30 Pułk Artylerii Lekkiej

30 Pułk Artylerii Lekkiej
Odznaka 30 pal
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	4 października
Nadanie sztandaru	1938
Rodowód	5 pułk artylerii polowej
Dowódcy
Pierwszy	płk Ludwik Jurkiewicz
Organizacja
Dyslokacja	Brześć
Rodzaj wojsk	Artyleria
Podległość	30 Poleska Dywizja Piechoty
Odznaczenia

30 Poleski Pułk Artylerii Lekkiej (30 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie macierzystej 30 Polskiej Dywizji Piechoty (Armia „Łódź”).

W okresie pokoju

Pułk sformowany został w 1921, w składzie 30 Dywizji Piechoty z rozwinięcia dywizjonu 5 pułku artylerii polowej powstałego w 1918 i walczącego w latach 1918–1920 w składzie 5 Syberyjskiej Dywizji Piechoty.

Od 1921 pułk stacjonował w Białej Podlaskiej. W grudniu 1922 roku został przedyslokowany do Włodawy. W 1934 pułk został przedyslokowany do Berezy Kartuskiej, a następnie w 1936 do Brześcia nad Bugiem (do Twierdzy). W 1938 II/30 pal został wydzielony i pod dowództwem mjr. Aleksandra Makowitza przedyslokowany do Pińska. W marcu 1939, dywizjon został przewieziony transportem kolejowym w rejon Piotrkowa.

Działania bojowe

Mobilizacja

Pułk został zmobilizowany w marcu 1939 roku w składzie dwóch dywizjonów armat 75 mm i jednego dywizjonu haubic 100 mm. Pod koniec marca odjechał transportami kolejowymi w obszar operacyjny Armii „Łódź”, do dyspozycji ówczesnego inspektora armii gen. dyw. Juliusza Rómmla. Przez następne miesiące pozostawał na tym obszarze rozbudowując pozycje obronne i przygotowywał dywizjony do działań obronnych.

Walki pułku

Zgodnie z planem walki, 1 września 1939 roku pułk przyjął następujące ugrupowanie:

• III dywizjon wspierał 82 Syberyjski Pułk Piechoty na odcinku Kochlew – Bobrowniki
• II dywizjon wszedł w ugrupowanie 84 Pułku Strzelców Poleskich od Bobrownik do mostu kolejowego w Działoszynie
• I dywizjon zajął wysunięte SO z zadaniem osłony pozycji przedniej bronionej przez 83 Pułk Strzelców Poleskich na południe do rejonu Parzymiechy.

Wysunięty nad granicę I/30 pal spędził pierwszy dzień wojny na swoich stanowiskach bez nacisku ze strony nieprzyjaciela. Około 22:00 został wycofany i przeszedł do dyspozycji dowódcy artylerii dywizji. Pozostałe dywizjony pozostały na swoich SO.

2 września ciężka artyleria niemiecka rozpoczęła zwalczać artylerię dywizji. Około 16:00 na pozycje 82 pp i 84 pp uderzyły niemieckie 19. i 18 Dywizja Piechoty. 19 Dywizja Piechoty dostała się pod ześrodkowany ogień II/30 pal i 30 dac i poniosła duże straty. O 21:45 dowódca armii nakazał oderwanie się od nieprzyjaciela i wycofanie wojsk na zasadniczą pozycję obronną. Odwrót osłaniał batalion 83 pp wsparty baterią z I/30 pal. Pozostałe bataliony 83 pp, I dal i 30 dac wykonywał marsz nocny celem obsadzenia zachodniego odcinka pozycji głównej. Niemcy nie rozpoznali wycofania się dywizji i od świtu XI Korpus Armijny wykonał przygotowanie ogniowe natarcia i uderzył w całym pasie stanowisk obronnych, opuszczonych przez 30 Dywizję.

3 września artyleria obsadziła zasadnicze stanowiska ogniowe. Niemcy nawiązali styczność ogniową dopiero rano 4 września. Ok. 11:00 nieprzyjaciel podszedł do Widawki i rozpoczął rozpoznawanie. Około 15:00 ze Szczercowa wyszła kolumna nieprzyjaciela w sile około pułku piechoty. Pod Magdalenowem dostała się pod ześrodkowany ogień I/30 pal, 30 dac i II/4 pac oraz broni maszynowej I/83 pp. Kolumna niemiecka poniosła ciężkie straty i wycofała się na zachód. Około 19:00 Niemcy wznowili natarcie na odcinku południowym i znów zostali odparci.

Rano 5 września rozpoczął się pojedynek artyleryjski. Wkrótce ruszyło natarcie niemieckiej piechoty wsparte czołgami i artylerią. 83 pp odparł natarcie. Zestrzelono dwa samoloty i zniszczono kilka czołgów. Po południu Niemcy ponowili natarcie na szerszym froncie po potężnym przygotowaniu artyleryjskim i lotniczym. Zarysowały się dwa włamania w obronie 30 DP. Wsparte ogniem 30 pal kontrataki trzech batalionów piechoty odniosły sukces. Niemcy ponieśli duże straty, a pozycja obronna 30 DP znajdowała się polskich rękach.

Odwrót
Na rozkaz dowódcy armii, 6 września krótko po północy, dywizja rozpoczęła 35 km odwrót do rejonu Dłutowa. Pułk maszerował bez kontaktu z nieprzyjacielem do późnych godzin popołudniowych. Zajęto stanowiska w rejonie lasu dłutowskiego. Dalsze wycofanie się oddziałów na linię Poddębina – Żeromin, odległą o około 12 km, odbyło się w nocy.

W godzinach porannych 7 września zajęto nowe stanowiska. Dywizjony pozostawały przy pułkach piechoty. Po południu Niemcy rozpoczęli działalność rozpoznawczą. Patrole niemieckie przenikały w rejon stanowisk artylerii. Gen. Thommee nakazał 30 DP nocnym marszem osiągnąć lasy na północ od Brzezin. Formowanie kolumn utrudniał brak map i pomieszanie taborów. Nad ranem do Brzezin zbliżały się dopiero elementy czołowe dywizji.

Rano 8 września dywizja kontynuowała marsz przez Brzeziny i stopniowo przyjmowała nakazane ugrupowanie obronne. Dopiero po południu przybył 84 pp z III/30 pal i obsadził rejon folwarku halinów. Po południu podeszły pod Brzeziny zmotoryzowane oddziały niemieckie, a ich artyleria otworzyła ogień na zachodnią część lasu. W następstwie wycofania się 36 pp z lasu na wschód od m. Skoszewy, dywizja otrzymała rozkaz odwrotu do lasów w rejonie Przyłęku, gdzie miała pozostać do południa 9 września i następnie maszerować do lasów skierniewickich.

Nocne odejście dywizji cechował chaos i niezdecydowanie. Kłębiły się tabory wojska i wozy ludności cywilnej. Nawet zwarte do tej pory pododdziały gubiły się. Do lasu Przyłęk dotarły dwa dywizjony artylerii. III/30 pal był na drodze do Chlebowa, nie mogąc odnaleźć swojej dywizji. Nakazano dalszy marsz w kierunku na Suliszew. Niestety, drogi odwrotu były już w rękach Niemców. Podjęto decyzje o przebijaniu się. 82 pp z I/30 pal uderzył na Rudki, a 83 pp z II dywizjonem na Modłę. Natarcie 82 pp na północnym skrzydle uzyskało powodzenie. Z powodu braku kabla, baterie I dywizjonu, wspierały piechotę z otwartych stanowisk. Zgrupowanie uderzeniowe odbiło Słupię, odrzucając Niemców w kierunku na Modłę i Przybyszyce. 83 pp z II/30 pal rozpoczął natarcie z opóźnieniem. W boju spotkaniowym starł się z kolumną niemiecką wychodzącą z Mikulina. Natarcie wsparł 84 pp. Około 13:30 gen. Cehak nakazał oderwać się od nieprzyjaciela i przejść do odwrotu. Bez większych trudności wyszedł z walki 82 pp i część pododdziałów 84 pp. Pozostałe oddziały dywizji została związana walką z atakującą niemiecką 18 DP wspartą artylerią i lotnictwem. Odpierając natarcie pod Przyłękiem w rejonie Słupi, 9 września dywizja, a wraz z nią 30 pal, poniosły ogromne straty. Ocalały tylko dwie baterie, po jednej z 1 i 2 dywizjonu.

Wieczorem gen. Thommee w rejonie Suliszewa wydał rozkaz maszerowania do lasów w rejonie Karolinowa. 10 września około 14:00, kolejny rozkaz nakazywał pozbycie się zbędnych taborów i nocny marsz do Warszawy. Ocalałe baterie artylerii miały maszerować przy pułkach piechoty. Wspólny atak 30 Dywizji i 31 pp z 10 DP na Mszczonów na skutek nieporozumień, nie doszedł do skutku. Dywizja wycofała się do puszczy mariańskiej a później do lasu żyrardowskiego.

12 września nad ranem ugrupowała się obronnie i stanowiła osłonę ugrupowania przebijającego się do Warszawy. Około 7:00 uderzyli Niemcy. Zacięte walki trwały do południa. Ostatecznie 30 DP późnym wieczorem osiągnęła południowy skraj puszczy Kampinoskiej. 13 września dywizja otrzymała rozkaz maszerowania do Modlina. Dywizja przeszła w ciągu dnia przez Górki do Dąbrówki, a marszem nocnym 14 września osiągnęła Kazuń.

III dywizjon 30 pal, po daremnych usiłowaniach odnalezienia dywizji, przybył pod wieczór 9 września do Skierniewic. 10 września dowódca dywizjonu podporządkował się dowódcy 2 DP i spierał ogniem walki na linii Rawki. W nocy maszerował z 3 pp na Wawrzyszew i 12 września walczył w rejonie Pogroszew–Umiastków. Wieczorem odszedł na północ przez puszczę Kampinoską. W Palmirach uzupełnił amunicję i pomaszerował na Nowy Dwór i Henryków, gdzie znalazł się o świcie 14 września. Ostatecznie ocalałe baterie włączyły się do obrony Modlina. Walczyły tam do kapitulacji do 29 września.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

Armata 75 mm wz. 1897

• płk art. Ludwik Jurkiewicz (1921 - 22 III 1929 → szef 2 Okręgowego Szefostwa Uzbrojenia)
• ppłk / płk art. Ludwik Buczek (22 III 1929 – 1937)
• płk dypl. Jerzy Aleksander Zawisza (IV 1937 – IX 1938)
• płk dypl. Wacław Święciński (1939)
• ppłk Zygmunt Lewandowski (IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Jan Robakowski (od 15 X 1922)
• ppłk SG Rudolf Jagielski (23 X 1925 - 23 V 1927 → dowódca 9 dak)
• ppłk art. Leon Bogusławski (23 V 1927 - 22 III 1929 → dowódca 4 pac)
• mjr / ppłk art. Tadeusz Rawski (IV 1929 – III 1932 → zastępca dowódcy 7 pac)
• mjr / ppłk art. Stanisław Giebułtowicz (III 1932 – 1937 → komendant miasta Brześć)
• ppłk dypl. art. Wacław Świeciński (1937 - 1938 → dyspozycja dowódcy OK IX)
• ppłk art. Anastazy Albert Makowski (1938 - 1939)

Kwatermistrzowie

• mjr art. dr Karol Władysław Mikołajczyk (do 19 IX 1925 → dowódca I dyonu)
• mjr art. Władysław Ołtarzewski (od 19 IX 1925)
• mjr art. Kazimierz Cepryński-Ciekawy (VI 1933 – †9 IV 1936 Brześć)

Oficerowie pułku

• kpt. lekarz Kazimierz Jeleń

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku:

• dowódca pułku – Zygmunt Lewandowski
• I zastępca dowódcy – ppłk Anastazy Albert Makowski
• adiutant – kpt. Romuald Cymerski
• lekarz medycyny – por. lek. Roman Tatarczyk
• starszy lekarz weterynarii – mjr Wacław Henryk Duval
• młodszy lekarz weterynarii – por. Paweł Sadlak
• oficer zwiadowczy – kpt. Tadeusz Nowaczyński
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Leonard Bursa
• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (art.) – Stefan II Krajewski
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. adm.(art.) – Antoni Policho
• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Stanisław III Łapiński
• oficer gospodarczy – kpt. int Stanisław Piotr Golankiewicz
• oficer żywnościowy – wakat
• dowódca plutonu łączności – por. Mieczysław Chyliński
• oficer plutonu – ppor. Jan Sitko
• dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Antoni Mateńko
• zastępca dowódcy i dowódca plutonu – por. Jan Kazimierz Błaszczyna
• dowódca plutonu – ppor. Antoni Lipiński
• dowódca plutonu – por. Zygmunt Alfred Zwolanowski
• dowódca plutonu – ppor. Aleksander Pristupa ve l Pristupiński
• dowódca I dywizjonu – mjr Stanisław Nikodemowicz
• dowódca 1 baterii – por. Leon Franciszek Witkowski
• dowódca plutonu – ppor. Anioł Antoni Kamiński
• dowódca 2 baterii – kpt. Alojzy Piwowar
• dowódca plutonu – por. Kazimierz Popławski
• dowódca 3 baterii – por. Michał Mańka
• dowódca plutonu – ppor. Jan Sztejnbis
• dowódca II dywizjonu – mjr Aleksander Makowitz
• adiutant dywizjonu – por. Tadeusz Gustaw Buszko
• oficer zwiadowczy i d-ca drużyny łączności dywizjonu – por. Jan Czerniak
• pomocnik dowódcy dywizjonu ds. gospodarczych – kpt. adm. (art.) Maksymilian Głowiński
• dowódca 5 baterii – kpt. Jan Zwodzijasz
• dowódca plutonu – ppor. Andrzej Jerzy Mosiński
• dowódca 6 baterii – kpt. Edward Kawka
• dowódca plutonu – ppor. Mieczysław Aleksander Szadkowski
• dowódca III dywizjonu – mjr Adam Fedorko
• dowódca 7 baterii – por. Wacław Mazurkiewicz
• dowódca plutonu – por. Romuald Rymkiewicz
• dowódca 8 baterii – kpt. Zygmunt Wieruszewski
• dowódca plutonu – por. Piotr Boużyk

Obsada personalna we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca – ppłk Zygmunt Lewandowski
• adiutant – kpt. Romuald Cymerski
• oficer łączności - por. Jan Czerniak
• dowódca plutonu ogniowo-topograficznego - por. Wacław Mazurkiewicz
• dowódca plutonu zwiadu - por. Kazimierz Popławski

I dywizjon armat 75 mm

• dowódca - mjr Stanisław Nikodemowicz
• 1 bateria - kpt. Alojzy Piwowar
• 2 bateria - por. Leon Witkowski
• 3 bateria - por. Michał Mańko

II dywizjon armat 75 mm

• dowódca - mjr Aleksander Makowitz
• 4 bateria - por. Mieczysław Chyliński
• 5 bateria - kpt. Jan Zwodzijasz
• 6 bateria - kpt. Edward Kawka

Haubica kal. 100 mm

III dywizjon haubic 100 mm

• dowódca - mjr Adam Fedorko
• 7 bateria - por. Romuald Rymkiewicz
• 8 bateria - por. Piotr Boużyk
• 9 bateria - kpt. Zygmunt Wieruszewski

Bateria łączności

• dowódca - kpt. Piotr Chełchowski

Symbole pułku

Sztandar
Sztandar wręczył pułkowi marszałek Edward Śmigły-Rydz na lotnisku w Zamościu 17 lipca 1938 roku podczas ceremonii wręczania oddziałom artylerii sztandarów ofiarowanych przez społeczeństwo ziemi zamojskiej oraz niektórych sąsiednich regionów.

Rozkazem gen. dyw. Juliusza Rómmla z 28 września „30 p.a.l. nadano na sztandar order Virtuti Militari oraz dodatkowo do dyspozycji dowódcy artylerii dywizyjnej 20 krzyży V.M. dla żołnierzy pułku”.

Sztandar pułku, po odjeździe oddziału w marcu 1939 roku do obszaru operacyjnego Armii „Łódź”, pozostał w Brześciu. O jego losach brak jest informacji.

Odznaka pamiątkowa
Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 21, poz. 254 z 18 lipca 1931 roku. Stanowi ja krzyż typu maltańskiego o ramionach pokrytych białą emalią ze złotymi krawędziami. Na środek krzyża nałożona miniatura odznaki 5 Dywizji Syberyjskiej. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały 30 PAP oraz rok powstania pułku 1918. Między ramionami krzyża dwie skrzyżowane lufy armatnie barwy złocistej. Dwuczęściowa - oficerska wykonana w srebrze i emaliowana. Wymiary: 44x43 mm. Wykonanie: Stanisław Lipczyński - Warszawa.

Bibliografia

• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.