Kijów

Szablon:Miasto zagranica infobox Kijów (ukr. Київ, Kyjiw, ros. Киев, Kijew) – stolica i największe miasto Ukrainy, nad rzeką Dniepr.

Historia

Kijów został założony na początku V wieku jako placówka handlowa na szlaku łączącym Konstantynopol ze Skandynawią. W okresie największego rozkwitu Państwa Chazarskiego w VIII wieku kaganowi chazarskiemu trybut płaciło 25 plemion i księstw, w tym władca Kijowa, (Kuaru).

W IX-XI w. znany jako Kanugård, Chunigard lub Känu-gard był centrum normańskiego handlu na Rusi. Był jednocześnie głównym składem daniny, ściąganej przez Normanów z plemion słowiańskich (862-1240).

W 882 roku Kijów został zdobyty przez Olega Mądrego, który przeniósł do Kijowa swoją siedzibę. W 988 lub 989 roku miał miejsce chrzest Włodzimierza I Wielkiego w Kijowie uznawany symbolicznie za chrzest Rusi. 14 sierpnia 1018 roku Bolesław I Chrobry zdobył Kijów podczas Wyprawy kijowskiej. Pod koniec IX wieku Kijów został stolicą Rusi Kijowskiej. W 1240 Gród Jarosława został najechany przez Tatarów i ośrodek ruskiej państwowości przeniósł się do Rusi Halicko-Wołyńskiej.

W 1363 książę litewski Olgierd Giedyminowic włączył Kijów do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwini pierwszy drewniany zamek zbudowali na Górze Zamkowej w latach 1370-1380. Po 1387 roku do miasta wrócił zakon dominikanów, którzy rozpoczęli budowę katedry katolickiej. W 1397 roku Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej.

W latach 1471 do 1569 stolica jednego z XI okręgów w składzie województwa kijowskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od roku 1569 do 1659 miasto było stolicą województwa kijowskiego, w składzie małopolskiej prowincji Korony Polskiej.

W 1494 roku król polski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto po unii lubelskiej w (1569) roku zostało włączone do Korony Polskiej. W 1648 zostało opanowane przez Kozaków Chmielnickiego, miasto odzyskał Janusz Radziwiłł w 1651 roku, jednak sytuacja zmieniła się po ugodzie perejasławskiej, w której Bohdan Chmielnicki oddał ówczesną lewobrzeżną Ukrainę i Kijów carowi Rosji. Na mocy rozejmu andruszowskiego w 1667 roku Rzeczpospolita przyznała czasowo prawa Rosji do Kijowa, a w 1686 roku na mocy traktatu grzymułtowskiego miasto oficjalnie zostało przyznane Rosji.

Piłsudski i Petlura Kijów 1920

Żaden z traktatów polsko-rosyjskich dotyczących Kijowa nie był nigdy ratyfikowany.

W 1918 w Kijowie ogłoszono stworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej i stoczono ciężkie boje z bolszewikami, w których brała udział 3. Armia Wojska Polskiego, która, w porozumieniu z atamanem Symonem Petlurą, wkroczyła do miasta 7 maja 1920 roku w czasie wyprawy kijowskiej. Bolszewicy ostatecznie zdobyli miasto w 1920. W 1934 do Kijowa przeniesiona została z Charkowa stolica Ukraińskiej SRR. Po II wojnie światowej miasto zostało ważnym ośrodkiem przemysłowym i naukowym, od końca lat 50. było również głównym ośrodkiem ukraińskich dysydentów poza zachodnią Ukrainą.

Od 1991 Kijów jest stolicą niepodległej Ukrainy. W tym też roku został siedzibą katolickiej diecezji kijowsko-żytomierskiej obrządku łacińskiego.

Polacy w Kijowie

Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych wschodnich ziemiach przedrozbiorowej Polski. Na tutejszym uniwersytecie kadrę naukową i studencką początkowo (po upadku powstania styczniowego) tworzyli prawie wyłącznie Polacy (studenci i wykładowcy ukraińscy i rosyjscy stanowili w tych latach zaledwie około 10% społeczności akademickiej), natomiast samo miasto Kijów w sensie kulturowym było w ponad połowie miastem polskim. W roku akademickim 1838/39 studenci polscy stanowili 62,5% ogółu studentów. Dzielnicę Łypki zamieszkiwała niemal wyłącznie arystokracja polska, obok rosyjskiej (tutaj znajdowały się posiadłości magnackie Potockich i Branickich), a na głównej ulicy Kreszczatik tętniło także polskie życie społecznościowe (tutaj w 1920 wkroczyły polskie dywizje wojskowe, podczas tzw. wyprawy kijowskiej). Życie teatralne opierało się niemal tylko na wędrownych polskich trupach. Centrum jednej z polskich dzielnic Kijowa była ulica Kościelna, przy której znajdował się katolicki kościół pw. św. Aleksandra. To tutaj odbyły się jedne z największych manifestacji w mieście młodzieży polskiej w przeddzień wybuchu powstania w 1863. Na przełomie wieków XIX/XX rozpoczęła się budowa kolejnego kościoła katolickiego w mieście, według projektu polskiego arch. Władysława Horodeckiego – pw. św. Mikołaja (do lat '60 XIX wieku istniał również kościół w gmachu tutejszego Uniwersytetu). W tym okresie, na przełomie wieków, żyło w Kijowie ok. 40 000 Polaków, liczba ta wzrosła dwu i pół krotnie do roku 1915 i osiągnęła 100 000, co stanowiło 25% ówczesnego udziału Polaków w społeczności miejskiej Kijowa. Należeli oni do najbogatszych mieszkańców miasta, działało tutaj wiele filii i sklepów z Warszawy; na 142 cukrownie 50% należało do polskich właścicieli. W mieście największą księgarnią i jednocześnie magazynem książkowym z biblioteką były zabudowania Leona Idzikowskiego – księgarza i wydawcy, który wydał ponad 100 tłumaczeń oryginalnych dzieł polskich, a jego zbiory liczyły setki tysięcy książek. Poza tym w Kijowie działało wiele polskich m.in. zakładów przemysłowych, szkół prywatnych, pracowniczych, gimnazjów, siedzib gazet, teatrów, sklepów i firm, a także wydawnictw codziennych (np. gazeta Dziennik Kijowski, której nakład wynosił średnio około 5 000 egzemplarzy; była prenumerowana zarówno w Kijowie i okolicy, jak również w Moskwie, Petersburgu i Warszawie). Na tutejszym Cmentarzu Bajkowym znajduje się szereg nagrobków Polaków związanych z Kijowem, a także polscy żołnierze polegli w 1920 podczas wojny polsko-rosyjskiej.

Wkład społeczeństwa polskiego w życie miasta drastycznie był eliminowany po upadku powstania styczniowego. Polska społeczność miasta ostatecznie przestała odgrywać w nim znaczącą rolę i zeszła na stanowisko marginalne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, kiedy to większość tutejszego polskiego życia inteligenckiego, kulturalnego i przemysłowego przeniosło się w granice II Rzeczypospolitej. Obecnie w Kijowie mieszka około 7000 Polaków.

Nazwa

Sobór Mądrości Bożej

Ławra Pieczerska – w tle Dniepr

Cerkiew św. Michała

Kościół św. Mikołaja

Historyczne nazwy:

• W II poł. IV wieku, mogło istnieć w rejonie obecnego Kijowa — (Rosi) prawdopodobne "państwo" Boza stanowiące silną organizację plemienną Antów. Byli oni związkiem plemiennym zorganizowanym w IV w. przez króla Gotów Hermanaryka. Antowie toczyli kilkunastoletnią wojnę z Gotami, którym ostatecznie ulegli. Jordanes podaje nawet imiona króla gockiego, Winitara, i wodza Antów, Boza, przez gockiego kronikarza tytułowanego "królem". Królestwo Boza została rozbite przez króla Ostrogotów Winitara, sam Boz został ukrzyżowany wraz z synami i licznymi możnymi. (zob. kultura kijowska)
• Kuar VI-VII w. – Zenobi Glaki, armeński historyk
• Kaenuogardia IX w., sagi normańskie
• Könugard, Känugard, Chunigard lub Känu-gard, Känugard 868, Włodzimierz z Känugardu 997 – sagi islandzkie IX/X w. (ok 861 na średnim Dnieprze w Kijowie wtedy ziemia Polan (wg. Nestora), ale w jęz. ałtyjskim słowo pol'an oznacza – lud, ziemia ta nazywała się Chazarją, a po podboju tego kraju przez Normanów nową Gardariki)
• Kijoaba Sabatas "Kijów zębaty" – Konstantyn VII Porfirogeneta X w.
• Kujaba, Kuj-Aba, Kildare – źródła arabskie al-Istachriego i Ibn Hauqala IX/X w.
• Känugard 1050 Iziesław
• Kyjev, koniec XI w., (Kijów – Drewlan powstanie chłopskie z 1113) – kronika Nestora
• Mankirmen, Magraman XIII-XIV w., bulle papieskie
• Kijów-Padół – XV/XVI w., nadanie praw miejskich Padołowi w 1497
  

Według różnych interpretacji nazwa miasta może pochodzić od psł. kujь, kujati, "wicher" i "teren równinny, wydmowy, narażony na silne podmuchy wiatru", jednakże Kijów położony jest na wzgórzach a nie równinie; pierwotnie Kujava (porównaj polskie Kujawy, czy kraina i n.m. na Zaodrzu lechickim – Kujava z XII wieku); słowiańskie osady na -ov (Kijów, Kraków, Tarnów etc.) były pierwotnie pochodzenia topograficznego, nie patronimicznego, średniowieczni kronikarze rzekomych eponimów dorabiali od nazwy miejscowości stąd Kij, u Kadłubka Krak, u Kosmasa Krok od Krakowa czy Libusza od Libuszyna.

Gospodarka

W Kijowie zlokalizowany jest głównie przemysł: maszynowy, środków transportu (stoczniowy), elektrotechniczny, elektroniczny, chemiczny, lekki i spożywczy. Miasto jest gospodarzem międzynarodowych targów. Ważny węzeł komunikacyjny. Kijów posiada też międzynarodowy port lotniczy i trzy linie metra o łącznej długości 63,7 km (50 stacji).

Podział administracyjny

• Prawy brzeg Dniepru
  • rejon hołosijiwski
  • rejon peczerski
  • rejon podilski
  • rejon obołoński
  • rejon swiatoszyński
  • rejon sołomiański
  • rejon szewczenkowski
• Lewy brzeg Dniepru
  • rejon darnycki
  • rejon desniański
  • rejon dnieprowski

Uczelnie

• Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki
• Narodowy Uniwersytet "Akademia Kijowsko-Mohylańska"
• Narodowy Techniczny Uniwersytet Politechnika Kijowska
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Gospodarczy
• Państwowy Handlowo-Gospodarczy Uniwersytet
• Narodowy Medyczny Uniwersytet im. O.Bohomolca
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet im. Mychajła Drahomanowa
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Budownictwa i Architektury
• Państwowy Uniwersytet Lotnictwa Cywilnego
• Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuk Pięknych
• Kijowski Państwowy Lingwistyczny Uniwersytet
• Narodowy Agrarny Uniwersytet
• Ukraińska Narodowa Akademia Muzyczna
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet Wychowania Fizycznego i Sportu
• Ukraiński Państwowy Uniwersytet Przemysłu Spożywczego
• Ukraiński Uniwersytet Transportu
• Kijowski Uniwersytet Slawistyczny
• Wyższy Instytut Nauk Religijnych św. Tomasza z Akwinu

Zabytki i atrakcje

• Ławra Peczerska (XI wiek)
• Sobór Mądrości Bożej (Sofia Kijowska) (XI wiek)
• Cerkiew św. Cyryla
• Cerkiew Troicka
• Monaster św. Michała Archanioła o Złotych Kopułach
• Cerkiew św. Andrzeja (XVIII wiek)
• Sobór św. Włodzimierza
• Monaster Wydubicki w Kijowie
• Kościół św. Mikołaja z 1899 r. w stylu neogotyckim
• Kościół św. Aleksandra
• Synagoga Centralna (1897-1898)
• Kienesa karaimska (XX wiek)
• Złota Brama w Kijowie (Złote Wrota) (XI wiek)
• Socrealistyczna zabudowa Chreszczatyku
• Plac Niepodległości (Majdan)
• Andriejewski zjazd
• ZOO
• Kwatera na Cmentarzu Bajkowym z grobami 114 polskich żołnierzy poległych w wojnie 1920

Muzea

• Muzeum i pomnik Wielkiej Wojny Ojczyźnianej (XX wiek)
• Muzeum Wojny w Afganistanie
• Dom i muzeum Michaiła Bułhakowa (XIX wiek)
• Muzeum Jednej Ulicy
• Muzeum miniatury
• Muzeum czarnobylskie
• Muzeum Wody
• Muzeum Historyczne
• Muzeum współczesnego malarstwa ukraińskiego

Pomniki

• Pomnik przyjaźni między narodami świata
• Pomnik ofiar Wielkiego Głodu
• Menora, pomnik w Babim Jarze
• Pomnik ku czci zamordowanych w Babim Jarze

Skanseny

• Skansen w Pirogowo (pod Kijowem)

W 1990 r. sobór Mądrości Bożej i ławra pieczerska zostały zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Transport

• Dworzec Kijów Centralny
• Port lotniczy Kijów-Boryspol
• Metro
• Tramwaje w Kijowie
• Trolejbusy w Kijowie

Sport

Miasto, jako stolica, jest również sportowym centrum Ukrainy. Najbardziej znanym klubem Kijowa jest Dynamo, wielokrotny mistrz Ukrainy, a wcześniej również i Związku Radzieckiego. Klub ten dwukrotnie zdobył również Puchar Zdobywców Pucharów, występował także w Lidze Mistrzów. Poza Dynamem działa tu jeszcze wiele klubów zarówno piłkarskich, jak i reprezentujących inne dyscypliny sportu. Corocznie rozgrywane są tutaj turnieje imienia Wiktora Bannikowa i Walerego Łobanowskiego. W 2012 roku w Kijowie ma się odbyć mecz finałowy EURO 2012.

Urodzeni w Kijowie

• Stefan Belina-Skupiewski – polski śpiewak (tenor), pedagog,
• Ina Benita – polska aktorka teatralna i filmowa,
• Michaił Bułhakow – rosyjski pisarz,
• Jan Daszewski – polski dowódca wojskowy, kapitan pilot Wojska Polskiego,
• Zofia Florczak – polska nauczycielka, ostatnia Naczelniczka Organizacji Harcerek dawnego ZHP, doktor habilitowana filologii polskiej, harcmistrzyni,
• Aleksander Ford – polski reżyser filmowy i scenarzysta,
• Józef Garliński – polski pisarz, historyk, działacz emigracyjny,
• Zuzanna Ginczanka – polska poetka,
• Eugeniusz Horbaczewski – polski kapitan pilot Wojska Polskiego i Polskich Sił Powietrznych, as myśliwski II wojny światowej,
• Leon Hryniewiecki – polski podróżnik, lekarz i badacz,
• Jerzy Jankiewicz – polski pilot, major, uczestnik bitwy o Anglię, pierwszy polski pilot który dowodził angielskim dywizjonem myśliwskim,
• Milla Jovovich – amerykańska aktorka,
• Henryk Józewski – polski artysta malarz, piłsudczyk, polityk niepodległościowy i państwowy II RP i URL,
• Efraim Kacir – czwarty prezydent państwa Izrael,
• Maria Kaniewska – polska reżyserka, scenarzystka, aktorka i pedagog,
• Roman Knoll – polski polityk i dyplomata, wiceministrem w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, szef Sekcji Spraw Zagranicznych Delegatury Rządu na Kraj,
• Feliks Konarski – polski poeta, pisarz, aktor, pieśniarz,
• Józef Kossakowski – polski biolog, specjalista astakologii,
• Kazimierz Malewicz – malarz,
• Władysław Mieczysław Kozłowski – polski pisarz filozoficzny i przyrodnik, profesor,
• Weronika Marczuk – ukraińska aktorka i producentka filmowa, prawniczka,
• Wiktor Nanowski – polski aktor, teatralny, filmowy i telewizyjny,
• Wacław Niżyński – polski tancerz i choreograf, jeden z najwybitniejszych tancerzy baletu XX w.,
• Bolesław Płotnicki – polski aktor teatralny i filmowy,
• Constantin Régamey – polsko-szwajcarski kompozytor, krytyk muzyczny i indolog,
• Teresa Roszkowska – polska scenograf i malarka,
• Jerzy Rutkowski – polski prawnik, działacz polityczny obozu narodowego, menedżer, inicjator i zarządzający Tajnymi Wojskowymi Zakładami Wydawniczymi Polskiego Państwa Podziemnego, podporucznik Armii Krajowej,
• Klara Segałowicz – polska aktorka żydowskiego pochodzenia,
• Igor Sikorski – konstruktor lotniczy,
• Kazimierz Sławiński – polski publicysta i pisarz, porucznik pilot i obserwator Wojska Polskiego II,
• Stanisław Sołłohub-Dowoyno – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego,
• Helena Sujkowska – polska działaczka narodowa i oświatowa, senator II RP, łączniczka w powstaniu warszawskim, podporucznik Wojska Polskiego II RP,
• Tadeusz Zelenay – polski poeta, prozaik, tłumacz,
• Stanisław Zieliński – polski pisarz.

Zobacz też

• Cmentarz Bajkowy
• Cmentarz Zwierzyniecki w Kijowie
• Dworzec kolejowy Kijów Centralny
• Patriarchalny Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Kijowie
• Bykownia

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia Kijowa i krótki opis miasta
• Oficjalna strona metra Kijowskiego
• Metro w Kijowie
• Galeria zdjęć z Kijowa
• Szczegółowa historia Kijowa w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• Radziecka mapa 1:100 000, zachodnia część miasta
• Radziecka mapa 1:100 000, wschodnia część miasta
• Sites z Kijowa
• Kiev Life Kijów – przewodnik turystyczny (po angielsku)
• zdjęcia z Kijowa
• Kijow 360 – wirtualnij Kijow
• Kijów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 61 .