Sikorsky CH-53 Sea Stallion

CH-53D Sea Stallion
	Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Sikorsky Aircraft Corporation
Typ	śmigłowiec transportowy
Załoga	3 (2 pilotów i dowódca)
	Historia
Data oblotu	14 października 1964
Lata produkcji	1966–1978
Liczba egz.	~516
	Dane techniczne
Napęd	2 × General Electric T64-GE-413, turbowałowe
Moc	3925 KM każdy
	Wymiary
Średnica wirnika	22,01 m
Długość	26,97 m
Wysokość	7,60 m
	Masa
Własna	10 740 kg
Użyteczna	3 630 kg
Startowa	19 100 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	315 km/h
Prędkość przelotowa	278 km/h
Wznoszenie maks. w locie pionowym	12,5 m/s
Pułap praktyczny	5106 m
Zasięg	1000 km
	Dane operacyjne
	Liczba miejsc
	55
	Użytkownicy
	USMC (265 sztuk 1964–),; USAF (72 sztuki 1967–2008),; US Navy (45 sztuk, 1971–),; Luftwaffe (dawniej Heer),; Hejl HaAwir, Iran (marynarka),; Fuerza Aérea Mexicana,; Österreichische Luftstreitkräfte
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sikorsky CH-53 Sea Stallion – amerykański ciężki śmigłowiec transportowy. Swoimi wymiarami i przeznaczeniem przypomina CH-47 Chinook. Jest on w stanie przenosić np. haubice M198 lub samochody Humvee. Często bywa określany mianem „latającego dźwigu”. Stosuje się go również do akcji ratunkowych i desantowych. Posiada rampę załadunkową, dzięki której na jego pokładzie można umieścić np. samochód terenowy M151.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1959 Korpus Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych rozpisał przetarg na śmigłowiec transportowy. Maszyna musiała spełniać wiele restrykcyjnych norm: mieć możliwość swobodnego wodowania, posiadać rampę załadunkową, cechować się możliwością przenoszenia ciężkiego sprzętu oraz w razie potrzeby zamiast funkcji transportowej móc przewieźć oddział żołnierzy. Przetarg wygrała firma Sikorsky Aircraft Corporation z maszyną o nazwie S-65 i już w 1962 r. Piechota Morska złożyła zamówienie na nią.

W wyniku nieudanej próby odbicia zakładników z ambasady USA w Teheranie w 1980 (operacja Orli Szpon) jeden RH-53D utracono, a pięć pozostawiono w Iranie (Irańczycy dysponowali wcześniej sześcioma RH-53D).

Większość CH-53D US Marines zastąpiły nowe CH-53E Super Stallion, ale ostatnie egzemplarze D wykorzystywano jeszcze w 2012 roku, ostatni lot operacyjny w Afganistanie CH-53D wykonały 20 sierpnia 2012.^[1] Ich zadania przejmują też nowe hybrydowe MV-22B Osprey, ale dla zastąpienia CH-53E zaplanowano nowy wariant CH-53K. USAF wycofała ostatni ze swoich MH-53 Pave Low w 2008 roku. US Navy z 30 RH-53D sześć utraciła w 1980 roku, trzy inne w wypadkach, od 1986 zastąpowały je MH-53E. Dzięki prowadzonemu przez Niemcy programu modernizacji swoich CH-53, około 60 sztuk pozostanie w służbie do 2030 roku, w 2012 roku zdecydowano także o przeniesieniu wykorzystywanych dotychczas przez wojska lądowe Stalionów do Luftwaffe. Izrael utrzymuje w służbie około 33 CH-53 z 51 pozyskanych egzemplarzy, w tym dwa odkupiono od Austrii, cztery sprzedano Meksykowi, zmodernizowane siłami własnego przemysłu lotniczego.

Wypadki[edytuj | edytuj kod]

10 maja 1977 roku w katastrofie izraelskiego CH-53 śmierć poniosły 54 osoby, przyczyny nie ustalono.
31 Marines zginęło w katastrofie CH-53 USMC na Filipinach w 1977 roku, podczas operacji Fortress Lightning.
24/25 kwietnia 1980, podczas operacji Orli Szpon RH-53D zderzył się w burzy piaskowej z zaparkowanym EC-130E, zginęło ośmiu żołnierzy.
24 marca 1984, w czasie nocnego lotu w górzystym terenie w Korei rozbił się CH-53D Marines, zabijając 29 osób.
6 maja 1985 w wyniku awarii do Morza Japońskiego wpadł CH-53D USMC, zabijając 17 osób.
20 marca 1989 w Korei Południowej rozbił się CH-53D Marine Corps, zginęły 22 osoby.
4 lutego 1997 roku nad Rowem Jordanu zderzy się dwa CH-53 Yas’ur 2000, zabijając 73 żołnierzy IDF, nie udało się ustalić przyczyny zderzenia, był to najgorszy wypadek lotniczy w historii Izraela.
USMC utraciła w Afganistanie w 2002 CH-53E, tracąc dwóch żołnierzy.
W 2002 Niemcy utraciły w Afganistanie CH-53G ponosząc siedem ofiar.
W 2006 Hezbollah zestrzelił CH-53 Yas’ur IAF, grzebiąc pięciu członków załogi.
W 2007 w Afganistanie w czasie walki rozbił się niemiecki CH-53 uczestniczący w misji MEDEVAC, nie było ofiar, ale siły ISAF były zmuszone zniszczyć wrak.
W 2010 w czasie lotu treningowego nad rumuńskimi Karpatami rozbił się izraelski CH-53 zabijając siedem osób, w tym jednego Rumuna.
19 stycznia 2012 rozbił się CH-53D USMC, zabijając sześciu żołnierzy ISAF.
W wypadku 21 czerwca 2012 utracono CH-53D, bez ofiar w ludziach.
14 stycznia 2016 roku dwa CH-53E zderzyły się w pobliżu Oʻahu, zginęło dwanaście osób (wszyscy obecni na pokładzie obu maszyn), jako przyczynę wskazano błąd pilota^[2].
3 kwietnia 2018 roku w Kalifornii przy granicy z Meksykiem rozbił się CH-53E, zginęło czterech żołnierzy^[3].

Wersje[edytuj | edytuj kod]

Śmigłowiec S-65 występował w wielu wersjach przystosowanych do różnych zadań:

YCH-53A – dwa prototypy
CH-53A – początkowa produkcja dla USMC, 139 sztuk
RH-53A – wersja do zwalczania min morskich, 15 CH-53A zmodernizowanych dla US Navy, zwrócone po dostarczeniu RH-53D
TH-53A – CH-53A używane do treningu przez USAF
CH-53C – wersja o zwiększonym udźwigu dla USAF, 22 sztuki
S-65C-2 (S-65Öe) – wersja eksportowana do Austrii, 2 sztuki, potem sprzedane do Izraela
S-65-C-3 – wersja eksportowana dla Izraela, 25 sztuk
CH-53D – ulepszony CH-53A, 126 sztuk
RH-53D – ulepszona przeciwminowa wersja, 30 sztuk dla US Navy, 6 dla Iranu, USMC używał 16 RH-53D do 2004
VH-53D – dwa CH-53D dla USMC przeznaczone do transportu VIP-ów
CH-53E Super Stallion/S-80 – trójsilnikowa odmiana z 1980, produkowano też przeciwminowy MH-53E, łącznie 234 sztuki
VH-53F – sześć nieukończonych śmigłowców VIP-ów dla US Air Force
CH-53G (przez producenta S-65C-1) – wersja CH-53A dla Niemiec Zachodnich, 110 zbudowanych na licencji przez Vereinigte Flugtechnische Werke
HH-53B – typ CH-53A używany przez USAF do misji ratunkowych
HH-53C – „Super Jolly Green Giant”, ulepszony HH-53B dla USAF
YHH-53H – prototyp Pave Low I
HH-53H – Pave Low III przeznaczony do zadań specjalnych
MH-53H – przesygnowanie HH-53H
MH-53J – Pave Low III wzmocniony, HH-53B, HH-53C,
MH-53M – Pave Low IV IDAS/MATT, poprawiona wersja MH-53J
CH-53D Yas’ur 2000/2025 – S-65C-3 i używane CH-53A zmodernizowane przez Israel Aerospace Industries i Elbit Systems, 4 wyeksportowano do Meksyku
CH-53GS / CH-53GE – niemieckie modernizacje SAR/CSAR przeznaczone do działań w Afganistanie, 26 sztuk
CH-53GA – modernizacja niemieckich CH-53G: cyfrowy kokpit, system transmisji danych, głowica elektrooptyczna (FLIR), systemy samoobrony, zewnętrzne zbiorniki paliwa, zamówione w 2007, oblatany w 2010, dostawy od 2012, wycofanie planowanie na 2030, 1/40 sztuk.
CH-53K – wersja z ulepszonymi parametrami, powiększoną w stosunku do poprzedników o 15% przestrzenią ładunkową, mocniejszymi jednostkami napędowymi, nowymi łopatami głównego wirnika, nowym układem przeniesienia mocy i zmodernizowaną kabiną pilotów. Oblot prototypu odbył się 27 października 2015 roku w West Palm Beach na Florydzie. Lot trwał 30 minut. Pierwotnie oblot planowany był na grudzień 2014 roku jednak odkryte w trakcie naziemnych badań problemy z przekładnią główną, opóźniły oblot^[4]^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Marine Corps’ CH-53D helicopter makes last flight.
↑ Jacek Zemło: Ustalono przyczyny zderzenia dwóch CH-53E. konflikty.pl, 30 października 2016. [dostęp 2017-02-12].
↑ [>http://www.defence24.pl/usa-cztery-ofiary-smiertelnie-katastrofy-smiglowca-ch-53e USA: cztery ofiary śmiertelnie katastrofy śmigłowca CH-53E.]
↑ CH-53K King Stallion oblatany, „Lotnictwo Aviation International”, nr 4 (2015), s. 4, ISSN 2450-1298
↑ Prototyp CH53K King Stallion oblatany, „Lotnictwo”, nr 12 (2015), s. 5, ISSN 2450-1298

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

[1] Marine Corps’ CH-53D helicopter makes last flight.

[2] Jacek Zemło: Ustalono przyczyny zderzenia dwóch CH-53E. konflikty.pl, 30 października 2016. [dostęp 2017-02-12].

[3] [>http://www.defence24.pl/usa-cztery-ofiary-smiertelnie-katastrofy-smiglowca-ch-53e USA: cztery ofiary śmiertelnie katastrofy śmigłowca CH-53E.]

[4] CH-53K King Stallion oblatany, „Lotnictwo Aviation International”, nr 4 (2015), s. 4, ISSN 2450-1298

[5] Prototyp CH53K King Stallion oblatany, „Lotnictwo”, nr 12 (2015), s. 5, ISSN 2450-1298

[:2-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ jednostka zdobyczna

[:1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y produkcja izraelska

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[A]

[B]

Samoloty myśliwskie	F-4 F-5 F-8 F-9 F-11 F-14 F-15 F-15E F-16 F/A-18 F/A-18E/F F-22 F-35 F-80 F-82 F-84 F-84F F-86 F-89 F-94 F-100 F-101 F-102 F-104 F-105 F-106 F-111 FH FJ F2H F3D F3H F4D F6U F7U F8F F9F
Samoloty bombowe	B-1 B-2 B-36 B-45 B-47 B-50 B-52 B-57 B-58 B-66 F-117 P6M
Samoloty szturmowe	A-1 (AD) A-2 (AJ) A-3 A-4 A-5 A-6 A-7 A-10 A-26 A-37 AC-47 AC-119 AC-130 AM AV-8B
Samoloty patrolowe i zwalczania okrętów podwodnych	AF-2/3 P-2 (P2V) P-3 P-8 P4M P5M S-2 S-3
Samoloty rozpoznawcze WRE i dowodzenia	E-1 E-2 E-3 E-4 E-6 E-8 EA-6B EA-18G EC-121 RF-61C MC-12W RC-135 SR-71 U-2 (TR-1) P4M-1Q
Samoloty obserwacyjne	O-1 O-2 OV-1 OV-10
Samoloty szkolno-treningowe	TT T-6 T-28 T-33 T-34 T-37 T-38 T-43
Samoloty transportowe	C-2 C-5 C-7 C-8 C-9 C-17 C-20A/B/C/D/E C-20F/G/H/J C-23 C-32 C-37B C-74 C-97 C-118 C-119 C-123 C-124 C-130 C-131 C-133 C-135 C-140 C-141 L-20/U-6 U-1
Śmigłowce i pionowzloty	AH-1 AH-1Z AH-64 CH-34 CH-37 CH-46 CH-47 CH-53 CH-53E CH-54 HH-43 MH-6 MH-53 OH-6 OH-58 SH-2 SH-2G SH-3 SH-60 UH-1 UH-1N UH-1Y UH-19 UH-60 V-22
Bezzałogowe	AQM-91 BQM-74 D-21 FQM-151 Q-2 MQM-105 ScanEagle MQ-1/RQ-1 RQ-2 RQ-3 RQ-4 RQ-5 RQ-6 RQ-7 RQ-8A MQ-4C MQ-9 RQ-21 RQ-170
Konstrukcje doświadczalne i prototypy	A-12 A2D AH-56 AR40 Avenger Compound Seasprite 533 Bird of Prey Charger CL-760 E-10 F5D F2Y F-20 F-107 16H Jet Mentor MQ-25 N-102 NH-3A RAH-66 RQ-37 S-67 S-92 S-97 S-71 S-72 Sioux Scout KingCobra Skyrocket Skystreak Tacit Blue T-46 T-7 X-21 X-44 X-49 XB-46 XB-48 XC-99 XB-51 XB-70 XCG-20 XC-120 XF10F XF-85 XF-87 XF-88 XF-90 XF-91 XF-92 XF-103 XF-108 XF-109 XH-51A Compound XH-59 XP-79 XQ-58 XT-30 YA-9 YAH-63 YAL-1 YB-35 YB-49 YC-125 YF-12 YF-17 YF-23 YF-93 YF-95 YF-96 V-247 V-280 VZ-2 ARH-70

Samoloty myśliwskie i myśliwsko-bombowe	Avia S-199 MD 450 Ouragan MD 452 Mystère Meteor MiG-17^[A] MiG-21^[A] MiG-23^[A] Mirage III (Szachak) Mosquito P-51 Mustang Super Mystère (Sambad) Supermarine Spitfire
Samoloty szturmowe	A-4 Skyhawk (Ajit) Sud Aviation Vautour II
Myśliwce wielozadaniowe	Bristol Beaufighter F-4 Phantom II (Kurnas) F-15I (Baz, Ra’am) F-16 (Nec, Barak, Sufa) F-35 (Adir) Kfir^[B] Lawi^[B] Nesher^[B]
Bombowce	Boening B-17
Samoloty transportowe	A-36 Bonanza (Hofit) Arawa^[B] Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Britten-Norman Islander Constellation Cessna 180 Cessna 208 C-46 Commando C-47 Dakota C-130 Hercules (Karnaf) C-130J Super Hercules (Szimszon) Douglas DC-4 Douglas DC-5 DH.89 Dragon Rapide Grumman G-44 Widgeon Gulfstream G550 Hudson Lodestar M.57 Aerovan Nord Noratlas Norseman C-64A Pilatus PC-6 Rylle 893 RC-3 Seabee Stratocruiser (Anak) TB-20 Trinidad (Paszosz)
Samoloty zwiadowcze, WRE i wczesnego ostrzegania	Auster Autocrat (Primus) Beechcraft Bonanza Dornier Do 27 (Dror) Fairchild F-24^[A] PA-18 Super Cub RWD-13 RWD-15 Sea Scan (Szachaf)^[B] Taylorcraft BL
Tankowce powietrzne	Boeing 707 (Re’em)
Samoloty szkolno-treningowe	AS-65 Consul Avro Anson B-80 Queen Air (Zamir) Beechcraft T-6 Texan II (Efroni) Bücker Bü 181^[A] BT-13 Valiant Buckaroo Chipmunk CM.170 Magister Cukit^[B] Fokker S-11 Grob G-120A Jak-11^[A] Harvard Stearman PT-17 Kaydet M-346 (Lawi) Mráz M.1 Sokol^[A] Nord 1203 Piaggio P.149 PA-18 Super Cub Tiger Moth
Śmigłowce	Aérospatiale Alouette II AH-64 Apache (Peten, Saraf) Bell 47 Bell 205 Bell 206 (Sajfanit) Bell 212 (Anafa) Bell AH-1 Cobra (Cefa) CH-53 Sea Stallion (Jasur) Eurocopter Panther (Atalef) Gazelle^[A] H-19 Chickasaw H-34 Choctaw HH-65 Dolphin Hughes Defender Mi-8^[A] Super Frelon (Cira) Hiller OH-23 Raven UH-60 Black Hawk (Janszuf)
Bezzałogowe statki powietrzne	Bird Eye Eitan^[B] Hermes 90^[B] Hermes 450^[B] Hermes 900^[B] Mastiff^[B] Moskito^[B] Panter^[B] Rotem L^[B] RQ-5 Hunter^[B] RQ-2 Pioneer^[B] Scout^[B] Searcher^[B] Heron^[B] Skylark I^[B]
Amunicja krążąca	Green Dragon^[B] Harpy^[B] Harop^[B]
Pociski rakietowe	Gabriel^[B] Lahat^[B]