Przejdź do zawartości

Gorlice

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Ark (dyskusja | edycje) o 12:29, 24 lis 2013. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Szablon:POL miasto infobox

Rynek w Gorlicach

Gorlicemiasto w województwie małopolskim; siedziba gminy wiejskiej i powiatu.

Przed 1945 Gorlice należały do województwa krakowskiego, po zakończeniu II wojny światowej weszły w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. Gorlice leżą na północnej granicy Beskidu Niskiego, przyległą zachodnią część Beskidu Niskiego powszechnie nazywa się Beskidem Gorlickim. Najwyższy szczyt Gorlic stanowi wzgórze o nazwie Łysa Góra (441 m n.p.m.).

Według danych z 30 czerwca 2012[1] miasto zamieszkiwało 28 628 mieszkańców.

Środowisko naturalne

Według danych z 2002[2] miasto Gorlice ma obszar 23,56 km², w tym:

  • użytki rolne: 61%
  • użytki leśne: 10%

Miasto stanowi 2,44% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2012[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 28 628 100 13 734 48 14 894 52
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
1215 583 632

Historia

Data powstania miasta jest niepewna. Kromer podaje rok 1355. Prawdopodobnie miasto początkowo osadzone na prawie polskim, od 1417 roku na prawie niemieckim. Wg kronik Marcina Kromera roku 1354 Dersław I Karwacjan[3] otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlic u zbiegu rzek: Ropy i Sękówki. Zgodnie z zapiskami zawartymi w tych kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach. W drugiej połowie XVI wieku dziedzicami Gorlic została rodzina Pieniążków herbu Odrowąż. W 1625 roku połowę miasta wykupiła rodzina Rylskich będących w czasie "potopu" po stronie najeźdźcy, natomiast Pieniążkowie byli stronnikami króla Jana Kazimierza. Pod władaniem Pieniążków i Rylskich Gorlice były jednym z ważnych ośrodków kalwinizmu w Polsce[4]. Miasto Gorlice szybko stało się ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym.

W XIX wieku region gorlicki stał się kolebką przemysłu naftowego. W latach 1853-1858 swoją pracownię miał tutaj Ignacy Łukasiewicz, farmaceuta, konstruktor lampy naftowej, ojciec przemysłu naftowego.

W 1895 roku założyciele spółki "Bergheim i Mac Garvey", Kanadyjczyk William Henry Mac Garvey i austriacki bankier Johan Bergheim uzyskali koncesję na założenie Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego z siedzibą w Gliniku Mariampolskim, a ich zakład zaczął funkcjonować jako samodzielna Fabryka Maszyn i Narzędzi Wiertniczych w Gliniku Mariampolskim[5].

W 1865 Gorlice stały się miastem powiatowym. Od tego czasu wyraźnie widoczny staje się proces rozwoju miasta, przejawiający się m.in założeniem Parku Miejskiego (otwarcie w 1900 r.), powstaniem szpitala i pierwszych szkół średnich (Seminarium Nauczycielskie dla dziewczyn - 1904r., Gimnazjum - 1906r.).

I wojna światowa

Ogólny widok Gorlic od strony Zawodzia przed I wojną światową

Rozwój miasta przerwała pierwsza wojna światowa. Pod Gorlicami, po wielkiej bitwie 2 maja 1915 r., został przerwany front rosyjski. Gen. Tadeusz Rozwadowski jako dowódca 12 Brygady Artylerii w 12 "Krakowskiej" Dywizji Piechoty odegrał jedną z kluczowych ról w tej majowej bitwie. Za główne źródło sukcesu 12 DP w pierwszym dniu bitwy, uznano współdziałanie artylerii z piechotą. Dokonany przez artylerię 12 DP wyłom w linii obronnej wroga zaczął się rozszerzać, co umożliwiło zdobycie Gorlic. Rozwadowski zastosował nowy sposób użycia artylerii i należy do twórców i prekursorów tzw. Ruchomej zasłony ogniowej, polegającej na tym, że ogień artyleryjski postępował tuż przed atakującą piechotą. Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki jako tzw. Feuerwalze, a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga, po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk. 17 maja pod Jarosławiem Rozwadowski takim samym systemem, jaki zastosował pod Gorlicami, czyli ogniem artylerii, powstrzymał kontrnatarcie Rosjan. Wprawiło to w zachwyt cesarza niemieckiego Wilhelma II.

Jednak na skutek samej bitwy, a także trwających 126 dni poprzedzających ją walk pozycyjnych zniszczeniu uległa większość zabudowy Gorlic.

II wojna światowa

7 września 1939 r. na obszar powiatu gorlickiego wkraczają wojska niemieckie. Burmistrzem Gorlic zostaje w tym czasie Andrzej Kwaskowski, aktywny członek ruchu oporu. Ludność Gorlic dotknięta została różnymi formami represji ze strony okupanta. Już 21 sierpnia 1940 r. zorganizowana została pierwsza uliczna łapanka w której zostało aresztowanych 60 mieszkańców miasta, wywiezionych następnie do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. W 1942 r. zatrzymano, a następnie wywieziono do III Rzeszy uczniów byłego gimnazjum. Tragiczny był los gorlickich Żydów. Byli oni wywożeni do obozów koncentracyjnych drogą kolejową. W październiku 1941 r. zostało utworzone getto, które zlikwidowane ostatecznie zostało w sierpniu 1942. Jednocześnie nie zabrakło wśród ludzi woli samozorganizowania się w zbrojny opór przeciwko hitlerowskiemu okupantowi. W 1939 r. powstaje obwód Gorlice Związku Walki Zbrojnej, natomiast w 1942 r. powstaje Sztab Obwodu AK Gorlice. Równocześnie odbywają się tajne komplety. 19 stycznia 1945 r., dokładnie o godzinie 16:30, Gorlice zostały zajęte przez wojska radzieckie[6]. W bezpośrednich walkach o miasto zginęło 60 czerwonoarmistów. Na terenie działały Bataliony Chłopskie oraz Armia Krajowa.

Toponimika nazwy

Etymologia nazwy miasta jest niejasna. Próby jej ustalenia podjął Józef Barut w swym opracowaniu monograficznym na temat Gorlic. Najstarsza nazwa odnotowana przez Długosza brzmi "Gardlicza". Marcin Kromer w swej kronice nazywa miasto "Gorlicza"[7] i łączy jej powstanie z osadnikami ze Zgorzelca. Wg Baruta w zachowanych w Archiwum Miejskim w Gorlicach wyciągach z ksiąg ziemskich i grodzkich bieckich, sądeckich i czchowskich od 1401 roku nazwa Gorlicza przeważa liczebnie nad Gorlice. Większość późniejszych źródeł powiela wersję Marcina Kromera ale pojawiają się też opinie, że choć do miasta przybyli osadnicy ze Zgorzelca to nazwa jest jednak lokalna a nie patronimiczna. Powołując się na teksty Wacława Potockiego Barut sugeruje, że pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego podobną do okolicznych (Ropica, Moszczenica, Nowica, Banica, Osobnica). W nazewnictwie rusińsko-łemkowskim nazwa Gorlic to Horłycia czyli gardło[8].

Etnografia okolic Gorlic

Pomnik Dersława Karwacjana - założyciela Gorlic

Doliny Ropy i Sękówki były częścią szlaków handlowych o czym świadczyć mogą znaleziska archeologiczne. Jedną z najwcześniejszych osad tych terenów jest Stróżówka pochodząca z czasów Bolesława Chrobrego. Przypuszcza się, że mogła ona powstać w ramach umacniania granicy z Czechami.

Według Marcina Kromera w roku 1354 Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlice u zbiegu rzek: Ropy i Sękówki. Zgodnie z zapiskami zawartymi w kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach.

W roku 1816 Tomasz Święcki, a następnie Adam Naruszewicz (wyd. z 1836) napiszą, że "całe Podgórze Ruskie i Małopolskie, tudzież inne miejsca pograniczne, różnych teraz rzemieślników pełne, są to osady pierwiastkowe tego dobroczynnego króla (Kazimierza Wielkiego). Język tych ludzi nieco przygrubszy, a jakieś ze Szląskiem, Morawskiem, Czeskim i Pruskim podobieństwem mający, dowodem jest pierwszej ich ojczyzny. Stąd też poszły owe zniemczone od nowych osadników, lub na nowo nadane miastom Polskim i Ruskim, Lambergi, Frawensztadu, Łańcuta, Pilsna, Gorlicy, i tym podobne nazwiska"[9].

W roku 1869 okolice Gorlic opisał m.in. Wincenty Pol: "Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu"[10].

Administracja

Burmistrzowie Gorlic:

Podział administracyjny

Gospodarka

Miasto jest ośrodkiem przemysłu naftowego, maszynowego i drzewnego. W Gorlicach mieści się obszar przemysłowy podlegający Specjalnej Strefie Ekonomicznej EURO-PARK MIELEC[12].

Lista przedsiębiorstw w mieście których obrót roczny wynosi powyżej 25 milionów złotych:

  • Grupa Kapitałowa "Glinik" S.A.[13]
  • Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacyjnych "Matizol" S.A. (wchodzi w skład Grupy Selena)
  • Gorlickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego "Forest" Sp. z o.o.[14]
  • SEVERT Polska Sp. z o.o.[15]
  • Gór Stal sp. z o.o.[potrzebny przypis]

W Gorlicach od 1870 istnieje bank spółdzielczy (zob. Bank Spółdzielczy w Gorlicach).

Transport

Drogi krajowe i wojewódzkie

Koleje

Linie kolejowe:

Stacje kolejowe:

Na obu liniach kolejowych ruch pociągów wstrzymany do odwołania.

Komunikacja miejska

W Gorlicach kursuje 10 linii autobusowych MZK. Obsługują one również sąsiednie miejscowości (Bystra, Dominikowice, Kobylanka, Kryg, Kwiatonowice, Libusza, Owczary, Siary, Zagórzany).

Transport lotniczy

Najbliższe międzynarodowe porty lotnicze znajdują się w Rzeszowie-Jasionce (108 km), oraz Krakowie-Balicach (179 km). W 2012 przy ul. Węgierskiej otworzono sanitarne lądowisko.

Edukacja

  • Przedszkola
    • Miejskie Przedszkole nr 1, ul. Jagiełły 9
    • Miejskie Przedszkole nr 3, ul. Potockiego 7
    • Miejskie Przedszkole nr 4, ul. Broniewskiego 11
    • Miejskie Przedszkole nr 5, ul. Krakowska 11
    • Miejskie Przedszkole nr 8, ul. Hallera 17
    • Niepubliczne Przedszkole Sióstr Felicjanek, ul. Krasińskiego 21
    • Niepubliczne Przedszkole Sióstr Służebniczek, ul. Jezierskiego 3
    • Niepubliczne Przedszkole "Chatka Misia Uszatka", ul. Wyszyńskiego 21
    • Niepubliczne Przedszkole "Wesołe Skrzaty", ul. Dukielska 73
    • Niepubliczne Przedszkole Specjalne Caritas, ul. Konopnickiej 21
  • Miejskie zespoły szkół (szkoły podstawowe i gimnazja)
    • Miejski Zespół Szkół nr 1 w Gorlicach im. ks. Stanisława Konarskiego, ul. Piękna 9
    • Miejski Zespół Szkół nr 3 im. św. Jana Kantego, ul. Wyszyńskiego 16
    • Miejski Zespół Szkół nr 4, ul. Krasińskiego 9
    • Miejski Zespół Szkół nr 5 im. ks. Jana Twardowskiego, ul. Krakowska 5
    • Miejski Zespół Szkół nr 6, ul. Hallera 79
  • Szkoły ponadgimnazjalne
    • Zespół Szkół nr 1 im. I. Łukasiewicza, ul. Wyszyńskiego 18
    • I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kromera, ul. Kromera 1
    • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Jana Pawła II, ul. Ariańska 3
    • Zespół Szkół Technicznych im. W. Pola, ul. Michalusa 6
    • Zespół Szkół Zawodowych im. K. Pułaskiego, ul. Niepodległości 5
  • Szkoły wyższe

Media

Prasa

Radio

Rozgłośnie lokalne i regionalne posiadające siedzibę bądź redakcję w Gorlicach:

Telewizja

Ciekawostki

Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa

Z wieży gorlickiego ratusza codziennie w południe odgrywany jest hejnał "Beskidzkie Echo".

Wychodnie skałek piaskowcowych w centrum miasta,w parku miejskim oraz skałki znajdujące się poniżej cmentarza wojskowego Gorlice-Sokół (nr 88) z okresu I wojny światowej.

Gorlice są jednym z głównych punktów na trasie Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego, powstałego dla upamiętnienia faktu, że ten region stał się kolebką światowego przemysłu naftowego.

4 czerwca 2010 Gorlice i okolice dotknęła katastrofalna powódź. Woda która pojawiła się w nocy po opadach spowodowała wylanie Stróżowianki, Ropy i Sękówki. W wyniku powodzi zalany został park miejski, targ, Zawodzie, Zagórzany, Biecz. Najgorzej było na Zawodziu a także w okolicach parku miejskiego ulicy Konopnickiej i Tuwima.

Sport

Większe kluby sportowe

Stadion na którym Glinik Gorlice rozgrywa mecze

Obiekty sportowe

  • Stadion OSiR im. Maksymiliana Kumorkiewicza – piłka nożna
  • Hala Widowiskowo-Sportowa OSiR im. Prof. Jana Dziopka – przystosowana do uprawiania dyscyplin sportowych: piłka ręczna, piłka nożna, koszykówka, siatkówka, badminton, tenis stołowy, unihok
  • Kryta Pływalnia "Fala"
  • Basen sezonowy (odkryty) OSiR
  • Sztuczne lodowisko OSiR
  • Sala gimnastyczna – Międzyszkolny Ośrodek Sportowy
  • Korty tenisowe
  • Strzelnica – Rejonowy Ośrodek Szkolenia LOK

Szlaki turystyczne

– od stacji PKP w Gorlicach przez: Łysą Górę do Szalowej
– od stacji PKP w Gorlicach przez: Magurę Małastowską do Bartnego

Instytucje wyznaniowe

Katolickie

Bazylika mniejsza Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gorlicach

Prawosławne

Od 2009 Gorlice są siedzibą Prawosławnego Biskupa Gorlickiego Paisjusza - sufragana diecezji przemysko-nowosądeckiej PAKP. Z związku z tym cerkiew gorlicka została podniesiona do rangi Katedry biskupiej. W Cerkwi Katedralnej spoczywają relikwie św. Maksyma Sandowicza. Znajduje się także cząstka Św. Krzyża oraz relikwie Apostoła Andrzeja, św. Pantelejmona i św. Łazarza. Proboszczem parafii jest Ks. dr kanonik Roman Dubec.

Protestanckie

Inne

Cmentarze

Cmentarz z I wojny światowej na Górze Cmentarnej

Nad miastem góruje cmentarz nr 91 na Górze Cmentarnej, a w okolicach Gorlic znajduje się wiele rozrzuconych po lasach i wzgórzach cmentarzy wojskowych z okresu I wojny światowej. Niektóre to prawdziwe arcydzieła architektury cmentarnej.

Cmentarze z I wojny w ramach "gniazda Gorlice"

  • nr 87 (Cmentarz Na Pocieszce) – ul. Łokietka (szlak turystyczny żółty żółty szlak turystyczny do Bielanki)
  • nr 88Gorlice-Sokół - (szlak turystyczny zielony zielony szlak turystyczny do Wapiennego)
  • nr 89 – ul. Kopernika (nieistniejący, szczątki żołnierzy przeniesiono, w latach 1961-62, na cmentarz na Górze Cmentarnej).
  • nr 90 – na zachodnim stoku Góry Cmentarnej (nieistniejący), znajdujący się na terenie cmentarza żydowskiego.
  • nr 91 – na szczycie Góry Cmentarnej
  • nr 98 – Gorlice-Glinik.

Muzea

Dwór Karwacjanów

Pomniki

Imię nosiły lub noszą statki:

Miasta partnerskie[17]

Osoby związane z Gorlicami

Gorliccy parlamentarzyści

Posłowie na Sejm IV kadencji:

Posłowie na Sejm VI kadencji:

Posłowie na Sejm VII kadencji:

Gorlice mają również swojego przedstawiciela w Senacie. W wyborach parlamentarnych w 2007 Janusz Sepioł (PO) został wybrany senatorem VII kadencji w okręgu krakowskim, otrzymując 301 893 głosy.

Honorowi obywatele miasta

Zobacz też

  1. a b Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012
  2. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  3. "Dersław Karwacjan herbu Zadora, rycerz wywodzący się z rodziny bankierów i kupców krakowskich, czerpiących znaczne zyski z kopalni ołowiu k. Trzebini. W roku 1350 otrzymał od króla zgodę na założenie Gorlic, które jako miasto prywatne stało się ośrodkiem administracyjnym dóbr Kawacjanów." [w:] Krzysztof Moskal. Zamki w dziejach Polski i Słowacji: między Wisłą a Hornadem. 2004. cz. I. str. 82]; "Etymologia nazwiska Karwacjan tłumaczona dwojako od mieszkańca Cahors (inż. Barut, na podstawie słownika Lexera), ... albo od Kaverzin, Kauverzin, co według cytowanego słownika oznaczać może również besonders italianischer Kaufmann" [w:] Studia Historyczne, 1961. t. 4-6. str. 135
  4. o Gorlicach na stronie www.sztetl.org.pl
  5. Grupa Kapitałowa GLINIK
  6. ВОВ-60 - Сводки
  7. Jak podaje Barut w swojej monografii, w M. Kromer, De origine et regubus gestis..., Basilea 1568 występuje pisownia "Gorlicia", ale w tłumaczeniu polskim, wydanym w 1767 r. pojawia się "Gorlica". W pierwszym wydaniu kroniki (z 1555 roku), nie ma w ogóle wzmianki o Gorlicach ani o nadawaniu nazw przez osadników niemieckich.
  8. Józef Barut: Gorlice. Studium historyczno-urbanistyczne miasta. ss. 13-14
  9. Adam Naruszewicz. Historya narodu polskiego. str.267; Tomasz Święcicki. Opis starożytnéy Polski. 1816
  10. Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski; rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869.
  11. http://www.gorlice.pl/12,3561,O_burmistrzu_pozytywiscie.htm [dostęp 2013-03-22]
  12. Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-park. europark.com.pl. [dostęp 2012-02-26]. (pol.).
  13. Największe polskie przedsiębiorstwa 2008 - dane ze strony: http://www.lista500.polityka.pl/companies/show/377
  14. teleadreson.pl. teleadreson.pl. [dostęp 2012-02-26]. (pol.).
  15. teleadreson.pl. teleadreson.pl. [dostęp 2012-02-26]. (pol.).
  16. http://www.gorlice.art.pl/ Dwór Karwacjanów
  17. Gorlice - Urząd Miejski w Gorlicach. Gorlice.pl. [dostęp 2012-02-26]. (pol.).
  18. Asseco Resovia - Asseco Resovia - Zespoły Plus Ligi
  19. "Zarys dziejów chirurgii polskiej", red. naukowa Wojciech Noszczyk, wyd. II rozszerzone i uaktualnione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 374
  20. Kamil Drzymała, "Oddział partyzancki Żbik z Obwodu Gorlice AK", Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2011, s. 157, 212, 215, 227
  21. Józef Dużyk, "Sława, Panie Włodzimierzu. Opowieść o Włodzimierzu Tetmajerze", wydanie II poszerzone, Fundacja im. Włodzimierza Tetmajera, Wydawnictwo "Czuwajmy", Kraków 1998, s. 327, 364
  22. "Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku", Prace Zakładu Historii i Filozofii Nauk Medycznych. Seria biograficzna tom VII, praca zbiorowa pod red. dr n. med. Seweryny Koniecznej, Gdańsk 2009, s. 55
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> zdefiniowany w <references> o nazwie „przypis” nie ma treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Bibliografia

  1. Władysław Boczoń: Za ziemię ojców. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1989.
  2. Józef Barut: Gorlice. Studium historyczno-urbanistyczne miasta. Brzozów, Muzeum Regionalne PTTK Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. Adama Fastnachta, zlec. Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach, 1991. ISBN 83-900130-2-9.
  3. Michał Klimecki: Gorlice 1915. Warszawa, "Bellona", 1991. ISBN 83-11-07938-2.
  4. Bronisław Świeykowski: Z dni grozy w Gorlicach, od 25 IX 1914 do 2 V 1915. Kraków, Druk. Narodowa, 1991.

Linki zewnętrzne