Bazylika jasnogórska
 nr rej. 83 z dnia 14.11.1947, 1198/72 z 20.12.1972,12/78 z 17.02.1978[1] | |||||||||||||||||||
| bazylika mniejsza, sanktuarium | |||||||||||||||||||
.jpg)
| |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Adres |
ul. Ojca Augustyna Kordeckiego 2 | ||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 1906 | ||||||||||||||||||
| Wezwanie |
Znalezienia Krzyża Świętego i narodzenia Najświętszej Maryi Panny | ||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
| Relikwie |
Kaplica Świętych Relikwii | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Częstochowy  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||
 50°48′44,49″N 19°05′52,59″E/50,812358 19,097942
| |||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||
Bazylika jasnogórska (również bazylika znalezienia Krzyża Świętego i narodzenia Najświętszej Maryi Panny) – kościół, będący główną częścią zespołu klasztornego na Jasnej Górze w Częstochowie. Usytuowana jest pomiędzy kruchtą i przedsionkiem (w przyziemiu wieży) prowadzącą do kaplicy św. Antoniego z Padwy, a dziedzińcem głównym klasztoru. Od północy przylega do niej kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Świątynia posiada tytuł honorowy bazyliki mniejszej, który uzyskała w 1906.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia bazyliki sięga lat 20. XV wieku, kiedy to wzniesiono jednonawową świątynię wielkości obecnego prezbiterium (to najstarsza część bazyliki), a następnie około 1463 powiększono ją przekształcając w trójnawowy kościół halowy w stylu gotyckim[2]. Przypuszcza się, jak pokazały to przeprowadzone w latach 2009–2012 prace archeologiczne, że pierwotnie na miejscu bazyliki stał najprawdopodobniej drewniany kościół (dawny parafialny wsi Stara Częstochowa) z założonym wokół niego cmentarzem[3]. Obecną formę uzyskała pod koniec XVII wieku, kiedy to została odbudowana po zniszczeniach dokonanych przez pożar w dniu 16 lipca 1690. Odbudowa w stylu barokowym, prowadzona w latach 1690–1693, wykonana była prawdopodobnie według projektu architekta Domenico del Signore. W latach 1693–1696 podwyższono ściany nawy i prezbiterium, tym samym zmieniając układ przestrzenny świątyni z halowego na bazylikowy. W czasie odbudowy w nawie głównej i prezbiterium wykonano barokowe sklepienia kolebkowe z lunetami. W nawach bocznych natomiast zachowano sklepienia gotyckie (krzyżowe).
Remonty i modernizacje bazyliki
[edytuj | edytuj kod]W swojej historii bazylika przeszła na przestrzeni wieków wiele modernizacji i remontów.
| Historia remontów i modernizacji bazyliki jasnogórskiej[4] | |
| Data | Zakres prac |
| 1617–1622 | budowa wieży wraz z bocznymi aneksami |
| 1690–1693 | odbudowa kościoła (sklepienia nawy głównej i prezbiterium oraz jej wyposażenie) po pożarze 16 lipca 1690 staraniem prowincjała o. Tobiasza Czechowicza |
| 1693–1696 | wykonanie dekoracji stiukowej (warsztat Alberta Bianco), podwyższenie nawy i prezbiterium |
| początek XVIII wieku | dekoracja i wyposażenie wnętrza (prace rzeźbiarskie i sztukatorskie), realizowane staraniem przeora i prowincjała o. Konstantego Moszyńskiego |
| 1760–1762 | marmoryzacja oraz złocenie ścian bazyliki staraniem przeora o. Ksawerego Rottera |
| 1860–1881 | stopniowe naprawy wystroju bazyliki |
| 1900–1906 | po pożarze i zawaleniu się wieży 15 sierpnia 1900 odbudowa według projektu architekta Józefa Dziekońskiego i architekta Stefana Szyllera, odsłonięcie gotyckiej ściany zachodniej kościoła |
| 1911–1926 | restauracja wnętrza bazyliki przy udziale architekta Stefana Szyllera, malarza Juliana Makarewicza, sztukatora Franciszka Silewicza i złotnika Franciszka Sidorowicza |
| 1975–1977 | oczyszczenie sztukaterii i polichromii sklepienia bazyliki |
| 2009–2012 | kompleksowe prace remontowo-konserwatorskie w bazylice oraz badania archeologiczne, wymiana posadzki oraz instalacji wentylacyjnej |
Architektura i wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Kościół jest orientowany. Składa się z mocno wydłużonego prezbiterium, nawy głównej, dwóch naw bocznych, czterech kaplic, kruchty, zakrystii oraz krypt grobowych. Dwuspadowy dach nawy kryty jest blachą miedzianą, z wieżyczką (sygnaturką).
Kruchta
[edytuj | edytuj kod]DSC01816.JPG)
Wybudowana około 1631 w stylu manierystyczno-barokowym mieści główne wejście do bazyliki.
Okazały portal ozdobiony jest rzeźbiarskimi motywami figuralnymi i ornamentalnymi[5]. W podłuczu arkady znajdują się dwa rzędy rozet w kasetonach, zaś sama arkada ujęta jest z dwóch stron dwoma półkolumnami dźwigającymi belkowanie, które pokryte jest dekoracją o motywach rollwerków i okuć oraz inkrustowane czarnym marmurem[5]. Nad wejściem łaciński napis: DOMVM TVAM DOMINE DECET SANCTI TVDO (pol. Domowi Twojemu przystoi świętość po wszystkie dni, o Panie.)[5] (Ps 93, 5). W żagielkach arkady umieszczono personifikacje Wiary (postać kobiety z krzyżem i kielichem) oraz Nadziei (postać kobiety z kotwicą i gołębicą)[5]. W dolnej części zwieńczenia portalu umieszczono centralnie figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem, a po bokach w niszach, figury klęczących i adorujących postaci św. Pawła Pierwszego Pustelnika (strona prawa) i św. Antoniego Opata (strona lewa)[5]. Nad nimi widoczne są dwie postacie półleżących aniołów. Powyżej znajduje się figura św. Michała Archanioła walczącego ze smokiem. Po jego bokach umieszczono wykonane w technice sgraffita dwie tarcze zegarów słonecznych. Portal zwieńczony jest niewielkim trójkątnym tympanonem[5].
Kruchta wybudowana na planie trapezu, nakryta jest kopułą z latarnią[6]. Ściany wnętrza i czaszę kopuły zdobią freski z około 1717 roku (w kopule) przedstawiające scenę Wniebowzięcia i koronacji Matki Bożej oraz późniejsze, namalowane ok. 1817 sceny na ścianach tarczowych namalowane w 100. rocznicę koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej: widok Jasnej Góry, przekazanie koron, przemówienie bp. Stanisława Szembeka oraz koronacja. Za kruchtą znajduje się przedsionek. Ściany przedsionka dekorują malowane sceny: św. Rodzina pielgrzymująca do świątyni jerozolimskiej, Chrystus z uczniami w Emaus, pielgrzymka do świętego miejsca i św. Krzysztof[6]. Kopułę zdobi fresk przedstawiający św. Michała Archanioła[6].
Kaplica św. Antoniego Padewskiego
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Na przedłużeniu przedsionka (w przyziemiu wieży) znajduje się oddzielona kratą XVII wieczna kaplica (jedna z czterech w bazylice) pw. św. Antoniego Padewskiego z ołtarzem datowanym na wiek XVIII z głównym obrazem przedstawiającym wizję św. Antoniego ozdobionym srebrnymi sukienkami trybowanymi w motyw wici kwiatowych[6]. Ponadto po bokach ołtarza umieszczono figury św. Joachima i św. Anny[6]. Sklepienie kaplicy dekorują barokowa sztukateria i polichromie przedstawiające wydarzenia z życia patrona kaplicy[6]. Dawniej, jak pokazały to badania prowadzone w latach 2009–2012, pomiędzy bazyliką a kaplicą było dodatkowe przejście z okazałym portalem, które później okratowano, a następnie zamurowano[7]. Kaplica, zamknięta kratą, nie jest udostępniona dla pielgrzymów i zwiedzających. Można dodać, że w XIX wieku czasowo kaplica ta była pod opieką prawosławnego popa[6].
Nawy
[edytuj | edytuj kod]
Do bazyliki prowadzą główne drzwi z 1858 (w prawo z przedsionka) ozdobione jednostronnie płaskorzeźbami aniołów oraz św. Pawła Pierwszego Pustelnika i św. Antoniego Opata. Bazylika ma 46 m długości, 21 m szerokości i 29 m wysokości[8]. Jest budowlą orientowaną[2]. Z prawej nawy bocznej (południowej) prowadzą schody w górę do kaplicy św. Pawła Pierwszego Pustelnika i kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz schody w dół do kaplicy Świętych Relikwii. Wszystkie trzy kaplice na zewnątrz obłożone są piaskowcem pińczowskim. Z lewej nawy bocznej (północnej) prowadzi wejście schodami w górę do kaplicy Matki Bożej (przybudówki) z barokowym portalem, w supraporcie, którego widoczna jest polichromowana płaskorzeźba przedstawiająca spotkanie na pustyni św. Pawła Pierwszego Pustelnika i św. Antoniego Opata[8], dalej w północnej ścianie prezbiterium, znajdują się dwa dalsze wejścia, w tym pierwotne wejście do kościoła z około połowy XVII wieku. Ściany bazyliki pokryte są dekoracją stiukową, wnętrze rozczłonkowane filarami naw bocznych z masywnymi pilastrami zwieńczonymi głowicami kompozytowymi[8]. Ściany zostały na końcu XVIII wieku marmoryzowane[9]. Sklepienia zdobią freski wykonane w latach 1693–1695 przez artystę Karola Dankwarta i sztukaterie wykonane najprawdopodobniej przez artystów śląskich[8]. W prezbiterium przedstawiono sceny adoracji i znalezienia Krzyża Świętego, a w nawie głównej i bocznych treścią polichromii są cuda jakie działy się na Jasnej Górze, opisane w jasnogórskich księgach łask[2].
W prawej nawie bocznej usytuowano cztery późnobarokowe ołtarze boczne. Najbliżej prezbiterium znajduje się ołtarz św. Anny, w którego nastawie ustawiono rzeźbę św. Anny z Maryją, a w zwieńczeniu figurę Maryi Niepokalanie Poczętej[6]. Blisko niego położony jest ołtarz św. Józefa z Dzieciątkiem (pierwotnie św. Łukasza) z barokowym obrazem świętego przybranego w srebrną sukienkę[6]. Pomiędzy kaplicami św. Pawła Pierwszego Pustelnika i dwoma pozostałymi kaplicami umieszczono ołtarz z pokłonem Mędrców ze Wschodu (dawniej św. Franciszka Ksawerego z pozostawioną grupą rzeźbiarską przedstawiającego świętego udzielającego chrztu poganom)[6]. Ostatni ołtarz w tej bocznej nawie (pod chórem muzycznym) z czarnego marmuru dębnickiego poświęcony jest św. Kazimierzowi z wizerunkiem ołtarzowym przedstawiającym świętego[9].
W lewej nawie bocznej również usytuowano cztery ołtarze boczne. Najbliżej prezbiterium znajduje się ołtarz św. Joachima prowadzącego młodą Maryję (nosi również on wezwanie Matki Boskiej Różańcowej)[6]. Blisko niego położony jest ołtarz św. Jadwigi Królowej (wcześniej św. Jana Nepomucena). Kolejnym ołtarzem usytuowanym na ścianie północnej bazyliki jest ołtarz poświęcony św. Augustynowi (dawniej św. Stanisława Biskupa i Męczennika z pozostawioną figurą świętego)[6]. Blisko tego ołtarza na drugim filarze nawy umieszczona jest późnobarokowa ambona z 1762. Następnym ołtarzem jest ołtarz zwieńczony sztukaterią z grupą aniołów i obrazem z XVIII wieku ze sceną Bożego Narodzenia[6]. Ostatni ołtarz pod chórem z czarnego marmuru dębnickiego posiada płaskorzeźbę św. Marii Magdaleny[7] (z jedynym kobiecym aktem znajdującym się na Jasnej Górze)[3] (wcześniej pod wezwaniem św. Zyty, a następnie św. Maksymiliana Marii Kolbego).
Nieliczne ławy bazyliki z drugiej połowy XVIII wieku są dziełem stolarza paulina br. Antoniego Rottera[9].
Na chórze zachodnim znajdują się jedne z największych organów w Polsce, posiadające 120 głosów. Wybudowane zostały w latach 1953–1956 przez Stefana Truszczyńskiego z Włocławka. Otworzono wówczas szafę dawnych organów XVIII wiecznych, wykonanych przez Caspariniego[9].
Ołtarz główny i prezbiterium
[edytuj | edytuj kod]
Ołtarz główny umieszczony jest na całej ścianie wschodniej prezbiterium, ozdobiony zróżnicowaną marmoryzacją i bogatymi złoceniami, konsekrowany w 1734[4][10]. Wykonany został w latach 1725–1728 (według projektu nieznanego autora przy udziale architekta włoskiego Giacomo Antonio Buzziniego) przez wrocławskiego rzeźbiarza i sztukatora Johanna Adama Karingera z udziałem marmoryzatora Ignacego Prowizora oraz sztukatora i złotnika Szelcera ze sceną Wniebowzięcia i koronacji Najświętszej Maryi Panny, fundacji hetmana polnego koronnego Stanisława Chomętowskiego, staraniem o. Konstantego Moszyńskiego[10][11].
Ołtarz wykonano z kamienia i stiuku. Dolna część (w podbudowie) jest cokołem z mensą w formie sarkofagu[10]. Główną, centralną częścią ołtarza jest tabernakulum z baldachimem w formie namiotu, z postaciami dwóch klęczących aniołów, wykonane w latach 20. XX wieku przez Karola Hukana[10]. W część środkową jego nastawy, ujętą po bokach w potężne trzy pary kolumn dźwigających mocno rozbudowane belkowanie, wkomponowano grupę aniołów unoszących Maryję, a w zwieńczeniu usytuowano Trójcę Świętą koronującą Matkę Bożą[10]. Między kolumnami na ich tle ustawione są monumentalne i dynamiczne figury czterech ewangelistów[10]. Po bokach wznoszą się ponadto figury św. Piotra (z kluczami) i św. Pawła (z mieczem)[10].
Cały wystrój ołtarza sprawia wrażenie zwartej kompozycji architektoniczno-rzeźbiarskiej, z charakterystycznym późnobarokowym dynamizmem i bogactwem malarsko-światłocieniowych efektów[11].
Na prawo od ołtarza stoi neobarokowy stylizowany tron biskupi wykonany w 1866 według projektu paulina o. Teodora Potockiego[11]. W ścianie północnej znajdują się dwa ozdobne portale z wejściem do przedsionka zakrystii, z drewnianymi drzwiami, wykonanymi około 1860 przez Piotra Fertnera z Częstochowy ozdobionymi płaskorzeźbą przedstawiającą przekazanie przez księcia Władysława Opolczyka cudownego obrazu paulinom oraz drugi portal do samej zakrystii, pochodzące z XVII i XVIII wieku[11]. Przed ołtarzem na posadzce znajduje się płyta nagrobna zamykająca wejście do podziemnych krypt[12].
Na ścianach prezbiterium u góry umieszczono dwa bogato dekorowane balkony muzyczne z XVIII wieku[11].
Kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika
[edytuj | edytuj kod]
Kaplica nosi również nazwę kaplicy Denhoffów, ponieważ jest mauzoleum grobowym rodziny Denhoffów. Wejście do niej prowadzi z prawej bocznej nawy (południowej) bazyliki przez portal z czarnego marmuru dębnickiego, z XVII wieczną ozdobną kratą, zwieńczona godłem paulinów[9]. Kaplica jest udostępniona dla pielgrzymów i zwiedzających. Ponadto jest tradycyjnym miejscem przedpogrzebowym wystawienia ciał zmarłych paulinów oraz odprawiania nowenny paulinów przed świętem patrona zakonu[13].
Budowę kaplicy rozpoczęto w 1644 z myślą o miejscu pochówku magnackiej rodziny Denhoffów, kiedy jej fundator Kasper Denhoff, był ciężko chory. Po jego śmierci w dniu 5 lipca 1645 dalsze prace nadzorowała wdowa po nim Anna Aleksandra Koniecpolska, która zmarła z kolei w 1655 nie doczekawszy się ukończenia prac. Budowę dokończył dopiero opat jędrzejowski Aleksander Denhoff, który zaangażował krakowskiego architekta Franciszka Zaora, a później po jego śmierci krakowskiego kamieniarza Kazimierza Jacka Naporę, który ją ukończył w 1676[13]. Pożar, który wybuchł 16 lipca 1690 znacznie zniszczył kaplicę, która została następnie odnowiona przez Zygmunta Wiktora Denhoffa[13].
Jest to budowla na planie kwadratu, nakryta kopułą na pendentywach z latarnią. Wnętrze jest surowe i poważne, o ścianach wyłożonych czarnym marmurem dębnickim, w stylu wczesnobarokowym[9], z trójdzielnym podziałem ścian na centralne przęsło główne i węższe przęsła boczne (na kształt łuku triumfalnego). W narożach kaplicy znajdują się monumentalne jońskie kolumny, dźwigające całą konstrukcję[13].
Czasza kopuły, utrzymana jest w jasnej tonacji, zdobią ją sztukaterie oraz wkomponowane sceny z życia św. Pawła Pierwszego Pustelnika. W pendentywach umieszczono cztery medaliony z herbami Denhoffów[9].
Na ołtarzu głównym umieszczono obraz Apoteoza św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Święty jest na nim unoszony przez aniołów i koronowany przez Trójcę Świętą. Po lewej stronie ołtarza znajduje się obraz św. Hieronima, piszącego żywot św. Pawła, z aniołem wskazującym na świętego w niebie, a po prawej obraz św. Antoniego Opata w scenie rozmowy z cenobitami i pustelnikami[13].
Pod kaplicą mieści się krypta grobowa z zachowanymi około dwudziestoma trumnami z wieku XVII i XVIII członków rodziny Denhoffów oraz kilku zakonników paulińskich z XIX wieku[14].
Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa
[edytuj | edytuj kod]
Kaplica nosi również nazwę kaplicy Jabłonowskich lub świętych Aniołów Stróżów[15]. Od początku XX wieku została nazwana kaplicą Najświętszego Serca Pana Jezusa. Wejście do niej następuje z prawej bocznej nawy (południowej) bazyliki przez późnobarokowy ozdobny portal z czarnego marmuru dębnickiego zamykany kratą XVII wieczną z uzupełnieniami XVIII wiecznymi[16].
Kaplica powstała w latach 1751–1759 jako mauzoleum grobowe Jabłonowskich. Fundatorem był Stanisław Wincenty Jabłonowski, wojewoda rawski (spoczywa on pod bazyliką). Była ona przebudowana z istniejącej wcześniej kaplicy świętych Aniołów Stróżów. Nakryta jest kopułą na pendentywach, której czaszę zdobi polichromia przedstawiająca cztery sceny z historii Krzyża Świętego, ujęte w dekoracyjne medaliony: wywyższenie węża na pustyni przez Mojżesza z Księgi Liczb, zapowiedź ofiary krzyżowej Chrystusa, znalezienie Krzyża przez św. Helenę i triumf Krzyża jako znaku odkupienia i miłości[15].
W pendentywach umieszczone są malowidła z symbolicznymi przedstawieniami kobiecych personifikacji czterech kontynentów: Murzynka z krokodylem u stóp symbolizuje Afrykę, kobieta, za którą stoi słoń, symbolizuje Azję, jest też wyobrażenie Ameryki i Europy, którą symbolizuje kobieta, opierająca rękę na głowie wołu i unosząca dłoń w kierunku anioła, który niesie na poduszeczce tiarę i krzyż, symbole chrześcijaństwa[15].
Wystrój jest rokokowy z XVIII wieku, z dekoracjami typu rocaille[15]. Ściany ozdobione są niszami z czterema stiukowymi rzeźbami aniołów symbolizujących smutek, płacz, Zmartwychwstanie i triumf[16]. W ołtarzu głównym marmurowym na wprost stoi centralna figura Najświętszego Serca Pana Jezusa, będącego odniesieniem do francuskich objawień wizytki św. Małgorzaty Marii Alacoque z Paray-le-Monial, zaś w ołtarzu po lewej stronie mieści się obraz świętych Aniołów Stróżów z XVIII wieku, z centralną postacią Michała Archanioła (z tarczą i wagą), Archanioła Gabriela (z lilią) i Archanioła Rafała z Księgi Tobiasza, innych aniołów oraz Trójcą Świętą u góry obrazu[15]. Po prawej zaś stronie umieszczono nagrobek z czarnego marmuru zawierający: okrągłą płaskorzeźbę portretu fundatora kaplicy Stanisława Jabłonowskiego podtrzymywaną przez anioła, anioła z klepsydrą oraz trąbiącego anioła Sądu Ostatecznego[6] z żółtawo-szarego marmuru paczółtowickiego, który wyrzeźbili kamieniarz krakowski Wojciech Rojowski i kamieniarz dębnicki Tomasz Górecki[16].
Pierwotnie kaplica była drewniana, rozebrana w 1639, później wzniesiona jako murowana (być może fundacji Lubomirskich), a następnie przebudowana w 1751 na polecenie Stanisława Jabłonowskiego[15].
W kaplicy tej w latach 1875–1926 umieszczono obraz Matki Bożej Kodeńskiej, usunięty z Kodnia przez rząd carski. Przejściowo kaplica ta była wtedy również pod wezwaniem Matki Bożej Kodeńskiej. W 1980 umieszczono tablicę pamiątkową z napisem:
Do stóp wygnanej Matki przybywali wierni z Podlasia, prosząc o wytrwanie w wierze i polskości[15].
Ponadto w kaplicy umieszczono kilka rzędów drewnianych ław po obu stronach posadzki. Kaplica jest udostępniona dla pielgrzymów i zwiedzających. W niektórych godzinach jest zamykana, kiedy odprawiane są w niej zamknięte msze święte, dla przybyłych z zagranicy pielgrzymek.
Kaplica świętych relikwii
[edytuj | edytuj kod]Położona jest w dolnej kondygnacji pod kaplicą Najświętszego Serca Pana Jezusa. Została przebudowana w 1666 z dawnej kaplicy św. Filipa Nereusza (Arcybractwa Różańcowego), wzniesionej w latach 1624–1628[16], a zaprojektowanej przez architekta Goltzmana pierwotnie jako krypta pw. św. Barbary. W kaplicy są trzy ołtarze. Na ołtarzu znajdującym się po prawej stronie pw. św. Walentego stoją dwa srebrne relikwiarze zwieńczone figurami czaszek świętych: św. Honorata i św. Kandyda[16]. Sprowadzono je z Rzymu w 1682. Po lewej zaś stronie znajdują się relikwie: bł. Euzebiusza i św. Donata[16]. W szklanych, złoconych gablotach pokrywających wszystkie ściany znajdują się ponadto relikwiarze innych świętych i błogosławionych. Kaplicę zamyka otwierana krata. Kaplica nie jest udostępniona dla pielgrzymów i zwiedzających (czasami jest otwierana w dniu 1 lub 2 listopada), zamknięta kratą.
Zakrystia
[edytuj | edytuj kod]
Zakrystia znajduje się we wschodniej części klasztoru. Została wybudowana w latach 1649–1651 z przeznaczeniem na skarbiec. Tę funkcję pomieszczenie pełniło przez krótki czas. Później przekształcono je w salę przygotowań księży i zakonników do sprawowanych czynności liturgicznych.
Pomieszczenie zakrystii zbudowane jest na planie prostokąta rozciągniętego wzdłuż osi wschód-zachód, nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionymi późnobarokowymi freskami o tematyce biblijnej pędzla Karola Dankwarta w latach 1693–1695, (m.in. sceny z życia Heliodora i Salomona). Na ścianie wschodniej, przeciwległej do głównego wejścia znajduje się ołtarz pw. św. Wacława z jego figurą oraz obrazem ukrzyżowanego Chrystusa[17]. Na prawo od drzwi wejściowych umieszczono w 1724 lawaterz z czarnego marmuru dębnickiego ozdobiony wkładkami z różnobarwnych marmurów i przedstawieniem św. Marii Magdaleny.
Zakrystia umeblowana jest XVII wiecznymi komodami ustawionymi przy ścianach północnej i południowej połączonymi z boazerią ozdobioną przez dziewięć (pierwotnie dziesięć) obrazów o wymiarach (46 × 63) cm, opowiadających o roli Anioła Stróża w życiu człowieka, namalowanych przez Krzysztofa Fokelskiego. Pozostałe obrazy zostały wykonane przez anonimowego artystę. Przedstawiono na nich m.in. Zwiastowanie, pokłon Mędrców ze Wschodu i pokłon pasterzy[17].
W lunetach sklepiennych, na ścianie północnej i południowej znajduje się cykl siedmiu obrazów malowanych na płótnie po 1651, ze scenami z życia pustelników[17]:
- Komunii św. przyjętej przez św. Marię Egipcjankę (†500), po nawróceniu pokutującej
- Św. Taidy, grzesznicy aleksandryjskiej z IV wieku, nawróconej przez św. Pafnucego, która resztę życia spędziła w samotności
- Męczeństwa św. Dympty, opiekunki psychicznie chorych z VII wieku
- Św. Romualda (952–1027), założyciela zakonu kamedułów
- Kuszenia św. Antoniego Opata
- Pogrzebu św. Sofronii, pustelnicy
- Św. Martyniana, początek IV wieku
Ponadto nad wejściem umieszczono obraz olejny malowany po 1651, przedstawiający biskupa magdeburskiego Udona, który odprawiwszy świętokradczą mszę św. poniósł śmierć (z wyroku bożego) ścięty przez św. Maurycego[18].
Krypty grobowe
[edytuj | edytuj kod]Poza wymienioną wcześniej kryptą grobową w kaplicy Denhoffów, pod posadzką bazyliki znajdują się również inne krypty. Badania archeologiczne z lat 2009–2012 wykazały, że pod posadzką obecnej bazyliki istniał pierwotnie cmentarz ziemny. Następnie po wybudowaniu na nim bazyliki, pod jej posadzką urządzono prawdopodobnie kilkanaście krypt grobowych[19] (dotychczas odkryto 6 murowanych)[3]. Pochowani są w niej zakonnicy paulińscy oraz osoby świeckie[3]. W niektórych kryptach odkryto unikatowe pochówki trumienne z XV wieku[20] tzw. dłubanki, czyli pochówki w wydrążonych pniach drzew[4].
Ponadto w kryptach spoczywa m.in. 10 członków kapeli jasnogórskiej oraz ich rodzin[12].
 Lista pochowanych w krypcie bazyliki jasnogórskiej
|
Krypty grobowe nie są udostępnione dla pielgrzymów i zwiedzających.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-01-17].
- ↑ a b c Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 25.
- ↑ a b c d Stanisław Tomoń, Tajemnice bazyliki jasnogórskiej, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com, 11 grudnia 2013 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ a b c Stanisław Tomoń, Bazylika na Jasnej Górze odzyskuje blask, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com, 5 listopada 2009 [zarchiwizowane z adresu 2017-07-31].
- ↑ a b c d e f Jan Stanisław Rudziński, Domowi Twemu, Panie, przystoi świętość, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2019-06-20].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zbigniew Bania, Jan Golonka, Stanisław Kobielus, Zabytki Jasnej Góry. Bazylika, [w:] Biuro prasowe Jasnej góry, jasnagora.com, 1985 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-20].
- ↑ a b Stanisław Tomoń, Odkrycia w bazylice jasnogórskiej, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com, 18 marca 2011 [zarchiwizowane z adresu 2015-12-22].
- ↑ a b c d Jan Stanisław Rudziński, Odkrywamy Jasną Górę. Dom Boży, „Tygodnik katolicki Niedziela”, Nr 31/2002, 2002.
- ↑ a b c d e f g Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 27.
- ↑ a b c d e f g Jan Stanisław Rudziński, Ołtarz główny w bazylice jasnogórskiej, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2022-04-01].
- ↑ a b c d e Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 26.
- ↑ a b Nikodem Kilnar, Muzycy kapeli jasnogórskiej, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2022-03-31].
- ↑ a b c d e Jan Stanisław Rudziński, Kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2019-06-20].
- ↑ Stanisław Tomoń, Jasnogórska modlitwa za zmarłych, [w:] Biuro prasowe Jasnej góry [online], jasnagora.com, 1 listopada 2013 [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].
- ↑ a b c d e f g Jan Stanisław Rudziński, Kaplica Jabłonowskich, [w:] Biuro prasowe Jasnej Góry [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2019-06-20].
- ↑ a b c d e f Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 28.
- ↑ a b c Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 29.
- ↑ Jaśkiewicz 1986 ↓, s. 30.
- ↑ Niezwykłe odkrycia archeologiczne na Jasnej Górze [online], ekai.pl, 14 lutego 2009 [zarchiwizowane z adresu 2015-12-22].
- ↑ Jasnogórska krypta przez miesiąc dostępna dla zwiedzających [online], dzieje.pl, 1 listopada 2013 [zarchiwizowane z adresu 2023-04-18].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Jaśkiewicz, Jasna Góra, wyd. 1, Warszawa: Sport i Turystyka, 1986 (Zwiedzamy zabytki i muzea), ISBN 83-217-2607-0, OCLC 246816903.
- Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Zabytki sztuki Jasnej Góry. Architektura. Rzeźba. Malarstwo, wyd. I, Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2009, ISBN 978-83-85871-56-9, OCLC 693863053.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kamera w nawie głównej bazyliki [online], jasnagora.com [zarchiwizowane z adresu 2015-01-24].
- Archiwalne widoki i publikacje o kościele w bibliotece Polona
