Pius XII: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne techniczne |
Korektysta (dyskusja | edycje) m kat. |
||
Linia 196: | Linia 196: | ||
[[Kategoria:Włoscy biskupi katoliccy]] |
[[Kategoria:Włoscy biskupi katoliccy]] |
||
[[Kategoria:Zmarli w 1958]] |
[[Kategoria:Zmarli w 1958]] |
||
[[Kategoria:Pochowani w Grotach Watykańskich]] |
|||
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Rzymie]] |
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Rzymie]] |
||
[[Kategoria:Watykańczycy]] |
[[Kategoria:Watykańczycy]] |
Wersja z 14:54, 16 sty 2022
Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli | |||
Czcigodny Sługa Boży Papież Biskup Rzymu Suweren Państwa Watykańskiego | |||
Pius XII, ok. 1951 | |||
| |||
Kraj działania | |||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | |||
Data i miejsce śmierci | |||
Miejsce pochówku | |||
Papież | |||
Okres sprawowania |
2 marca 1939–9 października 1958 | ||
Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej | |||
Okres sprawowania |
1930–1939 | ||
Wyznanie | |||
Kościół | |||
Prezbiterat |
2 kwietnia 1899 | ||
Nominacja biskupia |
3 kwietnia 1917 | ||
Sakra biskupia |
13 maja 1917 | ||
Kreacja kardynalska |
16 grudnia 1929 | ||
Pontyfikat |
2 marca 1939 | ||
Odznaczenia | |||
Strona internetowa |
Data konsekracji |
13 maja 1917 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Miejsce | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konsekrator | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Współkonsekratorzy |
Giovanni Battista Nasalli Rocca di Corneliano | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pius XII (łac. Pius PP. XII; właśc. Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli; ur. 2 marca 1876 w Rzymie, zm. 9 października 1958 w Castel Gandolfo[1]) – włoski duchowny rzymskokatolicki, nuncjusz apostolski w Bawarii w latach 1917–1925, nuncjusz apostolski w Niemczech w latach 1920–1929, sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej w latach 1930–1939, kamerling w latach 1935–1939, 260. papież i 2. Suweren Państwa Watykańskiego od 2 marca 1939 do 9 października 1958[2]. Jako papież w latach 1944–1958 pełnił obowiązki sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej. Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego.
Życiorys
Dzieciństwo i kapłaństwo
Urodził się w rodzinie adwokata konsystorii. Pochodził ze szlachty związanej z Watykanem. Był synem Filippa Pacelli i Virginii Graziosi[3].
Po ukończeniu katolickiej szkoły powszechnej u Sióstr Bożej Opatrzności uczył się w gimnazjum świeckim. Od dzieciństwa wykazywał zamiłowanie do języków, zwłaszcza łaciny, oraz antyku i muzyki. Był ministrantem w kościele Chiesa Nuova, a jego ulubioną zabawą było odprawianie udawanych mszy. W 1894 r. uzyskał maturę w Liceum Visconti i wstąpił do seminarium duchownego. W Collegium Capranica studiował filozofię oraz matematykę i grekę[1]. W 1895 r. przeniósł się do rzymskiego Seminarium św. Apolinarego, a na Uniwersytecie Rzymskim uczęszczał na wykłady z literatury i historii[1]. Od 1899 r. kontynuował studia prawnicze na Gregorianum[3]. Święcenia kapłańskie otrzymał 2 kwietnia 1899[3]. W 1902 r. uzyskał stopień doktora obojga praw. Odbył praktykę w Sekretariacie Stanu, a od 1903 r. był minutantem. 1905 r. został prałatem domowym i rozpoczął współpracę z Pietrem Gasparrim – późniejszym sekretarzem stanu. W 1911 r. objął stanowisko podsekretarza, w 1912 r. prosekretarza, a w 1914 r. sekretarza Kongregacji ds. Kościoła[3]. Pacelli negocjował konkordat z Serbią, podpisany bezpośrednio przed pierwszą wojną światową. Jego podpisanie wywołało poruszenie i sprzeciw w Austro-Węgrzech, które dotychczas miały zwierzchnictwo nad Kościołem serbskim.
Biskupstwo i służba dyplomatyczna
3 kwietnia 1917 papież Benedykt XV mianował go nuncjuszem w Monachium w Bawarii, a następnie 13 maja 1917 konsekrował go na arcybiskupa tytularnego Sardes[3]. Jego podróż do Monachium zwróciła uwagę komentatorów ze względu na luksusy jakich zażądał podczas podróży[4]. Nuncjaturę w Monachium, w pałacu przy Brennerstraße, znajdującym się naprzeciwko (późniejszego) Brunatnego Domu, objął 25 maja 1917. W następnych latach zaprzyjaźnił się z mieszkającym wtedy w Monachium Dietrichem von Hildebrandem i jego żoną Małgorzatą. Ze spotkań tych Hildebrand wyniósł obraz Pacellego jako męża wielkiego formatu, cechującego się intensywną duchowością[5].
W 1920 roku Eugenio Pacelli otrzymał nominację na nuncjusza w Berlinie. 16 grudnia 1929 został kreowany kardynałem, a 9 lutego 1930 roku został sekretarzem stanu[3].
W 1933 roku przyczynił się do podpisania konkordatu z III Rzeszą. Negocjował go z Adolfem Hitlerem. Traktat ten pozwalał uzyskać status prawny dla działalności niemieckich katolików w III Rzeszy. Zapewnił on ochronę prawną dla katolickich szkół i duchownych, jednak w rzeczywistości katolickie instytucje były wciąż represjonowane, jak świadczą o tym interwencje u władz hitlerowskich przewodniczącego episkopatu niemieckiego, kardynała Adolfa Bertrama. W warunkach wzrastającego terroru organizacje i gazety katolickie nie mogły prowadzić dalej normalnej działalności społecznej i politycznej[5]. Wahania wobec podpisania konkordatu oraz jego nikłe owoce opisał w wydanej parę lat później w 1937 encyklice „Mit brennender Sorge” Pius XI: Gdy, Czcigodni Bracia, w lecie 1933 roku, uwzględniając inicjatywę rządu Rzeszy, poleciliśmy wznowić pertraktacje konkordatowe (...) Pomimo wielu poważnych wątpliwości powzięliśmy jednak wtedy decyzję, by swej zgody nie odmówić[6]. Część episkopatu Niemiec przyjęła konkordat z dużą aprobatą jako narzędzie ochrony prawnej instytucji katolickich przed szykanami ze strony nowych władz. Niektórzy biskupi, jak kardynał Michael von Faulhaber z Monachium czy Adolf Bertram z Wrocławia napisali listy dziękczynne do Hitlera, które dziś budzą duże wątpliwości. Można to uznać też po części za przejaw wrodzonego niemieckiego patriotyzmu, któremu ulegali nawet ludzie będący w opozycji do narodowego socjalizmu[7]. Sam Führer starał się wykorzystać konkordat, stwierdził w przemówieniu do Reichstagu, że „należy to uznać za wielkie osiągnięcie”, bowiem konkordat „stworzył podstawy zaufania, szczególnie istotne w nasilającej się walce z międzynarodowym żydostwem”[8].
20 listopada 1938 – trzy tygodnie po nocy kryształowej – Pacelli wystąpił do ponad 60 przedstawicieli Kościoła na całym świecie z prośbą o pomoc w uzyskaniu ponad 200 tys. wiz dla „niearyjskich katolików” i „żydowskich konwertytów na chrześcijaństwo”, którym groziły represje a których większość była praktykującymi żydami[9]. Kościół niemiecki miał prawo zapewnienia szczególnej ochrony dla konwertytów na mocy konkordatu z 1933 roku[9].
Podczas swojej działalności dyplomatycznej w latach 30., składał wizyty w wielu krajach, m.in. w Argentynie, Stanach Zjednoczonych, Francji i Wielkiej Brytanii[1]. Od 1 kwietnia 1935 do momentu elekcji był także kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego[3]. Był także archiprezbiterem Bazyliki Watykańskiej, prefektem Fabryki Świętego Piotra oraz kamerlingiem Świętego Kolegium Kardynałów[3].
Był członkiem następujących dykasterii w Kurii Rzymskiej: Świętego Oficjum, Kongregacji Konsystorialnej, Kongregacji ds. Ceremoniału, Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, Kongregacji ds. Obrzędów i Kongregacji ds. Seminariów i Uniwersytetów[10].
Wybór na papieża
Po śmierci papieża Piusa XI konklawe trwało tylko jeden dzień[1]. W trzecim głosowaniu, kardynał Eugenio Pacelli, w dniu swoich 63. urodzin, został wybrany na papieża[2]. Przyjął on imię Piusa XII. Po raz pierwszy w historii Kościoła katolickiego uroczystość koronacji transmitowano przez radio.
Pontyfikat
Sprawy zagraniczne
Pierwsze sześć lat jego pontyfikatu przypadło w okresie II wojny światowej[2]. Jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych, w marcu 1939 Pius obrał sobie za motto „Pokój jest dziełem sprawiedliwości” i uczynił starania o utrzymanie pokoju, swoim głównym priorytetem[2]. 5 maja wysłał pismo do Hitlera z prośbą o dochowanie starań utrzymania pokoju, lecz rząd Rzeszy zapewnił, że nie ma zagrożenia wojną[2]. Podobną prośbę skierował do Benito Mussoliniego, ale efekt był taki sam, jak w przypadku Hitlera[2]. Do momentu przystąpienia Duce do wojny w 1940, papież starał się zachować pełną neutralność, dzięki czemu Rzym był traktowany jako otwarte miasto[1]. Podczas wojny nadal nawoływał o pokój, co było głównie widoczne w przemówieniach bożonarodzeniowych[2]. Organizował także pomoc humanitarną i udzielił azylu ok. 5000 Żydów[2]. Potępił Hitlera za jego agresję na Związek Radziecki, a kiedy Führer zajął Rzym (10 września 1943), Pius udzielał azylu dla jeńców wojennych i uchodźców w Watykanie[1]. Nigdy jednak nie zaprotestował ostro przeciwko okrucieństwu hitlerowców i represji wobec Żydów, za co był krytykowany[1][2].
Pius XII przychylnie był nastawiony do narodowo-katolickich dyktatur gen. Francisca Franco[11] w Hiszpanii, Antonia Salazara w Portugalii[12] oraz faszystowskiej dyktatury Ante Pavelića w Chorwacji. Pavelića osobiście przyjął na audiencji w Watykanie, 18 maja 1941 roku i udzielił mu błogosławieństwa[13][14][15].
Wkrótce po zakończeniu wojny przesłuchiwany w charakterze świadka przed procesami norymberskimi generał SS Karl Wolff twierdził, że istniał niemiecki plan porwania papieża. Szczegóły tego planu Wolff podał w 1972 roku na prośbę administracji Watykanu[16]. Twierdził przy tym, że sam Hitler odstąpił od planu, obawiając się konsekwencji[17]. Z kolei z dokumentów przebadanych przez niemieckiego jezuitę Petera Gumpela wynika, że Pius XII przygotował się na ewentualne internowanie: zdecydował, że wraz z momentem jego pojmania zrzeka się swojej funkcji, nakazując kardynałom wybranie nowego papieża i – w razie potrzeby – przeniesienie Stolicy Apostolskiej[18]. Garry Krupp – emerytowany amerykański biznesmen i filantrop żydowskiego pochodzenia – mówi o realnym zagrożeniu życia papieża. Twierdzi, iż we wrześniu 1943 roku Hitler wydał Karlowi Wolffowi rozkaz przygotowania planu „neutralizacji papieża”. Watykan miał zostać zajęty, członkowie Kurii wymordowani, a Pius XII wywieziony do zamku w Lichtenstein, gdzie miał zostać zamordowany[19].
Do bardzo znaczących elementów historii Piusa XII należy zaliczyć relację przyjaźni, która wywiązała się między nim a naczelnym rabinem Rzymu Izraelem Zolli. Relacja ta została uwieńczona konwersją rabina do Kościoła katolickiego i przyjęciem na chrzcie, w dowód wdzięczności, świeckiego imienia Piusa XII – Eugenio[20].
Po wojnie, zawarł korzystne dla Kościoła konkordaty z Portugalią (1950) i Hiszpanią (1955)[1].
Sprawy religijne
- Osobny artykuł:
1 listopada 1950 r. ogłosił w Konstytucji Apostolskiej Munificentissimus Deus[21] ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.
W 1951 roku rozpoczął reformę liturgiczną Wielkiego Tygodnia[1]. Ujednolicił ulgi w stosowaniu postu eucharystycznego i udziału w wieczornych mszach świętych[1]. Dopuścił do częściowego stosowania języków narodowych w liturgii Eucharystii oraz do liturgii niektórych sakramentów. Jako pierwszy papież uznał znaczenie objawień w Fatimie[1]. Pius XII zezwolił na prowadzenie na szeroką skalę wykopalisk archeologicznych pod Bazyliką św. Piotra, które miały na celu zidentyfikowanie grobu apostoła św. Piotra[1].
Doprowadził do otwarcia nowoczesnego centrum radiowego w Santa Maria di Galeria. Był pierwszym papieżem, który stał się znany za pośrednictwem nie tylko radia, ale i telewizji. Audiowizualnym środkom masowego przekazu poświęcił obszerną encyklikę Miranda Prorsus[1]. Jego oficjalne wypowiedzi były, po Piśmie Świętym, najczęściej cytowanymi dokumentami w trakcie soboru watykańskiego II[22]. Dzięki jego inicjatywie, zrealizowanej w 1965 roku, powstało przeznaczone dla chłopców edukacyjno-wychowawcze Centrum ELIS w Rzymie.
Kreował 56 kardynałów na dwóch konsystorzach[3]. Mocno ograniczył jednak włoskie wpływy w Kolegium Kardynałów, mianując wielu kardynałów spoza Włoch[2]. Kanonizował 33 osoby, w tym Piusa X[2]. Za jego czasów powstało niemal 400 nowych diecezji, głównie w Afryce[1]. Nie udało mu się zapobiec licznym prześladowaniom Kościoła w Chinach i w Rosji[2].
Śmierć
Pius XII zmarł 9 października 1958 w Castel Gandolfo z powodu ostrej niewydolności krążeniowej spowodowanej atakiem serca[3]. Cztery dni później został pochowany w Watykanie w Bazylice św. Piotra[3]. Ponieważ od początku życia kapłańskiego był tercjarzem dominikańskim, na swoje życzenie, oraz zgodnie z tradycją zakonu, w grobie złożono go w habicie[23].
Jego następcą został Jan XXIII, wybrany na konklawe 28 października 1958.
Proces beatyfikacyjny
Proces beatyfikacyjny Piusa rozpoczął Paweł VI 18 listopada 1965, pod koniec obrad II soboru watykańskiego[3]. W maju 2007 r. Komisja kardynałów i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych w liczbie 13 członków jednomyślnie opowiedziała się za beatyfikacją Piusa XII.
W grudniu 2007 roku papież Benedykt XVI zadecydował o wstrzymaniu procesu beatyfikacyjnego Piusa XII[24], przy czym jednym z głównych powodów podano reperkusje, jakie jego beatyfikacja mogłaby mieć dla dialogu z judaizmem oraz stosunków Watykanu z Izraelem, ponieważ beatyfikacji tej usilnie i od początku sprzeciwiało się wiele środowisk żydowskich[25]. Wynika to z interpretacji postawy Piusa XII: zdaniem części angażował on się w ratowanie Żydów od zagłady w czasie międzynarodowego konfliktu, jednak według innych opinii Pius XII miał milczeć w obliczu Holocaustu[25].
19 grudnia 2009 Benedykt XVI upoważnił Kongregację Spraw Kanonizacyjnych do wydania dekretu o heroiczności cnót Piusa XII i od tej chwili Piusowi XII przysługuje tytuł Czcigodnego Sługi Bożego[25][26].
Encykliki
- Osobny artykuł:
W ogłoszonej 20 października 1939 encyklice Summi Pontificatus Pius XII potępił rozpętanie II wojny światowej przez totalitaryzm nazistowskich Niemiec. W Mystici Corporis Christi[27] ogłoszonej 29 czerwca 1943 przedstawił naturę Kościoła jako Mistycznego Ciała Chrystusa[1]. Zaapelował w niej również o jedność chrześcijan. W encyklikach: Orientalis Ecclesiae decus i Sempiternus Rex z 8 września 1951 podjął tematykę święceń diakonów, kapłanów i biskupów[1]. W wydanej 1 listopada 1950 konstytucji apostolskiej Munificentissimus Deus Pius XII ogłosił – dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny[2]. Encykliką Ad coeli reginam z 11 października 1954 wprowadził maryjne Święto Królowej Świata[2]. Divino afflante Spiritu z 1943 roku otworzyła pole do zmian w katolickiej biblistyce, postulując wykorzystanie języków oryginalnych w tłumaczeniach na języki narodowe, zamiast jak dotąd Wulgaty[1].
Kontrowersje
Przez dekady niektóre środowiska, głównie żydowskie, zarzucały Piusowi XII brak zdecydowanych działań i głosu w obronie Żydów oraz sprzyjanie nazistom. Przylgnął do niego nawet przydomek – papież Hitlera[28].
Transport rzymskich Żydów w 1943
W październiku 1943 roku Niemcy przeprowadzili łapankę w rzymskim getcie i aresztowali ponad 1000 osób. Pociąg, w którym zamknięto wszystkich, stał dwa dni na stacji w Wiecznym Mieście, zanim wyjechał do obozu zagłady Auschwitz. Nie mogło się odbyć bez wiedzy Piusa XII, mimo to papież milczał w ciągu tych dni[28]. Do dziś nie wyjaśniono szczegółowych okoliczności wydarzenia.
Pius XII a sprawcy Holocaustu
- Osobny artykuł:
Rozstrzygnięcie kontrowersji wokół działań papieża w latach poprzedzających wybuch wojny i podczas jej trwania[29] wzięła na siebie powołana w 1999 roku międzynarodowa katolicko-żydowska komisja historyczna. Wiele pytań, które postawiono dotyczyło zaniechań lub wstrzymania się od reakcji ze strony Piusa XII mimo wyraźnych sygnałów (listy i raporty) płynących do Stolicy Apostolskiej z obszaru działań wojennych[15].
Sprawa ustaszy
- Osobny artykuł:
Lider chorwackich ustaszy, Ante Pavelić, był niewątpliwie przyjmowany w Watykanie przez Piusa XII, który nazywał go „drogim synem”, a jedyną reakcją Piusa XII były napominania go, by wprowadził w Chorwacji całkowity zakaz aborcji. Natomiast założenia Ante Pavelicia, w których wszyscy mieszkańcy Niepodległego Państwa Chorwackiego niebędący wyznawcami religii rzymskokatolickiej mieli stać się na drodze konwersji katolikami, a w przypadku niewyrażenia na nią zgody, alternatywą miała być tylko śmierć, nie zostały oficjalnie skrytykowane, choć w encyklice Mystici Corporis Christi z 1943[30] Pius XII potępił przymuszanie do wiary katolickiej. Także, zapewne znane papieżowi (obecność legata papieskiego w terenie, przyjmowanie na audiencji prominentnych przedstawicieli rządu ustaszy), działania członków zakonu franciszkanów na terenie NDH nie zostały też przed ani po wojnie oficjalnie skrytykowane (mimo że reżim ustaszy przestał istnieć jeszcze w czasie II wojny światowej)[31][32]. Kościół podejmował jedynie dyplomatyczne zabiegi niejawnego wpłynięcia na rząd ustaszy w sprawie niemoralności i ludobójstwa[33].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r John N. D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997, s. 446-449. ISBN 83-06-02633-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 170-173. ISBN 83-7006-437-X.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Pacelli, Eugenio. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-10-10]. (ang.).
- ↑ John Cornwell: Papież Hitlera : tajemnicza historia Piusa XII. Warszawa: Da Capo, 2000.
- ↑ Mit brennender Sorge. opoka.org.pl. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
- ↑ Joseph Ratzinger: Milestones. Memoirs 1927-1977. San Francisco: Ignatius Press, 1998, s. 27. ISBN 0-89870-702-1.
- ↑ Cyt. w: S. Friedländer, Nazi Germany and the Jews, Vol. I: The Years of Persecution,1933-39, Londyn 1997, s. 49. Niemieckie źródło cytatu: Der Nationalsozializmus: Dokumente 1933-1945, Frankfurt nad Menem 1957, s. ; Por. Ian Kershaw: Hitler, 1889-1936 Hybris. Poznań: 2001, s. 424-425. ISBN 83-7120-927-4.
- ↑ a b Piotr Zychowicz: Pius XII ratował Żydów. rp.pl, 7 lipca 2010. (pol.).
- ↑ Andrea Tornielli, Pio XII: Eugenio Pacelli : un uomo sul trono di Pietro, Mediolan 2010, s. 289.
- ↑ Pope Pius XII (1939-58). GlobalSerucity.org. [dostęp 2013-10-12]. (ang.).
- ↑ Duncan Simpson: The Catholic Church and the Portuguese dictatorial regime. Universidade Catolica Portuguesa. [dostęp 2013-10-12]. (ang.).
- ↑ Jozo Tomasevich: War and Revolution in Yugoslavia 1941–1945. Stanford: Stanford University Press, 2001, s. 238. ISBN 0-8047-3615-4.
- ↑ Viktor Novak: Magnum Crimen. Nova Knjiga: 1986, s. 894.
- ↑ a b The Vatican and the Holocaust: A Preliminary Report. Jewish Virtual Library. [dostęp 2013-10-12]. (ang.).
- ↑ Sven F. Kellerhoff. Hitler wollte den Papst verschleppen. „Die Welt”, 2005-01-18. [dostęp 2012-04-25]. (niem.).
- ↑ Karl Wolff, 84. „Der Spiegel”, 1984-07-23. [dostęp 2012-04-25]. (niem.).
- ↑ Wartime Pope Pius XII 'more concerned about Communism than Holocaust'. The Daily Telegraph. [dostęp 2013-10-12]. (ang.).
- ↑ Pius XII, ukochany papież Żydów. Rzeczpospolita. [dostęp 2010-03-29]. (pol.).
- ↑ Eugenio Zolli: Przed Świtem. Naczelny rabin Rzymu: dlaczego zostałem katolikiem?. Warszawa: 1999.
- ↑ Munificentissimus Deus - Pius XII - Portal OPOKA [online], opoka.org.pl [dostęp 2019-09-23] (pol.).
- ↑ The Pope most quoted by Vatican Council II. 30Days. [dostęp 2013-10-12]. (ang.).
- ↑ Pius XII. dziennikparafialny.pl. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Nie będzie beatyfikacji Piusa XII?. kościół.wiara.pl. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
- ↑ a b c Franciszek zamierza kanonizować także Piusa XII?. Katolicka Agencja Informacyjna. [dostęp 2013-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
- ↑ PROMULGAZIONE DI DECRETI DELLA CONGREGAZIONE DELLE CAUSE DEI SANTI, 19.12.2009. press.vatican.va. [dostęp 2021-05-26].
- ↑ Mystici Corporis Christi. opoka.org.pl. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
- ↑ a b Joanna Potocka: Tajemnice watykańskiego archiwum: Co Pius XII wiedział o zagładzie Żydów i "linii szczurów"?. rmf24.pl, 2020-03-09. [dostęp 2020-12-18].
- ↑ Papież zgadzał się na Holocaust? Beatyfikacja wstrzymana. Pardon. [dostęp 2013-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
- ↑ Pius XII – Wikicytaty [online], pl.wikiquote.org [dostęp 2015-12-16] .
- ↑ Dlaczego Pius XII milczał podczas wojny?. Wirtualna Polska. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
- ↑ Ustasze, bałkańscy krzyżowcy Piusa XII. Interia.pl. [dostęp 2013-10-12]. (pol.).
- ↑ M. Phayer: The Catholic Church and the Holocaust 1930–1965. Indianapolis: Indiana University Press, 2000, s. 39. ISBN 0-253-33725-9.
Linki zewnętrzne
- Papież opluty, – artykuł Andrzeja Grajewskiego
- watykańska strona Piusa XII, zawierająca biogram i teksty encyklik w kilku językach
- Critical Online Edition of the Nuncial Reports of Eugenio Pacelli (1917–1929)
- Wybrane dokumenty papieża Piusa XII
- David G. Dalin, Pius XII i Żydzi,
- ISNI: 0000000083374067
- VIAF: 63987052
- ULAN: 500356468
- LCCN: n79046189, n79046190
- GND: 118594753
- NDL: 00542984
- LIBRIS: gdsw06102g4nf8h
- BnF: 11887285s
- SUDOC: 026668041
- SBN: CFIV056918
- NLA: 35424824, 35783995
- NKC: jn19981001988
- DBNL: pius001
- BNE: XX1165378
- NTA: 069150893
- BIBSYS: 15006158
- CiNii: DA01959928
- Open Library: OL129088A
- PLWABN: 9810583773405606
- NUKAT: n96210180
- J9U: 987007266532205171
- PTBNP: 96514
- CANTIC: a10457021
- LNB: 000157186
- NSK: 000033654
- BNA: 000023822
- CONOR: 28576867
- BNC: 000079610
- ΕΒΕ: 169960
- BLBNB: 000193932
- KRNLK: KAC201807013
- LIH: LNB:V*277610;=BJ
- RISM: people/1482
- WorldCat: lccn-n79046189
- Pius XII
- Nuncjusze apostolscy w Niemczech
- Papieże
- Sekretarze stanu Stolicy Apostolskiej
- Włoscy Czcigodni Słudzy Boży Kościoła katolickiego
- Kościół katolicki w hitlerowskich Niemczech
- Kardynałowie z nominacji Piusa XI
- Urodzeni w 1876
- Włoscy biskupi katoliccy
- Zmarli w 1958
- Pochowani w Grotach Watykańskich
- Ludzie urodzeni w Rzymie
- Watykańczycy