16 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (1939)

16 dywizjon artylerii ciężkiej
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1938
Rozformowanie	1939
	Tradycje
Rodowód	8 pułk artylerii ciężkiej
	Dowódcy
Pierwszy	ppłk Stanisław Ostapowicz
	Działania zbrojne
	kampania wrześniowa; bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939); bitwa pod Mełnem (1–3 IX 1939); bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
	Organizacja
Dyslokacja	Grudziądz
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	16 Dywizja Piechoty

16 dywizjon artylerii ciężkiej (16 dac) – pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego.

Dywizjon został sformowany na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych L.5541/Org.tj.38 z 2 grudnia 1938 roku poprzez wydzielenie baterii armat 105 mm i baterii haubic 155 mm ze składu 8 pułku artylerii ciężkiej z Torunia i przeniesienie do koszar przy placu ćwiczeń w Grupie^[1]. Dywizjon osiągnął zdolność bojową w maju 1939 roku. Był organiczną jednostką artylerii 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty. W marcu 1939 stacjonował w Grudziądzu^[2]

16 dac w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

16 dywizjon artylerii ciężkiej po zmobilizowaniu w Grupie przez 16 pułk artylerii lekkiej w dniach 24-26 sierpnia w ramach mobilizacji alarmowej w grupie żółtej, w następnych dniach wykonał marsz zajmując 30 sierpnia rejon na południe od Gruty z zadaniem wsparcia odcinka „Gruta”. Dywizjon składał się z dwóch baterii po trzy działony. Pierwsza bateria była uzbrojona w trzy 105 mm armaty wz. 1913, natomiast druga bateria w trzy 155 mm haubice wz. 1917^[3].

Działania bojowe

W kampanii wrześniowej walczył w składzie macierzystej dywizji (Armia „Pomorze”).

Oddział Zbierania Nadwyżek 16 dac

Sformowany z nadwyżek żołnierzy rezerwy, koni i sprzętu taborowego i pozostałego wyposażenia pozostałych po zmobilizowaniu rzutu bojowego 16 dac. Oddział składał się z 4 oficerów rezerwy, ok. 160 podoficerów i szeregowych rezerwy, 39 koni i 11 wozów z poboru w złym stanie. Dowódcą oddziału mianowano ppor. rez. Feliksa Gaworzewskiego. Nocą 26/27 sierpnia 1939 roku OZN 16 dac załadowano na transport kolejowy wraz ze sprzętem kwaterunkowym, oddział został przewieziony do Skierniewic, gdzie po wyładowaniu kwaterował w pobliskiej wsi. Nocą 3/4 września na rozkaz przełożonych pomaszerował marszem pieszym do Warszawy wraz z OZN 16 pal docierając na miejsce nocą 7/8 września. Z Warszawy poprzez Siedlce oddział nadwyżek dotarł 13 września do Brześcia nad Bugiem. Z uwagi na brak broni w nadwyżkach dywizjonu, nie wszedł on w skład garnizonu brzeskiego, został skierowany do Kobrynia, a dalej przez Ratno do Kowla. 20 września w okolicach Kowla ustalono, że zgrupowanie WP w Kowlu zostało zdemobilizowane, a w mieście są oddziały sowieckie zawrócono do Ratna, a następnie do Małoryty. W Małorycie oddział wszedł w skład Zgrupowania „Brzoza” pod dowództwem płk. Brzozy-Brzeziny. Dozbrojenie nastąpiło podczas marszu, bronią porzuconą. OZN 16 dac skapitulował 6 października wraz z SGO „Polesie” w Woli Gułowskiej^[4].

Organizacja i obsada personalna w 1939

Obsada personalna w marcu 1939^[2]^[a]

dowódca – ppłk Stanisław Jerzy Ostapowicz
zastepca dowódcy i oficer zwiadowczy – mjr Kazimierz Julian Klimko
adiutant – kpt. Józef Franciszek Skaza
dowódca plutonu łączności – kpt. Wiktor Kołowrocki
dowódca 1 baterii – por. Teodor Włodzimierz Opolski
dowódca 2 baterii – kpt. Lech Piotr Buderawski
dowódca plutonu – por. Wacław Wierzchowski


Organizacja i obsada personalna 1 września 1939
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
dowództwo
dowódca dywizjonu	ppłk Stanisław Jerzy Ostapowicz	niemiecka niewola^[6]
adiutant	kpt. Józef Franciszek Skaza^[7]	niemiecka niewola^[7]
oficer zwiadowczy	kpt. Wiktor Kołowrocki	niemiecka niewola^[6]
oficer obserwacyjny	NN
oficer łączności i dowódca plutonu łączności	por. Wacław Wierzchowski	niemiecka niewola^[8]
oficer łącznikowy	NN
płatnik	ppor. rez. Telesfor Dębski	niemiecka niewola^[6]
oficer żywnościowy	por. rez. mgr Edmund Zagrodzki^[9]	niemiecka niewola^[9]
lekarz	por. lek. dr Dobrosław Julian Wyrwicki^[10]	18 IX 1939 ranny, niemiecka niewola^[10]
lekarz weterynarii	por. lek. wet. rez. Ludwik Makowski^[11]	niemiecka niewola
1 bateria
dowódca baterii	por. Teodor Włodzimierz Opolski^[12]	niemiecka niewola^[12]
oficer zwiadowczy	por. rez. Eugeniusz Ludwik Grochowski
oficer ogniowy	por. Władysław Jaworowski
dowódca I plutonu	ppor. Mieczysław Karol Rosół
dowódca II plutonu	ogn. Augustyn Tarchała
2 bateria
dowódca baterii	kpt. Lech Piotr Buderawski	18 IX 1939 ranny, niemiecka niewola
oficer zwiadowczy	ppor. rez. inż. Zdzisław Maria Alfons Orpiszewski^[13]	†30 X 1940 KL Auschwitz^[6]
oficer ogniowy	por. Franciszek Dwer	niemiecka niewola^[6]
dowódca I plutonu	ogn. pchor. Władysław Białousz
dowódca II plutonu	plut. pchor. rez. Włodzimierz Horbaczewski
	plut. pchor. Zygmunt Borna^[b]	†18 IX 1939 Załusków^[6]
kolumna amunicyjna
dowódca kolumny	por. rez. Czesław Janowski

Osobny artykuł: Struktura dywizjonu artylerii ciężkiej we wrześniu 1939.

Uwagi

↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[5].
↑ „Podchorąży używany na funkcji oficerskiej”^[3].

Przypisy

↑ Korbal 2021 ↓, s. 59-65.
↑ ^a ^b Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 756.
↑ ^a ^b Buderawski 1945 ↓, s. 137.
↑ Wesołowski (red.) i 4/2015 ↓, s. 511-512.
↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-06-14].
↑ ^a ^b Józef Skaza. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.9034 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].
↑ Wacław Wierzchowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15805 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-13].
↑ ^a ^b Edmund Zagrodzki. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15945 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].
↑ ^a ^b Dobrosław Wyrwicki. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.2243 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].
↑ Ludwik Makowski: Relacja. [w:] B.I.32g [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1945-11-12. [dostęp 2024-06-14].
↑ ^a ^b Teodor Włodzimierz Opolski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.3623 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].
↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 316.

Bibliografia

Lech Piotr Buderawski: Sprawozdanie z Kampanii wrześniowej r. 1939. [w:] B.I.32g [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1945-11-23. [dostęp 2024-06-14].
Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
Jędrzej Korbal: Armata 105 mm wz.13 i wz.29. Wielki Leksykon Uzbrojenia wydanie specjalne tom 5/2021. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2021. ISBN 978-83-8164-501-0.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Andrzej Wesołowski (red.): SGO „Polesie” w dokumentach i wspomnieniach cz. 4 Dywizja „Brzoza”. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, 2015. ISBN 978-83-64475-25-2.

[6] Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[5].

[15] „Podchorąży używany na funkcji oficerskiej”^[3].

[CITEREFKorbal202159-65-1] Korbal 2021 ↓, s. 59-65.

[CITEREFRybkaStepan2006756-2] Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 756.

[CITEREFBuderawski1945137-3] Buderawski 1945 ↓, s. 137.

[CITEREFWesołowski_(red.)4/2015511-512-4] Wesołowski (red.) i 4/2015 ↓, s. 511-512.

[CITEREFRybkaStepan2006VI-5] Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.

[Straty-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-06-14].

[Skaza-8] Józef Skaza. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.9034 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].

[9] Wacław Wierzchowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15805 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-13].

[Zagrodzki-10] Edmund Zagrodzki. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15945 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].

[Wyrwicki-11] Dobrosław Wyrwicki. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.2243 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].

[12] Ludwik Makowski: Relacja. [w:] B.I.32g [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1945-11-12. [dostęp 2024-06-14].

[Opolski-13] Teodor Włodzimierz Opolski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.3623 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-14].

[CITEREFRybkaStepan2021316-14] Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 316.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[b]

[5]