Warszawski Krzyż Powstańczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Warszawski Krzyż Powstańczy
Awers
Awers
Rewers
Rewers
Baretka
Baretka
Ustanowiono

3 lipca 1981

Wycofano

8 maja 1999
(ust.z dn.16.10.1992r.)

Wielkość

42 × 42 mm

Kruszec

posrebrzany, oksydowany

Wydano

24 691 krzyży

Powyżej

Wielkopolski Krzyż Powstańczy

Poniżej

Srebrny Krzyż Zasługi PRL

Projektant

Edward Gorol

Historia Polski
Kotwica

Ten artykuł jest częścią cyklu:
Polskie Państwo Podziemne

Warszawski Krzyż Powstańczy – polskie pamiątkowe odznaczenie państwowe ustanowione ustawą z dnia 3 lipca 1981 roku[1] jako wyraz hołdu dla uczestników powstania warszawskiego w 1944 roku.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Powstał jako próba pozyskania przychylności społeczeństwa dopominającego się prawdy po 1980 roku. Podobnie jak ustanowiony w tym samym czasie w podobnym celu Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”, mógł być nadawany pośmiertnie i obywatelom innych państw mającym obywatelstwo polskie w chwili wydarzeń upamiętnianych[2].

Zasady nadawania[edytuj | edytuj kod]

Odznaczenie to było nadawane osobom, które brały czynny udział w powstaniu warszawskim, a w szczególności:

  • żołnierzom wszystkich formacji powstańczych oraz żołnierzom innych formacji biorących udział w walce powstańczej
  • członkom Wojskowej Służby Kobiet, powstańczej służby zdrowia, prasy i informacji powstańczej oraz pozostałych służb pomocniczych
  • innym osobom wspomagającym bezpośrednio czyn powstańczy.

Krzyż nadawany był obywatelom polskim, a także osobom, które uczestnicząc w powstaniu jako obywatele polscy w chwili nadania posiadali inne obywatelstwo. Krzyż mógł być nadawany również cudzoziemcom, którzy brali udział w powstaniu lub wnieśli istotny wkład do czynu powstańczego. Warszawski Krzyż Powstańczy mógł być nadawany pośmiertnie. Nadawano go z okazji rocznicy powstania warszawskiego lub Dnia Zwycięstwa (9 maja, następnie 8 maja).

Warszawski Krzyż Powstańczy nadawała do 1989 Rada Państwa, następnie Prezydent PRL/RP na wniosek:

  • Ministra Obrony Narodowej – w odniesieniu do osób pełniących czynną służbę wojskową oraz pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej
  • Ministra Spraw Zagranicznych – w odniesieniu do obywateli polskich zamieszkałych za granicą oraz obywateli innych państwa
  • Związku Bojowników o Wolność i Demokrację – w odniesieniu do pozostałych osób

Pierwsze Warszawskie Krzyże Powstańcze nadano w dniu 1 sierpnia 1981 roku i otrzymało je 100 byłych powstańców warszawskich, m.in. gen. bryg. Jan Mazurkiewicz „Radosław” – dowódca zgrupowania Armii Krajowej, gen. bryg. Franciszek Kamiński – dowódca Batalionów Chłopskich, płk Maria Wittek – dowódca Wojskowej Służby Kobiet, Mieczysław Fogg, Lesław Bartelski.

W 1998 roku ustawę zmieniono umożliwiając nadanie odznaczenia miastu Warszawa[3].

Ustawą z 16 października 1992 roku nadawanie medalu uznano za zakończone z dniem 8 maja 1999[4].

Opis odznaki[edytuj | edytuj kod]

Odznaką Warszawskiego Krzyża Powstańczego[5] jest równoramienny prosty krzyż o wymiarach 42 × 42 mm, posrebrzany i oksydowany. Na awersie krzyża pośrodku jest emaliowana biało-czerwona opaska, na tle której umieszczony jest znak Polski Walczącej – stylizowana kotwica z literą P, a na poziomych ramionach data 1.VIII – 1944. Na rewersie na ramionach poziomych jest napis POWSTAŃCOM WARSZAWY, a pośrodku krzyża wieniec laurowy.

Wstążka odznaczenia jest szerokości 40 mm, pośrodku pasek biało-czerwony (barwy narodowe) o szerokości 12 mm, z boków na granatowym tle o szerokości 14 mm po dwa paski czarne (barwy wstążki nawiązujące do barw wstążki Orderu Virtuti Militari[2]).

Warszawski Krzyż Powstańczy nosiło się na lewej stronie piersi, w kolejności po Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym, od 1992 nosi się w kolejności po aktualnych odznaczeniach państwowych.

Projektantem odznaki jest rzeźbiarz, medalier Edward Gorol.

Odznaczeni[edytuj | edytuj kod]

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano łącznie 24 691 krzyży[6]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Warszawskim Krzyżem Powstańczym.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Ustawa z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1981 r. nr 18, poz. 85)
  2. a b Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 58.
  3. Ustawa z dnia 30 września 1998 r. o zmianie ustawy o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1998 r. nr 156, poz. 1017)
  4. Art. 7 pkt. 1 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw (Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419)
  5. Art. 4 ustawy z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego
  6. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.