2K12 Kub

Wyrzutnia rakiet systemu Kub z załadowanymi rakietami 3M9ME.

Stacja radiolokacyjna systemu Kub. Na dole prostokątna antena radaru obserwacyjnego, u góry okrągła radaru podświetlania celów

2K12 Kub (w kodzie NATO SA-6 Gainful) – system kierowanych rakiet ziemia–powietrze opracowanych w ZSRR na początku lat 60., przeznaczony do obrony wojsk i obiektów przed środkami napadu powietrznego lecącymi z prędkością poddźwiękową i naddźwiękową na wysokości od 50 do 10000-14000 m i odległości od 3,5 do 24km.

Zestaw (bateria rakiet) składa się z: stacji radiolokacyjnej wykrywania i naprowadzania SURN 1S91M1(SSWN), czterech wyrzutni SPU 2P25M1(SW), rakiet kierowanych 3M9ME lub 3M9M3E (PRK), dwóch samochodów transportowo-załadowczych (STZ), systemu zautomatyzowanego kierowania ogniem K-1 i wyposażenia dodatkowego.

Historia

Prace nad zestawem rozpoczęto w 1959 roku w biurze konstrukcyjnym OKB-134 GKAT kierowanym wówczas przez Iwana Toropowa. Głównymi konstruktorami projektu byli A. Jaśkin i W. Tichomirow. Problemy z nowym silnikiem strumieniowym na stały materiał pędny, spowodowały, że próby pocisków na wyrzutni rozpoczęto dopiero w 1961 roku. Nadal jednak niedopracowany napęd powodował, że pociski wybuchały na wyrzutni a w pełni funkcjonalny pocisk udało się dopracować dopiero w 1965 roku. W 1966 roku zestaw przyjęto na uzbrojenie i rozpoczęła się jego produkcja seryjna w Uljanowskich Zakładach Mechanicznych oraz Zakładach Mechanicznych imienia Kalinina. Pierwsza publiczna prezentacja zestawu miała miejsce podczas defilady z okazji kolejnej rocznicy wybuchu rewolucji w Moskwie 7 listopada 1967 roku. Produkcja zestawu trwała do początku lat 80. XX wieku kiedy zastąpiono go na uzbrojeniu wyrzutnią 9K37 Buk. W tym czasie wyprodukowano około 2000 wyrzutni z czego ponad 1100 przeznaczono na eksport (w tym około 440 do państw Układu Warszawskiego). Na uzbrojeniu Armii Czerwonej znajdowało się około 875 wyrzutni.

Wykorzystanie bojowe

Syryjski Kub w dolinie Bekaa. 1982 rok.

Iracka wyrzutnia SA-6

Swój chrzest bojowy Kub przeszedł w czasie wojny Jom Kippur w 1973 roku. Kuby znajdowały się na wyposażeniu egipskiej obrony przeciwlotniczej. W 1971 roku Egipt zakupił jedną brygadę wyrzutni, a w maju 1972 roku kolejną, trzecia trafiła na uzbrojenie Egipcjan w 1973. Podczas wojny baterie Kubów zestrzeliły 20 samolotów izraelskich. Ponadto egipskie Kuby równie skutecznie zestrzeliwały własne samoloty i samoloty sojuszników Egiptu, zestrzelono 40 samolotów egipskich i 4 irackie. Podczas wojny wystrzelono około 300 rakiet, sumując wszystkie zestrzelenia daje to średnio jedno zestrzelenie na 5 wystrzelonych pocisków co jest dobrym rezultatem (w Wietnamie, północnowietnamska obrona przeciwlotnicza zużywała około 25–35 rakiet S-75 na zestrzelenie jednego amerykańskiego samolotu). Podczas wojny Jom Kippur również Syria posiadała dwie brygady wyposażone w Kuby. Syryjczycy zestrzelili 28 izraelskich samolotów z czego 10 stało się łupem Kubów. Sukces arabskiej obrony przeciwlotniczej w 1973 roku był w dużej mierze wynikiem zaskoczenia izraelskich sił powietrznych, które nie znało parametrów rakiet i w związku z tym nie potrafiło przygotować skutecznych środków przeciwdziałania. Podczas drugiego starcia pomiędzy samolotami izraelskimi a Kubami, tym razem w dolinie Bekaa, Izrael był już przygotowany. Na początku maja 1981 w odpowiedzi na eskalację konfliktu w Libanie Syria rozmieściła w dolinie niepełną brygadę wyrzutni mającą przeciwdziałać próbom nalotów lotnictwa izraelskiego na Liban z tego kierunku. Jednak w ciągu jednego dnia (9 czerwca 1982) Izraelczycy najpierw zniszczyli stację naprowadzania rakiet, a następnie bezbronne już wyrzutnie nie tracąc ani jednego samolotu (operacja Mole Cricket 19). Innym użytkownikiem Kubów, które zostały wykorzystane bojowo był Irak, który korzystał z wyrzutni podczas wojny iracko-irańskiej oraz operacji Pustynna Burza. 19 stycznia 1991 ofiarą irackich Kubów padł amerykański F-16 (nr 87-228), powracający z misji bojowej nad Bagdadem. Dwa dni przedtem jeden z amerykańskich B-52 został uszkodzony rakietą prawdopodobnie wystrzeloną z Kuba. Wyrzutnie znalazły się również w dyspozycji Frontu Polisario na Saharze Zachodniej. 13 października 1981 partyzanci z Frontu rozpoczęli ofensywę skierowaną przeciwko wojskom marokańskim. Wojsko Maroka wysłało w powietrze samolot Lockheed C-130 Hercules w roli latającego stanowiska dowodzenia oraz samoloty Dassault Mirage F1 mające za zadanie atakować nacierających partyzantów. Marokańczycy całkowicie nie zdawali sobie sprawy z obecności Kubów po stronie partyzantów, efektem zaskoczenia było zestrzelenie C-130, dwóch Mirage i jednego Northrop F-5 Freedom Fighter oraz śmigłowca Aérospatiale Puma. Dla nielicznego lotnictwa Maroka były to duże straty, a co gorsza siły powietrzne nie były w stanie skutecznie przeciwdziałać zagrożeniu ze strony Kubów. 12 stycznia 1985 roku jeszcze jeden Mirage F1 został zestrzelony przez Kuba, ale tym razem wystrzelonego z terytorium Algierii. Wyrzutnie używane bojowo były również przez Libię podczas jej konfliktu z Czadem, ale bez efektów. Większość libijskich wyrzutni zdobyły wojska Czadu, który przekazał wyrzutnie wraz z pociskami do Francji i USA, część zatrzymując jednak dla siebie. 8 sierpnia 1987 dwa libijskie Tu-22 bombardujące strefę Aozou zostały ostrzelane przez czadyjskie Kuby, w rezultacie jeden z bombowców został strącony. Kuby pojawiły się również w Angoli i w latach 1983–1984 były używane przeciwko samolotom RPA, jednak bez sukcesów. Kuby znajdowały się na wyposażeniu sił powietrznych Republiki Serbskiej w czasie wojny w Jugosławii; 24 czerwca 1992 zestrzeliły one pod Slavonskim Brodem chorwackiego MiG-21 (nr boczny 101), a w trakcie całego konfliktu serbsko-chorwackiego 2 do 3 przestarzałych An-2 przerobionych na bombowce. 28 maja 1995 pod Velika Kladuša serbski Kub zestrzelił pilotowany przez ukraińską załogę śmigłowiec Mi-17 z bośniackim ministrem spraw zagranicznych dr. Irfanem Ljubijankiciem (zginął). Kilka dni później (2 czerwca), za pomocą Kuba Serbowie zestrzelili nad Bośnią k. miejscowości Mrkonjić Grad amerykańskiego F-16 wykonującego lot patrolowy w ramach operacji lotniczej NATO „Deny Flight”. 19 sierpnia 2003 r. podczas ćwiczeń „Zielony Świerk 2003” polski Kub omyłkowo zestrzelił własny samolot Su-22. Pilot katapultował się, maszyna wpadła do Bałtyku.

Bibliografia

• E.F. Rybak, Zapomniany Kub, "Skrzydlata Polska", nr 1 (1995), s. 15-18, ISSN 0137-866x.