Roman Zambrowski

Roman Zambrowski
Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1909 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1977 Warszawa, Polska
Prezes Najwyższej Izby Kontroli
Okres	od kwietnia 1955 do października 1956
Poprzednik	Franciszek Jóźwiak
Następca	Konstanty Dąbrowski
Odznaczenia

Roman Zambrowski (ur. 15 lipca 1909 w Warszawie, zm. 19 sierpnia 1977 w Warszawie) – działacz państwowy i partyjny w okresie PRL oraz nauczyciel, pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, pełnomocnik tajnego Centralnego Biura Komunistów Polskich przy KC WKP(b) od stycznia do sierpnia 1944.

Życiorys

Urodził się 15 lipca 1909 w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej Beniamina i Chaji Krajkieman. Do 1939 występował w dokumentach pod imieniem Rachmil. Nazwisko Zambrowski jego przodkowie nosili począwszy od prapradziada Romana Jankiela, który pochodził z miasta o tej nazwie.

Ojciec Zambrowskiego był księgowym w manufakturze tekstylnej, ale jeszcze przed I wojną światową wyemigrował do USA, porzucając rodzinę. Przez kilka lat Zambrowski wychowywał się w domu religijnego dziadka. W dorosłym życiu zapomniał język jidysz, który znał w dzieciństwie i określał się jako Polak pochodzenia żydowskiego.

Działał w ruchu komunistycznym od okresu przedwojennego. Od 1924 roku był członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, 16 października 1925 roku został aresztowany przez policję polityczną, gdy w jego mieszkaniu znaleziono archiwum Komitetu Centralnego ZMK. Rok później został członkiem Komitetu Dzielnicowego ZMK warszawskiej Pragi. Zambrowski nie współpracował z wywiadem sowieckim, a komunistów z przeszkoleniem agenturalnym traktował z rezerwą. Od 1928 członek KPP, w latach 1930–1938 członek Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.

Okres II wojny światowej spędził w ZSRR. Jako członek dawnej KPP był prześladowany i wielokrotnie przesłuchiwany. Ostatecznie otrzymał stanowisko kierownika wydziału politycznego w obwodowym wydziale oświaty w Baranowiczach.

20 maja 1943 został wcielony do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 1 Batalionu Saperów do spraw oświatowych. Na porucznika został awansowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1943 w korpusie oficerów oświatowych. 15 września 1943 został szefem Wydziału Oświatowego 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Uczestniczył w bitwie pod Lenino. 11 listopada 1943 awansował na kapitana. Na początku lutego 1944 został wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Wydziału Polityczno-Wychowawczego 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, a w kwietniu tego roku zastępcą majora Mieczysława Mietkowskiego, szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 Armii Polskiej w ZSRR. 2 maja 1944 awansował na majora. 15 lipca 1944 powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 AP w ZSRR, a 18 sierpnia 1944 zatwierdzono na tym stanowisku. Także w sierpniu awansował na podpułkownika. 12 września 1944 został oddelegowany do dyspozycji Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie. 18 kwietnia 1945 awansował na pułkownika, a 23 października 1945 został zdemobilizowany.

Od 1944 członek PPR, w latach 1944–1945 kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PPR. Był członkiem KC PPR (1944–1948), członkiem Biura Politycznego KC PPR (1945–1948) oraz członkiem Biura Organizacyjnego KC PPR (1948). Ponadto w latach 1945–1948 był członkiem Sekretariatu KC PPR.

Kierował akcją infiltracji i przejmowania kontroli nad legalnie działającymi partiami, a w czasie wyborów do Sejmu w 1947 roku dbał o zachowanie pozorów demokracji wobec mocarstw zachodnich. Kierował pracami Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Od 1948 roku członek PZPR, w grudniu 1948 został wybrany na członka KC (do 1964), członka Biura Organizacyjnego KC (do 1954) i na członka Biura Politycznego KC (do 1963). W latach 1948–1954 i 1956–1963 sekretarz KC PZPR. Zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych. Blisko współpracował z Gomułką, po jego aresztowaniu potępił go i po przełomie w 1956 roku był początkowo przeciwny jego powrotowi na stanowisko I sekretarza KC i forsował kandydaturę Józefa Cyrankiewicza, ale ostatecznie poparł Gomułkę i ponownie podjął z nim współpracę, stając się jednym z przywódców skrzydła reformatorskiego. Z czasem zaczął tracić wpływy w partii, nie był też broniony przez Gomułkę. Rozczarowany systemem politycznym w Polsce, liberalizował swoje poglądy. Opowiadał się zmniejszeniem tempa inwestycji w przemysł ciężki i szybszym wzrostem konsumpcji. W 1963 roku zrezygnował z członkostwa w KC PZPR.

Grób Romana Zambrowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

W latach 1945–1947 członek Prezydium KRN, w latach 1945–1954 przewodniczący Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; w latach 1947–1952 wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego. W latach 1947–1955 członek Rady Państwa.

W latach 1954–1955 przewodniczący Komitetu Rady Państwa i Rady Ministrów do Spraw Podziału Administracyjnego Kraju, w latach 1955–1956 minister kontroli państwowej. W latach 1963–1968 był wiceprezesem Najwyższej Izby Kontroli.

W 1968 roku, na fali wydarzeń marcowych, został wydalony z partii i przeniesiony na emeryturę. Z powodu żydowskiego pochodzenia Służba Bezpieczeństwa rozpowszechniała o nim negatywne opinie w formie ulotek i plakatów. W tym czasie Zambrowski odnosił się coraz krytyczniej do polityki PZPR-u, którą oskarżał o tendencje nacjonalistyczne.

Był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I, II i III kadencji w latach 1944–1965.

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 35, rząd 1, grób 13).

Synem Romana Zambrowskiego jest dziennikarz Antoni Zambrowski.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 22 lipca 1947
• Srebrny Medal „Zasłużonym na Polu Chwały” – 11 listopada 1943
• Medal za Warszawę 1939–1945 – 17 stycznia 1946
• Order Czerwonej Gwiazdy – 11 listopada 1943
• Order Virtuti Militari^{[potrzebny przypis]}

Bibliografia

• Mirosław Szumiło, Kariera Romana Zambrowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym Wojska Polskiego (1943-1944), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 4 (242), Warszawa 2012, ISSN 1640-6281.

Linki zewnętrzne

• Mirosław Szumiło, Wspomnienia Romana Zambrowskiego z Międzynarodowej Szkoły Leninowskiej w Moskwie (1929–1931), „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja. Rocznik Naukowy”, 2012 r., nr 1, s. 163-210. (dostęp w PDF-ie na Komunizm.net.pl)