7 Pułk Artylerii Lekkiej (II RP)

7 Pułk Artylerii Lekkiej

7 Pułk Artylerii Polowej

Odznaka pamiątkowa 7 pap
Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	12 września
Dowódcy
Ostatni	ppłk Mieczysław Hubert
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Częstochowa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	7 Dywizja Piechoty

Marsze i boje 7 pap

7 Pułk Artylerii Lekkiej (7 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk stacjonował w garnizonie Częstochowa, w Koszarach „Zacisze”.
Święto pułkowe obchodzono 12 września, w rocznicę zagonu na Kowel, przeprowadzonego w 1920 roku.

Formowanie i walki

Powstał jako 7 pułk artylerii polowej. Swój rodowód wiąże z Polakami walczącymi w armii austriackiej, którzy z chwilą rozpadu monarchii znaleźli się w rejonie Ołomuńca na Morawach. Istniały tam baterie zapasowe jednostek artylerii. Transporty wojskowe z tego rejonu były wysyłane do Warszawy. W listopadzie 1918 zaczęto organizować poszczególne baterie tworząc 1 pap. Ten zaś 20 grudnia 1918 został przemianowany na 6 pułk artylerii polowej. Następnie 23 maja 1919 został on wcielony do 7 pułku artylerii polowej.

Pułk brał udział w walkach 1919, początkowo poszczególnymi bateriami. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej już jako pułk.

We wrześniu 1920 pułk dysponował armatami francuskimi i austriackimi 100 mm haubicami.

Mapy walk pułku

• 
• 

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze Pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920
kpt. Stanisław Asłanowicz	kan. Piotr Baczyński	por. Kazimierz Baran
por. Henryk Dudek	bomb. Antoni Graczyk	por. Stanisław Hrebenda
ppor. Władysław Jentys	kpr. Wiktor Kafarski	st. ogn. Józef Kaznowski
plut. Edward Mazurkiewicz	kpr. Jan Modrzejewski	plut. Jan Ogonowski
mjr Bolesław Pileski	kan. Jan Poczęsny	kan. Zygmunt Psiuk
ogn. Stefan Racśek nr 1401	ppłk Adam Sielicki	kan. Władysław Skonieczny
kan. Franciszek Smigiel	kpt. Wacław Śniechowski	por. Kazimierz Stafiej
ogn. Józef Weczera

Obsada personalna pułku w latach 1919–1920

• dowódca pułku - płk Aleksander Kowalewski
• dowódca I dywizjonu - mjr Bolesław Pileski
• dowódca 1 baterii - por. Bolesław Pileski
• dowódca 2 baterii - por. Władysław Łoś
• dowódca 3 baterii - por. Stanisław Łepkowski
• dowódca II dywizjonu - por. Władysław Rudnicki (od VI 1919), od 1 XII 1919 kapitan
• dowódca 4 baterii - por. Władysław Rudnicki (do VI 1919)
• dowódca 4 baterii - ppor. Wacław Śniechowski (od VI 1919)
• dowódca 4 baterii - por. Eustachy Kuryło
• dowódca III dywizjonu - kpt. Juliusz Sponar
• dowódca 9 baterii - por. Kazimierz Baran

Obsada personalna pułku w 1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	mjr Juliusz Sponar
Adiutant	por. Zygmunt Pieracki
Lekarz	kpt. lek. Joel Mahlman
Lekarz wet.	rtm. lek. wet. Józef Porębowicz
Kapelan	ks. Stanisław Foryś
Oficer kasowy	ppor. Edward Braun
Dowódca I dywizjonu	mjr Bolesław Pilecki
Adiutant	por. Aleksander Zecan
Lekarz wet.	rtm. lek. wet. Maksymilian Gąsior
	por. lek. wet. Bronisław Augustyński
Oficer prowiantowy	ppor. Bronisław Sułkowski
Oficer kasowy	ppor. Kazimierz Brandt
Dowódca 1 baterii	wz. por. Ludwik Skwarczyński
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Stafiej
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Weryński
Dowódca 2 baterii	por, Władysław Łoś
Oficer baterii	por. Stanisław Hrebenda
Oficer baterii	ppor. Wincenty Bereźniewicz
Oficer baterii	ppor. Henryk Dudek
Dowódca 3 baterii	por./kpt. Stanisław Asłanowicz
Oficer baterii	por. Antoni Wrona
Oficer baterii	ppor, Władysław Jentys
Oficer baterii	ppor. Edward Szemajko
Dowódca II dywizjonu	mjr Adam Sielicki
Adiutant	ppor. Franciszek Kaszny
Lekarz wet.	rtm. lek. wet. Józef Porębowicz
	rtm. lek. wet. Maksymilian Gąsior
Oficer kasowy	por. Tadeusz Rakowicz
Dowódca 4 baterii	ppor. Wacław Śniechowski
Oficer baterii	ppor. Józef Korus
Dowódca plutonu	ppor. Eustachy Kuryło
Oficer baterii	ppor. Władysław Ryter
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Waygart
Oficer baterii	pchor. Jerzy Kirchmayer
Dowódca 5 baterii	por. Tadeusz Pindelski
Oficer baterii	ppor. Tadeusz Danko
Oficer baterii	ppor. Jan Dąbrowski
Dowódca 6 baterii	por. Wojciech Bardach
Oficer baterii	ppor. Edward Chlebik
Oficer baterii	ppor. Stanisław Rybicki
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Szpądrowski
Dowódca III dywizjonu	kpt. Maksymilian Wzacny
Adiutant	por. Ignacy Kahane
Lekarz wet.	rtm. lek. wet. Józef Porębowicz
Dowódca 7 baterii	por. Piotr Jezierski
Oficer baterii	ppor. Władysław Majewski
Oficer baterii	ppor. Marian Westfalewicz
Dowódca 8 baterii	por. Szymon Storch
Oficer baterii	por, Henryk Kraczkiewicz
Oficer baterii	ppor. Tadeusz Derula
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Jordan
Oficer baterii	ppor. Stanisław Mossakowski
Dowódca 9 baterii	por. Kazimierz Baran
Oficer baterii	ppor. Marian Mystkowski

Pułk w okresie pokoju

7 Dywizja Piechoty w 1938

Korpus oficerski 7 pal w Częstochowie - d-ca płk dypl. Józef Kapciuk siedzi szósty z prawej; październik 1934 r.

Po zakończeniu działań bojowych w 1921 pułk przemieszczono do Częstochowy, która stała się garnizonem pułku. Pułk wchodzi wtedy w skład 7 Dywizji Piechoty.

23 sierpnia 1924 roku zginął tragicznie dowódca oddziału, pułkownik Jerzy Krynicki. Wymieniony oficer „przechadzał się po dziedzińcu koszarowym i nagle z niewiadomych przyczyn, wypalił rewolwer, znajdujący się w kieszeni pułkownika, raniąc go w pachwinę. Mimo natychmiastowej pomocy, pułkownik Krynicki w krótkim czasie zmarł. Wypadek ten wywarł bardzo silne wrażenie tak w gronie oficerów, jak i w całym mieście”.

31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski przemianował 7 pułk artylerii polowej na 7 pułk artylerii lekkiej.

Święto 7 pal w Częstochowie - odsłonięcie pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego; październik 1934 r.

W maju 1939 roku została wprowadzona nowa organizacja pokojowa pułku, zgodnie z którą liczył on trzy dywizjony po dwie baterie przy czym I dywizjon był uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, natomiast II i III dywizjon w 100 mm haubice wz. 1914/1919 P.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
dowódca pułku	ppłk Stanisław Marian Wojtowicz
I zastępca dowódcy	ppłk Mieczysław Eugeniusz Hubert
adiutant	kpt. Bronisław Kowalski
naczelny lekarz medycyny	kpt. dr Ajzyk Wolberg
starszy lekarz weterynarii	mjr Józef Wiślicki
młodszy lekarz weterynarii	por. Wiktor Jerzy Bazylczuk
oficer zwiadowczy	vacat
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Jan Filipowski
oficer mobilizacyjny	kpt. Włodzimierz Wodzinowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	por. Augustyn Morozewicz
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Józef Mularczyk
oficer gospodarczy	kpt. int. Marian Łukasiewicz
oficer żywnościowy	por Stanisław Ireneusz Oziembło
dowódca plutonu łączności	kpt. Andrzej Zbigniew Borkowski
oficer plutonu	ppor. Mieczysław Jarkowski
dowódca szkoły podoficerskiej	kpt. adm. (art.) Stanisław I Pruski *
zastępca dowódcy	por. Tadeusz Iżycki
dowódca plutonu	ppor. Bogdan Stanisław Algusiewicz
dowódca plutonu	ppor. Bogusław Malczewski
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Skulimowski
dowódca I dywizjonu	mjr Stanisław Józef Ihnatowicz
dowódca 1 baterii	kpt. adm. (art.) Stanisław I Pruski (*)
dowódca plutonu	ppor. Czesław Góra
dowódca 2 baterii	por. Stanisław Bolesław Kurzeja
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Ryszard Obodyński
dowódca 3 baterii	kpt. dypl. Romuald Struczowski
dowódca plutonu	ppor. Feliks Gozdan
dowódca II dywizjonu	mjr Bronisław Morawski
dowódca 5 baterii	mjr Edward Sternik
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Marian Wenzel
dowódca 6 baterii	por. Edward Zygmunt Izdebski
dowódca III dywizjonu	mjr Juliusz Możdżeń
dowódca 7 baterii	kpt. Władysław Sklenarz
dowódca plutonu	ppor. Ludwik Józef Łanucha
dowódca 8 baterii	kpt. Ludomir Łuczkowski
na kursie	kpt. Marian Leźnicki
na kursie	por. Mieczysław Antoni Nejman

Klub sportowy

Drużyna piłki nożnej Wojskowego Klubu Sportowego 7 PAP Częstochowa w 1925 r. występował w klasie C.

7 pal w kampanii wrześniowej

Mobilizacja

7 pułk artylerii lekkiej stacjonował w pobliżu granicy polsko-niemieckiej, z uwagi na narastanie stanu zagrożenia, 23 marca do etatów wojennych podniesiono stan 1 baterii armat, tworząc z niej tzw. „baterię alarmową”. Oprócz stanu czynnego baterię uzupełniono sukcesywnie rezerwistami z Częstochowy i najbliższych okolic. 15 sierpnia z żołnierzy stanu czynnego rozwinięto do stanu wojennego 7 baterię haubic. Obie baterie do chwili rozpoczęcia mobilizacji stacjonowały w koszarach. 7 pal rozpoczął mobilizację alarmową w dniu 24 sierpnia o godz. 7.00. Był mobilizowany w grupie niebieskiej w czasie od A+24 do A+60, pułk został zmobilizowany do pełnych etatów wojennych. Dodatkowo w ramach mobilizacji alarmowej w grupie niebieskiej w czasie od A+66 do A+72 zmobilizowano:

• pluton parkowy uzbrojenia nr 401,
• 64 dywizjon artylerii lekkiej (armat 75 mm wz.1897).

24 sierpnia o godz. 11.00 do transportu kolejowego na stacji Stradom załadowała się 7 bateria haubic i wyjechała do Lublińca. W mobilizacji dostarczono wozy z poboru w 60% bez orczyków, dyszli lub z uszkodzonymi kołami, napraw ich dokonano do chwili wybuchu wojny. Zabrakło pistoletów dla części zmobilizowanych oficerów i podoficerów. Zabrakło pasów i menażek, które do wybuchu wojny udało się zakupić. Nastąpiły opóźnienia z poborem koni, co opóźniło mobilizację I dywizjonu. Ilość radiostacji była niewystarczająca, tylko 5 sztuk N2T. W dniach 24-26 sierpnia 1939 zmobilizowano pułk w składzie: dwóch dywizjonów haubic 100 mm i dywizjonu armat 75 mm. 25 sierpnia bateria 1/7 pal wymaszerowała z Częstochowy na przedpole, aby wesprzeć batalion I/27 pułku piechoty na rubieży Liszka Górna, Grabówka, Kawodrza z zadaniem osłony mobilizacji w garnizonie. 27 sierpnia po zakończeniu mobilizacji przegrupowano pułk i zakwaterowano: dowództwo 7 pal i III dywizjon w koszarach na Zaciszu, I dywizjon we wsi Częstochówka i Kule, II dywizjon we wsi Wyczerpy Dolne. 29 sierpnia poszczególne baterie zajęły stanowiska ogniowe. 30 sierpnia zwiady bateryjne i łączność zajęły wyznaczone wcześniej punkty obserwacyjne. 31 sierpnia prowadzono dalsze prace nad rozbudową sieci łączności, budowano stanowiska ogniowe i maskowano. Pluton topograficzno-ogniowy w dalszym ciągu kontynuował czynności pomiarowe i topograficzne. Z uwagi na stwierdzone rozpoznanie stanowisk ogniowych przez dywersantów niemieckich w rejonie Lublińca, 7 bateria haubic zmieniła stanowiska ogniowe na zapasowe we wsi Kochcice. Poszczególne dywizjony zostały przydzielone do pułków 7 Dywizji Piechoty: I – 27 pułku piechoty, II – 25 pułku piechoty, III – 74 Górnośląskiego pułku piechoty. Po wymarszu z Częstochowy poszczególne dywizjony pułku zajęły stanowiska ogniowe za pozycjami piechoty na odcinku pomiędzy Krzepicami a Lublińcem na północnym skrzydle Armii „Kraków”. W kampanii wrześniowej pułk wziął udział w ramach 7. Dywizji Piechoty, która wchodziła w skład Armii „Kraków”.

Pułk walczył w składzie 7DP

Działania bojowe

Walki w rejonie Częstochowy

1 września przed główną pozycją obrony 7 DP były wysunięte Oddziały Wydzielone: „Truskolasy” z batalionem I/27 pp i baterią 1/7 pal na stanowiskach ogniowych w lesie Wręczyce, oraz „Lubliniec” z batalionem I/74 pp i baterią 7/7 pal na stanowiskach ogniowych w pobliżu wsi Kochcice. OW „Truskolasy” w walce wytrwał do godz.15.00, pomimo ostrzału artylerii niemieckiej i nalotów lotnictwa niemieckiego, po zranieniu dowódcy OW i dowódcy baterii nastąpił chaotyczny odwrót ze stanowisk. 1 bateria podczas odwrotu wycofała się bez większych strat, utraciła jedynie kilku żołnierzy łączności, większość niewystrzelonej amunicji i część kabla telefonicznego. OW „Lubliniec” stawił opór niemieckiej piechocie z 4 Dywizji Piechoty już od świtu. Niemiecka artyleria ostrzelała opuszczone 31 sierpnia stanowiska ogniowe, 7 bateria haubic zatrzymała niemieckie natarcie efektywnym ostrzałem w rejonie wsi Glinica. Wsparcia 7 bateria haubic udzieliła też obrońcom Lublińca. Po czym ostrzelała ponowne natarcie niemieckiej piechoty na Glinice. Pod ostrzał haubic 7/7 pal dostała się też maszerująca drogą Glinica-Lubecko bateria artylerii niemieckiej. Po kolei ostrzelano samochody transportujące niemiecką piechotę i niemieckie stanowiska moździerzy, eliminując je. Po ciężkiej walce piechoty i efektywnym wsparciu 7 baterii, aż do końca ostrzeliwującej niemieckie stanowiska wyjściowe, o godz. 11.30 OW „Lubliniec” wycofał się w porządku do rejonu Kochanowic, dołączając do sił głównych 74 pp. 7/7 pal wystrzeliła do godz. 11.30 ok. 250 pocisków. Z rejonu Kochanowic 7 bateria haubic ponownie ostrzeliwała stanowiska niemieckie ogniem nękającym. Bateria podczas wycofania się utraciła patrol telefoniczny i znaczną ilość kabla telefonicznego. Pomimo to, wystrzeliła ok. 30 pocisków, umilkła po zbombardowaniu jej na nowych stanowiskach ogniowych. Z uwagi na częściowe okrążenie 74 pp przez jednostki niemieckie, bateria 7/7 pal wycofała się bez styczności z wrogiem z Kochanowic do Częstochowy. Tu zajęła stanowiska ogniowe w szykach III dywizjonu w pobliżu starostwa. Wraz z dywizjonem wspierała 25 pp.

2 września siły główne 7 DP na głównej pozycji obrony były ostrzeliwane przez niemiecką artylerię i atakowane przez lotnictwo niemieckie. Nieprzyjaciel wykonał kilka rozpoznawczych ataków na obronę 7 DP, odparte zostały ogniem artylerii i broni piechoty. Bateria 6/7 pal zatrzymała niemieckie natarcie z udziałem czołgów na odcinku 27 pp. Dywizjon I/7 pal tego dnia działał w szykach 27 pp jako artyleria bezpośredniego wsparcia. Od rana I dywizjon ostrzeliwał niemieckie oddziały rozpoznawcze wsparte pojazdami pancernymi, następnie ostrzelał zaobserwowany w rejonie wsi Biała wyładowujący się z samochodów niemiecki batalion piechoty. W rewanżu dwie ciężkie baterie niemieckie ostrzelały stanowiska polskiej obrony, a atak lotnictwa niemieckiego skierował się na dowództwo I dywizjonu. Z punktu obserwacyjnego 3 baterii armat, zaobserwowano we wsi Libidza grupę niemieckich czołgów, które skutecznie ostrzelano, zmuszając je do odwrotu. I dywizjon armat ostrzelał kolumny marszowe, niemieckiej 1 Dywizji Pancernej kierujące się na Gidle. Tuż przed zmrokiem na obronę 27 pp w rejonie Kiedrzyna, wyszło silne natarcie niemieckie. Broniąca się piechota ogniem armat przeciwpancernych, karabinów ppanc., wspólnie z dywizjonem I/7 pal unieruchomiono ok. 40 niemieckich czołgów. Atakowane od strony południowo-zachodniej pozycje 25 pp, były skutecznie wspierane przez III dywizjon haubic. Haubice dywizjonu ostrzeliwały od południa kierunek Dźbów, bateria 9 haubic wystrzeliła 206 pocisków. Wobec groźby okrążenia 74 pp wycofał się on na nowe stanowiska obronne na północny skraj lasów na wschód od Częstochowy. Wraz z 74 pułkiem pomaszerował jako wsparcie II dywizjon haubic, z zadaniem zajęcia stanowisk ogniowych w rejonie Mstowa. W trakcie przemieszczania się, II/7 pal dwukrotnie był nieskutecznie atakowany przez niemieckie lotnictwo. 2 września oddziały niemieckie zaczęły okrążać 7 Dywizję Piechoty i ta musiała rozpocząć odwrót na wschód w kierunku Janowa. Odwrót ten był utrudniony z uwagi na zatłoczenie dróg. Po godz. 20.30 7 pal rozpoczął odwrót dywizjonami wraz z piechotą. I dywizjon z uwagi na wcześniejsze zejście ze stanowisk 27 pp maszerował w ślad za nim samodzielnie. III/7 pal przemieszczał się z 25 pp.

3 września w godzinach porannych 7 pal zajął stanowiska w ugrupowaniu obronnym 7 DP. I/7 pal wraz 27 pp zajął stanowiska na północno-zachodnim skraju lasów na północ od Janowa. III/7 pal zajął stanowiska wraz z 25 pp na skraju lasu na wschód od Olsztyna, II/7 pal wraz z 7 dac i 74 pp jako odwód dywizji w lesie na zachód od Złotego Potoku. O godz.10.00 od strony Lelowa i Żarek nastąpiło gwałtowne natarcie oddziałów niemieckiej 2 Dywizji Lekkiej i 3 Dywizji Lekkiej. Wobec powyższego niepełny 74 pp wsparty przez II/7 pal i 7 dac o godz.11.00 zajął stanowiska obronne frontem na wschód, w lesie na zachód od Złotego Potoku. Artyleria prowadziła ostrzał ogniem pośrednim i na wprost do pojazdów i piechoty. Wraz z piechotą unieruchomiła kilkadziesiąt pojazdów niemieckich, w tym też i pancernych. Po południu po godz.14.00 rozkazem gen. Janusza Gąsiorowskiego okrążone oddziały 7 DP usiłowały przebić się w kierunku Szczekocin nad Pilicą. Po początkowym powodzeniu atak został załamany. Oddziały w rejonie Złotego Potoku broniły się do wieczora, wówczas od strony północno-zachodniej uderzyły oddziały niemieckiej 46 DP. II dywizjon haubic zajmował stanowiska w rejonie folwarku Ciecieszyn. Po zmroku podjęto następną próbę przedarcia się przez okrążenie w kierunku Pilicy, próbę wspierał ogniem II/7 pal. Doszło do zaciętego pojedynku z niemiecką artylerią, 6/7 pal utraciła następną haubicę. Z uwagi na nieudaną próbę przebicia się podjęto decyzję o zniszczeniu ciężkiego sprzętu, w tym haubic poprzez zniszczenie przyrządów celowniczych i zamków. Przebijano się nocą 3/4 września do lasów pod Drochlinem na północ od Lelowa grupami. W lesie na zachód od Janowa obronę zajął 25 pp ze wsparciem III/7 pal. W południe na obronę 25 pp nacierała piechota z niemieckiej 4 DP, pomimo wsparcia niemieckiej artylerii obrona była skuteczna. Niebawem na tyły obrony wjechały oddziały niemieckiej 3 D Lek., z tego względu przerwano walkę i 25 pp z III dywizjonem haubic odmaszerowały w kierunku na Koniecpol. Na północ od Janowa maszerujące oddziały wpadły w zasadzkę, poniosły znaczne straty osobowe i w sprzęcie oraz uległy częściowemu rozproszeniu. Część obsług porzuciła swoje haubice i wycofała się w ślad za piechotą. Utracono baterie 7 i 8 , próby uratowania haubic nie powiodły się. Bateria 9/7 pal zajęła przed wieczorem stanowiska ogniowe w rejonie Śmiertelnego Dębu skąd ostrzeliwała oddziały niemieckie. W nocy 3/4 września podjęto decyzję przebicia się w szyku pieszym, pozostawiono uszkodzone haubice. Przebicie częściowo udało się i część 9 baterii dołączyła do baterii 1/7 pal. 27 pp wraz z dywizjonem I/7 pal posiadał luźną styczność z patrolami niemieckimi. Po ich ostrzale przez I dywizjon wycofały się. Niespodziewanie na tyły 27 pułku i I dywizjonu wdarły się niemieckie czołgi w towarzystwie niemieckich motocyklistów. 1 i 3 baterie odskoczyły w las, bez większych strat. 2 bateria zajęła stanowiska ogniowe i ogniem na wprost armat podjęła walkę niszcząc 3 czołgi niemieckie. Pod silnym ostrzałem niemieckim bateria poniosła ciężkie straty i pozostałości obsług wycofały się do lasu. Podjęto próbę odbicia armat przez żołnierzy 2 baterii wspartej działonem z 1 baterii i wszystkimi lkm dywizjonu. Próba się nie powiodła, zdołano jedynie wysadzić 3 armaty 2 baterii. Stojące w dukcie w lesie baterie 1 i 3 zostały zaatakowane przez motocyklistów i doszło do rozdzielenia I dywizjonu. Dowództwo I/7 pal z 3 baterią dołączyło do 27 pp. Podczas marszu w kierunku folwarku Dziadówka bocznymi leśnymi drogami ok. godz. 16.00, kolumna została ostrzelana, co wywołało zamęt, spotęgowany przez ostrzał artylerii niemieckiej. Z dowództwem dywizjonu do lasu Złoty Stok, dotarł tylko jeden działon 3 baterii. Pozostała część baterii 3/7 pal wycofały się do lasu i pomaszerowały do wsi Pabianice, armaty zostały ustawione na dukcie leśnym i ogniem na wprost do wieczora odpierała natarcia niemieckie. Ponadto po odparciu ataków bateria ostrzelana została przez artylerię niemiecką, poniosła znaczne straty osobowe. Ok. godz. 20.00 3 bateria otrzymała rozkaz od gen. Gąsiorowskiego przebijania się wraz z piechotą w kierunku wschodnim. W trakcie przebijania się bateria wsparła ogniem atakującą linie niemieckie piechotę. Od ostrzału niemieckiego utraciła jedną armatę. Na rozkaz dowódcy 7 DP w nocy 3/4 września zniszczono pozostałe 2 armaty i podjęto próbę przedarcia się przez linie niemieckie w grupach. Pozostałości I dywizjonu dołączyły do 25 pp wycofującego się przez Bystrzanowice i podczas nocnego marszu w trakcie potyczek pododdziały pogubiły się.

Resztki I dywizjonu zebrały się o świcie 4 września w Lgocie Gawronnej na południowy zachód od Lelowa. Rano 4 września resztki dywizjonu stoczyły walkę o wyrwanie się z okrążenia, bez powodzenia, rozkazem mjr Stanisława Ihnatowicza pozostałą armatę, wozy i konie ukryto w lesie, sformowano 80 osobowy pododdział pieszy. Wspólnie z resztkami batalionu II/27 pp, resztki dywizjonu I/7 pal przebiły się z kotła i dotarły w rejon Gór Świętokrzyskich, gdzie 20 września zostały rozwiązane. 4 września był kresem istnienia 7 pal, tego dnia przed południem resztki II dywizjonu dostały się do niemieckiej niewoli w lesie na południe od Złotego Potoku. Wobec dużego nasycenia terenu przez oddziały niemieckie płk dypl. Adam Świtalski podjął decyzje wydostania się z okrążenia pojedynczych pododdziałów. Ostatecznie z kotła zdołała wyjść 1 bateria kpt. Stanisława Pruskiego, z resztkami 2 baterii i kolumną amunicyjną dywizjonu. W trakcie marszu do Maluszyna dołączyła do resztek batalionu I/25 pp.

Działania bojowe 1 baterii 7 pal

Bateria wraz z resztkami batalionu I/25 pp osiągnęła rejon miasta Końskie, liczyła 3 działony z armatami. Wokół nich zbierały się grupki rozbitków z 7 DP. Po dalszym marszu 5 września osiągnęła las Budzisław na zachód od Łopuszna. Nocą 5/6 września dotarła ona w komplecie w rejon lasu koło wsi Niebo, gdzie znajdowały się stanowiska 36 Dywizji Piechoty, szykujące się do walki na przedpolach Końskich. Bateria ta następnie stała się artylerią 36 DP rez. 6 września o godz. 20.00 niemiecki batalion piechoty z baterią artylerią uderzył na Rudę Maleniecką, celem zdobycia przeprawy na rzece Czarna. Obronę przeprawy prowadził batalion I/163 pułku piechoty, wsparty baterią 1/7 pal ze stanowisk ogniowych pomiędzy Maleniec i Koliszowy. Ostrzał baterii zadał znaczne straty piechocie niemieckiej na odcinku między Rudą Maleniecką, a Wyszyną. 7 września rano batalion zbiorczy 7 DP wraz z baterią 1/7 pal osiągnął las między Rogowem, a Piłą. O godz.14.00 oddziały niemieckiej 1 D Lek. z rejonu Rudy Malenieckiej, przy silnym wsparciu artylerii rozpoczęły natarcie na obronę 163 pp w rejonie Kazanowa. 1/7 pal oddała kilkanaście salw i jej stanowiska ogniowe pod wsią Piła, zostały nakryte salwami niemieckimi, korygowanymi z samolotu obserwacyjnego. O godz. 21.00 oddziały 36 DP rez. podjęły odwrót, 1 bateria maszerowała w kolumnie 165 pułku piechoty poprzez Piasek, Furmanów, Antoniów w rejon leśniczówki Barak, gdzie dotarła dopiero przed południem 8 września. Zauważono ruch niemieckich kolumn zmotoryzowanych na szosie Skarżysko Kamienna-Szydłowiec. O godz.15.00 wyruszyło natarcie 36 DP rez. mającej za zadanie przebicie się w kierunku wsi Kierz Niedźwiedzi. W trakcie walki bateria wspierała batalion II/163 pp, który stoczył walkę z niemieckim oddziałem pancerno-motorowym, trzy armaty baterii ogniem na wprost unieruchomiły kilka niemieckich pojazdów pancernych i przyczyniły się do rozbicia oddziału niemieckiego. Po dotarciu do lasu w rejonie wsi Kierz Niedźwiedzi na rozkaz ppłk. Przemysława Nakoniecznikoffa pozostawiono armaty zabierając zamki i kompletne zaprzęgi. O godz. 22.30 bateria poprzez Zbijów i Trębowiec pomaszerowała w kierunku Iłży. W południe 9 września spieszona bateria wraz z 163 pp doszła do lasu koło Jasieńca Dużego. Podczas dalszego marszu przez lasy starachowickie, w rejonie Piotrowego Pola napotkano duże ilości porzuconego i uszkodzonego sprzętu i broni 12 Dywizji Piechoty. Wykorzystując posiadane zamki armat i zaprzęgi odtworzono zdolność bojową baterii przywracając do użytku armaty 12 pułku artylerii lekkiej. Po odpoczynku podjęto dalszy marsz w kierunku wschodnim, rano 10 września 1/7 pal wraz z 163 pp dotarła do lasów Antoniowem na północ od Bałtowa. 10 września w godzinach przedpołudniowych, z uwagi na obsadzenie drogi do Wisły, przez oddziały niemieckie, ppłk. P. Nakoniecznikoff rozwiązał oddziały 36 DP rez. i polecił przedzierać się w grupach z bronią ręczną za Wisłę. Po południu kpt. Stanisław Pruski rozwiązał 1 baterię i uszkodził prowadzone działa.

Oddział Zbierania Nadwyżek 7 pal

Po zakończeniu mobilizacji w koszarach 7 pal w Częstochowie pozostały nadwyżki osobowe, konie i wozy konne. Dowództwo objął kpt. Włodzimierz Wodzinowski, zastępcą został kpt. Józef Mularczyk. 30 sierpnia OZN 7 pal w sile ok. 200 żołnierzy, ok. 180 koni i kilkudziesięciu wozów pomaszerował do Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 4 w Łodzi. Maszerowano poprzez Radomsko, Bełchatów do Chojny koło Łodzi. Z uwagi na postępy wojsk niemieckich, nocą 5/6 września OZAL nr 4 wymaszerował z Łodzi i udał się w kierunku wschodnim po trasie: Brzeziny, Skierniewice, Mszczonów, Góra Kalwaria, Garwolin, Parczew, Włodawa. Prawdopodobnie 20 września z Karolówki pod Włodawą pozostałość OZAL nr 4 pod dowództwem mjr Jana Sałęgi pomaszerował przez Chełm Lubelski, Dubienkę, Hrubieszów, Tyszowce, Krasnobród do rejonu Tarnogrodu. W tym rejonie resztki OZAL nr 4 zostały okrążone przez wojska sowieckie i dostały się do niewoli.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk Mieczysław Hubert
adiutant pułku	kpt. Bronisław Kowalski
oficer zwiadowczy	kpt. Józef Mularczyk
oficer łączności	por. Tadeusz Iżycki
oficer płatnik	kpt. Marian Łukasiewicz
dowódca plutonu topograficzno-ogniowego	ppor. rez. Tadeusz Białas
I dywizjon (12 armat 75 mm)
dowódca dywizjonu	mjr Stanisław Ihnatowicz
adiutant dywizjonu	por. Augustyn Wojciech Morozewicz
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Jan Franciszek Rutkiewicz
1 bateria	kpt. Stanisław Pruski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Wiktor Szczepan Przedpełski
2 bateria	por. Stanisław Bolesław Kurzeja
oficer ogniowy	ppor. Feliks Gozdan
3 bateria	ppor. Czesław Góra
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Stanisław Marian Bzowski
oficer ogniowy	ppor. rez. Stanisław Robert Kulej
II dywizjon (12 haubic 100 mm)
dowódca dywizjonu	kpt. Ludomir Franciszek Łuczkowski
	kpt. Andrzej Borkowski
oficer obserwacyjny	ppor. rez. Zbigniew Szczepan Egierski
4 bateria	por. Stanisław Sobecki
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Wacław Keller
5 bateria	por. Edward Zygmunt Izdebski
6 bateria	por. rez. Tadeusz Sołtys
oficer zwiadowczy	ppor. Jan Raczkowski
oficer ogniowy	ppor. rez. Tadeusz Jan Cianciara
III dywizjon (12 haubic 100 mm)
dowódca dywizjonu	mjr Juliusz Możdżeń
7 bateria	ppor. Bogdan Stanisław Algusiewicz
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Roman Kozubski
oficer ogniowy	ppor. rez. Armin Rigo Sims
8 bateria	por. Ludwik Łanucha
9 bateria	por. rez. Mikołaj Bykow
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Zygmunt Stanisław Żarecki
oficer ogniowy	ppor. Bogusław Aleksander Malczewski

Symbole pułkowe

Gwoździe sztandaru

Wręczenie sztandarów artylerii i broni pancernej - delegacja jednostek artylerii OK Warszawa i Łódź składa wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza.

Sztandar

16 grudnia 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 7 pal.

26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie, minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar.

O powojennych losach sztandaru brak jest informacji. 23 maja 2020 członkowie Stowarzyszenia Historyczno-Eksploracyjnego Grupa Częstochowska Perun i stowarzyszenia historycznego Reduta Częstochowa odnaleźli siedem z szesnastu gwoździ sztandarowych 7 pal w lesie, w okolicy Janowa i Złotego Potoku. Jest to pierwszy oficjalny ślad po zaginionym sztandarze.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.
Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 7 w wieńcach laurowych.
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godło Częstochowy,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 7 pal

Na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

• na górnym – „Kowel 12.IX.1920”,
• na dolnym – „Warszawa 12.XI.1918”,
• na lewym – „Lwów 15.I.1919”,
• na prawym – „Wilno 19.IV.1919”

Odznaka pamiątkowa

16 lutego 1931 Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 7 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 42 x 36 mm jest kompozycją krzyża barwy srebrzystej i ośmiu emaliowanych proporców pokrytych emalią zielono-czarną. Ramiona krzyża zakończone są kulkami. Krzyż obwiedziony jest wąską wypustką z białej emalii i na ramionach wpisano numer i inicjały „7 PAP”. W centrum orzeł wz. 1927, na srebrnej tarczy w otoku wieńca laurowego na tle skrzyżowanych złocistych luf armatnich. Dwuczęściowa - oficerska wykonana w srebrze, złocona i emaliowana, żołnierska - w tombaku. Wykonawcą odznak był Wiktor Gontarczyk z Warszawy.

Żołnierze pułku

Armata 75 mm wz. 1897

Haubice 100 mm wz. 1914/19P

Budynek koszar, obecnie Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie

Dowódcy pułku

• płk art. Kazimierz Dzierżanowski (X-XI 1918)
• kpt. art. Mieczysław Nowicki (p.o. XI 1918)
• płk art. Aleksander Kowalewski (II - X 1919)
• mjr / ppłk art. Marian Zarzycki (od 6 XI 1919)
• ppłk art. Witold Konczakowski (VII - X 1921)
• płk art. Jerzy Krynicki (X 1921 – † 23 VIII 1924)
• ppłk art. Eugeniusz Dąbrowski (IX – 25 X 1924 → dowódca 24 pap)
• płk art. Leszek Roguski (25 X 1924 - 29 I 1930 → dyspozycja dowódcy OK IV)
• ppłk dypl. Józef Kapciuk (21 I 1930 - IV 1937)
• ppłk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński (p.o. IV - V 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Rola-Arciszewski (V 1937 – VII 1938)
• ppłk dypl. Stanisław Wojtowicz (VII 1938 – VIII 1939)
• ppłk art. Mieczysław Eugeniusz Hubert (VIII - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Bolesław Pileski (1923)
• ppłk art. Stefan II Wierzbicki (31 V 1925 – 1929)
• mjr / ppłk art. Stanisław Asłanowicz (IV 1929 – I 1934 → rejonowy inspektor koni w Łodzi)
• ppłk dypl. art. Adam Dzianott (I – X 1934 → WSWoj.)
• ppłk dypl. art. Edward Bagieński (X 1934 – X 1935 → WSWoj.)
• ppłk dypl. art. Konstanty Ważyński (XII 1935 – I 1938 → dowódca 21 pal)
• ppłk art. Tadeusz II Rohoziński (IV – XI 1938 → dowódca 9 dak)
• mjr / ppłk art. Mieczysław Eugeniusz Hubert (I – 24 VIII 1939 → dowódca pułku)
• mjr art. Jan Filipowski (II zastępca dowódcy/kwatermistrz – 8 IV 1938 – 1939 → dowódca II dyonu, †1940 Charków)

Żołnierze 7 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Anufriew Jerzy	podporucznik rezerwy	technik drogowy	urzędnik samorządowy w Olkuszu	Katyń
Chaciński Jan	porucznik rezerwy	inżynier chemik		Katyń
Chmura Zygmunt	podporucznik rezerwy	handlowiec		Katyń
Góra Piotr	podporucznik	żołnierz zawodowy		Katyń
Janczykowski Mirosław	podporucznik rezerwy			Katyń
Jastrząb Wacław	podporucznik rezerwy			Katyń
Sokołowski Kazimierz	podporucznik rezerwy	lekarz weterynarii	praktyka w Wieluniu	Katyń
Winter Józef Karol	porucznik rezerwy	prawnik	sędzia Sądu Grodzkiego w Tarnowie	Katyń
Ciemnniewski Henryk	podporucznik rezerwy	urzędnik	sąd w Sosnowcu	Charków
Filipowski Jan	kapitan	żołnierz zawodowy	(e)	Charków
Heńkiewicz Witold	podporucznik rezerwy	inżynier		Charków
Tetzlaff Leon	porucznik rezerwy			Charków

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Władysław Ryłko: Zarys historji wojennej 7-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Witold Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Historii Polski Współczesnej, Wydawnictwo „Ibidem”, Łódź 2001, ISBN 83-88679-10-4.
• Steblik Władysław: Armia „Kraków” 1939. Wyd. MON, Warszawa, 1989
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r.. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Piotr Zarzycki: 7 Pułk Artylerii Lekkiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 122. ISBN 83-88773-04-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Lech Mastalski: 7 Dywizja Piechoty w latach 1918–1939. Częstochowa: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum Instytutu, 2012. ISBN 978-83-87470-47-0.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.