Węgry

Republika Węgier

Magyar Köztársaság

Flaga Herb
Hymn: Isten áldd meg a magyart (Boże błogosław Węgrów)
Język urzędowy	węgierski
Stolica	Budapeszt
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent László Sólyom
Szef rządu	premier Ferenc Gyurcsány
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	93 030 km² 690 km² (0,74%)
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	9 931 000Szablon:RefSzablon:Spadek 107 osób/km²
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	155,2 mld. USDSzablon:RefSzablon:Wzrost 15 462 USDSzablon:Wzrost
PKB (PSN) (2008)  • całkowite   • na osobę	198,7 mld. USDSzablon:RefSzablon:Wzrost 19 799 USDSzablon:Wzrost
Waluta	forint (HUF)
Niepodległość	rozpad Austro-Węgier 31 października 1918
Strefa czasowa	UTC +1 - zima UTC +2 - lato
Kod ISO 3166	HU
Domena internetowa	.hu
Kod samochodowy	H
Kod telefoniczny	+36
Mapa Węgier

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "gęstość_miejsce", "uwagi", "język_używany", "powierzchnia_miejsce", "ludność_miejsce" oraz "państwo".

Węgry (węg. Magyarország; Republika Węgierska, Magyar Köztársaság) – państwo w Europie Środkowej. Od 2004 roku należy do Unii Europejskiej.

Ustrój polityczny

Kontury ustroju politycznego Węgier zostały zarysowane podczas obrad tzw. Trójkątnego Stołu (jesień 1989). Węgry są od tego czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym. Jednoizbowy parlament wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych, częściowo metodą proporcjonalną, po części w okręgach jednomandatowych. Prezydenta wybiera Zgromadzenie Narodowe na okres pięciu lat (może kandydować na drugą kadencję). Rząd tworzy lider zwycięskiego ugrupowania – ma on zazwyczaj charakter koalicyjny. Na Węgrzech istnieją dwa główne ugrupowania: wywodząca się z czasów WRL Węgierska Partia Socjalistyczna (MSZP) oraz Partia Obywatelska Fidesz-WPO. Socjaliści współrządzą zazwyczaj z wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji liberałami (Związek Wolnych Demokratów).

Prezydenci Republiki Węgierskiej:

• Árpád Göncz (1990–2000)
• Ferenc Mádl (2000–2005)
• László Sólyom (2005)

Premierzy:

• József Antall (1990–1993)
• Péter Boross (1993–1994)
• Gyula Horn (1994–1998)
• Viktor Orbán (1998–2002)
• Péter Medgyessy (2002–2004)
• Ferenc Gyurcsány (2004)

Demografia

Struktura narodowościowa

• Węgrzy: 89,9%
• Romowie: 4%
• Niemcy: 2,6%
• Serbowie: 2%
• Jazygowie: 1%
• Słowacy: 0,8%
• Rumuni: 0,7%

Struktura wyznaniowa

• Katolicy: 51,9%
• Kalwini: 15,9%
• Luteranie: 3,0%
• Ateiści: 24,6%
• Inne wyznania protestanckie: 0,8%
• Unici: 2,6%
• Prawosławie: 0,2%
• Żydzi: 0,1%
• Wolnomyślicielie: 0,7%

Największe miasta

	miasto	liczba mieszkańców (tys.)	Parlament w Budapeszcie Miszkolc Pecz
1	Budapeszt	1 695
2	Debreczyn	205
3	Miszkolc	181
4	Segedyn	163
5	Pecz	159
6	Győr	129
7	Nyíregyháza	116
8	Kecskemét	107
9	Székesfehérvár	104
10	Szombathely	81,4
11	Szolnok	76,8
12	Tatabánya	71,9
13	Kaposvár	67,8
14	Békéscsaba	67
15	Zalaegerszeg	61,7
16	Veszprém	61,1
17	Eger	57
18	Érd	56,9
19	Sopron	55,4
20	Dunaújváros	53,2

Podział administracyjny

Węgry podzielone są na 19 komitatów (węg. megye), 22 miasta na prawach komitatów (węg. megyei jogú város), 214 miast (węg. város), 2898 gmin (węg. község).

Geografia

Węgry są nieomal w całości położone w nizinnej i równinnej Kotlinie Panońskiej. Wyjątkami są Średniogórze Północnowęgierskie – należące do Karpat pasmo średnich gór (Börzsöny, Gödöllő, Cserhát, Mátra z najwyższym szczytem Węgier Kékes, Góry Bukowe, Góry Tokajskie) na północnym wschodzie kraju oraz Alpy Węgierskie (Góry Szoprońskie i Kőszeg) na granicy zachodniej. Największe rzeki Węgier to Dunaj, Cisa i Drawa. Na Węgrzech leży największe jezioro Europy Środkowej – Balaton. Koło Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro termiczne.

• 
  Visegrád - Dunaj
• Bydło węgierskie szare
  Bydło węgierskie szare
• 
  Żuraw na puszcie Hortobágy
• Kraj Zadunajski
  Kraj Zadunajski
• 
  Kékes
• 
  Balaton
• 
  Diosgyor
• 
  Rzeki Cisa i Bodrog przepływające przez miasto Tokaj

Historia

Chrzest króla Stefana I

Mapa fizyczna Węgier, 1867-1920

Pierwotnie zamieszkująca tereny Węgier ludność celtycka została w I w. p.n.e. podbita przez Rzymian, którzy założyli na terenach w zakolu Dunaju prowincję o nazwie Panonia. Po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, któremu kres położyło pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Arpada.

Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech do 1301 roku. Za twórcę państwa uważany jest, koronowany w 1001 pierwszy król Węgier, Stefan I Święty, który ostatecznie przeprowadził chrystianizację swojego państwa. W latach 1241–1242 Węgry, jak wiele innych krajów wschodniej Europy, zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.

Szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Ludwika Andegaweńskiego (1342–1382), także króla Polski, kiedy Węgry sięgały od Adriatyku po Morze Czarne i skutecznie przeciwstawiały się ekspansji Turcji w Europie. Ich powrót do potęgi nastąpił za czasów Macieja Korwina (1458–1490), który przyłączył do królestwa Śląsk, Łużyce, Morawy oraz Dolną Austrię. Potęga Węgier załamała się jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję. Reszta dotychczasowego królestwa dostała się rodzinie Habsburgów jako dziedzina rodowa – skutek układu wiedeńskiego (1515) pomiędzy Jagiellonami i Habsburgami.

Po wycofaniu się Turków z Europy Środkowej, w wyniku klęsk poniesionych w wojnach z Austrią, Polską i Rosją, znaczna część obszaru dawnych Węgier dostała się pod władzę Habsburgów. Węgry, które stanowiły osobne królestwo, w 1804 roku weszły jako prowincja do nowo utworzonego Cesarstwa Austrii, na czele którego stanął Franciszek I. W wyniku słabości wewnętrznej i klęski w wojnie z Prusami (1866) Austria zmuszona została do nadania drugiemu pod względem znaczenia narodowi monarchii – Węgrom – statusu współgospodarza i w 1867 powstały Austro-Węgry. Całkowitą samodzielność uzyskano dopiero po I wojnie światowej.

W 1919 Węgry zmieniły się pod rządami Béli Kuna w dyktaturę bolszewicką (ogłoszona została Republika Rad, która przetrwała przez 133 dni i została obalona w wyniku inwazji wojsk rumuńskich i czechosłowackich. W 1920 Węgry utraciły, w wyniku traktatu w Trianon, dwie trzecie swego terytorium (Burgenland, Słowacja, Siedmiogród, Chorwacja i Slawonia) i jako pozostałość Austro-Węgier, zostały obarczone na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych. Oprócz tego zmniejszono liczebność armii węgierskiej do 32 tysięcy.

Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią, jednak tron pozostał nieobsadzony. Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola IV nie powiodły się, a na czele państwa stanął były admirał austro-węgierskiej floty – Miklós Horthy.

W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej propagandy, nastąpiło zbliżenie z hitlerowskimi Niemcami, koalicja z państwami osi i udział w II wojnie światowej po niemieckiej stronie . W sierpniu 1943 rząd Węgier z premierem Horthym zaproponował aliantom traktat pokojowy, co w marcu 1944 spowodowało zajęcie Węgier przez wojska niemieckie. Już w październiku 1944 część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną (wojska węgierskie walczyły na wschodnim froncie), ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4 kwietnia 1945.

Po wojnie kraj należał do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956 zakończyła się krwawą sowiecką interwencją zbrojną.

W roku 1989 Węgry usunęły stalową kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni, otwierając granicę z Austrią. W 1990 przeprowadzono na Węgrzech pierwsze po II wojnie demokratyczne wybory.

• Historia Węgier
• Powstanie węgierskie 1956
• Węgierska Republika Ludowa
• Władcy Węgier

Gospodarka

Zobacz: Gospodarka Węgier

Przemysł

Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne, choć mało zasobne złoża surowców mineralnych. Eksploatuje się tu głównie boksyty (systemem odkrywkowym), ponadto eksploatacja niewielkich złóż rudy manganu, miedzi, cynku, ołowiu, uranu, węgla brunatnego, węgla kamiennego, rudy żelaza, oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł chemiczny (nawozy i tworzywa sztuczne), maszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego), elektrotechniczny i elektroniczny (silniki elektryczne, sprzęt oświetleniowy, telekomunikacyjny i sprzęt gospodarstwa domowego, udział m.in. Siemensa, Philipsa i General Electric), metalurgiczny (hutnictwo aluminium), samochodowy i środków transportu (m.in. nowe fabryki General Motors i Forda, autobusy, samochody ciężarowe, lokomotywy spalinowe, wagony kolejowe oraz statki rzeczne), spożywczy (winiarski, olejarski, owocowo-warzywny, mięsny, tytoniowy), odzieżowy i obuwniczy, cementowy, porcelanowo-fajansowy oraz przemysł poligraficzny.

Rolnictwo

Wysoko rozwinięte rolnictwo, Węgry posiadają najwyższy w Europie odsetek gruntów ornych wynoszący prawie 50%, łąki i pastwiska 12,5%, sady 2,5%. Rolnictwo cechuje wysoki poziom mechanizacji i chemizacji. Uprawia się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, buraki cukrowe, słonecznik, ziemniaki, rośliny pastewne, konopie i tytoń. Rozwinięte warzywnictwo (papryka, pomidory, cebula) i sadownictwo (morele, brzoskwinie, jabłonie, śliwy), uprawa winorośli zajmuje ponad 4% powierzchni gruntów ornych. Ponadto pszczelarstwo oraz hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu.

Turystyka

Rozwinięta turystyka, przynosząca znaczne dochody. Węgry odwiedza ponad 30 mln turystów rocznie. Duża i nowoczesna baza hotelowa, znane kąpieliska nad Balatonem i liczne miejscowości wypoczynkowe i piękne widoki

Ambasada Republiki Węgierskiej, 00-559 Warszawa, ul. Fryderyka Chopina 2, tel.: 628-44-51 do 55, faks: 621-85-61, e-mail: magyar@optimus.waw.pl

Dni świąteczne

• 1 stycznia,
• 15 marca,
• Poniedziałek Wielkanocny,
• Poniedziałek Zielonych Świątek,
• 1 maja,
• 20 sierpnia,
• 23 października,
• 1 listopada,
• 25 i 26 grudnia

Kultura

Budapeszt

Kecskemét

Dunaújváros

Győr

Sopron

Pecz

Kaposvár

Székesfehérvár

Szombathely

Balaton

Szeged

Békéscsaba

Dunaj

Cisa

Kékes

A U S T R I A

S Ł O W A C J A

R U M U N I A

S Ł O W E N I A

C H O R W A C J A

S E R B I A

U K R A I N A

Miszkolc

Nyíregyháza

Debreczyn

Węgrzy są narodem wyjątkowym w Europie. Nieznane jest pochodzenie Madziarów. Mimo że szybko przyjęli wzorce zachodnioeuropejskiej kultury, tak że byli wręcz określani jako wschodni bastion Europy, zachowali wiele ze swej odrębności. Razem z Finami są zaliczani do jednej grupy językowej, nie dlatego, że ich języki są podobne, ale dlatego, że jak i oni mówią językiem całkowicie odmiennym od europejskich. Turcy uważają Węgrów za swoich pobratymców, bardziej jednak po to by podkreślić swoją obecność w Europie niż opierając się na solidnych podstawach. Zupełną odrębność zachowała tradycyjna wiejska muzyka ludowa. Pieśni typu lamentu, zwykle śpiewane przez kobiety, zachowały archaiczny rytm i brzmienie, nie spotykane u innych narodów europejskich. Nierówny rytm łączy się w nich z uderzeniem akcentem na pierwszą sylabę jaki występuje w języku węgierskim. Brzmienia powszechnie uważane za tradycyjną muzykę węgierską, jak rozsławiony na świecie czardasz, w rzeczywistości mają pochodzenie cygańskie. Tego rodzaju muzyka taneczna powstała z połączenia tradycyjnej muzyki Romów i muzyki miast. Ta grupa etniczna przybywała na teren Węgier od XV wieku i jak żadna inna wpłynęła na życie muzyczne kraju. Dzięki Węgrom i tutejszym kompozytorom muzyka cygańska stała się sławna na całym świecie. Sami Romowie, mimo wieków asymilacji, podobnie jak w wielu innych krajach pozostają jednak nadal na dnie piramidy społecznej. Ceniona i charakterystyczna jest kuchnia węgierska. Węgierskie słowo guylás - gulasz weszło do słowników wielu języków europejskich. Tradycyjnie jada się go na ostro z papryką. Inną tradycyjną potrawą węgierską jest halászlé czyli zupa rybna. Do posiłków pija się wino, których na Węgrzech jest całe mnóstwo do wyboru. Tradycyjnie w Polsce mianem węgrzyna określano białe wino z Tokaju. Leżący najbliżej granicy ośrodek winiarstwa przez wieki zaopatrywał piwnice szlacheckie w całej Rzeczypospolitej. Jeden z gatunków tego nosi polską nazwę: szamorodni, czyli samorodny, nadaną przez polskich odbiorców. Słodkie, mocne, o intensywnym bukiecie aszu jest określane jako wino królów - król win. Do innych tradycyjnych miejsc wyrobu win na Węgrzech należy rejon Egeru, skąd pochodzi czerwona wytrawna Egri Bikaver, czyli bycza krew. Turyści szczególnie licznie odwiedzają winnice na północnych brzegach Balatonu, szczególnie rejon Badacsony. Najwięcej jednak win w kraju produkuje się na stokach gór Mátra w Gyöngyös. Pochodzi stąd złocistożółty Gyöngyös - Bor. To poprzez wino w czasie pokoju zacieśniała się przyjaźń polsko - węgierską, którą podkreśla znane przysłowie, występujące w polskiej i węgierskiej wersji językowej: “Polak - Węgier dwa bratanki: i do szabli i do szklanki". Trzy czwarte Węgrów przyznaje się do przynależności do kościoła rzymsko - katolickiego, pozostali są w większości wyznania kalwińskiego względnie luterańskiego. Rytm głównych świąt i uroczystości wyznacza zatem kalendarz świąt chrześcijańskich. Szczególnie obchodzonym dniem na Węgrzech jest 25 kwietnia - dzień św. Marka Buza Szentelo. W tym dniu na wioskach tradycyjnie obchodzi się i święci się pola. Z kolei świętem zbiorów jest 20 sierpnia - dzień św. Stefana. W to święto patrona Węgier odbywa się w całym kraju wiele zabaw i imprez kulturalnych.

• kuchnia węgierska

Zobacz też

• Portal:Węgry
• Uniwersytety na Węgrzech
• Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki
• Komunikacja na Węgrzech

Linki zewnętrzne

• Informacje i ciekawy artykuł o Węgrzech
• Budapeszt i Węgry – przewodnik
• Interaktywna mapa topograficzna Węgier
• Węgry – Fotografie
• Węgrzy na Słowacji i w krajach sąsiednich