2K12 Kub
| 2K12 Kub SA-6 Gainful (Kod NATO) (ros. Выгодный) | |
 Wyrzutnia rakiet systemu Kub z załadowanymi rakietami 3M9ME. | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo |  ZSRR
|
| Producent | Uljanowski Zakład Mechaniczny Zakłady Mechaniczne imienia Kalinina |
| Typ pojazdu | samobieżny system rakiet ziemia-powietrze |
| Trakcja | gąsienicowa |
| Historia | |
| Prototypy | 1958-1965 |
| Produkcja | 1967-1983 |
| Egzemplarze | 2000 |
| Dane techniczne | |
| Osiągi | |
| Zasięg | {{{zasięg}}} |
| Dane operacyjne | |
2K12 Kub (w kodzie NATO SA-6 Gainful) – system kierowanych rakiet ziemia–powietrze opracowanych w ZSRR na początku lat 60., przeznaczony do obrony wojsk i obiektów przed środkami napadu powietrznego lecącymi z prędkością poddźwiękową i naddźwiękową na wysokości od 50 do 10000–14000 m i odległości od 3,5 do 24 km.
Zestaw (bateria rakiet) składa się z: stacji radiolokacyjnej wykrywania i naprowadzania SURN 1S91M1(SSWN), poczwórnej wyrzutni SPU 2P25M1(SW) rakiet kierowanych 3M9ME lub 3M9M3E (PRK), dwóch samochodów transportowo-załadowczych (STZ), systemu zautomatyzowanego kierowania ogniem K-1 i wyposażenia dodatkowego.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Prace nad zestawem rozpoczęto w 1959 roku w biurze konstrukcyjnym OKB-134 GKAT kierowanym wówczas przez Iwana Toropowa. Głównymi konstruktorami projektu byli A. Jaśkin i W. Tichomirow[1]. Problemy z nowym silnikiem strumieniowym na stały materiał pędny, spowodowały, że próby pocisków na wyrzutni rozpoczęto dopiero w 1961 roku. Nadal jednak niedopracowany napęd powodował, że pociski wybuchały na wyrzutni a w pełni funkcjonalny pocisk udało się dopracować dopiero w 1965 roku. W 1966 roku zestaw przyjęto na uzbrojenie i rozpoczęła się jego produkcja seryjna w Uljanowskich Zakładach Mechanicznych oraz Zakładach Mechanicznych imienia Kalinina. Pierwsza publiczna prezentacja zestawu miała miejsce podczas defilady z okazji kolejnej rocznicy wybuchu rewolucji w Moskwie 7 listopada 1967 roku. W roku 1977 zaobserwowano nowsze wersje systemu Kub, w tym współpracujące z czteroprowadnicowymi wyrzutniami zbliżonymi do systemu 9K37 Buk[2] . Produkcja zestawu trwała do początku lat 80. XX wieku kiedy zastąpiono ją produkcją wyrzutni 9K37 Buk. W tym czasie wyprodukowano około 2000 wyrzutni z czego ponad 1100 przeznaczono na eksport (w tym około 440 do państw Układu Warszawskiego). Na uzbrojeniu Armii Czerwonej znajdowało się około 875 wyrzutni.
Wykorzystanie bojowe[edytuj | edytuj kod]
Swój chrzest bojowy Kub przeszedł w czasie wojny Jom Kipur w 1973 roku. Kuby znajdowały się na wyposażeniu egipskiej obrony przeciwlotniczej. W 1971 roku Egipt zakupił jedną brygadę wyrzutni, a w maju 1972 roku kolejną, trzecia trafiła na uzbrojenie Egipcjan w 1973. Podczas wojny baterie Kubów zestrzeliły 20 samolotów izraelskich. Ponadto egipskie Kuby równie skutecznie zestrzeliwały własne samoloty i samoloty sojuszników Egiptu, zestrzelono 40 samolotów egipskich i 4 irackie. Podczas wojny wystrzelono około 300 rakiet, sumując wszystkie zestrzelenia daje to średnio jedno zestrzelenie na 5 wystrzelonych pocisków co jest dobrym rezultatem (w Wietnamie, północno-wietnamska obrona przeciwlotnicza zużywała około 25–35 rakiet S-75 na zestrzelenie jednego amerykańskiego samolotu). Podczas wojny Jom Kipur również Syria posiadała dwie brygady wyposażone w Kuby. Syryjczycy zestrzelili 28 izraelskich samolotów, z czego 10 stało się łupem Kubów. Sukces arabskiej obrony przeciwlotniczej w 1973 roku był w dużej mierze wynikiem zaskoczenia izraelskich sił powietrznych, które nie znało parametrów rakiet i w związku z tym nie potrafiło przygotować skutecznych środków przeciwdziałania. Podczas drugiego starcia pomiędzy samolotami izraelskimi a Kubami, tym razem w dolinie Bekaa, Izrael był już przygotowany. Na początku maja 1981 w odpowiedzi na eskalację konfliktu w Libanie Syria rozmieściła w dolinie dwie brygady wyrzutni Kub plus wyrzutnie S-75 i S-125[3], mające przeciwdziałać próbom nalotów lotnictwa izraelskiego na Liban z tego kierunku. Jednak w ciągu jednego dnia (9 czerwca 1982) Izraelczycy najpierw zniszczyli stację naprowadzania rakiet, a następnie bezbronne już wyrzutnie nie tracąc ani jednego samolotu (operacja „Arcaw 19”)[4].
Innym użytkownikiem Kubów, które zostały wykorzystane bojowo był Irak, który korzystał z wyrzutni podczas wojny iracko-irańskiej oraz operacji Pustynna Burza. 19 stycznia 1991 ofiarą irackich Kubów padł amerykański F-16 (nr 87-228), powracający z misji bojowej nad Bagdadem[5]. Dwa dni przedtem jeden z amerykańskich B-52 został uszkodzony rakietą prawdopodobnie wystrzeloną z Kuba.
Wyrzutnie znalazły się również w dyspozycji Frontu Polisario na Saharze Zachodniej. 13 października 1981 partyzanci z Frontu rozpoczęli ofensywę skierowaną przeciwko wojskom marokańskim. Wojsko Maroka wysłało w powietrze samolot Lockheed C-130 Hercules w roli latającego stanowiska dowodzenia oraz samoloty Dassault Mirage F1 mające za zadanie atakować nacierających partyzantów. Marokańczycy całkowicie nie zdawali sobie sprawy z obecności Kubów po stronie partyzantów, efektem zaskoczenia było zestrzelenie C-130, dwóch Mirage i jednego Northrop F-5 Freedom Fighter oraz śmigłowca Aérospatiale Puma. Dla nielicznego lotnictwa Maroka były to duże straty, a co gorsza siły powietrzne nie były w stanie skutecznie przeciwdziałać zagrożeniu ze strony Kubów. 12 stycznia 1985 roku jeszcze jeden Mirage F1 został zestrzelony przez Kuba, ale tym razem wystrzelonego z terytorium Algierii. Wyrzutnie używane bojowo były również przez Libię podczas jej konfliktu z Czadem, ale bez efektów. Większość libijskich wyrzutni zdobyły wojska Czadu, który przekazał wyrzutnie wraz z pociskami do Francji i USA, część zatrzymując jednak dla siebie. 8 sierpnia 1987 dwa libijskie Tu-22 bombardujące strefę Aozou zostały ostrzelane przez czadyjskie Kuby, w rezultacie jeden z bombowców został strącony[6].
Kuby pojawiły się również w Angoli i w latach 1983–1984 były używane przeciwko samolotom RPA, jednak bez sukcesów. Kuby znajdowały się na wyposażeniu sił powietrznych Republiki Serbskiej w czasie wojny w Jugosławii; 24 czerwca 1992 zestrzeliły one pod Slavonskim Brodem chorwackiego MiG-21 (nr boczny 101), a w trakcie całego konfliktu serbsko-chorwackiego 2 do 3 przestarzałych An-2 przerobionych na bombowce[7]. 28 maja 1995 pod Velika Kladuša serbski Kub zestrzelił pilotowany przez ukraińską załogę śmigłowiec Mi-17 z bośniackim ministrem spraw zagranicznych dr. Irfanem Ljubijankiciem (zginął). Kilka dni później (2 czerwca), za pomocą Kuba Serbowie zestrzelili nad Bośnią k. miejscowości Mrkonjić Grad amerykańskiego F-16 wykonującego lot patrolowy w ramach operacji lotniczej NATO „Deny Flight”[8].
19 sierpnia 2003 r. podczas ćwiczeń „Zielony Świerk 2003” polski Kub omyłkowo zestrzelił własny samolot Su-22. Pilot katapultował się, maszyna wpadła do Bałtyku[9].
Modernizacje w Polsce, na Ukrainie i w Czechach[edytuj | edytuj kod]
W ostatnim okresie, zestawy na wyposażeniu WP, poddano w Polsce głębokiej modernizacji, zmieniającej parametry eksploatacyjne i bojowe[10][11][12].
Wykonawca modernizacji ukraińskiej, znanej jako 2K12-2D, informuje o dodaniu także zdolności strącania pocisków manewrujących[13].
Modernizacji poddano też Kuby Czeskich Sił Zbrojnych, w szczególności zmieniając typ efektora (rakiety) na zachodni[14].
Z polską pomocą modernizowane podobne systemy sił zbrojnych Węgier i Egiptu.
Użytkownicy[edytuj | edytuj kod]
Obecni użytkownicy
Algieria – 40 (Stan na 2012 rok)[15]
Angola – 25 (Stan na 2012 rok)[16]
Armenia[17]
Bułgaria - 20 (Stan na 2016 rok)
Bośnia i Hercegowina – 20 (Stan na 2012 rok)[18]
Czechy[19][20]
Egipt – 56 (Stan na 2012 rok)[21]
Indie – 180 (Stan na 2012 rok)[22]
Iran[23]
Jemen[24]
Kazachstan – 20 (Stan na 2012 rok)[25]
Korea Północna[26][27]
Kuba – Około 25[28]
Libia[29]
Mjanma
Polska – 20 (Stan na 2015 rok)[30]
Rumunia – 8
Rosja – Zastąpione przez 9K37 Buk. Obecnie 1 bateria 2K12 rozmieszczona w Armenii, począwszy od roku 2012 (Wycofane w 2015 r.). Również w służbie jako IVC 3M20M3 Peniye system szkolenia imitującego docelowego[31][32].
Sahara Zachodnia
Serbia
Słowacja – 4 2K12s w wersji C2 Tatrapan PVO[33]
Syria – 195 (Stan na 2012 rok)[34]
Tanzania – 20 (Stan na 2012 rok)[35]
Turkmenistan – Około 2 (Stan na 2016 rok)[36]
Ukraina[37]
Węgry – 16 (Stan na 2012 rok)[38]
Wietnam[39]
Byli użytkownicy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Samochodnyj zienitnyj rakietnyj komplieks 2К12 „KUB” (SA-6 GAINFUL) (ros.). [dostęp 22 grudnia 2009].
- ↑ 2K12 Sześcian, rakiety 3M9M, SA-6 Gainfull
- ↑ opis izraelskiej operacji lotniczej w dolinie Bekaa, w opracowaniu płk mgr inż. Zbigniewa Przęzaka
- ↑ Rebecca Grant. The Bekaa Valley War. „Air Force Magazine”, s. 58-62, June 2002. Air Force Association (ang.).
- ↑ F-16 Aircraft Database. Airframe Details for F-16 #87-0228 (ang.). [dostęp 22 grudnia 2009].
- ↑ Tom Cooper: Libyan Wars, 1980–1989, Part 6 (ang.). [dostęp 27 lipca 2012].
- ↑ Air Force Monthly, July 1992.
- ↑ Kevin Fedarko, Mark Thompson i in.: Rescuing Scott „'Grady: All for one (ang.). Time, 19 czerwca 1995. [dostęp 21 grudnia 2009].
- ↑ Odnaleziono szczątki Su-22
- ↑ Artykuł w magazynie MagnumX Nowa Technika Wojsowa nr 6/2012
- ↑ http://www.wzu.pl/pl/oferta/zestaw-rakietowy-2k12-kub-sa-6 informacja ofertowa na stronie wykonawcy modernizacji, obejmująca także przystosowanie zestawu do amerykańskich rakiet, systemu Sparrow.
- ↑ Informacja o pomyślnych testach poligonowych zmodernizowanych zestawów
- ↑ Artykuł w dziennikzbrojny.pl
- ↑ informacje i film Retia a.s. - czeskiego wykonawcy modernizacji
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 316
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 422
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 90
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 97
- ↑ 25plrp.army.cz, www.25plrb.army.cz [dostęp 2017-11-21] (cz.).
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 105
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 322
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 244
- ↑ کاوادرات؛ نبرد 4 گوش سپاه با جنگال و کروز - مشرق نیوز, www.mashreghnews.ir [dostęp 2017-11-21] (pers.).
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 355
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 256
- ↑ ForeignPolicy.com: What do North Korea's air defenses look like? (ang.).
- ↑ 4/2/13 FP Situation Report: By Gordon Lubold
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 385
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 338
- ↑ Uzbrojenie i wyposażenie Wojska Polskiego A.D. 2015/2016. (ang.).
- ↑ Peniye training target system at Russian Firearms: Specifications, Photos, Pictures website
- ↑ Vympel 3M20M3 (Russian Federation), aerial targets at Jane’s Information Group website
- ↑ Protilietadlov raketov brigda Nitra (ang.).
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 350
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 457
- ↑ Turkmenistan Military Parade 2016 (turkm.). 31 października 2016.
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 197
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 125
- ↑ IISS 2012 Military Balance, pp. 293
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- E.F. Rybak, Zapomniany Kub, „Skrzydlata Polska”, nr 1 (1995), s. 15-18, ISSN 0137-866x.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- MSPO 12: pomysł WZU na system krótkiego zasięgu
- Kub a Sparrow: Polská kombinace - Lukáš Visingr - publikacja w magazynie Střelecká revue nr 9/2009, zawierająca porównanie hipotetycznych parametrów zestawu z rosyjską rakietą 3M9 do zestawu zmodernizowanego, przykładowo wyposażonego w pocisk Sparrow RIM-7P.
| ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
