Roman Zambrowski
|
||
![]() |
||
Data i miejsce urodzenia | 15 lipca 1909 Warszawa |
|
Data i miejsce śmierci | 19 sierpnia 1977 Warszawa |
|
Członek Rady Państwa | ||
Okres | od 20 lutego 1947 do 19 maja 1955 |
|
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Minister kontroli państwowej | ||
Okres | od 16 kwietnia 1955 do 24 października 1956 |
|
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Poprzednik | Franciszek Jóźwiak | |
Wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego | ||
Okres | od 4 lutego 1947 do 4 sierpnia 1952 |
|
Przynależność polityczna | Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() |
Roman Zambrowski (ur. 15 lipca 1909 w Warszawie, zm. 19 sierpnia 1977 tamże) – polski polityk komunistyczny, pułkownik ludowego Wojska Polskiego (oficer polityczny). Kierownik Sekretariatu Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polski (1931-35). Pełnomocnik tajnego Centralnego Biura Komunistów Polskich przy Komitecie Centralnym Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) od stycznia do sierpnia 1944[1]. Wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego, członek Rady Państwa (1947–1955), minister kontroli państwowej (1955–1956) i poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I, II i III kadencji.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej Beniamina i Chai Krajkieman. Do 1939 występował w dokumentach pod imieniem Rachmil[2][3]. Nazwisko Zambrowski jego przodkowie nosili począwszy od prapradziada Romana - Jankiela, który pochodził z miasta o tej nazwie[4]. Ojciec Zambrowskiego był księgowym w manufakturze tekstylnej, ale jeszcze przed I wojną światową wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, porzucając rodzinę. Przez kilka lat Zambrowski wychowywał się w domu religijnego dziadka. W dorosłym życiu zapomniał język jidysz, który znał w dzieciństwie i określał się jako Polak pochodzenia żydowskiego[4].
Działał w ruchu komunistycznym w II Rzeczpospolitej. Od 1924 roku był członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, 16 października 1925 roku został aresztowany przez policję polityczną, gdy w jego mieszkaniu znaleziono archiwum Komitetu Centralnego ZMK. Rok później został członkiem Komitetu Dzielnicowego ZMK warszawskiej Pragi. Zambrowski nie współpracował z wywiadem radzieckim, a komunistów z przeszkoleniem agenturalnym traktował z rezerwą[4].
Od 1928 członek Komunistycznej Partii Polski, w latach 1930–1938 członek Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polski. Delegat na ostatni, VI zjazd KPP (1932), w latach 1929–1931 członek Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP(b)) w okresie studiów w Moskwie (słuchacz Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej). W listopadzie 1931 skierowany do Polski, gdzie objął funkcję kierownika Sekretariatu Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polski (KZMP), którą pełnił do kwietnia 1936. Dwukrotnie przebywał wówczas w Moskwie jako przedstawiciel KC KZMP przy Komitecie Wykonawczym Komunistycznej Międzynarodówki Młodzieży (od października 1932 do lipca 1933 i od lipca 1934 do maja 1935). W maju 1936 wezwany przez kierownictwo KMM stawił się w Moskwie, gdzie przedstawiono mu wiele zarzutów, na które odpowiedział na specjalnych posiedzeniach Sekretariatu KMM 2 czerwca i 5 lipca 1936, a także w obszernych wyjaśnieniach pisemnych 14 sierpnia 1936. Złożona samokrytyka okazała się skuteczna i w grudniu 1936 odesłano go do Polski do "roboty partyjnej" na szczeblu okręgowym. W konsekwencji uniknął aresztowań NKWD skierowanych od stycznia 1937 przeciw działaczom KPP w ZSRR w ramach "wielkiego terroru". Od stycznia 1937 do połowy 1938 pełnił kolejno funkcje: sekretarza Komitetu Okręgowego KPP w Radomiu i Łodzi, a następnie członka egzekutywy Komitetu Warszawskiego KPP. Po rozwiązaniu KPP (1938) pracował w warsztacie ślusarskim. 26 marca 1939 aresztowany przez Policję Państwową i decyzją administracyjną osadzony w obozie w Berezie Kartuskiej[5].
Po agresji ZSRR na Polskę, po ucieczce straży obozowej 18 września 1939, wraz z innymi więźniami wyszedł na wolność. Zgłosił się do tymczasowych władz sowieckich, od 27 września 1939 tłumacz w grupie operacyjnej NKWD w Baranowiczach, pomagał opracowywać przejęte przez grupę archiwa Policji Państwowej, polskich władz administracyjnych i obozu w Berezie, uczestniczył w przesłuchaniach aresztowanych Polaków. Od stycznia 1940 inspektor Obwodowego Wydziału Oświaty Ludowej, następnie sekretarz Zarządu Miasta Baranowicze[6].
Po ataku III Rzeszy na ZSRR 22 czerwca 1941 wcielony do oddziałów zapasowych Armii Czerwonej, po niespełna dwóch miesiącach zdemobilizowany i odesłany na tyły. Pracował jako nauczyciel historii i dyrektor szkoły podstawowej w sowchozach obwodu kujbyszewskiego. Wydział Kadr Kominternu nie skorzystał z jego pisemnych próśb o wykorzystanie go w robocie politycznej. 18 maja 1943 zmobilizowany do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki[7], wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 1 Batalionu Saperów do spraw oświatowych (oficer polityczny). Na porucznika został awansowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1943 w korpusie oficerów oświatowych. 15 września 1943 został szefem Wydziału Oświatowego 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Uczestniczył w bitwie pod Lenino. 11 listopada 1943 awansował na kapitana. Na początku lutego 1944 został wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Wydziału Polityczno-Wychowawczego 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, a w kwietniu tego roku zastępcą majora Mieczysława Mietkowskiego, szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 Armii Polskiej w ZSRR. 2 maja 1944 awansował na majora. 15 lipca 1944 powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 AP w ZSRR, a 18 sierpnia 1944 zatwierdzono na tym stanowisku. Także w sierpniu awansował na podpułkownika. 12 września 1944 został oddelegowany do dyspozycji Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie. 18 kwietnia 1945 awansował na pułkownika, a 23 października 1945 został zdemobilizowany.
Od 1944 członek PPR, w latach 1944–1945 kierownik Wydziału Organizacyjnego Komitetu Centralnego PPR. Był członkiem KC PPR (1944–1948), członkiem Biura Politycznego KC PPR (1945–1948) oraz członkiem Biura Organizacyjnego KC PPR (1948). Ponadto w latach 1945–1948 był członkiem Sekretariatu KC PPR. Kierował akcją infiltracji i przejmowania kontroli nad legalnie działającymi partiami, a w czasie wyborów do Sejmu w 1947 roku dbał o zachowanie pozorów demokracji wobec mocarstw zachodnich. Kierował pracami Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym[4]. Od 1948 roku członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w grudniu 1948 został wybrany na członka Komitetu Centralnego (do 1964), członka Biura Organizacyjnego KC (do 1954) i na członka Biura Politycznego KC (do 1963). W latach 1948–1954 i 1956–1963 sekretarz KC PZPR. Zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych[8]. Blisko współpracował z Władysławem Gomułką, po jego aresztowaniu potępił go i po przełomie w 1956 roku był początkowo przeciwny jego powrotowi na stanowisko I sekretarza KC i forsował kandydaturę Józefa Cyrankiewicza, ale ostatecznie poparł Gomułkę i ponownie podjął z nim współpracę, stając się jednym z przywódców skrzydła reformatorskiego. Z czasem zaczął tracić wpływy w partii, nie był też broniony przez Gomułkę. Rozczarowany systemem politycznym w Polsce, liberalizował swoje poglądy. Opowiadał się za zmniejszeniem tempa inwestycji w przemysł ciężki i szybszym wzrostem konsumpcji. W 1963 roku zrezygnował z członkostwa w KC PZPR[4].
W latach 1945–1947 członek Prezydium Krajowej Rady Narodowej, w latach 1945–1954 przewodniczący Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; w latach 1947–1952 wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego. W latach 1947–1955 członek Rady Państwa. W latach 1954–1955 przewodniczący Komitetu Rady Państwa i Rady Ministrów do Spraw Podziału Administracyjnego Kraju, w latach 1955–1956 minister kontroli państwowej. W latach 1963–1968 był wiceprezesem Najwyższej Izby Kontroli. Był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I, II i III kadencji w latach 1944–1965.
W 1968 roku, na fali wydarzeń marcowych, został wydalony z partii i przeniesiony na emeryturę. Z powodu żydowskiego pochodzenia Służba Bezpieczeństwa rozpowszechniała o nim negatywne opinie w formie ulotek i plakatów. W tym czasie Zambrowski odnosił się coraz krytyczniej do polityki PZPR-u, którą oskarżał o tendencje nacjonalistyczne.
Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 35, rząd 1, grób 13).
Synem Romana Zambrowskiego jest dziennikarz Antoni Zambrowski.
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 22 lipca 1947[9]
- Srebrny Medal „Zasłużonym na Polu Chwały” – 11 listopada 1943
- Medal za Warszawę 1939–1945 – 17 stycznia 1946
- Order Czerwonej Gwiazdy – 11 listopada 1943
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42
- ↑ Zambrowski: Byłem czerwonym królewiątkiem [dostęp 12.11.2012].
- ↑ Wspomnienia Romana Zambrowskiego z Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej w Moskwie (1929–1931) [dostęp 29.07.2013].
- ↑ a b c d e Witold Gadomski. Roman Zambrowski. Żywot komunisty. „Ale Historia”. 50/2014 (152), s. 12−13, 2014-12-15. Agora SA (pol.).
- ↑ Mirosław Szumiło, Kariera Romana Zambrowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym Wojska Polskiego (1943-1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (242), Warszawa 2012, ISSN 1640-6281. s. 86-87. wersja elektroniczna
- ↑ Mirosław Szumiło, Kariera Romana Zambrowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym Wojska Polskiego (1943-1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (242), Warszawa 2012, ISSN 1640-6281. s.87. wersja elektroniczna
- ↑ Mirosław Szumiło, Kariera Romana Zambrowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym Wojska Polskiego (1943-1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (242), Warszawa 2012, ISSN 1640-6281. s.87. wersja elektroniczna
- ↑ Październik i „Mała stabilizacja”. W: Jerzy Eisler: Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989. Warszawa: POW „BGW”, 1992, s. 61-62. ISBN 83-7066-208-0.
- ↑ M.P. z 1947 r. Nr 17, poz. 59
Bibliografia, linki[edytuj | edytuj kod]
- Mirosław Szumiło, Kariera Romana Zambrowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym Wojska Polskiego (1943-1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (242), Warszawa 2012, ISSN 1640-6281. wersja elektroniczna
- Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011
- Informacje w BIP IPN
- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej
- Mirosław Szumiło, Wspomnienia Romana Zambrowskiego z Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej w Moskwie (1929–1931), „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja. Rocznik Naukowy”, 2012 r., nr 1, s. 163-210. (dostęp w PDF-ie na Komunizm.net.pl)
|
|
|
|
- Członkowie Biura Politycznego KC PPR
- Członkowie Biura Politycznego KC PZPR
- Członkowie Centralnego Biura Komunistów Polskich
- Członkowie prezydium Krajowej Rady Narodowej
- Członkowie Rady Państwa Polski Ludowej (1947–1952)
- Członkowie Rady Państwa PRL
- Działacze Komunistycznego Związku Młodzieży Polski
- Ministrowie PRL
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1944–1989)
- Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945
- Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”
- Oficerowie polityczni ludowego Wojska Polskiego
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Polacy odznaczeni Orderem Czerwonej Gwiazdy
- Działacze Komunistycznej Partii Polski
- Polscy nauczyciele
- Polscy Żydzi
- Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1947–1952)
- Posłowie z okręgu Łódź Bałuty (PRL)
- Posłowie z okręgu Łódź Polesie (PRL)
- Posłowie z okręgu Rzeszów (PRL)
- Prezesi Najwyższej Izby Kontroli
- Sekretarze Komitetu Centralnego PZPR
- Wicemarszałkowie Sejmu Polski Ludowej
- Żołnierze ludowego Wojska Polskiego – uczestnicy walk na froncie wschodnim
- Urodzeni w 1909
- Zmarli w 1977