Ptaki

{{{nazwa łacińska}}}
{{{zoolog}}}
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|]]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta

{{Zwierzę infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | nazwa łacińska = | TSN = | zoolog = Nieznane pola: "Nazwa zwyczajowa", "Gromada", "Typ", "Wikispecies", "Podtyp", "Commons", "Opis_obrazka", "Zoolog", "Obrazek" oraz "Łacińska".

Ptaki (Aves) – gromada stałocieplnych zwierząt z podtypu kręgowców. Jest najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców lądowych - istnieje około 10.000 gatunków ptaków, które zamieszkują ekosystemy na całym świecie. Ich wielkość waha się od 5 cm u koliberka hawańskiego do 2,7 m u strusia.

Charakterystyczne dla ptaków współczesnych (Neornithes) są: skóra wytwarzająca pióra, przednie kończyny przekształcone w skrzydła, szczęki okryte rogowym dziobem, u współczesnych przedstawicieli pozbawionym zębów, lekki, mocny szkielet i czterodziałowe serce. Ptaki są zazwyczaj zdolne do lotu, choć niektóre gatunki są wtórnie nielotne - ich układ pokarmowy oraz oddechowy są przystosowane do tej zdolności. Poza tym ptaki odznaczają się wysoką aktywnością metaboliczną. Rozmnażają się przez składanie i wysiadywanie otoczonych twardą skorupą jaj. Niektóre ptaki, szczególnie z rzędów krukowatych i papugowych należą do najbardziej inteligentnych gatunków zwierząt, zdolnych do tworzenia i używania przyrządów pomocniczych, jak i przekazujących taką wiedzę na następne pokolenia.

Wiele gatunków odbywa dalekodystansowe wędrówki, inne przemieszczają się mniej regularnie na krótsze odległości. Są zwierzętami socjalnymi, porozumiewają się przy pomocy wizualnych sygnałów oraz zawołań kontaktowych jak i śpiewem, biorą udział we wspólnych lęgach, polowaniach, przepędzaniu drapieżników, zgrupowaniach migracyjnych.

Większość gatunków ptaków żyje monogamicznie, najczęściej na czas jednego sezonu, czasami na okres kilku lat, rzadziej tworzą tą samą parę przez całe życie. Inne gatunki tworzą lęgowe systemy poligyniczne - z kilkoma samicami przypadającymi na jednego samca. Rzadko spotyka się gatunki poliandryczne z wieloma samcami i jedną samicą. Jaja są zwykle składane do gniazd i wysiadywane przez rodziców. Dla większości ptaków charakterystyczny jest długi okres opiekuńczy nad wyklutymi pisklętami.

Człowiek bada ptaki w ramach ornitologii. Wiele gatunków ptaków ma dla niego duże znaczenie gospodarcze jako zwierzęta użytkowe. Najczęściej są źródłem pożywienia, pozyskiwanego przez polowanie lub chów. Niektóre gatunki, szczególnie ptaki śpiewające jak i papugowate są popularnymi zwierzętami domowymi. Poza tym odchody kilku gatunków są używane jako nawóz w rolnictwie. Ptaki są wybitnym elementem ludzkiej kultury - od religii przez poezję do muzyki popularnej. Obserwacja ptaków rozwinęła się w ostatnich dekadach do rozmiarów masowego hobby w wielu krajach rozwiniętych. Około 120–130 gatunków ptaków wymarło od XVII w. w rezultacie ludzkiej działalności, setki innych gatunków wymarły wcześniej. Obecnie ocenia się około 1.200 gatunków jako zagrożonych wyginięciem przez czynniki antropogeniczne, z drugiej strony człowiek stara się jednak o ich ochronę.

Ewolucja i taksonomia

Archaeopteryx jest spokrewniony z przodkami ptaków współczesnych.

Pierwsza klasyfikacja ptaków została stworzona przez Francisa Willughby'ego i Johna Raya w tomie Ornithologiae. Karol Linneusz zmodyfikował tą pracę w 1758 r. tworząc system klasyfikacji taksonomicznej, będący obecnie w użyciu (zrewidowany i zmodernizowany). W taksonomii Linneusza ptaki zostały sklasyfikowane przez niego jako gromada Aves, z jęz. łacińskiego: avis - "ptak". Taksonomia filogenetyczna umieszcza ptaki w miejscu dinozaurów z kladu Teropodów. Aves i siostrzana grupa, klad krokodyli są razem jedynymi żyjącymi członkami kladu gadów naczelnych. Filogenetycznie Aves są zazwyczaj definiowane jako potomkowie najbliższych przodków ptaków nowoczesnych i praptaka Archaeopteryx lithographica. Archaeopteryx z okresu Kimerydu (jura późna - około 155–150 milionów lat temu) jest najstarszym znanym ptakiem mieszczącym się w tej definicji. Inni, wliczając Jacquesa Gauthiera i zwolenników systemu filokodowego, definiują Aves zaliczając do nich tylko współczesne grupy ptaków, a wyłączając większość grup znanych tylko ze skamielin i przypisując te do kladu Avialae aby uniknąć niejasności dotyczących umieszczenia Archaeopteryxa w stosunku do zwierząt tradycyjnie uważanych za Teropody.

Wszystkie ptaki nowoczesne są umieszczone w podgromadzie Neornithes, która dzieli się na dwa nadrzędy: paleognatyczne (Paleognathae), zawierające głównie strusiopodobne ptaki nielotne, oraz neognatyczne (Neognathae) - obszerny nadrząd zawierający wszystkie pozostałe ptaki. W zależności od przyjętego podziału taksonomicznego, liczba znanych, żyjących gatunków ptaków waha się od 9,800 do 10,050.

← mln lat temu Ptaki

Prekambr ←4,6 mld

Kambr 541

Ordowik 485

Sylur 443

Dewon 419

Karbon 359

Perm 299

Trias 252

Jura 201

Kreda 145

Paleog. 66

Ng 23

Q 2

Donozaury i pochodzenie ptaków

Plik:Amnh30.jpg

Upierzony dinozaur Mikroraptor gui z rodziny Dromaeosauridae był bliskim krewnym ptaków.

Porównanie rozmiarów człowieka i Jinfengopteryxa z linii Troodontidae.

Archaeopteryx lithographica był jednym z pierwszych przedstawicieli Aves.

Kopalny materiał dowodowy i intensywne analizy biologiczne pokazują bez wątpienia, że ptaki należą do teropodów. Dokładniej, są one członkami grupy Maniraptorów. W miarę jak naukowcy odkrywali więcej nielotnych terapodów, które są blisko spokrewnione z ptakami, początkowo jasna granica pomiędzy nie-ptakami i ptakami zaczęła się zacierać. Niedawne odkrycia w prowincji Liaoning, w północno-wschodnich Chinach, potęgują niejasności: Wiele tam odkrytych skamieniałości małych teropodów miało pióra.

Współczesni paleontolodzy zakładają, że Aves są najbliżej spokrewnione z deinonychozaurami, w skład których wchodzą dromeozaury i troodony. Razem, te trzy formy tworzą grupę zwaną Paraves (para-ptaki). Prymitywny dromeozaur Mikroraptor posiadał cechy, które mogły umożliwić mu szybowanie lub latanie. Najbardziej prymitywne deinonychozaury były bardzo małe, np. Jinfengopteryx. To rodzi prawdopodobieństwo, że przodek wszystkich Paraves mógł być nadrzewny i/lub mógł potrafić szybować.

Późnojurajski Archaeopteryx jest dobrze znany jako jedna z pierwszych znalezionych skamieniałości przewodnich, która stanowiła poparcie dla teorii ewolucji pod koniec XIX w. Archaeopteryx posiadał charakterystyczne dla gadów cechy: zęby, palce z pazurami i długi, jaszczuropodobny ogon, ale świetnie zachowane skrzydła miały lotki identyczne, jak u nowoczesnych ptaków. Nie jest uważany za bezpośredniego przodka ptaków nowoczesnych, ale jest najstarszym i najbardziej prymitywnym członkiem Aves lub Avialae i jest przypuszczalnie blisko spokrewniony z prawdziwym przodkiem ptaków żyjących dzisiaj. Pojawiały się nawet sugestie, że Archaeopteryx jest zwierzęciem mniej spokrewnionym z ptakami, niż z innymi grupami dinozaurów i że Avimimus wydaje się być bardziej prawdopodobnym łączem ewolucji miedzy mikroraptorami i ptakami nowoczesnymi niż Archaeopteryx.

Poniżej drzewo filogenetyczne od maniraptorów do ptaków (Aves) według Norella i in. (2006); nazwy kladów oparte o definicje podane przez: Sereno (2005).

Maniraptora	Ornitholestes unnamed Compsognathidae unnamed Alvarezsauridae unnamed Oviraptoriformes Therizinosauria Oviraptorosauria Paraves Deinonychosauria Dromaeosauridae Troodontidae Aves

Alternatywne teorie i kontrowersje

Istnieje wiele kontrowersji związanych z badaniem pochodzenia ptaków. Początkowo niezgodności dotyczyły tego, czy ptaki ewoluowały z dinozaurów, czy bezpośrednio z bardziej prymitywnych Archozaurów. Zwolennicy pochodzenia od dinozaurów są niezgodni co do tego, czy bardziej prawdopodobnymi przodkami były dinozaury ptasiomiedniczne (ornithischian) lub teropody. Mimo, że dinozaury ptasiomiedniczne mają budowę miednicy identyczną jak ptaki nowoczesne, sugeruje się, że ptaki pochodzą od dinozaurów gadziomiednicznych, a budowa ich miednicy wykształciła się niezależnie. Faktem jest, że ptasio-podobna budowa miednicy wykształciła się po raz trzeci wśród specyficznej grupy terapodów, zwanych Therizinosauridae.

Ptaki jak i krokodyle mają wspólnych przodków: Archozaurów.

Naukowcy Larry Martin i Alan Feduccia utrzymywali, że ptaki nie są dinozaurami, ale że ewoluowały z wczesnych Archozaurów, takich jak Longisquama. W większości swych publikacji argumentowali, że podobieństwa między ptakami, a maniraptorami były zbieżne i że ptaki i maniraptory nie są ze sobą spokrewnione. Kiedy pod koniec lat 90. XX w. dowody na to, że ptaki pochodzą od maniraptorów, stały się prawie bezdyskusyjne, Martin i Feduccia przyjęli hipotezę Gregory'ego S. Paul'ego. W niej maniraptory są wtórnie nielotnymi przodkami ptaków. Martin i Feduccia zmodyfikowali ją w wersję, że ptaki ewoluowały bezpośrednio z Longisquama i dlatego nie są dinozaurami, tak jak większość gatunków klasyfikowanych obecnie jako teropody. Zgodnie z tym Maniraptory są nielotnymi archozaurami. Ta teoria jest jednak kwestionowana przez większość paleontologów. Cechy maniraptorów, które dla Martina i Feduccia są dowodami na niezdolność do lotu, są interpretowane przez głównych paleontologów jako preadaptacje, które maniraptory odziedziczyły po wspólnych przodkach z ptakami.

Na podstawie wykopalisk w 1991 r. został opisany Protoavis texensis jako ptak starszy od Archaeopteryxa. Krytycy wskazują jednak, że skamieniałość ta kiepsko się zachowała, jest w znacznym stopniu zrekonstruowana i może być chimerą powstałą ze skamieniałych szczątków kilku rodzajów zwierząt. Puszka mózgowa jest podobna do bardzo wczesnego Celurozaura. Szablon:Wróć

Wczesna ewolucja ptaków

Confuchisornis sanctus był ptakiem z rodziny Confuciusornithidae - jego ogon nie był już gadzi, lecz tworzyły go pióra.

Rekonstrukcja uzębionego Iberomesornisa z linii rodowej Enantiornithes.

Ptaki wykształciły wiele rozmaitych form w kredzie. Wiele grup zachowało prymitywne cechy teropodów, takie jak pazury u srzydeł i zęby, które jednak później zostały utracone niezależnie w wielu grupach ptaków, włącznie z ptakami nowoczesnymi (Neornithes). Podczas gdy wczesne formy, takie jak Archaeopteryx i Shenzhouraptor (Jeholornis), zachowało kości ogonowe po swoich przodkach, ogony bardziej rozwiniętych ptaków zostały zredukowane wraz z pojawieniem się Pygostylu w kladzie Pygostylia.

Pierwsza, duża, różnorodna linia rodowa krótkoogonowych ptaków to Enantiornithes, których budowa kości ramieniowych była inna niż u ptaków współczesnych. Enantiornithes zajmowały szereg niszy ekologicznych, od sondujących piaski ptaków wybrzeżowych i rybojadów po ptaki nadrzewne i ziarnojady. Bardziej rozwinięte linie rodowe także specjalizowały się w jedzeniu ryb, np. z wyglądu mewopodobna podgromada Ichthyornithes (lub też Ichthyornis). Jeden rząd mezozoicznych ptaków morskich zwany Hesperornithiformes (lub też Hesperornithes) był tak dobrze przystosowany do polowania na ryby w środowisku morskim, że ptaki te zatraciły zdolność do lotu i stały się pierwotnie wodne. Pomimo ich ekstremalnych specjalizacji, pokrewieństwo między Hesperornithiformes a ptakami nowoczesnymi jest bardzo bliskie.

Aves	Archaeopteryx Pygostylia Confuciusornithidae Ornithothoraces Enantiornithes Ornithurae Hesperornithiformes Neornithes

Uproszczone drzewo filogenetyczne ptaków według Chiappe'a

Radiacja adaptacyjna ptaków nowoczesnych

Dromornis stirtoni był największym kopalnym ptakiem nielotem - mierzył do 3 metrów i żył od 15 milionów lat do mniej jak 30.000 lat temu.

Orzeł Haasta (Harpagornis moorei) i Moa (Dinornithiformes) nie dożyły czasów współczesnych.

Odkrycie Vegavis iaai było ostatecznym dowodem na to, że ptaki nowoczesne (Neornithes) rozwinęły się - w ramach radiacji adaptacyjnej - w kilka głównych linii rodowych przed masowym wymieraniem organizmów, które kończy okres kredy. Linie te kategoryzuje się według najnowszych systematyk gatunków w dwa nadrzędy: Paleognathae i Neognathae. Według Sibley'a i Ahlquista większość neognatycznych wyróżniła się przez powstanie gatunków zaliczanych do nadrzędu Galloanserae (w takim ujęciu Paleognathae i Neognathae podniesione są do rangi "infraklas"), w który wchodzą blaszkodziobe oraz grzebiące. Okres, w którym nastąpił podział, jest przedmiotem dyskusji naukowców. Zgodnym jest, że Neornithes ewoluowały w kredzie i że rozdzielenie między Galloanserae, a pozostałymi Neognathes (za Sibleyem i Ahlquistem nadrząd "Neoaves"), miało miejsce przed wymieraniem kredowym. Różne są natomiast zdania na temat tego, czy radiacja pozostałych Neognathes miała miejsce przed, czy po wymarciu dinozaurów. Ta niezgodność jest po części spowodowana rozbieżnościami w dowodach; datowanie molekularne sugeruje radiację w kredzie, podczas gdy materiał kopalny wskazuje na to, że radiacja odbyła się dopiero w paleogenie. Próby pogodzenia molekularnego i skamieniałego materiału również nie przyniosły rezultatu.

Neornithes	Paleognathae  Strusie i pokrewne Kusacze  Neognathae  Neoaves  inne ptaki Galloanserae  Anseriformes Galliformes

Ewolucja głównych linii rodowych ptaków nowoczesnych
według taksonomii Sibleya-Ahlquista

Klasyfikacja ptaków jest kwestią sporną. Dotychczasowe próby klasyfikacji były konfrontowane z najnowszymi wynikami badań, były podważane i ciągle rewidowane. Klasyfikacja Sibley'a i Monroe'a (pierwsze wydanie 1990, później kilkakrotnie poprawiane) oparta na taksonomii Sibley'a i Ahlquista Sibley and Ahlquist's Phylogeny and Classification of Birds była w 1990 kamieniem milowym w taksonomii ptaków, gdyż opierała się na pierwszych badaniach DNA. Obecnie traci ona wpływ na rzecz nowych systematyk - przedstawionych poniżej - które opierają się na najnowszych wynikach badań skamieniałych i molekularnych dowodów. Nie ma jednak do tej pory powszechnej zgody w wielu kwestiach taksonomicznych. Dowody z współczesnej anatomii ptaków, skamieniałości i DNA są co prawda wykorzystywane w optymalizacji taksonomii, ale na razie nie przynoszą niepodważalnego rozwiązania, które zadowalało by wszystkich badaczy. Szablon:Wróć

Rzędy ptaków nowoczesnych (Neornithes)

Najbardziej aktualnymi i wpływowymi na świecie klasyfikacjami są:

• Gilla i Wrighta Birds of the World: Recommended English Names wydana w 2006 z ramienia IOC i na bieżąco uaktualniana na stronie internetowej;
• Clementsa The Clements Checklist of Birds of the World, 6. edycja z 2007;
• i wydana przez Dickinsona The Howard and Moore Complete Checklist of Birds of the World, 3. edycja z 2003.

Poza tym w Polsce jest używana także klasyfikacja Mielczarka i Cichockiego - Polskie nazewnictwo ptaków świata z 1999. Poniższa tabela przedstawia rzędy ptaków nowoczesnych, które są wyróżnione przez przynajmniej jedną z tych klasyfikacji. Różnice miedzy klasyfikacjami są oznaczone polami w kolorze khaki. W klasyfikacji Mielczarka i Cichockiego polskie nazwy rzędów odpowiadają naukowym w tej samej linijce. Nazwy w nawiasach nie są uwzględnione jako rzędy w tej systematyce. Tabela nie uwzględnia wymarłych rzędów ptaków nowoczesnych, jak Aepyornithiformes, Dinornithiformes, Diatrymiformes i Sandcoleiformes.

Klasyfikacje rzędów ptaków nowoczesnych				Przedstawiciele rzędów
Gill&Wright 06	Clements 07	Howard&Moore 03	Mielczarek&Cichocki	Struś (Struthio camelus) z rzędu Struthioniformes Nandu szare (Rhea americana) z rzędu Rheiformes Emu (Dromaius novaehollandiae) z rzędu Casuariiformes Kiwi brunatny (Apteryx australis mantelli) z rzędu Apterygiformes Kusacz pampasowy (Eudromia elegans) z rzędu Tinamiformes Gęś gęgawa (Anser anser) z rzędu Anseriformes Głuszec (Tetrao urogallus) z rzędu Galliformes Pingwin królewski (Aptenodytes patagonicus) z rzędu Sphenisciformes Nur czarnoszyi (Gavia arctica) z rzędu Gaviiformes Burzyk brunatny (Puffinus nativitatis) z rzędu Procellariiformes Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) z rzędu Podicipediformes Flaming chilijski (Phoenicopterus chilensis) z rzędu Phoenicopteriformes Plik:Harmaahaikara.jpg Czapla siwa (Ardea cinerea) z rzędu Ciconiiformes Pelikan australijski (Pelecanus conspicillatus) z rzędu Pelecaniformes Sępnik czarny (Coragyps atratus) z rzędu Cathartiformes Myszołów zwyczajny (Buteo buteo) z rzędu Falconiformes Żuraw (Grus grus) z rzędu Gruiformes Przepiórnik czarnopierśny (Turnix melanogaster) z rzędu Turniciformes Rycyk (Limosa limosa) z rzędu Charadriiformes Stepówka indyjska (Pterocles indicus) z rzędu Pteroclidiformes Gołąb skalny (Columba livia domestica) z rzędu Columbiformes kakadu biała (Cacatua alba) z rzędu Psittaciformes Hoazyn (Opisthocomus hoazin) z rzędu Opisthocomiformes Turak koroniasty (Tauraco fischeri) z rzędu Musophagiformes Kleszczojad gładkodzioby (Crotophaga ani) z rzędu Cuculiformes Włochatka (Aegolius funereus) z rzędu Strigiformes Lelek paskogłowy (Caprimulgus macrurus) z rzędu Caprimulgiformes Jerzyk (Apus apus) z rzędu Apodiformes Koliberek rubinobrody (Archilochus colubris) z rzędu Trochiliformes Czepiga długosterna (Urocolius macrourus) z rzędu Coliiformes Trogon białosterny (Trogon viridis) z rzędu Trogoniformes Zimorodek (Alcedo atthis) z rzędu Coraciiformes Dudek (Upupa epops) z rzędu Upupiformes Dzioborożec wielki (Buceros bicornis) z rzędu Bucerotiformes Złotopiór rudosterny (Galbula ruficauda) z rzędu Galbuliformes Dzięcioł duży (Dendrocopos major) z rzędu Piciformes Sikora bogatka (Parus major) z rzędu Passeriformes
Struthioniformes	Struthioniformes	Struthioniformes	strusie
Rheiformes		Rheiformes	nandu
Casuariiformes		Casuariiformes	kazuarowe
Apterygiformes		Apterygiformes	kiwi
Tinamiformes	Tinamiformes	Tinamiformes	kusacze
Galliformes	Galliformes	Galliformes	grzebiące
Anseriformes	Anseriformes	Anseriformes	blaszkodziobe
Sphenisciformes	Sphenisciformes	Sphenisciformes	pingwiny
Gaviiformes	Gaviiformes	Gaviiformes	nury
Procellariiformes	Procellariiformes	Procellariiformes	rurkonose
Podicipediformes	Podicipediformes	Podicipediformes	perkozy
Phoenicopteriformes	Phoenicopteriformes	Phoenicopteriformes	flamingi
Ciconiiformes	Ciconiiformes	Ciconiiformes	brodzące
Pelecaniformes	Pelecaniformes	Pelecaniformes	pełnopłetwe
			Cathartiformes kondorowe
Falconiformes	Falconiformes	Falconiformes	szponiaste
Gruiformes	Gruiformes	Gruiformes	żurawiowe
		Turniciformes	(przepiórniki)
Charadriiformes	Charadriiformes	Charadriiformes	siewkowe
	Pteroclidiformes	Pteroclidiformes	stepówki
Columbiformes	Columbiformes	Columbiformes	gołębiowe
Psittaciformes	Psittaciformes	Psittaciformes	papugowe
Opisthocomiformes			hoacyny
Musophagiformes		Musophagiformes	turakowe
Cuculiformes	Cuculiformes	Cuculiformes	kukułkowe
Strigiformes	Strigiformes	Strigiformes	sowy
Caprimulgiformes	Caprimulgiformes	Caprimulgiformes	lelkowe
Apodiformes	Apodiformes	Apodiformes	jerzykowe
			Trochiliformes kolibry
Coliiformes	Coliiformes	Coliiformes	czepigi
Trogoniformes	Trogoniformes	Trogoniformes	trogony
Coraciiformes	Coraciiformes	Coraciiformes	kraskowe
		Upupiformes	(dudki)
		Bucerotiformes	(dzioborożce)
	Galbuliformes		(złotopióry)
Piciformes	Piciformes	Piciformes	dzięciołowe
Passeriformes	Passeriformes	Passeriformes	wróblowe

Występowanie

Zasięg występowania wróbla domowego poszerzył się znacznie w związku z działalnością człowieka

Ptaki żyją i rozmnażają się prawie we wszystkich ziemskich biotopach, na każdym z siedmiu kontynentów. Najbardziej na południe wysuniętym siedliskiem są kolonie lęgowe petrela śnieżnego znajdujące się do 440 kilometrów w głębi Antarktydy. Najwyższa różnorodność gatunkowa ptaków występuje w regionach tropikalnych - co może być wynikiem ogólnie wyższego stopnia specjacji w warunkach tropikalnych albo częstszych przypadków wymierania gatunków na szerokościach geograficznych z umiarkowanym klimatem. Niektóre z rodzin ptaków przystosowały się do życia na oceanach, jak i w ich wodach, np. pingwiny obserwowano na głębokościach do 300 metrów p.p.m.. Kilka gatunków ptaków morskich pojawia się na lądzie jedynie w okresie lęgowym.

Wiele gatunków ptaków stworzyło populacje w regionach, do których zostały wprowadzone przez człowieka. Niektóre zostały wprowadzone umyślnie, np. bażant, którego aklimatyzowano jako ptak łowny niemal na całym świecie. Inne wprowadzenia były przypadkowe, jak np. południowoamerykańskiego gatunku mnichy nizinnej, którego osobniki po ucieczce z hodowli zaaklimatyzowały się w wielu północnoamerykańskich i europejskich miastach. Pewne gatunki, włącznie z czaplą złotawą, trębaczem jasnogłowym i kakadu różową rozprzestrzeniły się w naturalny sposób daleko poza granice swojego pierwotnego obszaru występowania w związku z przekształcaniem środowisk naturalnych w tereny rolnicze, które stały się dla tych ptaków odpowiednim habitatem. Szablon:Wróć

Budowa

Budowa zewnętrzna ptaka: 1 dziób, 2 głowa, 3 tęczówka, 4 źrenica, 5 górna część grzbietu, 6 małe pokrywy skrzydłowe, 7 barkówki, 8 średnie pokrywy skrzydłowe, 9 lotki trzeciego rzędu, 10 kuper, 11 lotki pierwszego rzędu, 12 podbrzusze, 13 udo, 14 staw skokowy, 15 skok, 16 stopy, 17 goleń, 18 brzuch, 19 skrzydło, 20 klatka piersiowa, 21 gardło, 22 korale

W porównaniu do innych kręgowców, budowa ciała ptaków wykazuje wiele niezwykłych adaptacji, głównie ułatwiających latanie. Szkielet składa się z wielu lekkich kości. Mają one duże jamy wypełnione powietrzem (zwane jamami pneumatycznymi), połączone z układem oddechowym. Powietrzem nie są wypełnione tylko kości dłoni, czaszki, miednicy i przedramienia. Kości czaszki są połączone i nie widać między nimi szwów. Oczodoły są duże i oddzielone kostną przegrodą. Kręgosłup składa się z odcinka szyjnego, piersiowego, lędźwiowego i ogonowego, z bardzo różnorodną liczbą kręgów szyjnych. Odcinek szyjny jest szczególnie elastyczny, ale ruchomość jest ograniczona w przedniej części odcinka piersiowego i nieobecna w dalszych kręgach. Kręgi odcinka lędźwiowego są zrośnięte z miednicą, tworząc synsakrum, a ostatnie kręgi odcinka ogonowego tworzą pygostyl. Żebra są spłaszczone, a mostek (z wyjątkiem nielotów) jest zaopatrzony w grzebień, stanowiący przyczep dla mięśni, biorących udział w lataniu. Kończyny przednie są przekształcone w skrzydła.

Układ moczowo-płciowy

Samice ptaków mają tylko lewy jajnik i jajowód. Podobnie jak gady, ptaki są pierwotnie urikoteliczne, co znaczy, że ich nerki usuwają z krwi azotowe produkty przemiany materii i wydalają je jako kwas moczowy, zamiast mocznika czy amoniaku. Kwas moczowy jest wydalany jednocześnie z kałem jako półstała wydalina, ponieważ ptaki nie mają oddzielnego pęcherza moczowego (oprócz strusi) ani cewki moczowej . Niektóre ptaki, np. kolibry mogą być jednak w szczególnych warunkach amonioteliczne, tzn. wydalać azotowe produkty przemiany materii jako amoniak. Ptaki wydalają również kreatynę, a nie kreatyninę, jak ssaki. Wydaliny ptaków są usuwane przez kloakę, która jest wielofunkcyjnym otworem: służy do wydalania, kopulacji i składania jaj przez samice. Dodatkowo, wiele gatunków ptaków zwraca przez otwór gębowy wypluwki. Szablon:Wróć

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy ptaków jest unikalny - zawiera wole, służące do przechowywania pokarmu oraz żołądek mięśniowy, w którym znajdują się połknięte kamienie rozcierające pokarm i rekompensujące brak zębów. Większość ptaków jest przystosowanych do szybkiego trawienia, aby ułatwić latanie. Niektóre ptaki wędrowne mają też zdolność do redukcji części jelita przed migracją.

Układ oddechowy

Układ oddechowy ptaków

Ptaki mają jeden z najbardziej skomplikowanych układów oddechowych ze wszystkich zwierząt. Podczas wdechu 75% świeżego powietrza omija płuca i kieruje się bezpośrednio do tylnych worków powietrznych, które ciągną się od płuc i łączą z przestrzeniami powietrznymi w kościach. Pozostałe 25% powietrza płynie bezpośrednio do płuc. Podczas wydechu zużyte powietrze wydostaje się z płuc, a powietrze zachowane w tylnych workach powietrznych jest jednocześnie przenoszone do płuc. Dzięki temu świeże powietrze przepływa przez płuca ptaka zarówno podczas wdechu, jak i wydechu. Ptaki wydają dźwięki za pomocą krtani tylnej - mięśniowej komory z kilkoma błonami bębenkowymi, która znajduje się na dolnym końcu tchawicy, czyli tam, gdzie rozdziela się ona na oskrzela.

Układ krwionośny

Serce ptaków jest czterodziałowe i do krążenia ogólnego wychodzi z niego prawy łuk aorty (w przeciwieństwie do ssaków, które mają lewy łuk aorty). Żyła główna dolna przenosi krew od kończyn przez układ wrotny nerek. W przeciwieństwie do ssaków, krwinki czerwone ptaków mają jądro. Szablon:Wróć

Układ nerwowy i narządy zmysłów

Samce sikory modrej mają niewidoczne dla człowieka ultrafioletowe pióra na głowie, które demonstrują podczas toków.

Układ nerwowy ptaków jest dobrze rozwinięty. Najlepiej rozwiniętymi częściami mózgu są te, które kontrolują funkcje związane z lataniem: móżdżek koordynuje ruchy, a kresomózgowie odpowiada za nawigację, a także behawior, gody i budowanie gniazd. Większość ptaków ma słaby zmysł węchu, z godnymi uwagi wyjątkami, do których należą kiwi, kondorowate i rurkonose. Zmysł wzroku jest zwykle dobrze rozwinięty. Ptaki wodne mają specjalne elastyczne soczewki, umożliwiające przystosowanie do widzenia w powietrzu i w wodzie. Niektóre gatunki mają też podwójną plamkę żółtą. Ptaki cechuje widzenie tetrachromatyczne, co oznacza, że oprócz czopków reagujących na światło zielone, czerwone i niebieskie, mają też czopki wrażliwe na ultrafiolet. Umożliwia im to widzenie światła ultrafioletowego, które jest związane z zalotami. Wiele ptaków ma wzory na upierzeniu w ultrafiolecie, które są niewidoczne dla ludzkiego oka; niektóre ptaki, których płcie, patrząc gołym okiem, wydają się podobne, są rozróżniane dzięki obecności ultrafioletowych łat na piórach. Samiec sikory modrej ma ultrafioletową łatę na głowie, która jest pokazywana podczas zalotów poprzez pozowanie i stroszenie piór na karku. Światło ultrafioletowe jest używane również podczas poszukiwania - wykazano, że pustułki poszukują ofiary wykorzystując ultrafioletowe ślady moczu pozostawione na ziemi przez gryzonie.

Ptaki - tu kura domowa - "mrugają" migotką poziomo.

Powieki ptaków nie są używane do mrugania. Ich oczy są nawilżane za pomocą migotki - trzeciej powieki, która porusza się poziomo. Migotka pokrywa również oko i działa jak soczewka kontaktowa u wielu wodnych ptaków. Siatkówka ptaków ma narząd w kształcie wachlarza wypełniony krwią i zwany grzebieniem. Większość ptaków nie może poruszać oczami, chociaż są wyjątki, np. kormoran czarny. Ptaki z oczami po bokach głowy mają szerokie pole widzenia, natomiast ptaki z oczami z przodu głowy, takie jak sowy, cechuje widzenie stereoskopowe i potrafią one ocenić głębię pola widzenia. Uszy ptaków nie posiadają małżowin usznych, ale są pokryte piórami, chociaż u niektórych ptaków, np. u puszczykowatych z rodzaju Asio, Bubo i Otus pióra te tworzą kępki przypominające małżowiny uszne. W uchu wewnętrznym znajduje się ślimak, ale nie jest on skręcony spiralnie jak u ssaków. Położenie otworów usznych u niektórych sów jest asymetryczne - jeden jest wyżej, drugi niżej po obu stronach głowy. Umożliwia to lepszą lokalizację ofiar w nocy, pod warstwą liści i nawet śniegu, ze wzgledu na minimalne różnice czasowe (do 0.00003 sek.) między usłyszeniem dźwięku każdym uchem. Szablon:Wróć

Obrona chemiczna

Kilka gatunków ptaków jest zdolnych do używania obrony chemicznej przed drapieżnikami. Niektórzy przedstawiciele rurkonosych potrafią wydzielić nieprzyjemną ciecz przeciwko agresorowi, a skóra i pióra niektórych gatunków fletówek z rodzaju Pitohui z Nowej Zelandii wydziela mocną neurotoksynę.

Determinacja płci

Płeć ptaków jest determinowana przez chromosomy Z i W, a nie X i Y, jak u ssaków. Samce mają dwa chromosomy Z (ZZ), a samice chromosom W oraz Z (WZ). U prawie wszystkich gatunków płeć zostaje zdeterminowana przy zapłodnieniu. Jedne ostatnie badania ukazały jednak determinację płci zależną od temperatury u nogala brunatnego, u którego wyższa temperatura podczas inkubacji zwiększa stosunek samic do samców.

Pióra i upierzenie

Upierzenie paszczaka australijskiego pozwala mu na harmonizowanie z otoczeniem

Pióra są cechą charakterystyczną ptaków. Ułatwiają latanie, zapewniają izolację, która pomaga w termoregulacji i są używane podczas godów oraz do kamuflażu i dawania sygnałów. Jest kilka typów piór, z których każdy służy do innych celów. Pióra są wytworami epidermy przyczepionymi do skóry i wyrastają tylko ze specyficznych miejsc na skórze, zwanych pteryliami. Rozmieszczenie pteryliów ma znaczenie w taksonomii i systematyce. Ułożenie i wygląd piór na ciele, zwane upierzeniem może być różne u gatunków w zależności od wieku, statusu społecznego i płci .

Upierzenie jest regularnie zrzucane. Standardowe upierzenie, które powstaje podczas pierzenia po okresie rozrodczym jest znane jako "upierzenie nierozrodcze" lub - w terminologii Humphrey-Parkes - jako "upierzenie podstawowe". "Upierzenie rozrodcze" lub odmiany "upierzenia podstawowego" znane są w systemie Humphrey-Parkes jako "upierzenie alternatywne". Pierzenie następuje zwykle raz w roku, chociaż niektóre ptaki mogą zrzucać upierzenie dwa razy w roku, a duże ptaki drapieżne mogą pierzyć się tylko raz na kilka lat. Sposoby pierzenia są różne u różnych gatunków. U niektórych lotki ze skrzydeł są zrzucane i odrastają, zaczynając od zewnętrznych piór do wewnętrznych (dośrodkowo), a niektóre wymieniają pióra zaczynając od tych, które znajdują się wewnątrz (odśrodkowo). Niewielka liczba gatunków, np. kaczki i gęsi, traci wszystkie lotki jednocześnie, stając się czasowo niezdolnymi do lotu. Dośrodkowe zrzucanie sterówek występuje np. u kurowatych. Odśrodkowe zrzucanie sterówek jest spotykane m.in. u dzięciołów i pełzaczowatych, chociaż zaczyna się od drugiego wewnętrznego pióra i kończy na centralnym, więc ptak zachowuje funkcjonalność ogona. U wróblowych lotki pierwszorzędowe wymieniane są do zewnątrz, lotki drugorzędowe do wewnątrz, a sterówki od centrum na zewnątrz. Przed sezonem lęgowym samice większości gatunków ptaków tracą pióra w pobliżu brzucha. Skóra w tym miejscu jest dobrze zaopatrzona w naczynia krwionośne i pomaga ptakowi w wysiadywaniu jaj.

Pióra wymagają opieki, więc ptaki codziennie czyszczą albo pielęgnują je, spędzając na te czynności 9% ich dziennego czasu. Używają dzioba do zmiatania drobin i do nakładania woskowej wydzieliny gruczołu kuprowego, która zapewnia elastyczność piór i działa jako środek przeciwbakteryjny, hamując rozwój bakterii niszczących pióra. Może to być zastąpione przez kwas mrówkowy, który ptaki otrzymują podczas nacierania piór mrówkami, aby usunąć pasożyty. Szablon:Wróć

Lot

Muszarka białogardła z rodzaju Monarkowatych podczas lotu trzepoczącego.

Większość ptaków potrafi latać, co odróżnia je od prawie wszystkich innych kręgowców. Lot jest pierwszorzędowym środkiem lokomocji większości gatunków i jest używany do lęgów, karmienia, unikania drapieżników i ucieczki. Ptaki cechuje wiele różnych przystosowań do lotu, takich jak lekki szkielet, dwie duże grupy mięśni służących do poruszania w powietrzu (mięśnie piersiowe, które pociągają skrzydło w dół - stanowiące 15% masy ptaka - i mięśnie kruczo-ramienne, które unoszą skrzydło do góry) oraz zmodyfikowane kończyny przednie (skrzydło), które działają jak profil lotniczy. Kształt i rozmiar skrzydła determinują typ lotu ptaka; wiele gatunków łączy silny, trzepoczący lot z zużywającym mniej energii lotem szybującym. Około 60 obecnie żyjących gatunków jest nielotami, podobnie jak wiele wymarłych ptaków. Niezdolność do lotu często pojawia się u ptaków żyjących na izolowanych wyspach, prawdopodobnie z powodu nieobecności lądowych drapieżników. Pomimo niezdolności do lotu, pingwiny używają podobnego umięśnienia i ruchów do "latania" pod wodą, podobnie jak alki, niektóre burzykowate i pluszcze. Szablon:Wróć

Tryb życia

Różne typy dziobów w zależności od rodzaju pokarmu i strategii odżywiania się.

Większość gatunków ptaków prowadzi dzienny tryb życia, istnieją jednak gatunki, np.z rzędów lelkowych czy sów, które są aktywne w nocy lub w godzinach zmierzchu. Niektóre gatunki siewkowych odżywiają się natomiast w zależności od pływów morskich, nie zważając na dzienno-nocne różnice jasności światła.

Pokarm i strategie odżywiania się

Pożywienie ptaków jest zróżnicowane i obejmuje nektar, owoce, rośliny, nasiona, padlinę, rożne małe zwierzęta i nawet inne ptaki. Ze wzgledu na brak zębów, układ trawienny jest przystosowany do trawienia nieprzeżutych kawałków pożywienia, w całości połykanych przez ptaki.

Gatunki, które stosują wiele strategii zdobywania pokarmu, jak i odżywiają się różnymi rodzajami pożywienia, określane są jako wszystkożerne. Natomiast specjalistami nazywa się gatunki, które koncentrują się na zdobywaniu szczególnego rodzaju pokarmu, albo które stosują wyłącznie jedną technikę zdobywania pokarmu

Ptaki rozwinęły różne strategie zdobywania pokarmu. Wiele gatunków zbiera owady, mięczaki, owoce albo nasiona. Niektóre polują na lecące owady czatując i atakując znienacka. Odżywiające się nektarem kolibry, nektarniki, lory i inne rozwinęły specjalnie przystosowane szczotkowate języki i w wielu wypadkach dzioby pasujące do kształtu kwiatów. Kiwi i siewkowe wyszukują bezkręgowce przy pomocy długich dziobów, których różne długości są wynikiem dostosowania się do różnych niszy ekologicznych. Nury, kaczki morskie, pingwiny jak i alki polują na zdobycz pod powierzchnią wody, gdzie poruszają się przy pomocy skrzydeł i nóg. Głuptakowate, zimorodkowate i rybitwy polują na wodną zdobycz skokami nurkowymi z powietrza. Flamingi, trzy gatunki z rodzaju Pachyptila, jak i niektóre kaczki odżywiają się filtrując pokarm z wody. Gęsi i kaczki pływające odżywiają się głównie pasąc się na trawach i roślinach. Niektóre ptaki jak fregatowate, mewy i Stercorarius stosują kleptoparazytyzm, zmuszając inne ptaki do oddania pokarmu. Technika ta zaliczana jest jednak raczej jako zachowanie uzupełniające zwykłe zdobywanie pokarmu przez polowanie. Obserwacje zachowania fregaty średniej, która skradała pożywienie głuptakowi maskowemu wykazały, że skradziony pokarm stanowił szacunkowo najwyżej 40% ich pożywienia, podczas gdy średnio wynosił on jedynie 5%. Kilka gatunków jest padlinożernych, niektóre z nich, jak sępy wyspecjalizowały się w poszukiwaniu padliny, podczas gdy inne jak mewy, krukowate i inne gatunki drapieżne są oportunistami. W wyniku przemian ekosystemów, ptaki specjalizujące się w odżywianiu jednym rodzajem pożywienia są ogólnie bardziej zagrożone wyginięciem niż wszystkożerne, które łatwiej przystosowują się do nowych warunków pokarmowych. Szablon:Wróć

Wędrówki

Trasy migracyjne śledzonych satelitarnie szlamników, najwytrwalszych wędrujących ptaków.

Wiele gatunków ptaków migruje, aby wykorzystać optymalnie podaż pokarmu jak i dogodne warunki rozrodcze. Oba aspekty związane są z różnicami temperatur w poszczególnych porach roku na różnych szerokościach geograficznych. Istnieje kilka typów wędrówek charakterystycznych dla różnych grup ptaków. Wiele ptaków lądowych, siewkowych czy wodnych podejmuje roczne, dalekodystansowe migracje, wywoływane najczęściej przez zmiany długości światła dziennego jak również i warunki pogodowe. Te grupy spędzają sezon rozrodczy w regionach umiarkowanego lub subpolarnego klimatu, podczas gdy pozostały okres życia spędzają w regionach tropikalnych lub przeciwległej półkuli. Przed migracją ptaki zwiększają wyraźnie zapasy tłuszczu w ciele oraz zmniejszają niektóre ze swoich organów wewnętrznych. Wędrówki są bardzo wymagające jeśli chodzi o zapotrzebowanie w energię, w szczególności jeśli ptaki muszą przelatywać nad obszarami pustynnymi albo oceanami, bez możliwości uzupełnienia rezerw i regeneracji sił. Lecąc ptaki lądowe potrafią pokonywać dystanse ok. 2.500 km, a siewkowe osiągają najczęściej odległości do 4.000 km, chociaż szlamnik zdolny jest do nieustannego lotu sięgającego do 10.200 km. Również ptaki morskie udają się w dalekie wędrówki. Najdalszą roczną migrację przypisuje się burzykowi szaremu, który gnieździ się w Nowej Zelandii i w Chile, a który spędza lato na półkuli północnej żerując na Oceanie Spokojnym u wybrzeży Japonii, Alaski i Kaliforni. Jego roczna wędrówka wynosi ok. 64.000 km. Inne morskie ptaki rozprzestrzeniają się po okresie rozrodczym wędrując dookoła bez określonych tras migracyjnych. Albatrosy gnieżdżące się na wybrzeżach Oceanu Południowego, w okresie poza rozrodczym podejmują często wędrówki wokół bieguna południowego.

Część gatunków podejmuje krótsze wędrówki, migrując jedynie aby uniknąć złych warunków pogodowych i niedostatecznej podaży pokarmu. Do takich zalatujących gatunków należy jemiołuszka, która może pojawić się w pewnych obszarach w jednym roku, i nie pojawić się tam w następnym. Istnieją gatunki, których osobniki z regionów bardziej wyeksponowanych na niskie temperatury wędrują na krótkie dystansy dołączając się do osobników tego samego gatunku, które pozostają w bardziej dogodnych klimatycznie regionach. Poza tym są też gatunki, których jedynie część populacji migruje - najczęściej są to samice i niedominujące samce. W niektórych regionach takie migracje części populacji mogą zachodzić na dużą skalę - w Australii badania wykazały, że 44% gatunków niewróblowatych, jak i 32% wróblowatych są ptakami, których populacje częściowo migrują. Innym rodzajem krótkich wędrówek są migracje wysokościowe, podejmowane przez pewne gatunki, jak np. pomurnik - gatunki takie spędzają okres rozrodczy na położonych wyżej terenach górskich, zlatując na niższe poziomy podczas niedogodnych warunków zimowych ograniczających podaż pokarmu.

Gwiazda Polarna i położenie konstelacji gwiazd wokół niej są kompasem dla ptaków wędrujących nocą.

Niektóre gatunki są nomadyczne, bez przywiązania do określonego terytorium i dopasowujące swoje wędrówki do warunków pogodowych i żywnościowych. Przykładem może być rodzina papugowatych, z której gatunki przeważnie nieregularnie wędrują na krótkie dystansy koczując, zalatując, albo rozpraszając się.

Zdolność ptaków do powrotu w dokładnie te same miejsca po długodystansowych wędrówkach jest znana dzięki eksperymentowi, który został przeprowadzony w latach 50. XX w - wypuszczony w Bostonie (USA-Massachusetts) osobnik Burzyka popielatego powrócił do swojej kolonii w Skomer (Wielka Brytania-Walia) w przeciągu 13 dni, pokonując dystans 5.150 km. Podczas migracji ptaki posługują się rożnymi metodami orientacji. Słońce jest punktem orientacyjnym dla gatunków migrujących dniem, podczas gdy gwiazdy są kompasem dla nocnych wędrowców. Ptaki orientujące się za pomocą słońca, rekompensują zmiany jego pozycji na niebie wewnętrznym wyczuciem czasu. Natomiast w nocnej orientacji ptaki kierują się położeniem gwiazd wokół Gwiazdy Polarnej. Dodatkowo zdolności czytania gwiazd wspierane są u niektórych gatunków przez zmysł wyczuwania geomagnetyzmu za pomocą specjalnych fotoreceptorów. Szablon:Wróć

Komunikowanie

Słonecznica rozkłada skrzydła, które naśladują ubarwieniem i wzorem wygląd dużego drapieżnika, w celu odstraszania drapieżnych ptaków.

Ptaki komunikują się używając przede wszystkim sygnałów audiowizualnych. Te mogą być specyficzne dla poszczególnego gatunku, jak i dla poszczególnych informacji przekazywanych przez osobniki tego samego gatunku. Ptaki używają np. upierzenia, aby w pewnych okresach zyskać i utrzymać dominujące pozycje w stadach, aby zainteresować tokami do rozrodu, albo aby odstraszyć gestami napastników, jak w przypadku słonecznic: Te rozkładają skrzydła, których upierzenie naśladuje ubarwieniem i wzorem wygląd dużego drapieżnika. Odstrasza to sokoły i chroni w ten sposób pisklęta. Różnice w upierzeniu pozwalają w identyfikacji ptaków, szczególnie poszczególnych gatunków.

Komunikacja wizualna obejmuje także zrytualizowane pokazy. Te rozwinęły się z zachowań, które nie miały sygnałowego charakteru, jak czyszczenie i układanie piór, dziobanie za pokarmem, albo inne. Pokazy mogą wyrażać agresywność lub uległość oraz mogą przyczynić się do tworzenia związków partnerskich. Najbardziej wyszukane pokazy mają miejsce podczas toków - ptasie tańce składają się ze skomplikowanych kombinacji ruchów, których jakość może wpłynąć na sukces rozrodczy samców.

Odgłosy i śpiewy, które tworzone są w krtani tylnej, mają najważniejsze znaczenie w komunikowaniu dźwiękiem. Ten sposób komunikacji może nabrać bardzo skomplikowane formy. Niektore gatunki potrafią używać dwie struny głosowe naraz niezależnie od siebie, co pozwala na jednoczesny śpiew dwóch różnych melodii. Ptaki tworzą odgłosy w różnych celach. Do nich należą: starania o partnerki albo partnerów, ocena ich wartości, formowanie związków, ogłaszanie pretensji do terytoriów i ich obrona, identyfikacja piskląt w koloniach, powtórne jednoczenie się w pary przed okresem lęgowym, albo ostrzeganie innych osobników przed możliwymi drapieżnikami, czasami używając nawet różnych odgłosów w zależności od rodzaju zagrożenia. Komunikując się ze sobą niektóre gatunki używają również dźwięków mechanicznych. Bekas kszyk wydaje głośny dźwięk piórami ogonowymi podczas pokazowych lotów tokowych, dzięcioły bębnią dziobem w obumarłe gałęzie drzew dla oznaczenia swoich terytoriów, podczas gdy żałobnica palmowa używa do bębnienia narzędzi pomocniczych. Szablon:Wróć

Tworzenie stad i innych grup

Wikłacz czerwonodzioby jest najliczniejszym dzikim gatunkiem ptaków. Tworzy stada liczące tysiące osobników.

Podczas gdy część ptaków zasadniczo prowadzi terytorialny tryb życia tworząc najwyżej małe rodzinne grupy, wiele gatunków może grupować się w wielkich stadach. Głównymi zaletami takich zgromadzeń są bezpieczeństwo jak i zwiększona skuteczność w poszukiwaniu pokarmu. Zachowanie obronne przeciwko drapieżnikom jest szczególnie ważne w zamkniętych habitatach jak lasy, gdzie ataki znienacka są na porządku dziennym, a wiele par oczu może tworzyć sprawny, wczesny system alarmowy. Z tego względu powstają również stada, w których zmieszane są ze sobą małe grupki różnych gatunków wspólnie żerujących na różnych typach pokarmu. Taki typ stad chroni ptaki przed napastnikami, ponieważ w grupie jest bezpieczniej i jednocześnie zmniejsza potencjalną konkurencję o pewne rodzaje pokarmu. W koszty tworzenia stad wchodzi natomiast socjalne podporządkowanie się mniej "przebojowych" osobników ptakom dominującym, co może doprowadzać do szykanowania podczas żerowania w okresach niedostatecznego zaopatrzenia w pokarm. 

W niektórych przypadkach ptaki tworzą stowarzyszenia z innymi gatunkami zwierząt. Morskie ptaki, nurkujące z powietrza, towarzyszą delfinom i tuńczykom, które zaganiają ławice ryb ku powierzchni mórz. Dzioborożce prowadzą rodzaj partnerstwa mutualistycznego z Mangustami karłowatymi - oba gatunki wspomagają siebie w poszukiwaniu pokarmu jak i ostrzegając się wzajemnie przed zbliżającymi się drapieżnymi ptakami i innymi napastnikami. Szablon:Wróć

Odpoczynek

Wysoki stopień przemian metabolicznych u ptaków podczas dziennych faz aktywności jest wyważony z drugiej strony przez fazy odpoczynku w innych porach. Ptaki zapadają w rodzaj aktywnego snu - fazy snu przeplatają się z momentami, w których szybko i na krótko otwierają oczy. Taki sen umożliwia wrażliwość na niebezpieczne sytuacje i szybką ucieczkę w wypadku niebezpieczeństw. Wielu badaczy było przekonanych o tym, że jerzykowate potrafią spać podczas lotu. Nie zostało to jednak udowodnione przez badania naukowe. Możliwe jest jednak, że gatunki z tego rodzaju popadają podczas lotu w fazy odpoczynku zbliżone do snu. Inne badania potwierdziły zdolność niektórych gatunków do głębokiego snu tylko jedną połową mózgu na raz. Zdolność tą stosują ptaki tym intensywniej, im bardziej zewnętrzna jest ich pozycja w stosunku do centrum stada. Pozwala ona oku, które jest skierowane na zewnętrzne otoczenie stada, na pozostanie w stanie snu aktywnego i obserwacje potencjalnych drapieżników, podczas gdy druga półkula mózgu głęboko śpi. Podobna zdolność znana jest również w przypadku morskich ssaków.

Samica krzyżówki obserwuje otoczenie podczas snu. Kaczki te potrafią spać jedną połową mózgu na raz, podczas gdy druga połowa pozostaje aktywną.

Pospolity jest odpoczynek w gromadach. Zmniejsza on zarówno utratę temperatury ciała jak i prawdopodobieństwo udanego ataku przez drapieżników. Śpiąc wiele ptaków kładzie głowę na grzbiet i chowa dziób w upierzeniu na plecach. Inne ptaki wsadzają swoje dzioby w upierzenie na piersi. Część ptaków śpi stojąc wyłącznie na jednej nodze, ale istnieją także gatunki chowające nogi w upierzenie podbrzusza, w szczególności gdy śpią na zimnej wodzie. Przykucające ptaki posiadają mechanizm blokujący ścięgna, dzięki któremu mogą utrzymać się na gałęziach podczas snu. Wiele gatunków ptaków lądowych jak przepiórki czy bażanty, odpoczywają na drzewach. Niektore papugi z rodzaju zwisogłówek odpoczywają wisząc głową w dól. Kilka gatunków kolibrów zapada w nocy w stan odrętwienia zwanym torporem, któremu towarzyszy redukcja przemian metabolicznych. Ta fizjologiczna adaptacja jest charakterystyczna dla prawie stu innych gatunków, np. z rodzin sowników, lelkowatych i ostrolotów. Lelek zimowy potrafi zapaść nawet w stan hibernacji. Ptaki nie posiadają gruczołów potowych. Muszą chłodzić ciało przez przebywanie w cieniu lub w wodzie, przez dyszenie, powiększenie powierzchni ciała, wibrację gardłem albo zmaczanie nóg wydalinami. Szablon:Wróć

Rozród

Systemy socjalne

Bocian biały tworzy wieloletnie monogamiczne partnerstwa.

95 % gatunków ptaków jest socjalnie monogamicznych - oznacza to nie tylko monogamię w sferze seksualnej, ale we wszystkich aspektach społecznego życia ptaków. Te gatunki łączą się w pary przynajmniej na czas okresu rozrodczego, lub – w niektórych przypadkach – na kilka lat, albo aż do śmierci jednego z partnerów. Monogamia umożliwia wspólną opiekę rodzicielską, która jest szczególnie ważna dla gatunków, w których samice potrzebują pomocy samców do udanego wychowywania młodych. Wśród wielu socjalnie monogamicznych gatunków, poza-parowa kopulacja jest jednak powszechna. Takie zachowanie typowo występuje między dominującymi samcami, a samicami sparowanymi z podporządkowanym samcem, ale może także być rezultatem wymuszonej kopulacji u kaczkowatych. W przypadku samic możliwe korzyści poza-parowej kopulacji mogą dotyczyć lepszych genów dla jej potomstwa i ubezpieczenia na wypadek bezpłodności swojego partnera. Samce gatunków, u których stwierdzono kopulacje poza-parowe, bardzo uważnie strzegą swoich partnerek aby zabezpieczyć pochodzenie potomstwa, które będą wspólnie wychowywać.

Płatkonóg szydłodzioby prowadzi poliandryczne stosunki partnerskie. Samice są bardziej kolorowo opierzone, a samce wysiadują jaja.

Inne systemy partnerskie, jak poligamia, poligynia, poliandria, poligynandria i promiskuityzm, także występują u ptaków. Poligamia powstaje, kiedy samice są zdolne do wychowania potomstwa bez pomocy samców. W zależności od okoliczności niektóre gatunki mogą stosować więcej niż jeden typ partnerstwa.

Toki zwykle obejmują kilka form popisów zalotnych, najczęściej wykonywanych przez samców. Wiele zachowań ma prostą formę i obejmuje wyłącznie kilka rodzajów śpiewu. Niektóre zachowania są jednak dość złożone. W zależności od gatunku mogą to być: uderzanie ogonami i skrzydłami, tańce godowe, loty lub rywalizacja między samcami na oczach samic. To samice zwykle wybierają partnera, chociaż u poliandrycznych płatkonogów jest odwrotnie: bardziej prosto ubarwione samce wybierają bardziej jaskrawo ubarwione samice. Zalotne pożywianie, wzajemne dotykanie się dziobami, jak i czyszczenie piór partnerki lub partnera (zachowanie komfortowe) są powszechne najczęściej w okresie rozrodczym po dobraniu się w pary. Szablon:Wróć

Habiat, gniazdo i lęgi

Jaja przepiórki, kury domowej i strusia.

Wiele ptaków aktywnie broni terytorium przed innymi osobnikami tego samego gatunku podczas okresu lęgowego. Utrzymanie terytorium chroni zasoby pokarmowe dla ich piskląt. Gatunki, które są niezdolne do obrony terytorium pokarmowego, takie jak ptaki morskie i jerzykowate, często odbywają lęgi w koloniach. To zapewnia ochronę przed drapieżnikami. Gatunki odbywające lęgi w koloniach bronią małych terenów gniazdowych, a rywalizacja między gatunkami jak i w obrębie gatunku może być intensywna.

Wszystkie ptaki składają jaja z błonami płodowymi i z twardymi skorupkami, zbudowanymi przeważnie z węglanu wapnia. Gatunki gniazdujące w norach i jamach wykazują tendencję do składania białych lub bladych jaj, podczas gdy gatunki gniazdujące na otwartych terenach składają zakamuflowane jaja. Jednakże istnieje wiele wyjątków od tych wzorów; gatunki gniazdujące na ziemi, np. lelkowate składają blade jaja, a kamuflaż jest zastępowany warunkowo przez ich upierzenie. Gatunki będące ofiarami pasożytów lęgowych mają zróżnicowane ubarwienie jaj, aby podnieść szanse na zauważenie jaj pasożytów, co zmusza samice pasożytów do dopasowywania ich jaj do jaj ofiar.

Głuptak australijski prowadzi lęgi w otwartych gniazdach - kopcach na ziemi, w dużych koloniach.

Ptasie jaja są zazwyczaj składane w gnieździe. Większość gatunków buduje samodzielnie gniazda, które mogą przybrać kształt kielichów, kopuł, skrawków grzędy, kopców lub nor. Niektóre gniazda są niezwykle prymitywne; gniazda albatrosów są niczym więcej, niż wnęką w ziemi. Wiele gatunków buduje gniazda w osłoniętych, ukrytych miejscach dla uniknięcia drapieżników, ale duże lub stadne ptaki, zdolne do obrony, mogą budować bardziej otwarte gniazda. Podczas budowy gniazda niektóre gatunki szukają materiału z roślin mających toksyny. Te zmniejszają ilość pasożytów i zwiększają tym szansę przeżycia piskląt. Pióra używane są często do izolacji gniazda.. Niektóre gatunki ptaków nie budują w ogóle gniazd; gniazdujący na klifach nurzyk składa jaja na otwartych występach ścian skał, a samce Pingwina cesarskiego trzymają jaja pomiędzy tułowiem a stopami. Brak gniazda jest szczególnie powszechny u zagniazdowników.

Wylęganie, które optymalizuje temperaturę dla rozwoju piskląt, zazwyczaj rozpoczyna się w momencie złożenia ostatniego jaja. U monogamicznych gatunków obowiązek wysiadywania jaj jest często dzielony między rodzicami, podczas gdy u gatunków poligamicznych jeden rodzic jest w pełni odpowiedzialny za wysiadywanie. Ciepło rodziców przechodzi do jaj przez plamę lęgową, powierzchnie nieopierzonej skóry na brzuchu lub piersi wysiadujących ptaków. Wysiadywanie może być energochłonnym procesem; dorosłe albatrosy, przykładowo, tracą 83 gramy z wagi ciała podczas jednego dnia wysiadywania. Ciepło do inkubacji jaj u nogali pochodzi ze słońca, gnijącej roślinności albo z wulkanicznych źródeł/zasobów.. Okres inkubacyjny waha się od 10 dni u dzięciołów Picinae, kukułkowatych i wróblowych, do nawet 80 dni u albatrosów i kiwi. Szablon:Wróć

Opieka rodzicielska do momentu opuszczenia gniazda

Pisklęta świergotka nowozelandzkiego są gniazdownikami.

Długość okresu rozwoju pisklęcia między wykluciem a osiągnięciem samodzielności zależy od rodzaju gatunku. U pewnych gatunków niezaradność piskląt przejawia się najczęściej tym, że rodzą się małe, ślepe, nie potrafią chodzić i latać, oraz są nieopierzone. Gatunki takie określa się jako gniazdowniki. Pisklęta, które bezpośrednio po wykluciu potrafią się poruszać i są opierzone nazywa się zagniazdownikami. Pisklęta gniazdowników potrzebują pomocy w termoregulacji ciała, stąd muszą być wysiadywane dłużej, niż pisklęta zagniazdowników. Istnieją gatunki, których pisklęta są typem mieszanym.

Długość i charakter opieki rodzicielskiej są bardzo zróżnicowane w zależności od rzędów i gatunków. Jedna skrajność to opieka rodzicielska u nogali, która kończy się w chwili wyklucia potomstwa; nowo wyklute pisklęta wygrzebują się z kopca gniazda bez pomocy rodziców i są od razu samodzielne. Drugą skrajność reprezentuje opieka rodzicielska wielu ptaków morskich. Najdłużej trwa ona w przypadku fregaty średniej, której pisklęta potrzebują 6 miesięcy do rozwinięcia pełnego opierzenia i są karmione przez rodziców przez kolejnych 14 miesiący.

U chwostki rudoskrzydłej opiekę nad pisklętami przejmują również ptaki spokrewnione z rodzicami.

U niektórych gatunków, oboje rodziców opiekują się pisklętami i młodymi ptakami; u innych, za taką opiekę odpowiedzialna jest tylko jedna płeć. Jeszcze inne gatunki dzielą się opieką nad swoimi pisklętami z członkami tego samego gatunku – zazwyczaj z blisko spokrewnionymi z parą lęgową. Również potomki z poprzedniego lęgu pomagają w wychowaniu młodych. Taki styl opieki jest szczególnie powszechny wśród krukowatych, dzierzbowrona i chwostek, ale rzadziej także u gatunków tak różnych typem jak barglik i kania ruda. U większości grup zwierząt opieka rodzicielska samców jest rzadkością. U ptaków, jakkolwiek, jest bardziej powszechna niż u innych gromad kręgowców. Chociaż u większości gatunków oboje rodziców wspólnie broni terytorium i gniazda, wspólnie wysiadują i karmią pisklęta, często jeden z partnerów przejmuje całość albo większość pewnych zadań.

Długość okresu, w którym pisklęta rozwijają pełne upierzenie, jest bardzo zróżnicowany w zależności od gatunku. Pisklęta alk takich jak morzyk sędziwy opuszczają gniazdo w nocy po wykluciu i podążają za rodzicami do morza, gdzie dorastają z dala od lądowych drapieżników. Inne gatunki, np. z podrodziny kaczek, wyprowadzają swoje młode z gniazda we wczesnym stadium. U większości gatunków pisklęta opuszczają gniazdo zaraz przed, lub tuż po osiągnięciu zdolności do lotu. Rozmiar opieki rodzicielskiej po opierzeniu się młodych jest rozmaita: Pisklęta albatrosów opuszczają gniazdo samodzielnie i nie otrzymują później żadnej pomocy, podczas gdy pisklęta innych gatunków są karmione nawet po tym, jak nauczyły się latać.

Dorosły trzcinniczek dokarmia pisklę kukułki.

Poza tym, ogólnie pisklęta zdolne są już w pierwszym roku życia do towarzyszenia swoim rodzicom podczas ich wędrówki. Szablon:Wróć

Pasożyty lęgowe

Pasożytnictwo lęgowe, w którym pewne gatunki podrzucają swoje jaja innemu gatunkowi do lęgu, jest bardziej powszechne wśród ptaków, niż u jakichkolwiek innych typów organizmów.. Po złożeniu przez pasożytniczego ptaka swoich jaj w gnieździe innego ptaka, są one akceptowane i wychowywane przez gospodarza kosztem własnego lęgu. Niektóre pasożyty lęgowe muszą składać jaja w gnieździe innego gatunku, ponieważ są niezdolne do wychowania swoich młodych. Inne pasożyty czasami składają jaja w gnieździe ptaka tego samego gatunku by zwiększyć wydajność ich reproduktywności, chociaż same potrafią wychowywać swoje młode. Około stu gatunków ptaków, włączając miodowody, kacykowate, astryldy i kaczki (m.in. Heteronetta atricapilla) należą do pierwszego typu pasożytów lęgowych, choć najbardziej znane są kukułki.. Niektóre pasożyty lęgowe są przystosowane do wykluwania się przed pisklętami gospodarzy. Wtedy niszczą jaja swoich przybranych rodziców przez wypchnięcie ich z gniazda lub ich zabicie. Gwarantuje im to wyłączne dokarmianie przez gospodarzy. Szablon:Wróć

Rola w ekosystemie

Odżywiając się padliną sępy sprawują rolę "sanitariuszy przyrody".

Ptaki zamieszkują wiele rodzajów biotopów w ekosystemie ziemi. Podczas gdy niektóre uniwersalne gatunki przystosowały się do różnorodnych warunków środowiskowych, inne gatunki wyspecjalizowały się do życia w pewnych habitatach i do odżywiania się szczególnym rodzajem pokarmu. Nawet w granicach poszczególnych biotopów, jak np. lasów, ptaki zajmują zróżnicowane nisze ekologiczne. Niektóre gatunki odżywiają się w koronach drzew, inne pod nimi, jeszcze inne na ziemi lasu. Ptaki leśne mogą być owadożerne, owocożerne albo odżywiać się nektarem. Ptaki wodne odżywiają się zazwyczaj rybami albo roślinami, mogą stosować również takie techniki zdobywania pokarmu jak kleptoparazytyzm. Ptaki drapieżne wyspecjalizowały się w polowaniu na inne ptaki albo ssaki, podczas gdy sępy są specjalistami w odżywianiu się padliną.

Kolibry są ważnymi zapylaczami wielu gatunków roślin

Wiele gatunków pijących nektar są ważnymi zapylaczami, owocożerne gatunki odgrywają kluczową rolę w rozsiewaniu nasion. Rośliny i ptaki zapylające je często tworzą symbiozy. W niektórych wypadkach wyłącznie jeden gatunek ptaków jest zdolny do zapylenia na większą skalę pewnych gatunków roślin.

Ponadto ptaki są często ważnym elementem ekosystemów wyspowych. Czasami ich populacje znajdują się na wyspach, na które nie dotarły ssaki. Na takich wyspach ptaki mogą spełniać rolę podobna do tej, którą odgrywają większe ssaki w innych terytoriach. Np. w Nowej Zelandii ptaki z rzędu moa były ważnymi zwierzętami pasącymi się. Poza tym gnieżdżące się ptaki morskie wpływają na ekosystemy wysp, wybrzeży i ich wodne otoczenie głownie przez koncentracje wielkich ilości guano, które może wzbogacić w minerały zarówno ziemie wysp i wybrzeży jak i otaczające tereny. Szablon:Wróć

Stosunki z ludźmi

Przemysłowa hodowla drobiu

Ponieważ ptaki są pospolitymi zwierzętami, człowiek miał stosunki z nimi od zarania ludzkości. Czasami stosunki te były mutualistyczne, jak wspólne zbieranie miodu wśród miodowodów i Afrykaninów, np. z plemienia Borana. Innymi razy, relacje te mogą być komensalistyczne, np. kiedy takie gatunki jak wróbel domowy czerpią korzyści z ludzkich działalności. Kilka gatunków ptaków stało się istotnymi szkodnikami upraw rolnych, a niektóre stanowią ryzyko z powodu zderzeń z samolotami. Ptaki mogą spełniać rolę wektorów przenoszących choroby, takie jak ornitoza, salmonelloza, kampylobakterioza, mykobakterioza (ptasia gruźlica), ptasia grypa, lamblioza i kryptosporydioza. Niektóre z tych chorób są chorobami odzwierzęcymi, które mogą być przeniesione na ludzi. Z drugiej strony działalność ludzka również może być szkodliwa dla ptaków i doprowadziła wiele gatunków do wyginięcia. Szablon:Wróć

Znaczenie gospodarcze

Rybołówstwo z kormoranami w Azji było wcześniej powszechne

"Ptasiarze" w Wielkiej Brytanii

Udomowione ptaki, hodowane i chowane dla mięsa i jaj, nazywane są drobiem. Drób jest największym źródłem białka dla człowieka. W 2003 światowa produkcja mięsa z drobiu wynosiła 76 miliony ton, a jaj 61 milionów ton. Kurczaki stanowią największą cześć konsumowanego drobiu, ale i produkty mięsne z indyków, kaczek oraz gęsi są stosunkowo często spotykane. Człowiek poluje na wiele gatunków ptaków dla pozysku mięsa. Polowania odbywają się najczęściej dla rekreacji, wyjątkiem są polowania na terenach nierozwiniętych gospodarczo. Najbardziej cenionymi dla połowów gatunkami w Ameryce Płn. i Płd. jak i w Europie są ptaki wodne; Innymi popularnymi gatunkami łownymi są bażanty, dzikie indyki, gołębie, przepiórki, kuropatwy, głuszcowate, bekasy i słonki. W Australii i Nowej Zelandii popularny jest pozysk piskląt ptaków morskich. Chociaż polowania, np. jak te na pisklęta ptaków morskich, mogą mieć zrównoważony charakter, ogólnie polowanie na ptaki doprowadziło do wyginięcia albo wysokich stanów zagrożenia wielu gatunków ptaków.

Człowiek pozyskuje również inne produkty z ptaków. Pióra - szczególnie z gęsi i kaczek - są używane jako izolacja w odzieży albo w kołdrach. Wydaliny ptaków morskich zwane guano są drogocennym nawozem bogatym w fosfor i azot. Wojna o Pacyfik, zwana także wojną o saletrę, była toczona m.in. o kontrolę nad zasobami guano.

Człowiek udomowił ptaki również jako zwierzęta domowe jak i użytkowe. Ze względu na barwne upierzenie wielu ludzi chowa i hoduje papugi czy majny. Jednak handel nimi przybiera często nielegalne formy zagrażające istnieniu gatunków. Sokoły i kormorany chowane są od stuleci dla łowów i rybołówstwa. Gołębie pocztowe, używane w tym celu przynajmniej od 1 roku a.d., spełniały tą funkcję nawet w 2. wojnie światowej. Dzisiaj, takie wykorzystanie ptaków zamieniło się bardziej w hobby, dla rozrywki, jako atrakcje turystyczne albo formy sportu np. wyścigi gołębi.

Fascynacja ptakami doprowadziła do postania milionowej rzeszy obserwatorów amatorów, zwanych w Polsce popularnie "ptasiarzami" albo "twiczerami", a w krajach angielskojęzycznych birders albo twichers. Poza tym, wielu ludzi stawia karmniki w pobliżu swojego miejsca zamieszkania, aby przyciągnąć ptaki. Produkcja pokarmu dla ptaków stała się poważną gałęzią gospodarki, w której obrót sięga wielu milionów dolarów. W Wielkiej Brytanii np. szacuje się, że 75% gospodarstw domowych przynajmniej raz dostarcza pokarm dla ptaków w okresie zimowym. Szablon:Wróć

Ptaki w religii, kulturze i folklorze

Plik:Stpetersbasilicaholyspiritwindow.jpg

Alegoria Ducha Świętego na jednym z witraży Bazyliki św. Piotra

Ptaki odgrywają wybitne i różne role w religii, kulturze i folklorze człowieka. W religiach służą jako symbole kurierów, kapłanów albo przywódców religijnych. Przykładem tych ostatnich mogą być tangata manu w religii make-make na Wyspie Wielkanocnej. W niektórych religiach bogowie mogli przybierać postać ptaków, np. w mitologii słowiańskiej - według Romana Jakobsona - Swaróg miał przeobrażać się czasami w swojego przybocznego świętego sokoła Raróga. Ptaki mogą spełniać również rolę boskich sług, jak Hugin i Munin - dwa kruki, które podszeptywały nowości na ucho nordyckiemu bogowi Odynowi. Gołębie są symbolem religijnym w judaiźmie i chrześcijaństwie: biblijna postać Jonasza (jęz. hebrajski: יוֹנָה, "gołąb") symbolizowała uczucie strachu, oraz pasywność, smutek i piękno, które były kojarzone od dawna z gołębiami. Poza tym, według Nowego Testamentu pod postacią gołębicy objawił się w czasie chrztu Jezusa Chrystusa Duch Święty.

Ptaki na jednej ze średniowiecznych kart do gry autorstwa Mistrza Kart do Gry.

Ptaki były protagonistami w mitologiach, np. egipskiej (Benu), greckiej (Feniks), czy chińskiej (Fenghuang). Były i są również ubóstwiane, jak np. paw indyjski, którego drawidowie w Indiach uznają za ucieleśnienie "Matki Ziemi". W mitologiach niektóre ptaki uważane były za potwory, między innymi Ruk w mitologii perskiej, albo Pouākai w mitologii maoryskiej - olbrzymi ptak mający porywać ludzi. Legendarne postacie przedstawiające częściowo ptaki, a częściowo inne zwierzęta lub człowieka obecne są np. w mitologii sumeryjskiej (Anzu) - przejęty później w mitologiach greckiej i rzymskiej jako Gryf - a w folklorze rosyjskim Syrin był odpowiednikiem greckich Syren. Skojarzenia z różnymi gatunkami ptaków są bardzo zróżnicowane wśród poszczególnych kultur. Podczas gdy sowy uważa się za zły znak, symbol czarodziejstwa i śmierci w częściach Afryki, w Europie kojarzy się je raczej z mądrością. Dudek był świętym ptakiem w starożytnym Egipcie i symbolem cnoty w Persji, natomiast w wielu częściach Europy uważany był za ptaka-złodzieja, a w Skandynawii za omen wojny.

Ptaki występują jako motyw w kulturze i sztuce od czasów prehistorycznych, można znaleźć je już we wczesnym malarstwie jaskiniowym. Jednym z geoglifów w systemie tajemniczych rysunków z Nazca jest olbrzymi koliber. Później ptaki były estetycznym elementem wyposażenia miejsc przebywania człowieka i przedmiotów codziennego użytku - tu przykładami mogą być Pawi Tron, bogato zdobiony tron władców państwa Wielkich Mogołów i Persji, albo średniowieczne ryciny na kartach do gry autorstwa Mistrza Kart do Gry.

Ptak - orzeł - jest symbolem narodowym Polski

Wraz ze wzrostem naukowego zainteresowania ptakami, powstało wiele ilustracji książkowych przedstawiających te zwierzęta. Jednym z najbardziej słynnych ptasich ilustratorów był John James Audubon, którego rysunki północnoamerykańskich ptaków odniosły duży sukces komercyjny w Europie. Ptaki są również ważnymi postaciami w poezji i literaturze. Homer uwiecznił słowika w Odysei, a Katullus użył wróbla jako symbol erotyczny w swoim poemie Catullus 2. W bajkach Ignacy Krasicki opisuje dumnego kruka, któremu chytry lis odbiera ser, a Hans Christian Andersen brzydkie kaczątko, które w końcu przemienia się w pięknego łabędzia. Ptaki również odgrywają role w historii kina: w horrorze Alfreda Hitchcocka Ptaki (1963) są morderczymi napastnikami na człowieka, podczas gdy film dokumentalny Makrokosmos – Podniebny taniec (2003) trafił do kin przedstawiając migracje ptaków z najbliższej perspektywy.

Ważną rolę odgrywają ptaki w symbolice narodowej. Szczególnie ptaki drapieżne, charakteryzujące się siłą i wielkością, widnieją na herbach rodów szlacheckich, historycznych krain, miast i państw. Ptaki widnieją jako główny motyw na godłach m.in. USA, Rosji, Niemiec, Austrii, Serbii, Egiptu, Meksyku oraz Polski. Szablon:Wróć

Zagrożenia i ochrona

Ptaki morskie, które zginęły w 1989 od ropy naftowej po wycieku z tankowca Exxon Valdez u wybrzeży Alaski.

Chociaż działalność człowieka pomogła w ekspansji kilku gatunków, jak np. jaskółka dymówka czy szpak, z innej strony doprowadziła do spadku populacji, albo wyginięcia wielu innych gatunków. Ponad sto gatunków ptaków wymarło w czasach historycznych, ale najbardziej dramatyczne rozmiary wymieranie przybrało po ludzkiej kolonizacji wysp Melanezji, Polinezji i Mikronezji, kiedy to wymarło szacunkowo od 750 do 1800 gatunków ptaków. Obecnie na całym świecie zanikają populacje wielu gatunków ptaków. W 2007 organizacje BirdLife International i IUCN zaliczały do zagrożonych 1.221 gatunki. Największym zagrożeniem jest utrata habitatów, spowodowana działalnością człowieka. Do innych zagrożeń należą: niezrównoważone polowania, śmierć przez kolizje ze strukturami stworzonymi przez człowieka oraz jako poboczny efekt rybołówstwa dalekodystansowymi sieciami, zanieczyszczenia środowiska, np. wycieki ropy naftowej do mórz albo stosowanie pestycydów, konkurencja i drapieżnictwo ekspansywnych gatunków inwazyjnych oraz zmiany klimatyczne.

Rządy państw i regionów oraz organizacje ochrony ptaków starają się chronić ptaki, np. przez odpowiednią regulację prawną, przez aktywności mające na celu zachowanie albo odbudowę ptasich habitatów, albo przez tworzenie populacji w sztucznych warunkach, np. ogrodów zoologicznych, w celu reintrodukcji. Czasami projekty reintrodukcyjne kończą się sukcesem. Szacuje się, że w latach 1994-2004 takie starania ochroniły przed wyginięciem 16 gatunków ptaków, m. in. kondora kalifornijskiego, modrolotkę kozią. Szablon:Wróć

Bibliografia

• Clements, James F.: The Clements Checklist of Birds of the World. 6th edition. Ithaca: : Cornell University Press, 2007. ISBN 978-0-8014-4501-9.brak strony w książce
• Dickinson, Edward C.: The Howard and Moore Complete Checklist of Birds of the World. 3th edition. Cornell University Press, 2003. ISBN 0-691-11701-2.brak strony w książce
• Linnaeus, Carolus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I-III. 1758.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Avibase - baza danych o ptakach świata.
• Serwis ptaki.
• International Ornithological Committee (Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny) (ang.),
• The Internet Bird Collection - biblioteka wolnych plików wideo ptaków z całego świata (ang.),
• SORA - Searchable online research archive. Archiwum wolnych czasopism ornitologicznych: The Auk, The Condor, Journal of Field Ornithology, North American Bird Bander, Studies in Avian Biology, Pacific Coast Avifauna, and the Wilson Bulletin.

Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA Szablon:Link FA