Tarnów: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nivea25 (dyskusja | edycje)
111 edycji
drobne redakcyjne
Bulwersator: bot (dyskusja | edycje)
28 696 edycji
sprzątanie kategorii -linki do dat Jeśli ta edycja coś psuje powiadom mnie.
Linia 39: Linia 39:
|bip =
|bip =
}}
}}
'''Tarnów''' ({{Wymowa|Pl-Tarnów.ogg}} – [[miasto]] [[miasto na prawach powiatu|na prawach powiatu]] w południowej [[Polska|Polsce]], w [[województwo małopolskie|województwie małopolskim]], leżące nad rzeką [[Biała (dopływ Dunajca)|Białą]] i [[Dunajec|Dunajcem]], o wielowiekowej historii sięgającej początkami czasów piastowskich. Wraz z uzyskaniem praw miejskich w [[1330]] r. stał się ważnym ośrodkiem w regionie.
'''Tarnów''' ({{Wymowa|Pl-Tarnów.ogg}} – [[miasto]] [[miasto na prawach powiatu|na prawach powiatu]] w południowej [[Polska|Polsce]], w [[województwo małopolskie|województwie małopolskim]], leżące nad rzeką [[Biała (dopływ Dunajca)|Białą]] i [[Dunajec|Dunajcem]], o wielowiekowej historii sięgającej początkami czasów piastowskich. Wraz z uzyskaniem praw miejskich w 1330 r. stał się ważnym ośrodkiem w regionie.


W obecnych granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 72,4&nbsp;km² (58. lokata w kraju), którą zamieszkuje 114 635 mieszkańców (35. lokata w kraju). Jest ważnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym województwa małopolskiego. Położony w płd.-wsch. części kraju, przy trasie komunikacyjnej [[E40 (trasa europejska)|E-40]] i [[linia kolejowa nr 91|linii kolejowej]], jest ważnym węzłem w komunikacji drogowej i kolejowej. [[Podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-1998]] Tarnów był stolicą [[województwo tarnowskie|województwa tarnowskiego]]. W przyjętej przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Tarnów został zaliczony do tzw. ważnych ośrodków regionalnych, czyli grona miast, obok miast wojewódzkich, najważniejszych dla rozwoju kraju w perspektywie najbliższych 20 lat<ref>http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_przestrzenna/KPZK/Aktualnosci/Documents/KPZK2030.pdf</ref>.
W obecnych granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 72,4&nbsp;km² (58. lokata w kraju), którą zamieszkuje 114 635 mieszkańców (35. lokata w kraju). Jest ważnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym województwa małopolskiego. Położony w płd.-wsch. części kraju, przy trasie komunikacyjnej [[E40 (trasa europejska)|E-40]] i [[linia kolejowa nr 91|linii kolejowej]], jest ważnym węzłem w komunikacji drogowej i kolejowej. [[Podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-1998]] Tarnów był stolicą [[województwo tarnowskie|województwa tarnowskiego]]. W przyjętej przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Tarnów został zaliczony do tzw. ważnych ośrodków regionalnych, czyli grona miast, obok miast wojewódzkich, najważniejszych dla rozwoju kraju w perspektywie najbliższych 20 lat<ref>http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_przestrzenna/KPZK/Aktualnosci/Documents/KPZK2030.pdf</ref>.
Linia 45: Linia 45:
Jest także ważnym ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym z wyspecjalizowanymi zakładami chemicznymi, maszynowymi, metalowymi, budowlanymi, szklarskimi i spożywczymi. W dzielnicy [[Mościce]] znajdują się [[Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach|Zakłady Azotowe]], będące jednymi z najważniejszych zakładów tego typu w Polsce. Tarnów jest także ośrodkiem [[kynologia|kynologii]] łowieckiej. W okolicach miasta co dwa lata odbywają się ogólnopolskie [[Field Trials|Field-Trialsy]] im. [[Kazimierz Tarnowski|Kazimierza Tarnowskiego]].
Jest także ważnym ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym z wyspecjalizowanymi zakładami chemicznymi, maszynowymi, metalowymi, budowlanymi, szklarskimi i spożywczymi. W dzielnicy [[Mościce]] znajdują się [[Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach|Zakłady Azotowe]], będące jednymi z najważniejszych zakładów tego typu w Polsce. Tarnów jest także ośrodkiem [[kynologia|kynologii]] łowieckiej. W okolicach miasta co dwa lata odbywają się ogólnopolskie [[Field Trials|Field-Trialsy]] im. [[Kazimierz Tarnowski|Kazimierza Tarnowskiego]].


W części miasta [[Klikowa]] działało [[PGR]] – ''Państwowe Stado Ogierów Klikowa''. W [[1993]] r. po przekształceniu jako ''Stado Ogierów Klikowa''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19930310142 Internetowy System Aktów Prawnych<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>, a następnie w latach [[1994]]-[[2003]] jako ''Stado Ogierów Skarbu Państwa Klikowa''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940830383 Internetowy System Aktów Prawnych<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. W [[2003]] r. włączone do ''[[Stado Ogierów Białka|Stada Ogierów Białka]] Sp. z o.o.''<ref>[http://klikowa.za.pl/historia.html Stado Ogierów Klikowa<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref><ref>[http://www.bialka.arabians.pl/ Oficjalna witryna Stada Ogierów Białka<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref> jako ''Zakład: Stado Ogierów Klikowa''.
W części miasta [[Klikowa]] działało [[PGR]] – ''Państwowe Stado Ogierów Klikowa''. W 1993 r. po przekształceniu jako ''Stado Ogierów Klikowa''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19930310142 Internetowy System Aktów Prawnych<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>, a następnie w latach 1994-2003 jako ''Stado Ogierów Skarbu Państwa Klikowa''<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940830383 Internetowy System Aktów Prawnych<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. W 2003 r. włączone do ''[[Stado Ogierów Białka|Stada Ogierów Białka]] Sp. z o.o.''<ref>[http://klikowa.za.pl/historia.html Stado Ogierów Klikowa<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref><ref>[http://www.bialka.arabians.pl/ Oficjalna witryna Stada Ogierów Białka<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref> jako ''Zakład: Stado Ogierów Klikowa''.


W rankingu [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolitej]] z 2012 roku, Tarnów został uznany za najbardziej innowacyjny samorząd w Polsce <ref>[http://www.tarnow.pl/index.php/Miasto/Aktualnosci-tarnowskie/Tarnow-najbardziej-innowacyjny Tarnów najbardziej innowacyjny]</ref>. Pod uwagę brano m.in. dostępność do Internetu, unikatowe rozwiązania cyfrowe w biznesie, system wspomagania zarządzania edukacją czy możliwość załatwienia spraw w e-urzędzie.
W rankingu [[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolitej]] z 2012 roku, Tarnów został uznany za najbardziej innowacyjny samorząd w Polsce <ref>[http://www.tarnow.pl/index.php/Miasto/Aktualnosci-tarnowskie/Tarnow-najbardziej-innowacyjny Tarnów najbardziej innowacyjny]</ref>. Pod uwagę brano m.in. dostępność do Internetu, unikatowe rozwiązania cyfrowe w biznesie, system wspomagania zarządzania edukacją czy możliwość załatwienia spraw w e-urzędzie.
Linia 54: Linia 54:
== Historia ==
== Historia ==
[[Plik:Tarnow-gora sw Marcina ruiny.jpg|thumb|left|180px|Ruiny [[Zamek w Tarnowie|zamku]] na Górze św. Marcina]]
[[Plik:Tarnow-gora sw Marcina ruiny.jpg|thumb|left|180px|Ruiny [[Zamek w Tarnowie|zamku]] na Górze św. Marcina]]
W [[IX wiek]]u na [[Góra Świętego Marcina|Górze św. Marcina]] w odległości około 2,5 kilometrów od centrum dzisiejszego miasta powstał gród słowiański o powierzchni około 16 ha otoczony umocnieniami w postaci wysokich wałów. Funkcjonował on do początku [[XI wiek]]u. Pod koniec [[XI wiek]]u dawny [[gród]] i osady przygrodowe nadane zostały przez [[księżna Judyta|księżną Judytę]], żonę [[Władysław I Herman|Władysława Hermana]], opactwu benedyktyńskiemu w [[Tyniec (Kraków)|Tyńcu]]. W jednej z osad przygrodowych benedyktyni założyli wieś [[Tarnów Mały]] (dzisiaj [[Tarnowiec (województwo małopolskie)|Tarnowiec]]) wzmiankowaną po raz pierwszy w [[1124]]<ref name=autonazwa1> Encyklopedia Tarnowa, hasło: Historia, Tarnów, 2010, s. 156. </ref>.
W [[IX wiek]]u na [[Góra Świętego Marcina|Górze św. Marcina]] w odległości około 2,5 kilometrów od centrum dzisiejszego miasta powstał gród słowiański o powierzchni około 16 ha otoczony umocnieniami w postaci wysokich wałów. Funkcjonował on do początku [[XI wiek]]u. Pod koniec [[XI wiek]]u dawny [[gród]] i osady przygrodowe nadane zostały przez [[księżna Judyta|księżną Judytę]], żonę [[Władysław I Herman|Władysława Hermana]], opactwu benedyktyńskiemu w [[Tyniec (Kraków)|Tyńcu]]. W jednej z osad przygrodowych benedyktyni założyli wieś [[Tarnów Mały]] (dzisiaj [[Tarnowiec (województwo małopolskie)|Tarnowiec]]) wzmiankowaną po raz pierwszy w 1124<ref name=autonazwa1> Encyklopedia Tarnowa, hasło: Historia, Tarnów, 2010, s. 156. </ref>.


Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w [[1309]] r. Lokował je na podstawie przywileju uzyskanego 7 marca [[1330]] r. Spycimir herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]], wojewoda krakowski. Na terenie [[Tarnowiec (województwo małopolskie)|Tarnowca]] do [[1331]] r. powstał duży murowany [[zamek]] stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. Do [[1567]] r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko [[Tarnowscy|Tarnowskich]]<ref name=autonazwa1 />. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman [[Jan Amor Tarnowski]]), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W [[1528]] na zamku w Tarnowie przebywał przez pół roku wygnany [[Władcy Węgier|król Węgier]] [[Jan Zápolya]]<ref>[[Zdzisław Spieralski]], Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 124-125.</ref>.
Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w 1309 r. Lokował je na podstawie przywileju uzyskanego 7 marca 1330 r. Spycimir herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]], wojewoda krakowski. Na terenie [[Tarnowiec (województwo małopolskie)|Tarnowca]] do 1331 r. powstał duży murowany [[zamek]] stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. Do 1567 r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko [[Tarnowscy|Tarnowskich]]<ref name=autonazwa1 />. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman [[Jan Amor Tarnowski]]), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W 1528 na zamku w Tarnowie przebywał przez pół roku wygnany [[Władcy Węgier|król Węgier]] [[Jan Zápolya]]<ref>[[Zdzisław Spieralski]], Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 124-125.</ref>.


W [[XVIII wiek|XVIII]] stuleciu, po pierwszym rozbiorze, Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej ([[Królestwo Galicji i Lodomerii]]). Paradoksalnie dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a [[Kraków]] znacznie później stał się na dobre częścią Cesarstwa Austriackiego. W lutym [[1856]] r. Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej (2-torowa linia kolejowa Kraków-[[Dębica]]), co sprzyjało szybszemu rozwojowi miasta. W okresie międzywojennym w pobliskich [[Mościce|Mościcach]] (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny [[Eugeniusz Kwiatkowski]].
W [[XVIII wiek|XVIII]] stuleciu, po pierwszym rozbiorze, Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej ([[Królestwo Galicji i Lodomerii]]). Paradoksalnie dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a [[Kraków]] znacznie później stał się na dobre częścią Cesarstwa Austriackiego. W lutym 1856 r. Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej (2-torowa linia kolejowa Kraków-[[Dębica]]), co sprzyjało szybszemu rozwojowi miasta. W okresie międzywojennym w pobliskich [[Mościce|Mościcach]] (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny [[Eugeniusz Kwiatkowski]].


Tarnów był pierwszym wolnym miastem w Polsce porozbiorowej. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r.<ref>[http://www.tarnow.pl/historia/taka/9.php]</ref>
Tarnów był pierwszym wolnym miastem w Polsce porozbiorowej. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r.<ref>[http://www.tarnow.pl/historia/taka/9.php]</ref>
Linia 126: Linia 126:
</timeline>
</timeline>


Największą populację Tarnów odnotował w [[1996]] r. – wg danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] 122&nbsp;359 mieszkańców<ref>GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 1996</ref>.
Największą populację Tarnów odnotował w 1996 r. – wg danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] 122&nbsp;359 mieszkańców<ref>GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 1996</ref>.


== Architektura ==
== Architektura ==
Linia 146: Linia 146:
* [[Bima]] – pozostałość po [[Stara Synagoga w Tarnowie|starej synagodze]]
* [[Bima]] – pozostałość po [[Stara Synagoga w Tarnowie|starej synagodze]]
* Młyn Szancera
* Młyn Szancera
* [[Mykwa w Tarnowie|Mykwa]] (łaźnia rytualna) w stylu mauretańskim z [[1904]] r. (pl. Więźniów KL Auschwitz - dawniej Bóżnic)
* [[Mykwa w Tarnowie|Mykwa]] (łaźnia rytualna) w stylu mauretańskim z 1904 r. (pl. Więźniów KL Auschwitz - dawniej Bóżnic)
* Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI w.
* Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI w.
* Półbaszta (I poł. XVI w.)
* Półbaszta (I poł. XVI w.)
Linia 341: Linia 341:
=== Kolej ===
=== Kolej ===
[[Plik:Tarnow Station.jpg|thumb|left|[[Tarnów (stacja kolejowa)|Dworzec kolejowy w Tarnowie]]]]
[[Plik:Tarnow Station.jpg|thumb|left|[[Tarnów (stacja kolejowa)|Dworzec kolejowy w Tarnowie]]]]
Początki kolei w Tarnowie sięgają zimy 1856 r., kiedy to ukończono i uruchomiono dwutorowy szlak kolejowy [[Kraków]] - [[Dębica]] w ramach budowanej linii kolejowej [[Kraków]] – [[Lwów]]. Budynek dworca głównego jest obiektem zabytkowym. Powstał na wzór dworca we [[Lwów|Lwowie]] w [[1906]] r. Od grudnia [[2010]] r. w budynku dworca głównego działa jedyna w Polsce galeria sztuki współczesnej usytuowana właśnie w takim miejscu (Biuro Wystaw Artystycznych - Galeria Miejska w Tarnowie).
Początki kolei w Tarnowie sięgają zimy 1856 r., kiedy to ukończono i uruchomiono dwutorowy szlak kolejowy [[Kraków]] - [[Dębica]] w ramach budowanej linii kolejowej [[Kraków]] – [[Lwów]]. Budynek dworca głównego jest obiektem zabytkowym. Powstał na wzór dworca we [[Lwów|Lwowie]] w 1906 r. Od grudnia 2010 r. w budynku dworca głównego działa jedyna w Polsce galeria sztuki współczesnej usytuowana właśnie w takim miejscu (Biuro Wystaw Artystycznych - Galeria Miejska w Tarnowie).


W Tarnowie istnieją dwie stacje, na których zatrzymują się pociągi pasażerskie - [[Tarnów (stacja kolejowa)|Tarnów]] oraz [[Tarnów Mościce]]. Wraz z zatrzymaniem ruchu pasażerskiego na linii kolejowej {{LK-linia|115}} do Szczucina w [[2000]] r., nieczynne stały się [[przystanek osobowy|przystanki]] [[Tarnów Północny]] i [[Tarnów Klikowa]]. Istnieją także dwie stacje towarowe - [[Tarnów Filia]] i stacja towarowa [[Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach|Zakładów Azotowych]] Mościce Azoty.
W Tarnowie istnieją dwie stacje, na których zatrzymują się pociągi pasażerskie - [[Tarnów (stacja kolejowa)|Tarnów]] oraz [[Tarnów Mościce]]. Wraz z zatrzymaniem ruchu pasażerskiego na linii kolejowej {{LK-linia|115}} do Szczucina w 2000 r., nieczynne stały się [[przystanek osobowy|przystanki]] [[Tarnów Północny]] i [[Tarnów Klikowa]]. Istnieją także dwie stacje towarowe - [[Tarnów Filia]] i stacja towarowa [[Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach|Zakładów Azotowych]] Mościce Azoty.


Dworzec główny jest [[stacja węzłowa|stacją węzłową]] – tutaj spotykają się 4 szlaki kolejowe:
Dworzec główny jest [[stacja węzłowa|stacją węzłową]] – tutaj spotykają się 4 szlaki kolejowe:
Linia 354: Linia 354:
[[Plik:100-lecie komunikacji miejskiej w Tarnowie.jpg|thumb|Autobus [[Mercedes-Benz O520|Mercedes Cito]] stylizowany na przedwojenny tramwaj]]
[[Plik:100-lecie komunikacji miejskiej w Tarnowie.jpg|thumb|Autobus [[Mercedes-Benz O520|Mercedes Cito]] stylizowany na przedwojenny tramwaj]]
{{main|Tramwaje w Tarnowie}}
{{main|Tramwaje w Tarnowie}}
W latach [[1911]]-[[1942]] działał w Tarnowie system komunikacji [[tramwaj]]owej. Trasa wiodła od ulicy Burtniczej, poprzez Lwowską, Wałową, Krakowską, aż do dworca kolejowego [[Tarnów (stacja kolejowa)|Tarnów]]. Długość linii wynosiła 2580 m. W [[1927]] roku tramwaj przewiózł ponad 1,2 mln pasażerów<ref>{{cytuj książkę | autor = Zdzisław Simche | tytuł = Tarnów i jego okolica: wydano ku uczczeniu sześćsetnej rocznicy założenia miasta Tarnowa / Zdzisław Simche. | wydawca = Muzeum Okręgowe w Tarnowie | miejsce = Tarnów | rok = 1993 | strony = 225 | isbn = 83-85988-10-6}}</ref>.
W latach 1911-1942 działał w Tarnowie system komunikacji [[tramwaj]]owej. Trasa wiodła od ulicy Burtniczej, poprzez Lwowską, Wałową, Krakowską, aż do dworca kolejowego [[Tarnów (stacja kolejowa)|Tarnów]]. Długość linii wynosiła 2580 m. W 1927 roku tramwaj przewiózł ponad 1,2 mln pasażerów<ref>{{cytuj książkę | autor = Zdzisław Simche | tytuł = Tarnów i jego okolica: wydano ku uczczeniu sześćsetnej rocznicy założenia miasta Tarnowa / Zdzisław Simche. | wydawca = Muzeum Okręgowe w Tarnowie | miejsce = Tarnów | rok = 1993 | strony = 225 | isbn = 83-85988-10-6}}</ref>.


Tramwaje w Tarnowie zlikwidowane zostały przez okupacyjne władze niemieckie w [[1942]] r.
Tramwaje w Tarnowie zlikwidowane zostały przez okupacyjne władze niemieckie w 1942 r.


=== Komunikacja lotnicza ===
=== Komunikacja lotnicza ===
Linia 402: Linia 402:
* [[Muzeum Okręgowe w Tarnowie|Muzeum Okręgowe]] (w zbiorach znajdują się 22 fragmenty ''[[Panorama siedmiogrodzka|Panoramy siedmiogrodzkiej]]'', powstałej pod kierunkiem i z udziałem [[Jan Styka|Jana Styki]])
* [[Muzeum Okręgowe w Tarnowie|Muzeum Okręgowe]] (w zbiorach znajdują się 22 fragmenty ''[[Panorama siedmiogrodzka|Panoramy siedmiogrodzkiej]]'', powstałej pod kierunkiem i z udziałem [[Jan Styka|Jana Styki]])
* Ratusz (oddział Muzeum Okręgowego)
* Ratusz (oddział Muzeum Okręgowego)
* Muzeum Etnograficzne (oddział Muzeum Okręgowego, jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona kulturze Romów: wozy z taborów, stroje, instrumenty, wyroby rzemiosła itp., istniejąca od [[1979]] r.).
* Muzeum Etnograficzne (oddział Muzeum Okręgowego, jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona kulturze Romów: wozy z taborów, stroje, instrumenty, wyroby rzemiosła itp., istniejąca od 1979 r.).


=== Kina ===
=== Kina ===
Linia 623: Linia 623:


[[Kategoria:Miasta na prawach powiatu]]
[[Kategoria:Miasta na prawach powiatu]]
[[Kategoria:Podział administracyjny województwa małopolskiego]]
[[Kategoria:Miasta województwa małopolskiego]]
[[Kategoria:Tarnów| ]]
[[Kategoria:Tarnów| ]]


Wersja z 16:10, 28 lip 2012

Szablon:POL miasto infobox Tarnów (ⓘ – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie małopolskim, leżące nad rzeką Białą i Dunajcem, o wielowiekowej historii sięgającej początkami czasów piastowskich. Wraz z uzyskaniem praw miejskich w 1330 r. stał się ważnym ośrodkiem w regionie.

W obecnych granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 72,4 km² (58. lokata w kraju), którą zamieszkuje 114 635 mieszkańców (35. lokata w kraju). Jest ważnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym województwa małopolskiego. Położony w płd.-wsch. części kraju, przy trasie komunikacyjnej E-40 i linii kolejowej, jest ważnym węzłem w komunikacji drogowej i kolejowej. W latach 1975-1998 Tarnów był stolicą województwa tarnowskiego. W przyjętej przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Tarnów został zaliczony do tzw. ważnych ośrodków regionalnych, czyli grona miast, obok miast wojewódzkich, najważniejszych dla rozwoju kraju w perspektywie najbliższych 20 lat[1].

Jest także ważnym ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym z wyspecjalizowanymi zakładami chemicznymi, maszynowymi, metalowymi, budowlanymi, szklarskimi i spożywczymi. W dzielnicy Mościce znajdują się Zakłady Azotowe, będące jednymi z najważniejszych zakładów tego typu w Polsce. Tarnów jest także ośrodkiem kynologii łowieckiej. W okolicach miasta co dwa lata odbywają się ogólnopolskie Field-Trialsy im. Kazimierza Tarnowskiego.

W części miasta Klikowa działało PGR – Państwowe Stado Ogierów Klikowa. W 1993 r. po przekształceniu jako Stado Ogierów Klikowa[2], a następnie w latach 1994-2003 jako Stado Ogierów Skarbu Państwa Klikowa[3]. W 2003 r. włączone do Stada Ogierów Białka Sp. z o.o.[4][5] jako Zakład: Stado Ogierów Klikowa.

W rankingu Rzeczpospolitej z 2012 roku, Tarnów został uznany za najbardziej innowacyjny samorząd w Polsce [6]. Pod uwagę brano m.in. dostępność do Internetu, unikatowe rozwiązania cyfrowe w biznesie, system wspomagania zarządzania edukacją czy możliwość załatwienia spraw w e-urzędzie.

Toponimia

W źródłach: Tharnow 1105 r., Tarnowo 1229 r., Tarnow 1327 r., Tharnow 1473 r. - na terenie Słowańszczyzny (oraz terenów zajętych przez Słowian: Grecja, Panonia, Niemcy) bardzo popularne i starożytne: (niemieckie Tarnow, greckie Trnovo (pisane po grecku wg Rosponda turnovon), czeski Trnov, słoweńskie, słowackie, serbskie, bośniackie, chorwackie, macedońskie Trnovo/Trnowo (m.in. dzielnica Lublany Trnovo najstarsza część miasta obok Krakova), bułgarskie Tyrnowo, czeskie, chorwackie, serbskie, słowackie Trnava etc., polski m.in Tarnów Opolski i inne Tarnowy. Nazwa topograficzna od prasłowiańskiego tьrnъ = tarn, późniejsze polskie cierń, stąd tarnina (pierwotnie nazwa przynależąca do wielu roślin kolczastych, m.in. głogu, dzikiej róży, jeżyny etc.), a więc określająca teren porośnięty kolczastą roślinnością.[7][8]

Historia

Ruiny zamku na Górze św. Marcina

W IX wieku na Górze św. Marcina w odległości około 2,5 kilometrów od centrum dzisiejszego miasta powstał gród słowiański o powierzchni około 16 ha otoczony umocnieniami w postaci wysokich wałów. Funkcjonował on do początku XI wieku. Pod koniec XI wieku dawny gród i osady przygrodowe nadane zostały przez księżną Judytę, żonę Władysława Hermana, opactwu benedyktyńskiemu w Tyńcu. W jednej z osad przygrodowych benedyktyni założyli wieś Tarnów Mały (dzisiaj Tarnowiec) wzmiankowaną po raz pierwszy w 1124[9].

Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w 1309 r. Lokował je na podstawie przywileju uzyskanego 7 marca 1330 r. Spycimir herbu Leliwa, wojewoda krakowski. Na terenie Tarnowca do 1331 r. powstał duży murowany zamek stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. Do 1567 r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko Tarnowskich[9]. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman Jan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W 1528 na zamku w Tarnowie przebywał przez pół roku wygnany król Węgier Jan Zápolya[10].

W XVIII stuleciu, po pierwszym rozbiorze, Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej (Królestwo Galicji i Lodomerii). Paradoksalnie dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a Kraków znacznie później stał się na dobre częścią Cesarstwa Austriackiego. W lutym 1856 r. Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej (2-torowa linia kolejowa Kraków-Dębica), co sprzyjało szybszemu rozwojowi miasta. W okresie międzywojennym w pobliskich Mościcach (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny Eugeniusz Kwiatkowski.

Tarnów był pierwszym wolnym miastem w Polsce porozbiorowej. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r.[11]

W sierpniu 1920 r. do Tarnowa przybył rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej na czele z Atamanem Symonem Petlurą. Swoją siedzibę rząd miał w hotelu Bristol przy ul. Krakowskiej 9. Dziś na tym budynku można zobaczyć tablicę upamiętniającą to wydarzenie. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Tarnowie mieszkało około 300 Ukraińców. Wydawali oni własne gazety, powoływali za zgodą polskich władz szkoły, działali charytatywnie, założyli także Związek Ukrainek, czy związek kombatantów.

28 sierpnia 1939 r. na dworcu głównym w Tarnowie doszło do zamachu bombowego zorganizowanego przez niemieckich nazistów[12]. W czasie II wojny światowej stąd wyruszył pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Auschwitz w Oświęcimiu. W czasie wojny miasto straciło znaczną część swoich mieszkańców, którą stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego (przed wojną Żydzi stanowili 45% mieszkańców).

18 stycznia 1945 r. Tarnów został zajęty przez wojska radzieckie[13].

W 1975 r. Tarnów, w ramach reformy administracji (powołano 49 województw z 17 wówczas istniejących) został stolicą województwa, by w 1999 r. ponownie stać się miastem powiatowym.

Obecnym prezydentem Tarnowa jest Ryszard Ścigała.

Liczba ludności Tarnowa na przestrzeni ostatnich 5 stuleci

Największą populację Tarnów odnotował w 1996 r. – wg danych GUS 122 359 mieszkańców[14].

Architektura

Widok z tarnowskiej wieży ratuszowej
Widok z tarnowskiej wieży ratuszowej
Tarnowski ratusz nocą
Rynek z katedrą w tle
Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Zachowana bima starej synagogi
Pomnik gen.Józefa Bema przy ul. Wałowej
Plac Kazimierza Wielkiego
Ulica Krakowska i plac Jana III Sobieskiego
Ul. Wałowa - deptak

Zabytki

  • Zabudowa rynku Starego Miasta (zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, kamienice głównie XIX-wieczne, kilka renesansowych)
  • Ratusz (poł. XIV w.)
  • Dom Mikołajowski (1524 r., najstarsza kamienica w Tarnowie)
  • Ruiny zamku Tarnowskich (XIV w.)
  • Bima – pozostałość po starej synagodze
  • Młyn Szancera
  • Mykwa (łaźnia rytualna) w stylu mauretańskim z 1904 r. (pl. Więźniów KL Auschwitz - dawniej Bóżnic)
  • Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI w.
  • Półbaszta (I poł. XVI w.)
  • Baszta "Książęca" (XVI w.)
  • Zespół dawnego Klasztoru Bernardynów
  • Dom Florecki (II poł. XVI w.)
  • Dworki podmiejskie (XVIII - I poł. XIX w.)
  • Cmentarz żydowski – założony w 1583 r.
  • Stary Cmentarz (II poł. XVIII w.)
  • Kapliczka św. Walentego (przełom XVIII/XIX w.)
  • Pałac Sanguszków w Gumniskach
  • Dworzec kolejowy (1855 r., obecny wygląd od 2010 r.)
  • Park Strzelecki (Miejski) (1866 r.)
  • Pałac Ślubów (ok. 1880 r.)
  • Mauzoleum generała Józefa Bema
  • Dom Chemika w dzielnicy Mościce
  • Pałacyk w Parku Strzeleckim

Kościoły zabytkowe

Urbanistyka

Place i skwery

  • pl. Gen. Józefa Bema
  • pl. Bohaterów Getta
  • pl. Drzewny
  • pl. Dworcowy
  • pl. Jana Pawła II
  • pl. Katedralny
  • pl. Kazimierza Wielkiego
  • pl. Tadeusza Kościuszki
  • pl. Stanisława Kubińskiego
  • pl. Franciszka Morawskiego
  • pl. Ofiar Katynia
  • pl. Ofiar Stalinizmu
  • pl. Jerzego Popiełuszki
  • pl. Rybny
  • pl. Henryka Sienkiewicza
  • pl. Jana III Sobieskiego
  • pl. Sprawiedliwości
  • pl. Więźniów KL Auschwitz
  • pl. 5 Pułku Strzelców Konnych
  • skw. Olgierda Kokocińskiego
  • skw. Andrzeja Małkowskiego
  • skw. Sándora Petőfiego
  • skw. Anieli i Józefa Piszów
  • skw. Alicji i Jana Preiss
  • skw. Starej Synagogi
  • skw. Józefa Starkla
  • skw. Unii Europejskiej
  • Zakątek Króla Władysława Łokietka

Zieleń miejska

Parki

  • Park Strzelecki
  • Park Sanguszków
  • Park Piaskówka
  • Park im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
  • Park im. Wincentego Muchy
  • Park na os. Westerplatte
  • Park na os. Legionów Henryka Dąbrowskiego
  • Park w Zbylitowskiej Górze
  • Planty im. Józefa Jakubowskiego
  • Miejski Park Kultury i Wypoczynku na Górze św. Marcina

Inne tereny zielone

  • Kantoria
  • Lasek "Lipie"
  • Las "Soślina"
  • Lasek Chyszowski
  • Rezerwat przyrody Debrza
  • Aleja lipowa wzdłuż ul. Obrońców Lwowa (pomnik przyrody)
  • Krzyskie stawy

Podział administracyjny

Dzielnice Tarnowa

Osiedla w Tarnowie

Miasto dzieli się na 16 osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze Gminy Miasta Tarnowa. W obecnej kadencji działa 13 Rad osiedli[15].
Podział na osiedla (w nawiasach liczba mieszkańców)[16]:

 Zobacz też: Osiedle XXV-lecia PRL (Tarnów).

Aglomeracja tarnowska

Gęsto zaludniony obszar wokół miasta Tarnowa o łącznej liczbie ludności ok 269 000 mieszkańców [17] Wyróżniamy następujące definicje:

Geograficzna Gęsto zabudowany teren wokół miasta Tarnowa o wyraźnie miejsko-podmiejskim charakterze zabudowy. Wyróżnia się ok. 170 tys. trzon o zwartej miejskiej zabudowie na obszarze Tarnowa, Zbylitowskiej Góry, Zgłobic, Koszyc, Rzuchowej, Woli Rzędzińskiej, Wałek, Brzozówki, Ostrowa, Wierzchosławic, Kępy Bogumiłowickiej, Gosławic, Błonia. 2 strefa to strefa przedmieść, zdominowana przez mniej gęstą zabudowę jednorodzinną, na którą składają się pozostałe, silnie zurbanizowane obszary sąsiadujących z Tarnowem gmin, razem z trzonem tworzy obszar zamieszkany przez ok. 269 tys. osób [17] Tę definicję przyjmuje się w KZPK do 2030 roku.

Administracyjna W kwietniu 2009 roku Tarnów i pobliskie gminy porozumiały się co do utworzenia ścisłego związku międzygminego "Aglomeracja Tarnowska" w którego skład miałby wejść Tarnów oraz 12 pobliskich gmin, aglomeracja w granicach liczyć będzie 312 tys. mieszkańców, z czego ok. 160 tys. to ludność miejska. Do zadań aglomeracji należeć będą między innymi wspólne planowanie przestrzenne, tworzenie obszarów inwestycyjnych, wspólna polityka edukacyjna, wspólna gospodarka odpadowo-ściekowa, stworzenie komunikacji aglomeracyjnej (prawdopodobnie na bazie ZKM Tarnów) oraz wprowadzenie tzw. "biletów aglomeracyjnych".

'Historia aglomeracji' W 1998 r. Tarnów wraz z otaczającymi go gminami zawarł tzw. "porozumienie wierzchosławickie", które nazwać można zaczątkiem aglomeracji. Gminy porozumienia prowadzą wspólne przedsięwzięcia i projekty jak np. wspólna gospodarka odpadowa. Należą do niego gminy: miasto Tarnów, Radłów, Wierzchosławice, Wojnicz, Żabno, Ryglice, Pleśna, Lisia Góra oraz gmina wiejska Tarnów. W listopadzie 2006 r., decyzją wojewody małopolskiego (zgodnie z ustawą o gospodarce wodno-ściekowej), została utworzona aglomeracja "Tarnów", w której skład weszły Tarnów, Wojnicz, Żabno, Skrzyszów, Lisia Góra, Wierzchosławice, oraz ościenne miejscowości, będące użytkownikami Tarnowskiej oczyszczalni ścieków[18]. Na mocy uchwały gminy aglomeracji prowadzą wspólną gospodarkę odpadami oraz wodno-ściekową W tym samym czasie zarząd województwa stworzył nowy plan zagospodarowania przestrzennego w którym pojawił się "Tarnowski obszar podmiejski" którego granice mniej więcej pokrywają się z granicami obecnie tworzonej aglomeracji (bez kilku gmin).

Gospodarka

Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A
Zakłady Mechaniczne Tarnów S.A
ul. Nowodąbrowska – Falklandy
Zabytkowy budynek zbiornika wody z 1910
Toroidalny zbiornik wody w pobliżu osiedli mieszkaniowych

Tarnów jest ośrodkiem przemysłowym z dominującym przemysłem chemicznym (Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A., Becker Farby Przemysłowe Sp. z o.o., Summit Packaging Polska Sp. z o.o.), maszynowym (Zakłady Mechaniczne Tarnów, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Mechanicznego Sp. z o.o., Fabryka Silników Elektrycznych "Tamel", Lenze Tarnów Sp. z o.o., Fabryka Maszyn Tarnów - Colchester 600 Group), spożywczym (Zakłady Mięsne "Mięstar" wchodzące w skład Grupy Sokołów, Zakłady Mleczarskie "Mlektar", Zakłady Przemysłu Chłodniczego "Fritar"), materiałów budowlanych (największa w kraju cegielnia: Leier Polska S.A., Bruk-Bet), włókienniczym (Spółdzielnia "Tarnowska Odzież", Tarnospin, Tarkonfex), szklarskim (Huta Szkła Gospodarczego Tarnów wchodząca w skład Grupy Krosno S.A). W mieście istnieją liczne hurtownie, składy materiałów budowlanych, sklepy. W Tarnowie działa Centrum Logistyczne firmy TC Dębica/Goodyear oraz centrum przeładunkowo-magazynowe do obsługi transportu kołowego firmy DHL. Dodatkowo w graniczącej z miastem Brzozówce powstaje centrum dystrybucyjne firmy Lidl, które obsługiwać będzie sklepy w Polsce południowo-wschodniej[19].

Tarnowski Klaster Przemysłowy S.A.

Część klastera jest objęta specjalną strefą ekonomiczną (podstrefa SSE w Krakowie). W skład TKP S.A. wchodzą:

  • Tarnowski Regionalny Park Przemysłowy
  • Park Przemysłowy "Czysta I" i "Czysta II"
  • Park Przemysłowy "Mechaniczne"
  • Zielony Park Przemysłowy "Kryształowy"

Gazownictwo

Tarnów jest ważnym ośrodkiem gazowniczym w południowo-wschodniej Polsce. Rocznie przepływa przez miasto około 6,5 miliarda metrów sześciennych gazu. Stanowi to niemal połowę gazu zużywanego w Polsce. Znajdują się tutaj siedziby trzech państwowych spółek działających w branży gazowniczej:

  • Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie. Swoim zasięgiem obejmuje cztery województwa: małopolskie, podkarpackie. świętokrzyskie oraz lubelskie.
  • Karpacka Spółka Gazownictwa – spółka strategiczna PGNiG. Zajmuje się obsługą techniczną oraz dystrybucją gazu. Obejmuje swoim zasięgiem cztery województwa: małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie oraz lubelskie. W skład KSG wchodzi osiem oddziałów gazowniczych działających na terenie ww. województw.
  • Karpacki Oddział Obrotu Gazem – wchodzi w skład PGNiG. Zajmuje się obsługą handlową klientów PGNiG dotyczącą sprzedaży gazu. W skład KOOG wchodzi osiem gazowni działających na terenie województw: małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego oraz lubelskiego. Gazownia Tarnowska pełni rolę gazowni koordynującej działania pozostałych siedmiu zakładów.

Dodatkowo w Tarnowie funkcjonuje Centrum Księgowo-Informatyczne spółki PGNiG Technologie z siedzibą w Warszawie[20].

Energia elektryczna

W Tarnowie znajduje się oddział spółki Tauron Dystrybucja (operator systemu dystrybucyjnego)[21] oraz rejon obsługi klientów spółki Tauron Obsługa Klienta (sprzedaż energii elektrycznej)[22]. Obydwie struktury obejmują swoim zasięgiem teren dawnego województwa tarnowskiego.

Handel

W mieście funkcjonują 2 galerie handlowe, 2 centra handlowe, 6 domów handlowych, 2 hipermarkety oraz znaczna liczba supermarketów i dyskontów spożywczych.

Galerie handlowe

Galerie działające:

Baza noclegowa

W mieście znajduje się 1 hotel 4-gwiazdkowy, 4 hotele 3-gwiazdkowe[23] oraz 2 domy studenta[24]. Na Górze świętego Marcina znajdują się noclegi (kwatery prywatne) Leliwa.

Organizacje wsparcia biznesowego

Tarnowska Loża Biznesu jest wiodącą Tarnowską organizacją wsparcia biznesowego. Jej celem jest krzewienie postaw przedsiębiorczych i wsparcie (materialne i niematerialne) jej członków.

Transport

Komunikacja miejska

Zajezdnia autobusowa w Mościcach
Dworzec PKS
 Osobny artykuł: Komunikacja Miejska w Tarnowie.

W Tarnowie funkcjonuje 29 linii autobusowych (w tym jedna nocna, kursująca wyłącznie w okresie wakacji), podlegające Zarządowi Komunikacji Miejskiej w Tarnowie. W mieście prawie wszędzie (oprócz ścisłego Starego Miasta) można dojechać autobusem, dzięki dobremu rozmieszczeniu tras.

Tranzyt drogowy

Tarnów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych:

Kolej

Dworzec kolejowy w Tarnowie

Początki kolei w Tarnowie sięgają zimy 1856 r., kiedy to ukończono i uruchomiono dwutorowy szlak kolejowy Kraków - Dębica w ramach budowanej linii kolejowej Kraków – Lwów. Budynek dworca głównego jest obiektem zabytkowym. Powstał na wzór dworca we Lwowie w 1906 r. Od grudnia 2010 r. w budynku dworca głównego działa jedyna w Polsce galeria sztuki współczesnej usytuowana właśnie w takim miejscu (Biuro Wystaw Artystycznych - Galeria Miejska w Tarnowie).

W Tarnowie istnieją dwie stacje, na których zatrzymują się pociągi pasażerskie - Tarnów oraz Tarnów Mościce. Wraz z zatrzymaniem ruchu pasażerskiego na linii kolejowej 115 do Szczucina w 2000 r., nieczynne stały się przystanki Tarnów Północny i Tarnów Klikowa. Istnieją także dwie stacje towarowe - Tarnów Filia i stacja towarowa Zakładów Azotowych Mościce Azoty.

Dworzec główny jest stacją węzłową – tutaj spotykają się 4 szlaki kolejowe:

Tarnowskie tramwaje

Autobus Mercedes Cito stylizowany na przedwojenny tramwaj
 Osobny artykuł: Tramwaje w Tarnowie.

W latach 1911-1942 działał w Tarnowie system komunikacji tramwajowej. Trasa wiodła od ulicy Burtniczej, poprzez Lwowską, Wałową, Krakowską, aż do dworca kolejowego Tarnów. Długość linii wynosiła 2580 m. W 1927 roku tramwaj przewiózł ponad 1,2 mln pasażerów[25].

Tramwaje w Tarnowie zlikwidowane zostały przez okupacyjne władze niemieckie w 1942 r.

Komunikacja lotnicza

W Tarnowie znajduje się lądowisko Aeroklubu Ziemi Tarnowskiej posiadające trawiasty pas startowy o długości ok. 500 m. Ponadto w położonym 38 km na północny wschód Mielcu znajduje się port lotniczy Mielec (Port Lotniczy Tarnów/Tarnobrzeg) wykorzystywany przez miejscowy aeroklub oraz PZL Mielec.

Najbliższymi portami lotniczymi wykonującymi połączenia regularne są: port lotniczy Kraków-Balice i port lotniczy Rzeszów-Jasionka.

Obecnie miasto planuje budowę małego, krajowego portu lotniczego z pasem startowym o wymiarach 1300 m długości i 30 m szerokości, umożliwiającego lądowanie samolotów do 50 osób[26]. Powstanie lotniska na terenie miasta zostało zapisane w Strategii Rozwoju Miasta - Tarnów 2020. Politechnika Rzeszowska przygotowuje studium, mające na celu określenie m.in. przydatności proponowanych lokalizacji oraz formy prawnej inwestycji[27].

Edukacja

W Tarnowie funkcjonują liczne placówki oświatowe, w tym: 30 przedszkoli, 26 szkół podstawowych, 22 gimnazja (w tym 17 w Zespołach Szkół), 26 liceów ogólnokształcących (w tym 22 w Zespołach Szkół), 38 szkół zawodowych (technika, licea profilowane i zasadnicze szkoły zawodowe), zespoły szkół artystycznych: Zespół Szkół Muzycznych (I i II stopnia) oraz Zespół Szkół Plastycznych, 8 szkół wyższych. Ponadto istnieje szereg szkół policealnych, jak również placówki oświatowe innego typu (centra kultury, punkty kursów językowych itp.) Ważna instytucją działająca w Tarnowie jest Otwarte Centrum Egzaminacyjne University of Cambridge Esol Examinations.[28]. Liceum Ogólnokształcące im.Hetmana Jana Tarnowskiego nr 2 w Tarnowie jest jedyną publiczną szkołą w woj.małopolskim z możliwością zdawania matury międzynarodowej.[29]

Szkoły wyższe

Inne

  • Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli – Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Tarnowie
  • Cambridge ESOL Polska - Otwarte Centrum Egzaminacyjne
  • Ośrodek Egzaminujący CELI
 Zobacz też: Kategoria:Oświata w Tarnowie.

Kultura

Plik:Tarnow-strefa-zywiolow-2007.jpg
Tygiel Kultury – Strefa Żywiołów na tarnowskim Rynku
Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Centrum Sztuki Mościce w nocy

Teatry

Co roku w Tarnowie odbywa się Ogólnopolski Festiwal Komedii Teatralnej "TALIA"[30].

Muzea

  • Muzeum Diecezjalne w Tarnowie (najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce)
  • Muzeum Okręgowe (w zbiorach znajdują się 22 fragmenty Panoramy siedmiogrodzkiej, powstałej pod kierunkiem i z udziałem Jana Styki)
  • Ratusz (oddział Muzeum Okręgowego)
  • Muzeum Etnograficzne (oddział Muzeum Okręgowego, jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona kulturze Romów: wozy z taborów, stroje, instrumenty, wyroby rzemiosła itp., istniejąca od 1979 r.).

Kina

Co roku odbywa się w Tarnowie drugi najstarszy w Polsce festiwal filmowy, czyli "Tarnowska Nagroda Filmowa".

  • Kino "Marzenie" 3D (przy ulicy Stanisława Staszica)
  • Kino "Millennium" (2 sale) 3D (przy ulicy Traugutta w Mościcach)

Galerie i stowarzyszenia kulturalne

  • Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Miejska w Tarnowie. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
  • Galeria Sztuki "Hortar"
  • Galeria "Sztyler"
  • Tarnowskie Centrum Kultury. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
  • Centrum Sztuki Mościce. Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego
  • Pałac Młodzieży
  • Tarnowskie Towarzystwo Fotograficzne
  • Związek Polskich Artystów Plastyków Okręg Tarnowski[31]
  • Tarnowskie Towarzystwo Przyjaciół Węgier
  • Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich
  • Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza – oddział w Tarnowie
  • Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne
  • Tarnowska Fundacja Kultury
  • Stowarzyszenie Teatr Nie Teraz
  • Klub Inteligencji Katolickiej
  • Tarnowski Uniwersytet Trzeciego Wieku (TUTW), projekt Fundacji "Kromka Chleba". Funkcjonuje od 2006 roku.
  • Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Małopolskiej Wyższej Szkole Ekonomicznej
  • Oddział Tarnowski Stowarzyszenia Autorów Polskich
  • Małopolskie Forum Współpracy z Polonią
  • Stowarzyszenie Media Polanie

Muzyka

Biblioteki

  • Miejska Biblioteka Publiczna (z filiami)
  • Biblioteka Pedagogiczna
  • Biblioteka Ekologiczna przy Delegaturze Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska

Media

W Tarnowie działa kilka lokalnych pism i oddziały ogólnopolskich i wojewódzkich gazet, działają także stacje radiowe i telewizja miejska. Gazety i pisma:

Radio:

Rozgłośnie lokalne i regionalne posiadające siedzibę bądź redakcję w Tarnowie:

Pozostałe rozgłośnie regionalne informujące o wydarzeniach w Tarnowie:

Rozgłośnie internetowe:

  • Radio Lumen (Tarnów - Mościce) [32]
  • Radio Zrobcie-Hałas.pl
  • RDN Religia
  • Internetowe Radio Tarnów

Telewizja:

Sport

 Osobny artykuł: Sport w Tarnowie.

Tarnów jest ośrodkiem sportu żużlowego (Unia Tarnów, wicemistrzostwo Polski w 1994 r., mistrzostwo Polski w 2004, 2005 r.) a także wspinaczki sportowej. Rozwija się tu również piłka nożna, piłka ręczna, karate kyokushin, judo, boks, muay thai, pływanie, kung-fu, speedrower i inne dyscypliny.

Bezpieczeństwo

Opieka zdrowotna

Do najważniejszych zakładów opieki zdrowotnej w mieście należą:

  • Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza
  • Specjalistyczny Szpital im. Edwarda Szczeklika
  • NZOZ CenterMed
  • Zespół Przychodni Specjalistycznych
  • Mościckie Centrum Medyczne
  • Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA

Ratownictwo medyczne

W 2012 roku w Tarnowie ma powstać skoncentrowana dyspozytornia nr 2 dla wschodniej i południowej części Województwa Małopolskiego. Swoim zasięgiem obejmie 1,3 mln mieszkańców województwa. Dyspozytornia nr 1 funkcjonować będzie w Krakowie[33].

Powiatowa Stacja Pogotowia Ratunkowego w Tarnowie - Aleja Matki Bożej Fatimskiej 2.

Na terenie Miasta oprócz stacji przy Fatimskiej funkcjonują także dwie filie PSPR, pierwsza z nich umiejscowiona jest w Mościcach (zespół Specjalistyczny), druga natomiast w JRG PSP nr 2 w Tarnowie (zespół Specjalistyczny). Pozostałe filie wyjazdowe tarnowskiego pogotowia rozlokowane są w powiecie tarnowskim tj. w Żabnie (zespół Podstawowy), Zakliczynie (zespół Podstawowy), Wojniczu (zespół Podstawowy), Gromniku (zespół Podstawowy), Tuchowie (zespół Specjalistyczny) oraz Szerzynach (zespół Podstawowy). We wrześniu 2011 roku PSPR Tarnów wzbogaciła się o dwie nowe karetki, które zastąpią najbardziej wyeksploatowane pojazdy z obecnego taboru.

Pożarnictwo

W Tarnowie znajduje się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej, w strukturach której funkcjonują dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze:

  • JRG-1 (ul. Klikowska 39)
  • JRG-2 (ul. Błonie 2A)

W Tarnowie działają również dwie jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej:

  • OSP Tarnów - Rzędzin
  • OSP Tarnów - Mościce (nie uczestniczy w akcjach ratowniczo-gaśniczych).

Ratownictwo Chemiczne

W Tarnowie funkcjonuje Ośrodek Regionalny (Jednostka Ratownictwa Chemicznego) Systemu Pomocy w Transporcie Materiałów Niebezpiecznych (SPOT).

Policja

W Tarnowie znajduje się Komenda Miejska Policji, w strukturach której działa sześć komisariatów:

  • Komisariat Policji Tarnów – Centrum
  • Komisariat Policji Tarnów – Zachód
  • Komisariat Policji Tuchów
  • Komisariat Policji Żabno
  • Komisariat Policji Ciężkowice
  • Komisariat Policji Wojnicz

W strukturze Komendy Miejskiej Policji funkcjonuje również jednostka antyterrorystyczna (Nieetatowy Zespół Realizacyjny) oraz Policyjna Izba Dziecka.

Straż Graniczna

W Tarnowie funkcjonuje placówka Karpackiego Oddziału Straży Granicznej.

Wymiar sprawiedliwości

W Tarnowie swoje siedziby mają:

  • Prokuratura Okręgowa
  • Prokuratura Rejonowa
  • Sąd Okręgowy
  • Sąd Rejonowy
  • Samorządowe Kolegium Odwoławcze

System penitencjarny

W Tarnowie funkcjonują dwa zakłady karne:

  • ZK zamknięty, o pełnym systemie ochrony z oddziałem zewnętrznym
  • ZK półotwarty w Tarnowie-Mościcach

W mieście funkcjonuje również, jedyny w Małopolsce, zakład poprawczy.

Polityka i administracja

 Osobny artykuł: okręg wyborczy Tarnów.

Tarnów jest siedzibą wielu instytucji o znaczeniu regionalnym oraz ponadregionalnym. Swoje siedziby mają tutaj m.in. Starostwo Powiatowe, delegatura Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, wydział zamiejscowy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Małopolski Ośrodek Ruchu Drogowego, dyrekcja Zespółu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, oddział Urzędu Dozoru Technicznego, oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, oddział Banku Gospodarstwa Krajowego, oddział Urzędu Statystycznego w Krakowie, biuro Agencji Nieruchomości Rolnych w Rzeszowie, regionalny oddział Krajowej Izby Biegłych Rewidentów, Okręgowa Izba Lekarska oraz Okręgowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna. W mieście znajduje się również delegatura Krajowego Biura Wyborczego.

Miasta partnerskie

Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające w Tarnowie

W Tarnowie działa wiele stowarzyszeń i organizacji pozarządowych:

  • Stowarzyszenie KoLiber, Oddział tarnowski
  • Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych, Oddział Regionalny w Tarnowie
  • Stowarzyszenie Mieszkańców Strusiny
  • Stowarzyszenie Projekt Tarnów

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Świętej Rodziny
 Osobny artykuł: Struktury wyznaniowe w Tarnowie
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Kościół rzymskokatolicki

W mieście funkcjonuje 15 parafii oraz siedziba biskupa oraz władz diecezji tarnowskiej.

Kościół Polskokatolicki

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Tarnowie

Protestantyzm

Buddyzm

Inne

Zobacz też

  1. ↑ http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_przestrzenna/KPZK/Aktualnosci/Documents/KPZK2030.pdf
  2. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych
  3. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych
  4. ↑ Stado Ogierów Klikowa
  5. ↑ Oficjalna witryna Stada Ogierów Białka
  6. ↑ Tarnów najbardziej innowacyjny
  7. ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s.32
  8. ↑ Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 80-81
  9. ↑ a b Encyklopedia Tarnowa, hasło: Historia, Tarnów, 2010, s. 156.
  10. ↑ Zdzisław Spieralski, Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 124-125.
  11. ↑ [1]
  12. ↑ Dzieje Tarnowa / Historia miasta / Urząd Miasta Tarnowa / Miasto / TARNÓW - Polski Biegun Ciepła
  13. ↑ ВОВ-60 - Сводки
  14. ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 1996
  15. ↑ http://www.tarnow.pl/index.php/pol/content/download/73825/317116/file/Raport_o_stanie_miasta_2010.pdf] Raport o stanie miasta 2010 - stan na 31.12.2010, str. 17
  16. ↑ http://www.tarnow.pl/index.php/pol/content/download/73825/317116/file/Raport_o_stanie_miasta_2010.pdf] Raport o stanie miasta 2010 - stan na 31.12.2010, str. 13
  17. ↑ a b http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Projects/ESPON2006Projects/StudiesScientificSupportProjects/UrbanFunctions/fr-1.4.3_April2007-final.pdf
  18. ↑ "Wrota Małopolski – dziennik uchwał"
  19. ↑ Lidl inwestuje. Będzie 220 nowych miejsc pracy / Aktualności tarnowskie / Miasto / TARNÓW - Polski Biegun Ciepła
  20. ↑ http://www.intermaks.pl/index.html?grp=2&info=28127&lang=pl&strona=0
  21. ↑ Kontakt
  22. ↑ Strona główna - TAURON Polska Energia
  23. ↑ Hotel "Tarnovia", Hotel "Cristal Park", Pensjonat/Restauracja "Willa Krzyska", Camping 202 "Pod jabłoniami"
  24. ↑ Dom Studenta "Karabela", Hotel Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
  25. ↑ Zdzisław Simche: Tarnów i jego okolica: wydano ku uczczeniu sześćsetnej rocznicy założenia miasta Tarnowa / Zdzisław Simche.. Tarnów: Muzeum Okręgowe w Tarnowie, 1993, s. 225. ISBN 83-85988-10-6.
  26. ↑ Radio RDN - Informacje Tarnów
  27. ↑ Tarnów, oficjalna strona miasta - Aktualności
  28. ↑ Informacje nt. ilości szkół zaczerpnięte ze stron http://edunet.tarnow.pl/pl
  29. ↑ Witamy na stronach klasy pre-IB
  30. ↑ Informacja ze strony e-teatr.pl
  31. ↑ Okręgi i oddziały ZPAP
  32. ↑ Radio Lumen
  33. ↑ http://www.wrotamalopolski.pl/NR/rdonlyres/8DD3FD93-3B3A-4802-B09A-9AC38CA4C819/792919/RVza1a.pdf

Linki zewnętrzne

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Wiadomości w Wikinews


Województwo małopolskie
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Inne zagadnienia

Miasta województwa małopolskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa małopolskiego

Powiat tarnowski (1920–1975) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Wiejskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarnów&oldid=32187628”