednostek określanych jako „krążowniki floty” (Flottenkreuzer), projektowana przez niemiecką cesarską marynarkę wojenną w czasie I wojny światowej jako następca krążowników typu Cöln zamówionych w 1915 roku. Początkowo projektowano je jako jednostki szybsze - co miało być przydatne w ramach misji zwiadowczych - kosztem uzbrojenia w stosunku do poprzedniego typu, jednak w ostatnich wersjach projektów uzbrojenie było takie jak na poprzednikach. Zespół projektowy stworzył pięć różnych wariantów: FK 1, FK 1a, FK 2, FK 3 oraz FK 4. Propozycje wahały się od jednostek o wyporności od 3000 do 7500 ton metrycznych, uzbrojonych w artylerię główną złożoną z od pięciu do ośmiu dział kal. 15 cm. Każdy kolejny projekt był większy od poprzedniego, zwiększano także uzbrojenie i moc napędu. Żaden z projektów nie wszedł do budowy, ponieważ w ostatnich latach I wojny światowej niemiecka marynarka wojenna zmieniła priorytety na budowę okrętów podwodnych.

29 października[edytuj kod]

Charonozaur – rodzaj wymarłego dinozaura, ornitopoda z rodziny hadrozaurów i podrodziny lambeozaurów, najbliższy krewny parazaurolofa. Jest kolejnym kaczodziobym, którego skamieniałości znaleziono nad brzegiem rzeki Amur, w tym wypadku po stronie chińskiej, w skałach datowanych na mastrycht. Należał do największych znanych hadrozaurów. Budową ciała przypominał parazaurolofa. Budowa kości ciemieniowej należy do cech diagnostycznych rodzaju. Chodzi tu o jej zaokrągloną powierzchnię grzbietową, a także o brak grzebienia strzałkowego. Występuje kość łuskowa, której boczna część przykryta jest prawie w całości przez gałąź ogonową kości zaoczodołowej, długą i szeroką zarazem. Cecha ta także stanowi o diagnozie rodzaju. Cechy diagnostyczne stanowią też niskie paroccipital i wyrostek zakłykciowy.

30 października[edytuj kod]

Iwan Zauszkiewicz (ur. 1841, zm. 30 września 1898 w Suwałkach) – działacz państwowy Imperium Rosyjskiego, wicegubernator siedlecki i suwalski. W Siedlcach stał się bohaterem skandalu obyczajowego z powodu romansu z dwoma żydowskimi siostrami. Miał do nich pisywać listy miłosne w języku polskim, podpisując się jako „Witold”. Ponieważ ze związków rodziły się dzieci, Zauszkiewicz wydał obie kobiety za mąż. W zamian za fikcyjny ożenek małżonkowie sióstr zyskali monopol na załatwianie spraw administracyjnych dotyczących Żydów. Doprowadziło to do skarg innych wyznawców judaizmu, dodatkowo bardzo niezadowoleni byli przydzieleni do usługiwania Żydówkom strażnicy ziemscy. Z guberni siedleckiej Iwan Zauszkiewicz został przeniesiony do Suwałk, gdzie zastąpił w styczniu 1891 roku Iwana Strokina na stanowisku wicegubernatora. Przez cały okres bytności w Suwałkach należał do Suwalskiego Cerkiewno-Parafialnego Prawosławnego Komitetu Opiekuńczego, 8 września 1891 roku wszedł w skład komitetu zajmującego się budową przytułku prawosławnego dla dziewcząt.

31 października[edytuj kod]

Paisjusz Wielki (ur. około 320, zm. 15 lipca 417) – święty mnich chrześcijański, wspominany w dniu 19 czerwca według kalendarza juliańskiego. Prowadził życie ascety, czym zyskał naśladowców. Założył w Pustyni Nitryjskiej wspólnotę mniszą, nad którą sprawował opiekę duszpasterską. Paisjuszowi przypisuje się dar prorokowania, a także szczególną opiekę nad jego życiem aniołów pańskich. Najwcześniejszym cudem, związanym z osobą świętego, była interwencja boska w okresie, gdy był dzieckiem. Po śmierci ojca matka przyszłego świętego miała ujrzeć anioła, który nakazał oddanie jednego z synów na wychowanie mnichom. Kobieta zapytała, którego syna ma oddać; anioł wskazał na Paisjusza. Gdy ten zamieszkał samotnie na pustyni, podczas doświadczenia ekstazy został wzięty do raju, gdzie pozwolono mu na skosztowanie strawy niebieskiej. Od tamtej pory miał nie jeść ziemskiego jadła. Przyjmował jedynie co niedzielę Eucharystię. Paisjusz słynął z pokory, postów i modlitwy. Swoje cnoty ukrywał przed wzrokiem ludzkim. Przykład życia Paisjusza przyciągnął naśladowców. Świętemu Paisjuszowi Wielkiemu zostały poświęcone trzy egipskie monastery.