Cesarstwo Niemieckie

Cesarstwo Niemieckie
Rzesza Niemiecka
Deutsches Reich
	1871-1918
Flaga	Godło
	Dewiza: Gott mit uns ; (Bóg z nami)
	Hymn: Oficjalnie Druga Rzesza nie posiadała hymnu państwowego. Gdy wymagał tego protokół grano pieśni: Heil dir im Siegerkranz, „Die Wacht Am Rhein” lub hymn pruski
Język urzędowy	niemiecki
Stolica	Berlin
Ustrój polityczny	Monarchia konstytucyjna
Typ państwa	Cesarstwo
Głowa państwa	Cesarz niemiecki i Król Prus (ostatni) Wilhelm II Hohenzollern
następca tronu	książę Wilhelm von Hohenzollern
Szef rządu	kanclerz II Rzeszy (ostatni) książę Maksymilian Badeński
Powierzchnia ; • całkowita	; 540 858 km²
Liczba ludności (1910); • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 64 925 993; 120,0 osób/km²
Waluta	1 Marka – 100 fenigów
Proklamacja	18 stycznia 1871
Strefa czasowa	UTC +1
	Multimedia w Wikimedia Commons

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 28 kwi 2018, była oparta na tej wersji.

Cesarstwo Niemieckie, Rzesza Niemiecka (niem. Deutsches Kaiserreich, Deutsches Reich) – niemieckie państwo narodowe założone w 1871 przez Ottona von Bismarcka. Po upadku określane także jako Druga Rzesza (Zweites Reich)^[a].

Cesarstwo Niemieckie było monarchią konstytucyjną i państwem federalnym, złożonym z państw wchodzących w skład Rzeszy będących monarchiami i wolnymi miastami.

Godność cesarską sprawował urzędowo (łac. ex officio) władca największego państwa, Królestwa Prus, a jego oficjalny tytuł brzmiał „Cesarz niemiecki”, co miało oznaczać, że jedynie przewodniczył Rzeszy, gdyż był „pierwszy wśród równych” („primus inter pares”) wobec innych władców niemieckich. Tytuł „Cesarz Niemców” odrzucono, ponieważ sugerował, że cesarz panuje z woli narodu, a nie dzięki łasce bożej (dei gratia). Taką neutralną tytulaturę przyjęto także i z tego powodu aby nie zadrażniać stosunków z Austro-Węgrami, które choć zostały pokonane przez Prusy, to jednak cesarz Franciszek Józef nadal cieszył się autorytetem i poparciem wśród niektórych władców niemieckich, zmuszonych do posłuszeństwa wobec Prus. Obawiano się również pobudzenia nastrojów demokratycznych i rewolucyjnych wśród społeczeństwa.

Konstytucja Cesarstwa była napisana tak, że do końca jego istnienia prawnicy spierali się czy uznać Niemcy bardziej za państwo związkowe (Bundesstaat) czy też za związek państw (Staatenbund). Nie przeszkadzało to jednak Prusom w ścisłej kontroli niemieckiego życia wewnętrznego i polityki zewnętrznej, ponieważ o wszystkich najważniejszych sprawach decydował w istocie kanclerz powoływany przez cesarza, a stosunki z poszczególnymi królami i książętami regulowane były poprzez nieformalne związki partnerstwa i zależności.

Okresy historyczne

1871–1890 cesarstwo Hohenzollernów – okres bismarckowski
1891–1918 cesarstwo Hohenzollernów – epoka wilhelmińska i I wojna światowa

Cesarze niemieccy

Wilhelm I Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1871–1888)
Fryderyk III Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1888)
Wilhelm II Hohenzollern, król Prus i cesarz niemiecki (1888–1918)

Kanclerze Rzeszy

Otto von Bismarck – od 21 marca 1871 do 20 marca 1890
Leo von Caprivi – od 20 marca 1890 do 26 października 1894
Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst – od 29 października 1894 do 17 października 1900
Bernhard von Bülow – od 17 października 1900 do 14 lipca 1909
Theobald von Bethmann-Hollweg – od 14 lipca 1909 do 13 lipca 1917
Georg Michaelis – od 14 lipca do 1 listopada 1917
Georg von Hertling – od 1 listopada 1917 do 30 września 1918
Maximilian von Baden – od 3 października do 9 listopada 1918
Friedrich Ebert – od 9 do 11 listopada 1918

Podziały polityczne

Ówczesna opinia publiczna ze względu na różnice religijne i gospodarcze dzieliła się na pięć głównych nurtów: konserwatystów protestanckich, konserwatystów katolickich, prawicę liberalną, lewicę liberalną i lewicę. Obok reprezentantów tych nurtów w Reichstagu zasiadali reprezentanci mniejszości narodowych (m.in. Polacy)^[1].

Kraje Rzeszy

Kraj	Stolica	Obszar w km² 1910 r.	Ludność 1910 r.
Królestwa (Königreiche):
Prusy (Preußen)	Berlin	348 780	40 165 219
Bawaria (Bayern)	Monachium	75 870	6 887 291
Saksonia (Sachsen)	Drezno	14 993	4 806 661
Wirtembergia (Württemberg)	Stuttgart	19 507	2 437 574
Wielkie Księstwa (Großherzogtümer):
Badenia (Baden)	Karlsruhe	15 070	2 142 833
Hesja (Hessen)	Darmstadt	7688	1 282 051
Meklemburgia-Schwerin (Mecklenburg-Schwerin)	Schwerin	13 127	639 958
Meklemburgia-Strelitz (Mecklenburg-Strelitz)	Neustrelitz	2929	106 442
Oldenburg	Oldenburg	6429	483 042
Saksonia-Weimar-Eisenach (Sachsen-Weimar-Eisenach)	Weimar	3610	417 149
Księstwa (Herzogtümer):
Anhalt	Dessau	2299	331 128
Brunszwik (Braunschweig)	Brunszwik	3672	494 339
Saksonia-Altenburg (Sachsen-Altenburg)	Altenburg	1324	216 128
Saksonia-Koburg-Gotha (Sachsen-Coburg und Gotha)	Koburg	1977	257 177
Saksonia-Meiningen (Sachsen-Meiningen)	Meiningen	2468	278 762
Księstwa (Fürstentümer):
Lippe	Detmold	1215	150 937
Księstwo Reuss (linii młodszej) (Reuss-Gera)	Gera	827	152 752
Księstwo Reuss (linii starszej) (Reuss-Greiz)	Greiz	316	72 769
Schaumburg-Lippe	Bückeburg	340	46 652
Schwarzburg-Rudolstadt	Rudolstadt	941	100 702
Schwarzburg-Sondershausen	Sondershausen	862	89 917
Waldeck-Pyrmont	Arolsen	1121	61 707
Wolne Miasta Hanzeatyckie (Freie und Hansestädte):
Brema (Bremen)	Brema	256	299 526
Hamburg	Hamburg	414	1 014 664
Lubeka (Lübeck)	Lubeka	298	116 599
Terytoria Rzeszy (Reichsländer):
Alzacja-Lotaryngia (Elsass-Lothringen)	Strasburg	14 522	1 874 014
Ogółem
Rzesza Niemiecka	Berlin	540 858	64 925 993

Do 1876 roku krajem Rzeszy było Księstwo Saksonii-Lauenburga.

Demografia

Zmiany demograficzne w Cesarstwie Niemieckim w latach 1871–1910:

1871 – 41 058 792
1890 – 49 428 470 8 369 678
1900 – 56 367 187 6 938 717
1910 – 64 925 993 8 558 806

Podział ludności Cesarstwa Niemieckiego na podstawie języków w 1900 roku^[2].
Język	Populacja	udział procentowy
Niemiecki	51 883 131	92,05%
Polski	3 086 489	5,48%
Francuski	211 679	0,38%
Duński	141 061	0,25%
Inne	1 044 827	1,84%^[b]
Łącznie	56 367 187	100%

Miasta

Osobny artykuł: Miasta Cesarstwa Niemieckiego.

Populacja największych miast Cesarstwa w 1900 roku oraz ich współczesna przynależność państwowa.

	Miasto	Populacja	Kraj	Źródło
1.	Berlin	1 888 848	Prusy	^[3]
2.	Hamburg	768 349	Hamburg	^[4]
3.	Monachium	499 932	Królestwo Bawarii	^[5]
4.	Lipsk	456 124	Saksonia	^[6]
5.	Wrocław	422 709	Prusy	^[7]
6.	Drezno	396 146	Saksonia	^[8]
7.	Kolonia	372 529	Prusy	^[9]
8.	Frankfurt nad Menem	288 989	Prusy	^[10]
9.	Norymberga	261 081	Królestwo Bawarii	^[11]
10.	Hanower	235 649	Prusy	^[12]
11.	Magdeburg	229 667	Prusy	^[13]
12.	Düsseldorf	213 711	Prusy	^[14]
13.	Szczecin	210 702	Prusy	^[15]
14.	Chemnitz	206 913	Saksonia	^[16]
15.	Królewiec	189 483	Prusy	^[17]
16.	Charlottenburg	189 305	Prusy	^[3]
17.	Stuttgart	176 699	Wirtembergia	^[18]
18.	Altona	161 501	Prusy	^[19]
19.	Brema	161 184	Brema
20.	Elberfeld	156 966	Prusy	^[20]

Państwa zależne

Lp.	Państwo	Początek zależności	Koniec zależności	Komentarz
1.	Protektoraty niemieckie (Schutzgebiete)	1885	faktycznie – 1914/1918 oficjalnie – 1919	protektoraty niemieckie
2.	Królestwo Polskie	1916	1918

Uwagi

↑ Użycie wyrazu Rzesza (Reich) w nazwie nawiązywało do istniejącego w latach 962–1806 Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Heiliges Römisches Reich, potocznie: Altes Reich – Stara Rzesza lub Erstes Reich – Pierwsza Rzesza), zwanego też od 1441 Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation). Do tej samej tradycji nawiązywało powstałe wcześniej (1804) Cesarstwo Austrii.
↑ W tym język kaszubski, którym porozumiewało się 100 213 osób, i język mazurski, którym mówiło 142 049 osób.

Przypisy

↑ Rozbicie niemieckiej opinii politycznej. W: Jerzy Krasuski: Historia Rzeszy Niemieckiej 1871-1945. Poznań: WP, 1985, s. 62–69. ISBN 83-210-0431-8.
↑ Fremdsprachen
↑ ^a ^b Stadt Berlin. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2015-07-20].
↑ Land Hamburg.
↑ München Stadt.
↑ Leipzig.
↑ Sch Breslau.
↑ Dresden.
↑ Rhp Koeln.
↑ Frankfurt Main.
↑ Bay Nürnberg.
↑ Hannover.
↑ Magdeburg Kreis.
↑ Düsseldorf.
↑ Stettin.
↑ Chemnitz.
↑ Königsberg.
↑ Stuttgart.
↑ Altona.
↑ Wuppertal.

Zobacz też

Armia Cesarstwa Niemieckiego

Literatura

Tomasz Paluszyński, Historia Niemiec i państw niemieckich. Zarys dziejów politycznych, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Języków Obcych w Poznaniu, wyd. II popr. i uzupełn., Poznań 2006, s. 386.

Linki zewnętrzne

[1] Użycie wyrazu Rzesza (Reich) w nazwie nawiązywało do istniejącego w latach 962–1806 Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Heiliges Römisches Reich, potocznie: Altes Reich – Stara Rzesza lub Erstes Reich – Pierwsza Rzesza), zwanego też od 1441 Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego (Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation). Do tej samej tradycji nawiązywało powstałe wcześniej (1804) Cesarstwo Austrii.

[4] W tym język kaszubski, którym porozumiewało się 100 213 osób, i język mazurski, którym mówiło 142 049 osób.

[2] Rozbicie niemieckiej opinii politycznej. W: Jerzy Krasuski: Historia Rzeszy Niemieckiej 1871-1945. Poznań: WP, 1985, s. 62–69. ISBN 83-210-0431-8.

[3] Fremdsprachen

[vgb-5] Stadt Berlin. Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2015-07-20].

[6] Land Hamburg.

[7] München Stadt.

[8] Leipzig.

[9] Sch Breslau.

[10] Dresden.

[11] Rhp Koeln.

[12] Frankfurt Main.

[13] Bay Nürnberg.

[14] Hannover.

[15] Magdeburg Kreis.

[16] Düsseldorf.

[17] Stettin.

[18] Chemnitz.

[19] Königsberg.

[20] Stuttgart.

[21] Altona.

[22] Wuppertal.

[a]

[1]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Królestwa	Prusy Bawaria Saksonia Wirtembergia
Wielkie Księstwa	Badenia Hesja Meklemburgia-Schwerin Meklemburgia-Strelitz Oldenburg Saksonia-Weimar-Eisenach
Księstwa	Anhalt Brunszwik Saksonia-Altenburg Saksonia-Coburg-Gotha Saksonia-Lauenburg (do 1876) Saksonia-Meiningen Lippe Reuss-Gera Reuss-Greiz Schaumburg-Lippe Schwarzburg-Rudolstadt Schwarzburg-Sondershausen Waldeck-Pyrmont
Wolne Miasta	Brema Hamburg Lubeka
inne	Alzacja-Lotaryngia Niemieckie protektoraty (Schutzgebiete)