Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Glosariusz indoeuropeistyczny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Oto lista pojęć związanych z indoeuropeistyką, które znajdują się (niebieskie) lub powinny się znaleźć (czerwone) w polskiej Wikipedii. Oczywiście listę tę można rozszerzać. Podstawowe zagadnienia z innych dziedzin wiedzy znajdziesz na liście przegląd dziedzin wiedzy.
 
Indeks

ABCDEFGHIJKLŁMNOPQRSTUVWYZŻ

Uwagi: kursywą oznaczono zagadnienia opisane jako sekcje w hasłach. W indeksie górnym(jak tu) podano odnośniki do haseł w innych Wikipediach, które nie istnieją obecnie w polskiej wersji. Nie zaleca się dodawania do glosariusza wszystkich języków – jedynie te, które są najbardziej istotne w badaniach indoeuropeistycznych lub takie, które wyróżniają się w jakiś sposób w rodzinie indoeuropejskiej. To samo dotyczy pojęć językoznawczych – tylko zjawiska charakterystyczne wśród języków indoeuropejskich bądź terminy ogólne, których znajomość w ramach dziedziny jest niezbędna. Z badaczy należy umieszczać wyłącznie nazwiska choć w niewielkim stopniu związane z indoeuropeistyką.

Główne hasła: języki indoeuropejskieklasyfikacja języków indoeuropejskichlista języków indoeuropejskichjęzyk praindoeuropejskiindoeuropeistyka

Narzędzia: ostatnie zmiany w artykułach glosariusza

A[edytuj | edytuj kod]

  • ablatyw – przypadek gramatyczny wyrażający punkt początkowy, istniał m.in. w języku praindoeuropejskim i łacinie
  • absolutyw – przypadek gramatyczny w językach ergatywno-absolutywnych, wyrażający pacjensa zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego
  • admirativus – rzadki tryb czasownika wyrażający czynność nagłą i niespodziewaną, występuje w języku albańskim
  • afanasjewska, kultura – starożytna kultura z terenów środkowej Azji, utożsamiana z przodkami Tocharów
  • afrikaans, język – pierwszy rdzenny indoeuropejski język Afryki, wywodzący się z niderlandzkiego
  • agens – wykonawca czynności w zdaniu, podmiot zdania przechodniego w stronie czynnej i dopełnienie w stronie biernej
  • akcent wyrazowy – głosowe wyróżnienie sylaby podczas wymowy słowa
  • albańskie, języki – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
  • albańskiego języka, dialekty
  • Alinei, Mario[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] (1926–2018) – włoski językoznawca, twórca teorii ciągłości paleolitycznej
  • allatyw – przypadek gramatyczny wyrażający punkt końcowy, w rodzinie indoeuropejskiej występujący w językach anatolijskich
  • alpha privativum – przedrostek, który nadaje wyrazowi przeciwne znaczenie, powszechny w językach indoeuropejskich
  • alternacja (językoznawstwo) – możliwość wymiany głosek w rdzeniu wyrazu w zależności od jego form gramatycznych
  • analityczne, jezyki – języki, w których przeważają wielowyrazowe formy gramatyczne
  • anatolijska, teoria[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – hipoteza Colina Renfrewa, lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków w Anatolii
  • anatolijskie, języki – jedna z wymarłych, głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
  • angielski, język – najczęściej używany język indoeuropejski i język świata
  • aoryst – aspekt czasownika wyrażający czynność dokonaną bez odniesienia do teraźniejszości
  • argument łososia[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – dawny, obalony argument mający dowodzić na podstawie miejsca występowania łososia, że praojczyzna Indoeuropejczyków znajdowała się nad Bałtykiem
  • Ariowie – dawna nazwa ogólna ludów indoirańskich
  • armeńska, teoria[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – hipoteza lokalizująca ojczyznę Praindoeuropejczyków w Armenii
  • Artykulacja (fonetyka) – proces kształtowania dźwięków w narządach mowy
  • Aryjczyk – sprzeczne z nauką, błędne określenie Indoeuropejczyków, dawniej wykorzystywane w ideologii nazistowskiej
  • aspekt (językoznawstwo) – kategoria gramatyczna przedstawiająca sposób przedstawienia czynności lub stanu
  • augment – dodatkowa samogłoska na początku form przeszłych w językach indoirańskich, helleńskich i ormiańskich
  • Awesta – najstarszy zabytek literacki wśród języków grupy irańskiej
  • awestyjski, alfabet – rodzaj pisma używany w języku awestyjskim
  • awestyjski, język – wymarły starożytny, najstarszy znany w piśmie język z grupy irańskiej, w którym została zapisana Awesta
(wróć do indeksu)

B[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

C[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

D[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

E[edytuj | edytuj kod]

  • ekspansja języków indoeuropejskich – przebieg rozwoju rodziny od języka praindoeuropejskiego do współczesnych języków indoeuropejskich
  • elymijski, język – wymarły, starożytny język indoeuropejski o nieustalonej klasyfikacji
  • ergatyw – przypadek gramatyczny w językach ergatywno-absolutywnych, wyrażający agensa zdania przechodniego
  • ergatywno-absolutywny, język – kategoria języków, w których agens wyrażany jest przypadkiem ergatywu, a pacjens zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego przypadkiem absolutywu
  • ergatywność częściowa[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – zjawisko w języku polegające na występowaniu w pewnych określonych wypadkach konstrukcji ergatywno-absolutywnych, w językach indoeuropejskich m.in. w hindi, urdu, paszto czy hetyckim
  • Ethnologue – publikacja zawierająca klasyfikację genetyczną oraz dane statystyczne na temat wszystkich języków świata
  • etnolekt – odrębna mowa, może być np. językiem lub dialektem, termin często używany, gdy status danej mowy jest trudny do określenia
  • eurazjatyckie, języki – hipotetyczna makrorodzina językowa, w skład której wchodzi m.in. rodzina indoeuropejska
  • Ezero, kultura – starożytna kultura z terenów dzisiejszej Bułgarii, utożsamiana z przodkami Anatolijczyków
(wróć do indeksu)

F[edytuj | edytuj kod]

  • fibula z Praeneste – najstarszy italski (łaciński) zabytek językowy z połowy VII w. p.n.e.
  • fleksja – odmiana wyrazów
  • fleksyjne, języki – typ języków syntetycznych, w których jeden morfem fleksyjny może pełnić wiele funkcji jednocześnie, charakterystyczny dla języków indoeuropejskich
  • Fleming, Harold[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] (1926–2015) – amerykański językoznawca, autor hipotezy o istnieniu boreańskiej fyli językowej
  • frygijski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
  • fuþark (też: futhark) – rodzaj pisma runicznego używany we wczesnych językach germańskich
  • fyla językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria obejmująca spokrewnione ze sobą makrorodziny językowe
(wróć do indeksu)

G[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

H[edytuj | edytuj kod]

  • halsztacka, kultura – starożytna kultura z terenów Europy, utożsamiana z wczesną ludnością celtycką
  • harmonia wokaliczna – zjawisko upodabniania się sąsiednich samogłosek, obce dla rodziny indoeuropejskiej
  • helleno-ormiańskie, języki (też: grecko-ormiańskie) – podrodzina w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich, obejmująca języki helleńskie i ormiańskie
  • helleńskie, języki (też: greckie) – jedna z głównych grup w klasyfikacji genetycznej języków indoeuropejskich
  • hetycki, język – wymarły język z grupy anatolijskiej, najdawniej zaświadczony w piśmie (od XVII w. p.n.e.) język indoeuropejski
  • hieroglificzne, pismo hetyckie – rodzaj pisma piktograficznego używany w języku luwijskim
  • hindi, język – jedna z dwóch odmian kulturowych makrojęzyka hindustani
  • hindustani, język – zbiorcza nazwa dwóch odmian kulturowych (hindi i urdu) tego samego języka
  • hipotaksa – konstrukcja zdania, w którym znajduje się zdanie nadrzędne i zdanie podrzędne
  • Hrozný, Bedřich (1879–1952) – czeski językoznawca, który odczytał hetyckie pismo klinowe
  • von Humboldt, Wilhelm (1767–1835) – niemiecki językoznawca
  • hydronimy staroeuropejskie – stare, o nieustalonym pochodzeniu, nazwy zbiorników wodnych w językach europejskich
(wróć do indeksu)

I[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

J[edytuj | edytuj kod]

  • jastorfska, kultura – starożytna kultura z terenów dolnej Łaby, utożsamiana z ludami germańskimi
  • jer (głoska) – rodzaj skróconej samogłoski w języku prasłowiańskim i staro-cerkiewno-słowiańskim
  • języki indoeuropejskie a geny – związki między językami rodziny indoeuropejskiej a genami ich użytkowników
  • języki świata – podstawowa klasyfikacja języków świata
  • języki w Europie – lista rodzimych języków mieszkańców Europy
  • jidysz – średniowieczny i nowożytny germański język Żydów
  • Jones, William (1748–1794) – brytyjski prawnik i językoznawca, któremu powszechnie przypisuje się odkrycie rodziny indoeuropejskiej
  • Journal of Indo-European Studies – współczesne czasopismo indoeuropeistyczne
(wróć do indeksu)

K[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

L[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

Ł[edytuj | edytuj kod]

  • łacina – klasyczny, najstarszy znany w piśmie i najpowszechniejszy starożytny język italski
  • łacina ludowa – powszechna odmiana łaciny codziennego użytku, z której wywodzą się wszystkie języki romańskie
  • łaciński, alfabet – rodzaj pisma używany w wielu w językach indoeuropejskich
  • łużyckie, języki – gałąź języków zachodniosłowiańskich
(wróć do indeksu)

M[edytuj | edytuj kod]

  • majkopska, kultura – starożytna kultura z Kaukazu, według niektórych badaczy sąsiadująca z kulturą Praindoeuropejczyków
  • makrojęzyk – zbiór odmian tego samego języka, wyróżnianych z powodów politycznych czy kulturowych
  • makrorodzina językowa – w klasyfikacji genetycznej języków kategoria obejmująca spokrewnione ze sobą rodziny językowe
  • Malte-Brun, Conrad[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] (1775–1826) – duński geograf, twórca terminu języki indogermańskie
  • martwy, język – język, który jest używany wyłącznie przez ludność rozproszoną lub zachowany został jedynie w określonych dziedzinach, np. łacina
  • masowa komparacja leksykalna – metoda badawcza, porównująca masowo słownictwo wielu języków w celu ustalenia pokrewieństwa miedzy nimi
  • Meier-Brügger, Michael (ur. 1948) – szwajcarski językoznawca
  • Meillet, Antoine (1866–1936) – francuski językoznawca
  • mesapijski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
  • metoda porównawcza (językoznawstwo) – metoda naukowa badająca pokrewieństwo języków poprzez poszukiwanie w nich odpowiadajacych sobie regularności morfologicznych i fonologicznych
  • mianownik (przypadek) – przypadek gramatyczny, w językach nominatywno-akuzatywnych wyrażający agensa zdania przechodniego i podmiot zdania nieprzechodniego
  • międzynarodowy język pomocniczy – język sztuczny, wymyślony w celu komunikacji międzynarodowej, np. esperanto
  • Milewski, Tadeusz (1906–1966) – polski językoznawca
  • morfem – najmniejsza, niepodzielna fonetyczna jednostka językowa, mająca określone znaczenie lub zastosowanie
  • morfologia (językoznawstwo) – dziedzina zajmująca się badaniem budowy i odmiany wyrazów
  • Müller, Max (1823–1900) – niemiecki językoznawca
  • mykeński, język – wymarły, najstarszy znany w piśmie język z grupy helleńskiej
  • myzyjski, język[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
(wróć do indeksu)

N[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

O[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

P[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

Q[edytuj | edytuj kod]

  • Q-celtyckie, języki[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – jedna z dwóch grup podziału fonetycznego języków celtyckich
(wróć do indeksu)

R[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

S[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

T[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

U[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

V[edytuj | edytuj kod]

  • Vernera, prawo – prawo głosowe w językach germańskich
  • VSO – typ języka, w którym obowiązuje kolejność szyku wyrazów: orzeczenie–podmiot–dopełnienie, charakterystyczny dla języków grupy celtyckiej
(wróć do indeksu)

W[edytuj | edytuj kod]

  • Watkins, Calvert[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] (1933–2013) – amerykański językoznawca
  • wedyjski, język – patrz: sanskryt wedyjski
  • wenetyjski, język – wymarły, starożytny paleobałkański język indoeuropejski
  • wielkich języków Europy, liga[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] (też: liga SAE) – liga językowa obejmująca wielkie indoeuropejskie języki Europy (SAE – Standard Average European)
  • Witczak, Krzysztof (ur. 1960) – polski językoznawca
  • wojownik z Capestrano[[:d:{{{Q}}}#sitelinks-wikipedia|(inne języki)]] – figura z VI w. p.n.e., zawierająca napis w italskim języku południowopiceńskim
  • World Atlas of Language Structures – ogólnodostępna baza danych dotycząca struktury języków świata
  • wymarły, język – język, który nie jest już w ogóle używany w żadnej formie
  • wzdłużenie zastępcze – proces fonetyczny wydłużający samogłoskę po zaniku samogłoski następującej
(wróć do indeksu)

Y[edytuj | edytuj kod]

  • Young, Thomas (1773–1829) – brytyjski badacz, twórca terminu języki indoeuropejskie
(wróć do indeksu)

Z[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

Ż[edytuj | edytuj kod]

(wróć do indeksu)

Wyróżniona treść[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

  1. Odpowiednik na angielskiej Wikipedii dotyczy innego prawa głosowego.
  2. Obecnie przekierowanie do haplogrupy R1a1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]