Systematyka ssaków

Systematyka ssaków – klasyfikacja biologiczna gromady ssaków (Mammalia).

Ssaki są uznawane za takson monofiletyczny ze względu na kilka synapomorfii: obecność 3 kosteczek słuchowych (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), obecność włosów przynajmniej w okresie zarodkowym oraz wydzielanie mleka z gruczołów mlekowych samic. O ile monofiletyzm współcześnie żyjących ssaków nie jest kwestionowany, o tyle relacje pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi ich grupami są ciągle badane, a wyniki tych badań sugerują, że dotychczasowe klasyfikacje były dalekie od ustalenia rzeczywistego pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi gatunkami ssaków.

Historia klasyfikacji ssaków

Pierwszą pracą systematyzującą wiedzę o zwierzętach była Historia Animalium Arystotelesa. Większość zwierząt zaliczanych obecnie do ssaków autor określił jako żyworodne czworonogi (Quadrupeda). Do grupy tej nie zaliczył nietoperzy i waleni.

Monotremata-Marsupialia-Placentalia

Mammalia  Monotremata  Theria    Marsupialia   Placentalia

Od czasów Linneusza i Darwina w klasycznych klasyfikacjach opartych na cechach morfologicznych ssaki były dzielone na trzy grupy, przy czym rangi kategorii systematycznych poszczególnych grup były zależne od ujęcia danego autora (lub autorów): jajorodne stekowce (Monotremata) oraz ssaki żyworodne (Theria), do których zalicza się torbacze (Marsupialia) i ssaki łożyskowe (Placentalia).

Prototheria-Theria

Mammalia  Prototheria  Theria     Metatheria    Eutheria

T.H. Huxley uważał, że Monotremata jest siostrzanym kladem dla Marsupialia i Placentalia. Zaproponował dla nich nazwy Prototheria (ssaki jajorodne), Metatheria (ssaki niższe) i Eutheria (ssaki wyższe, czyli łożyskowce). Przedrostki Proto-, Meta- i Eu- miały ułatwić zapamiętanie i rozróżnianie nazw.

W obydwu wymienionych klasyfikacjach wyróżniano następujące rzędy ssaków: Monotremata, Marsupialia, Insectivora, Dermoptera, Chiroptera, Primates, Edentata, Pholidota, Lagomorpha, Rodentia, Hyracoidea, Proboscidea, Sirenia, Tubulidentata, Perissodactyla, Artiodactyla, Carnivora, Pinnipedia i Cetacea.

Wielu autorów, zwłaszcza we wcześniejszych klasyfikacjach, ujmowało naczelne (Primates) na końcu zestawienia rzędów, co było podyktowane antropocentrycznym poglądem na rozwój życia na Ziemi oraz próbą szeregowania poszczególnych rzędów zwierząt od najbardziej prymitywnych do najwyżej rozwiniętych.

W wyniku kolejnych badań wydzielono z rzędu owadożernych (Insectivora) ryjkonosy (Macroscelidea) i wiewióreczniki (Scandentia), a torbacze podzielono na rzędy Dasyuromorphia, Peramelemorphia, Diprotodontia, Didelphimorphia, Paucituberculata, Microbiotheria i Notoryctemorphia.

Klasyfikacja klasyczna

Klasyfikacja ssaków podana w Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta:

• Gromada Mammalia – ssaki
  • Grupa Prototheria – prassaki
    • Rząd Monotremata – stekowce
  • Grupa †Allotheria
    • Rząd †Multituberculata
    • Rząd †Triconodontia
  • Grupa Theria – ssaki właściwe
    • Podgromada †Pantotheria
      • Rząd †Pantotheria
      • Rząd †Symmetrodonta
    • Podgromada Metatheria – ssaki niższe
      • Rząd Marsupialia – torbacze
    • Podgromada Eutheria lub Placentalia – łożyskowce
      • Nadrząd Onguiculata
        • Rząd Insectivora – owadożerne
        • Rząd Dermoptera – latawce
        • Rząd Chiroptera – nietoperze
        • Rząd Primates – naczelne
        • Rząd †Tillodontia
        • Rząd †Taeniodonta
        • Rząd Edentata – szczerbaki
        • Rząd Pholidota – łuskowce
      • Nadrząd Glires – siekaczowce
        • Rząd Lagomorpha – zającokształtne
        • Rząd Rodentia – gryzonie
      • Nadrząd Mutica
        • Rząd Cetacea – walenie
      • Nadrząd Ferungulata
        • Rząd Carnivora – drapieżne
        • Rząd †Condylarthra – prakopytne
        • Rząd †Litopterna – litopterny
        • Rząd †Notoungulata – notoungulaty
        • Rząd †Astrapotheria
        • Rząd Tubulidentata – słupozębne
        • Rzędy †Pantodonta i †Dinocerata (†Amplypoda)
        • Rząd †Pyrotheria
        • Rząd Proboscidea – trąbowce
        • Rząd †Embrithopoda
        • Rząd Hyracoidea – góralki
        • Rząd Sirenia – syreny
        • Rząd Perissodactyla – nieparzystokopytne
        • Rząd Artiodactyla – parzystokopytne
          • Suina – świniokształtne
          • Ruminantia – przeżuwające

Dawniej wszystkie Glires określano jako Rodentia.

Przy tym uważano za spokrewnione:

• szczerbaki i łuskowce
• Condylarthra, słupozębne, Litopterna, Notoungulata i Astrapotheria
• Pyrotheria, góralki, Embrithopoda, słonie, syreny, Dinocerata i Pantodonta

Dalsze publikacje

Mammal Species of the World

W 1993 ukazała się 3. edycja dzieła D.E. Wilsona i D.M. Reedera Mammal Species of the World (w skrócie określana jako MSW3), w którym autorzy zgromadzili bibliograficzne dane o taksonomii wszystkich znanych gatunków współcześnie żyjących ssaków. Dane te są dostępne na internetowej stronie Bucknell University. W 2008. planowane jest uaktualnienie bazy danych do uzupełnionej edycji Mammal Species of the World z 2005. Do prac Wilsona i Reedera odwołują się m.in. Integrated Taxonomic Information System i Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN). Edycja 2005 stanowi standardowe źródło nomenklatury, którą należy stosować w odniesieniu do gatunków wymienionych w konwencji CITES.

McKenna/Bell

Malcolm C. McKenna i Susan K. Bell, paleontolodzy z Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej, przeprowadzili całościową rewizję systematyki ssaków, co zaowocowało w 1997 powstaniem najobszerniejszej dotychczas pracy na temat systematyki, filogenezy i występowania wszystkich znanych taksonów w gromadzie Mammalia oraz blisko z nimi spokrewnionych taksonów kopalnych, określanych wraz z ssakami jako Mammaliaformes.

McKenna i Bell zaproponowali m.in. nazwę Theriiformes dla ssaków żyworodnych, podzielili torbacze (Marsupialia) na amerykańskie (Ameridelphia) i australijskie (Australidelphia), wydzielili złotokrety, jeżowate, kretowate i ryjówkowate z owadożernych. Klasyfikacja ta została szybko zaakceptowana przez większość paleontologów.

Luo, Kielan-Jaworowska i Cifelli

Wiele istotnych odkryć kopalnych ssaków przyczyniło się do rewizji klasyfikacji McKenna/Bell. Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska i Richard L. Cifelli (2002) podsumowali dotychczasowe i zaproponowali nowe hipotezy dotyczące filogenezy ssaków. W ich ujęciu termin Mammalia został zbliżony do terminu Mammaliaformes w rozumieniu McKenna/Bell i innych autorów.

Burgin, Wilson, Mittermeier, Rylands, Lacher i Sechrest

Klasyfikacja współczesnych ssaków (bez taksonów prehistorycznych) zaproponowana przez autorów Illustrated Checklist of the Mammals of the World wydanego w 2020 roku:

Gromada: Mammalia Linnaeus, 1758 – ssaki

• Podgromada: Prototheria Gill, 1872 – prassaki

• Rząd: Monotremata Bonaparte, 1832 – stekowce

• Rodzina: Tachyglossidae Gill, 1872 – kolczatkowate
• Rodzina: Ornithorhynchidae J.E. Gray, 1825 – dziobakowate

• Podgromada: Theria T.J. Parker & Haswell, 1897 – żyworodne
  • Infragromada: Metatheria Huxley, 1881 – ssaki niższe

    • Rząd: Didelphimorphia Gill, 1872 – dydelfokształtne

    • Rodzina: Didelphidae J.E. Gray, 1821 – dydelfowate

    • Rząd: Paucituberculata Ameghino, 1894 – skąpoguzkowce

    • Rodzina: Caenolestidae Trouessart, 1898 – zbójnikowate

    • Rząd: Microbiotheria Ameghino, 1889 – torbikowce

    • Rodzina: Microbiotheriidae Ameghino, 1887 – torbikowate

    • Rząd: Notoryctemorphia Kirsch, 1977 – kretoworokształtne

    • Rodzina: Notoryctidae Ogilby, 1892 – kretoworowate

    • Rząd: Dasyuromorphia Gill, 1872 – niełazokształtne

    • Rodzina: Thylacinidae Bonaparte, 1838 – wilkoworowate
    • Rodzina: Myrmecobiidae Waterhouse, 1841 – mrówkożerowate
    • Rodzina: Dasyuridae Goldfuss, 1820 – niełazowate

    • Rząd: Peramelemorphia Kirsch, 1968 – jamrajokształtne

    • Rodzina: Thylacomyidae Bensley, 1903 – wielkouchowate
    • Rodzina: Chaeropodidae Gill, 1872 – bandikowate
    • Rodzina: Peramelidae J.E. Gray, 1825 – jamrajowate

    • Rząd: Diprotodontia Owen, 1877 – dwuprzodozębowce

    • Podrząd: Vombatiformes Woodburne, 1984 – wombatokształtne

    • Rodzina: Phascolarctidae Owen, 1839 – koalowate
    • Rodzina: Vombatidae Burnett, 1829 – wombatowate

    • Podrząd: Phalangeriformes Szalay, 1982 – workolotokształtne

    • Rodzina: Burramyidae Broom, 1898 – drzewnicowate
    • Rodzina: Phalangeridae O. Thomas, 1888 – pałankowate

    • Podrząd: Macropodiformes Ameghino, 1889 – kangurokształtne

    • Nadrodzina: Petauroidea Bonaparte, 1832 – lotopałankowce

    • Rodzina: Pseudocheiridae Herluf Winge, 1893 – pseudopałankowate
    • Rodzina: Petauridae Bonaparte, 1838 – lotopałankowate
    • Rodzina: Tarsipedidae Gervais & Verreaux, 1842 – ostronogowate
    • Rodzina: Acrobatidae Aplin, 1987 – akrobatkowate

    • Nadrodzina: Macropodoidea J.E. Gray, 1821

    • Rodzina: Hypsiprymnodontidae Collett, 1877 – torebnikowate
    • Rodzina: Potoroidae J.E. Gray, 1821 – kanguroszczurowate
    • Rodzina: Macropodidae J.E. Gray, 1821 – kangurowate

  • Infragromada: Eutheria Gill, 1872 – ssaki wyższe
    • Magnordo: Atlantogenata Waddell, Okada & Hasegawa, 1999
      • Nadrząd: Afrotheria Stanhope, Waddell, Madsen, De Jong, Hedges, Cleven, Kao & Springer, 1998 – afrotey
        • Rząd: Afrosoricida Stanhope, Waddell, Madsen, De Jong, Hedges, Cleven, Kao & Springer, 1998 – afrosorkowce
          • Podrząd: Tenrecomorpha Butler, 1972 – tenrekokształtne

            • Rodzina: Tenrecidae J.E. Gray, 1821 – tenrekowate
            • Rodzina: Potamogalidae Allman, 1865 – wodnice

          • Podrząd: Chrysochloridea Broom, 1915 – złotokretowe

            • Rodzina: Chrysochloridae J.E. Gray, 1825 – złotokretowate

        • Rząd: Macroscelidea Butler, 1956 – ryjkonosowe

          • Rodzina: Macroscelididae Bonaparte, 1838 – ryjkonosowate

        • Rząd: Tubulidentata Huxley, 1872 – rurkozębne

          • Rodzina: Orycteropodidae J.E. Gray, 1821 – mrównikowate

        • Rząd: Hyracoidea Huxley, 1869 – góralkowce

          • Rodzina: Procaviidae O. Thomas, 1892 – góralkowate

        • Rząd: Proboscidea Illiger, 1811 – trąbowce

          • Rodzina: Elephantidae J.E. Gray, 1821 – słoniowate

        • Rząd: Sirenia Illiger, 1811 – brzegowce

          • Rodzina: Dugongidae J.E. Gray, 1821 – diugoniowate
          • Rodzina: Trichechidae Gill, 1872 – manatowate

      • Nadrząd: Xenarthra Gill, 1872 – szczerbaki
        • Rząd: Cingulata Illiger, 1811 – pancernikowce

          • Rodzina: Dasypodidae J.E. Gray, 1821 – pancernikowate
          • Rodzina: Chlamyphoridae Bonaparte, 1850

        • Rząd: Pilosa Flower, 1883 – włochacze
          • Podrząd: Vermilingua Illiger, 1811 – giętkojęzykowe

            • Rodzina: Myrmecophagidae J.E. Gray, 1821 – mrówkojadowate
            • Rodzina: Cyclopedidae Pocock, 1924 – mrówkojadkowate

          • Podrząd: Folivora Delsuc, Catzeflis, Stanhope & Douzery, 2001 – liściożery

            • Rodzina: Megalonychidae Ameghino, 1889 – leniuchowcowate
            • Rodzina: Bradypodidae J.E. Gray, 1821 – leniwcowate

    • Magnordo: Boreoeutheria Springer & de Jong, 2001
      • Nadrząd: Euarchontoglires Murphy, Eizirik, O’Brien, Madsen, Scally, Douady, Teeling, Ryder, Stanhope, De Jong & Springer, 2001
        • Rząd: Scandentia Wagner, 1855 – wiewióreczniki

          • Rodzina: Ptilocercidae Lyon, 1913 – ogonopiórowate
          • Rodzina: Tupaiidae J.E. Gray, 1825 – tupajowate

        • Rząd: Dermoptera Illiger, 1811 – latawce

          • Rodzina: Cynocephalidae Simpson, 1945 – lotokotowate

        • Rząd: Primates Linnaeus, 1758 – naczelne
          • Podrząd: Strepsirrhini É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 – lemurowe
            • Infrarząd: Lemuriformes J.E. Gray, 1821 – lemurokształtne
              • Nadrodzina: Cheirogaleoidea J.E. Gray, 1873 – lemurkowce

                • Rodzina: Cheirogaleidae J.E. Gray, 1873 – lemurkowate

              • Nadrodzina: Lemuroidea J.E. Gray, 1821 – lemurowce

                • Rodzina: Lepilemuridae J.E. Gray, 1870 – lepilemurowate
                • Rodzina: Megaladapidae Major, 1893
                • Rodzina: Lemuridae J.E. Gray, 1821 – lemurowate
                • Rodzina: Archaeolemuridae A. Grandidier, 1905
                • Rodzina: Palaeopropithecidae Tattersall, 1973
                • Rodzina: Indriidae Burnett, 1828 – indrisowate

            • Infrarząd: Chiromyiformes Anthony & Coupin, 1931 – palczakokształtne

              • Rodzina: Daubentoniidae J.E. Gray, 1863 – palczakowate

            • Infrarząd: Lorisiformes Gregory, 1915 – lorisokształtne

              • Rodzina: Galagidae J.E. Gray, 1825 – galagowate
              • Rodzina: Lorisidae J.E. Gray, 1821 – lorisowate

          • Podrząd: Haplorhini Pocok, 1918 – wyższe naczelne
            • Infrarząd: Tarsiiformes Gregory, 1915 – wyrakokształtne

              • Rodzina: J.E. Gray, 1825 – wyrakowate

            • Infrarząd: Simiiformes Haeckel, 1866 – małpokształtne
              • Parvordo: Platyrrhini É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 – małpy szerokonose

                • Rodzina: Callitrichidae J.E. Gray, 1821 – pazurkowcowate
                • Rodzina: Aotidae Elliot, 1913 – ponocnicowate
                • Rodzina: Cebidae Bonaparte, 1831 – płaksowate
                • Rodzina: Pitheciidae Mivart, 1865 – sakowate
                • Rodzina: Atelidae J.E. Gray, 1825 – czepiakowate

              • Parvordo: Catarrhini É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 – małpy wąskonose

                • Nadrodzina: Cercopithecoidea J.E. Gray, 1821 – koczkodanowce

                • Rodzina: Cercopithecidae J.E. Gray, 1821 – koczkodanowate

                • Nadrodzina: Hominoidea J.E. Gray, 1825 – człekokształtne

                • Rodzina: Hylobatidae J.E. Gray, 1870 – gibbonowate
                • Rodzina: Hominidae J.E. Gray, 1825 – człowiekowate

        • Rząd: Lagomorpha Brandt, 1855 – zajęczaki

          • Rodzina: Ochotonidae O. Thomas, 1897 – szczekuszkowate
          • Rodzina: Prolagidae Gureev, 1964 – sarduszkowate
          • Rodzina: Leporidae G. Fischer, 1817 – zającowate

        • Rząd: Rodentia Bowdich, 1821 – gryzonie
          • Podrząd: Supramyomorpha D’Elía, Fabre & Lessa, 2019
            • Infrarząd: Castorimorphi A.E. Wood, 1955 – bobrokształtne

              • Rodzina: Castoridae Hemprich, 1820 – bobrowate
              • Rodzina: Heteromyidae J.E. Gray, 1868 – karłomyszowate
              • Rodzina: Geomyidae Bonaparte, 1845 – gofferowate

            • Infrarząd: Anomaluromorphi Bugge, 1974 – wiewiórolotkowe

              • Rodzina: Zenkerellidae Matschie, 1898 – nielotki
              • Rodzina: Anomaluridae Gervais, 1849 – wiewiórolotkowate
              • Rodzina: Pedetidae J.E. Gray, 1825 – postrzałkowate

            • Infrarząd: Myomorphi Brandt, 1855 – myszokształtne
              • Nadrodzina: Dipodoidea G. Fischer, 1817 – skoczkowce

                • Rodzina: Sminthidae Brandt, 1855 – smużki
                • Rodzina: Zapodidae Coues, 1875 – skoczomyszki
                • Rodzina: Dipodidae G. Fischer, 1817 – skoczkowate

              • Nadrodzina: Muroidea Illiger, 1811 – myszowe

                • Rodzina: Platacanthomyidae Alston, 1876 – kolcosznicowate
                • Rodzina: Spalacidae .E. Gray, 1821 – ślepcowate
                • Rodzina: Calomyscidae Vorontsov & Potapova, 1979 – myszochomikowate
                • Rodzina: Nesomyidae Forsyth Major, 1897 – malgaszomyszowate
                • Rodzina: Cricetidae G. Fischer, 1817 – chomikowate
                • Rodzina: Muridae Illiger, 1811 – myszowate

          • Podrząd: Hystricomorpha Brandt, 1855 – jeżozwierzowce
            • Infrarząd: Ctenodactylomorphi Chaline & Mein, 1979 – gundiokształtne

              • Rodzina: Ctenodactylidae Gervais, 1853 – gundiowate
              • Rodzina: Diatomyidae Mein & Ginsburg, 1997 – gundioszczurowate

            • Infrarząd: Hystricognathi Brandt, 1855 – jeżozwierzokształtne
              • Incertae sedis

                • Rodzina: Hystricidae G. Fischer, 1817 – jeżozwierzowate
                • Rodzina: Thryonomyidae Pocock, 1922 – szczecińcowate
                • Rodzina: Petromuridae Tullberg, 1899 – skałoszczurowate
                • Rodzina: Heterocephalidae Landry, 1957 – golcowate
                • Rodzina: Bathyergidae Waterhouse, 1841 – kretoszczurowate

              • Nadrodzina: Erethizontoidea Bonaparte, 1845}

                • Rodzina: Erethizontidae Bonaparte, 1845 – ursonowate

              • Nadrodzina: Cavioidea G. Fischer, 1817

                • Rodzina: Cuniculidae G.S. Miller & Gidley, 1918 – pakowate
                • Rodzina: Caviidae G. Fischer, 1817 – kawiowate
                • Rodzina: Dasyproctidae G.S. Miller & Gidley, 1918 – agutiowate

              • Nadrodzina: Chinchilloidea E.T. Bennett, 1833

                • Rodzina: Chinchillidae E.T. Bennett, 1833 – szynszylowate
                • Rodzina: Dinomyidae Peters, 1873 – pakaranowate

              • Nadrodzina: Octodontoidea Waterhouse, 1840

                • Rodzina: Abrocomidae G.S. Miller & Gidley, 1918 – szynszyloszczurowate
                • Rodzina: Ctenomyidae Lesson, 1842 – tukotukowate
                • Rodzina: Octodontidae Waterhouse, 1840 – koszatniczkowate
                • Rodzina: Echimyidae J.E. Gray, 1825 – kolczakowate

          • Podrząd: Sciuromorpha Brandt, 1855 – wiewiórkokształtne

            • Rodzina: Aplodontiidae Brandt, 1855 – sewelowate
            • Rodzina: Sciuridae G. Fischer, 1817 – wiewiórkowate
            • Rodzina: Gliridae Muirhead, 1819 – popielicowate

      • Nadrząd: Laurasiatheria Waddel, Okada & Hasegawa, 1999
        • Rząd: Eulipotyphla Waddell, Okada & Hasegawa, 1999 – owadożery

          • Rodzina: Erinaceidae G. Fischer, 1814 – jeżowate
          • Rodzina: Soricidae G. Fischer, 1814 – ryjówkowate
          • Rodzina: Talpidae G. Fischer, 1814 – kretowate
          • Rodzina: Nesophontidae Anthony, 1916 – ryjkowate
          • Rodzina: Solenodontidae Gill, 1872 – almikowate

        • Rząd: Chiroptera Blumenbach, 1779 – nietoperze
          • Podrząd: Pteropodiformes Hutcheon & Kirsch, 2006 – rudawkokształtne
            • Nadrodzina: Pteropodoidea J.E. Gray, 1821

              • Rodzina: Pteropodidae J.E. Gray, 1821 – rudawkowate

            • Nadrodzina: Rhinolophoidea J.E. Gray, 1825

              • Rodzina: Rhinopomatidae Bonaparte, 1838 – brodawkonosowate
              • Rodzina: Craseonycteridae J. Edwards Hill, 1974 – świnionosowate
              • Rodzina: Megadermatidae H. Allen, 1864 – lironosowate
              • Rodzina: Rhinonycteridae J.E. Gray, 1866 – rogonosowate
              • Rodzina: Hipposideridae Lydekker, 1891 – płatkonosowate
              • Rodzina: Rhinolophidae J.E. Gray, 1825 – podkowcowate

          • Podrząd: Vespertilioniformes Hutcheon & Kirsch, 2006 – mroczkokształtne
            • Nadrodzina: Emballonuroidea Weber, 1928

              • Rodzina: Emballonuridae Gervais, 1855 – upiorowate
              • Rodzina: Nycteridae Van der Hoeven, 1855 – bruzdonosowate
              • Rodzina: Myzopodidae O. Thomas, 1904 – ssawkonogowate

            • Nadrodzina: Noctilionoidea J.E. Gray, 1821

              • Rodzina: Mystacinidae Dobson, 1875 – wąsonosowate
              • Rodzina: Noctilionidae J.E. Gray, 1821 – rybakowate
              • Rodzina: Furipteridae J.E. Gray, 1866 – furiakowate
              • Rodzina: Thyropteridae G.S. Miller, 1907 – przylgowcowate
              • Rodzina: Mormoopidae Saussure, 1860 – straszakowate
              • Rodzina: Phyllostomidae J.E. Gray, 1825 – liścionosowate

            • Nadrodzina: Vespertilionoidea J.E. Gray, 1821

              • Rodzina: Natalidae J.E. Gray, 1866 – lejkouchowate
              • Rodzina: Molossidae Gervais, 1856 – molosowate
              • Rodzina: Miniopteridae Mein & Tupinier, 1977 – podkasańcowate
              • Rodzina: Cistugidae Lack, Roehrs, Stanley, Ruedi & Van Den Bussche, 2010 – włosiakowate
              • Rodzina: Vespertilionidae J.E. Gray, 1821 – mroczkowate

        • Rząd: Cetartiodactyla Montgelard, Catzeflis & Douzery, 1997
          • Podrząd: Whippomorpha Waddell, Okada & Hasegawa, 1999
            • Infrarząd: Cetacea Brisson, 1762 – walenie
              • Parvordo: Mysticeti Flower, 1864 – fiszbinowce

                • Rodzina: Balaenidae J.E. Gray, 1821 – walowate
                • Rodzina: Neobalaenidae G.S. Miller, 1923 – walenikowate
                • Rodzina: Balaenopteridae G.S. Miller, 1923 – płetwalowate

              • Parvordo: Odontoceti Flower, 1867 – zębowce
                • Nadrodzina: Physteroidea J.E. Gray, 1821

                  • Rodzina: Physeteridae J.E. Gray, 1821 – kaszalotowate
                  • Rodzina: Kogiidae Gill, 1871 – kogiowate

                • Nadrodzina: Ziphioidea J.E. Gray, 1865

                  • Rodzina: Ziphiidae J.E. Gray, 1865 – zyfiowate

                • Nadrodzina: Platanistoidea J.E. Gray, 1846

                  • Rodzina: Platanistidae J.E. Gray, 1846 – suzowate

                • Nadrodzina: Lipotoidea Zhou, Qian & Li, 1978

                  • Rodzina: Lipotidae Zhou, Qian & Li, 1978

                  • Nadrodzina: Inioidea J.E. Gray, 1846

                  • Rodzina: Iniidae J.E. Gray, 1846 – iniowate
                  • Rodzina: Pontoporiidae J.E. Gray, 1870

                  • Nadrodzina: Delphinoidea J.E. Gray, 1821

                  • Rodzina: Monodontidae J.E. Gray, 1821 – narwalowate
                  • Rodzina: Delphinidae J.E. Gray, 1821 – delfinowate
                  • Rodzina: Phocoenidae J.E. Gray, 1825 – morświnowate

            • Infrarząd: Ancodonta Matthew, 1929

              • Rodzina: Hippopotamidae J.E. Gray, 1821 – hipopotamowate

          • Podrząd: Ruminantia Scopoli, 1777 – przeżuwacze
            • Infrarząd: Tragulina Flower, 1883

              • Rodzina: Tragulidae Milne-Edwards, 1864 – kanczylowate

            • Infrarząd: Pecora Flower, 1883

              • Rodzina: Antilocapridae J.E. Gray, 1866 – widłorogowate
              • Rodzina: Giraffidae J.E. Gray, 1821 – żyrafowate
              • Rodzina: Cervidae Goldfuss, 1820 – jeleniowate
              • Rodzina: Moschidae J.E. Gray, 1821 – piżmowcowate
              • Rodzina: Bovidae J.E. Gray, 1821 – wołowate

          • Podrząd: Suina J.E. Gray, 1868 – świniokształtne

            • Rodzina: Suidae J.E. Gray, 1821 – świniowate
            • Rodzina: Tayassuidae Palmer, 1897 – pekariowate

          • Podrząd: Tylopoda Illiger, 1811 – wielbłądokształtne

            • Rodzina: Camelidae J.E. Gray, 1821 – wielbłądowate

        • Rząd: Perissodactyla Owen, 1848 – nieparzystokopytne
          • Podrząd: Hippomorpha Wood, 1937 – koniokształtne

            • Rodzina: Equidae J.E. Gray, 1821 – koniowate

          • Podrząd: Ceratomorpha Wood, 1937 – gruboskórce

            • Rodzina: Tapiridae J.E. Gray, 1821 – tapirowate
            • Rodzina: Rhinocerotidae J.E. Gray, 1821 – nosorożcowate

        • Rząd: Pholidota Weber, 1904 – łuskowce

          • Rodzina: Manidae J.E. Gray, 1821 – łuskowcowate

        • Rząd: Carnivora Bowdich, 1821 – drapieżne
          • Podrząd: Feliformia Kretzoi, 1945 – kotokształtne
            • Infrarząd: Nandinioidea Pocock, 1929

              • Rodzina: Nandiniidae Pocock, 1929 – nandiniowate

            • Infrarząd: Feloidea Hay, 1930

              • Rodzina: Prionodontidae Pocock, 1933 – linzangi
              • Rodzina: Felidae G. Fischer, 1817 – kotowate

            • Infrarząd: Viverroidea J.E. Gray, 1821

              • Rodzina: Viverridae J.E. Gray, 1821 – wiwerowate
              • Rodzina: Herpestidae Bonaparte, 1845 – mangustowate
              • Rodzina: Eupleridae Chenu, 1850 – falanrukowate
              • Rodzina: Hyaenidae J.E. Gray, 1821 – hienowate

          • Podrząd: Caniformia Kretzoi, 1938 – psokształtne
            • Infrarząd: Canoidea Simpson, 1931

              • Rodzina: Canidae G. Fischer, 1817 – psowate

            • Infrarząd: Arctoidea Flower, 1869
              • Parvordo: Ursida Tedford, 1976

              • Rodzina: Ursidae G. Fischer, 1817 – niedźwiedziowate
              • Parvordo: Pinnipedia Illiger, 1811 – płetwonogie
              • Rodzina: Otariidae J.E. Gray, 1825 – uchatkowate
              • Rodzina: Odobenidae J.A. Allen, 1880 – morsowate
              • Rodzina: Phocidae J.E. Gray, 1821 – fokowate

              • Parvordo: Musteloidea G. Fischer, 1817 – łasicokształtne

              • Rodzina: Ailuridae J.E. Gray, 1843 – pandkowate
              • Rodzina: Mephitidae Bonaparte, 1845 – skunksowate
              • Rodzina: Mustelidae G. Fischer, 1817 – łasicowate
              • Rodzina: Procyonidae J.E. Gray, 1825 – szopowate

Wyniki badań molekularnych

Pod koniec XX w. rozwój genetyki i technik molekularnych umożliwił przeprowadzanie analiz sekwencji DNA. Wyniki tych badań budzą wiele kontrowersji: z jednej strony burzą dotychczasowy system klasyfikacji organizmów wykazując relacje pokrewieństwa pomiędzy taksonami o odmiennych cechach morfologicznych, z drugiej – obciążone są błędami typowymi dla nowej dziedziny (np. błędne rozpoznanie cech, tzw. homoplazji). Jednak w miarę doskonalenia metod zyskują coraz szersze poparcie.

Do niedawna uważano, że ssaki łożyskowe ewoluowały na półkuli północnej. Tymczasem badania wskazują, że ich kolebką była prawdopodobnie Gondwana. Przypuszcza się, że rozdzielenie kontynentów Afryki i Ameryki Południowej spowodowało wyłonienie z łożyskowców dwóch głównych grup określanych jako Afrotheria i Boreoeutheria + Xenarthra. W takim ujęciu relacje pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi rzędami ssaków znacząco różnią się od przedstawianych w klasyfikacjach klasycznych.

Mammalia   Afrotheria - afrotery     Xenarthra - szczerbaki  Boreoeutheria   Laurasiatheria     Euarchontoglires

Wyniki najnowszych badań molekularnych opartych na analizie DNA skłaniają badaczy do przyjęcia hipotezy o czterech liniach ewolucyjnych łożyskowców wywodzących się od wspólnego przodka. Linie te rozdzieliły się w kredzie. Pierwsza z nich to Afrotheria (zwierzęta wywodzące się z Afryki), której przedstawiciele pojawili się 110–100 mln lat temu. Odizolowane w Ameryce Południowej Xenarthra oddzieliły się od Boreoeutheria około 100–95 mln lat temu. Pomiędzy 95-85 mln lat temu w północnej Laurazji z Boreoeutheria wyłoniły się Laurasiatheria i Euarchontoglires (nazywane też Supraprimates). W takich czterech kladach wyróżniono 18 rzędów ssaków łożyskowych.

Monofiletyzm afroterów nie został dotychczas w pełni zaakceptowany. Utrudnieniem dla potwierdzenia hipotezy o ich afrykańskim pochodzeniu jest brak paleontologicznych danych o ssakach Afryki z tego okresu (późna kreda).

Wyniki badań molekularnych sugerują, że stekowce i torbacze mogą tworzyć klady siostrzane tworzące wspólnie klad, który oddzielił się od łożyskowców ok. 130 mln lat temu

Niejasna jest też pozycja niektórych rzędów ssaków wymarłych: morganukodonty (†Morganucodonta), dokodonty (†Docodonta), eutrykonodonty (†Eutriconodonta), symetrodonty (†Symmetrodonta) i eupantotery (†Eupantotheria). Ich pozycja systematyczna określana jest w taksonomii terminem incertae sedis.

Systematyka ssaków jest obecnie przedmiotem wielu badań prowadzonych przez placówki naukowe na całym świecie. Morfologiczne i molekularne dane są lepiej poznane u ssaków niż u pozostałych zwierząt. Rekonstrukcja ich filogenezy może posłużyć jako model dla innych grup organizmów.

Kladogram

Kladogram (uproszczony) współcześnie żyjących ssaków (czas w milionach lat):

Mammalia

188,4 Monotremata 50,3     Tachyglossidae     Ornithorhynchidae Theria 159,6 Metatheria Marsupalia 79,4     Caenolestidae 75,1     Didelphidae 64,5 61,1     Microbiotheriidae 62 59,7     Notoryctidae 34,7     Dasyuridae     Myrmecobiidae 29,3     Peramelidae     Thylacomyidae 49,1 28,5     Vombatidae     Phascolarctidae 43 38,5     Phalangeridae     Burramyidae 41,6 27,2     Hypsiprymnodontidae 17,9     Potoroidae     Macropodidae 37,4     Acrobatidae 34,3     Tarsipedidae 31,8     Petauridae     Pseudocheiridae Eutheria 91,8 84,1 Xenarthra 67,2 45     Dasypodidae     Chlamyphoridae 59,7 42,8     Cyclopedidae     Myrmecophagidae 27     Bradypodidae     Megalonychidae Afroteria 81,7 79     Macroscelididae 74,2     Chrysochloridae     Tenrecidae     Potamogalidae 74     Orycteropodidae 52,8     Elephantidae 48,2     Procaviidae 13,2     Dugongidae     Trichechidae 83,5 Euarchontoglires 77 74 60,9     Cynocephalidae 52,7     Ptilocercidae     Tupaiidae 67,5 49,7 22,5     Galagidae     Lorisidae 41,2     Daubentoniidae 22,2     Indriidae 20,2     Lemuridae 18,5     Lepilemuridae     Cheirogaleidae 63,9     Tarsiidae 31,1 20,9     Cercopithecidae 12,9     Hominidae     Hylobatidae 16,7     Pitheciidae 15,7     Atelidae 14,3     Aotidae 14     Cebidae     Callitrichidae 72,4 50,9     Ochotonidae     Leporidae 67,9 65 36,2     Pedetidae     Anomaluridae     Zenkererllidae 62,6 49,2     Castoridae 23,5     Heteromyidae     Geomyidae 59,6     Dipodidae     Zapodidae     Sminthidae 57     Platacanthomyidae 53,8     Spalacidae 50,8     Calomyscidae 49,3     Muridae 47,8     Nesomyidae     Cricetidae 62,6 50,5     Gliridae 35,8     Aplodontiidae     Sciuridae 61,6 42,2     Ctenodactylidae     Diatomyidae 42,4     Hystricidae 40 35 26,9     Bathyergidae     Heterocephalidae 22,8     Petromuridae     Thryonomyidae 33,9 32,5     Erethizontidae 24     Cuniculidae 22,7     Caviidae     Dasyproctidae 31 20,8     Chinchillidae     Dinomyidae 23,4     Abrocomidae 22,3     Echimyidae 18,4     Octodontidae     Ctenomyidae Laurasiatheria 75,1 74,1     Solenodontidae 72     Talpidae 68,4     Soricidae     Erinaceidae 70 57,1 51,3     Pteropodidae 44,7 30,9     Hipposideridae     Rhinolophidae 40,2     Rhinopomatidae 38,7     Megadermatidae     Craseonycteridae 51,9 48,8 44,1     Nycteridae     Emballonuridae 42     Natalidae 40,9     Vespertilionidae     Molossidae 49,3     Myzopodidae 43,3     Mystacinidae 40,6     Thyropteridae 40 35,3     Furipteridae     Noctilionidae 33,1     Phyllostomidae     Mormoopidae 66,3 60,6     Manidae 40,8 27,3     Nandiniidae 23,2 19     Felidae     Prionodontidae 21,9     Viverridae 18,4     Hyaenidae 15,2     Herpestidae     Eupleridae 35,1     Canidae 28,8     Ursidae 27,9 14     Phocidae 8,4     Otariidae     Odobenidae 24,8     Mephitidae 23,6     Ailuridae 21,8     Mustelidae     Procyonidae 61,9 38,5     Equidae 31,9     Rhinocerotidae     Tapiridae 57,9     Camelidae 53,7 25,5     Suidae     Tayassuidae 46,2 34     Tragulidae 17,9 16,6     Antilocapridae     Giraffidae 16,6     Cervidae 15,6     Bovidae     Moschidae 38,8     Hippopotamidae 16,9 9,9     Balaenidae 7,7     Balaenopteridae     Neobalaenidae 15,7     Physeteridae 14,7     Platanistidae 14     Ziphiidae 11,5     Iniidae 8,8     Delphinidae 7     Monodontidae     Phocoenidae

Rzędy:

•     Monotremata
•     Paucituberculata
•     Didelphiomorpha
•     Microbiotheria
•     Notoryctemorphia
•     Dasyuromorphia
•     Peramelemorphia
•     Diprotodontia
•     Cingulata
•     Pilosa
•     Macroscelidea
•     Afrosoricida
•     Tubulidentata
•     Proboscidea
•     Hyracoidea
•     Sirenia
•     Dermoptera
•     Scandentia
•     Primates
•     Lagomorpha
•     Rodentia
•     Eulipotyphla
•     Chiroptera
•     Pholidota
•     Carnivora
•     Perissodactyla
•     Cetartiodactyla

Bibliografia

• Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971. Brak numerów stron w książce
• Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska i Richard L. Cifelli: W poszukiwaniu filogenezy ssaków mezozoicznych. Acta Palaeontologica Polonica 47 (1), 2002: 1-78. [dostęp 2014-08-22].
• Mammalia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2008-03-30]  (ang.).
• Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2008-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 czerwca 2010)]. (ang.).
• Wund, M. & P. Myers: Mammalia. (on-line), Animal Diversity Web, 2005. [dostęp 2008-03-30]. (ang.).