Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej w Katowicach
 nr rej.:- 1365/88 z 26 maja 1988 (woj. katowickie) - A/1141/23 z 6 marca 2023 (woj. śląskie)[1] | |||||||||||||||||||||||||
| kościół parafialny, sanktuarium, bazylika mniejsza | |||||||||||||||||||||||||
 Widok na bazylikę od zachodu (2021) | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
| Adres | |||||||||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||||||||
| bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od 21 czerwca 2015 | ||||||||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||||
| Relikwie | |||||||||||||||||||||||||
| Cudowne wizerunki | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||||||
 50°16′09,4″N 19°02′19,7″E/50,269278 19,038806
| |||||||||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||||||||
Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej w Katowicach – rzymskokatolicki kościół parafialny w Katowicach, należący do parafii św. Szczepana, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Położony jest przy skrzyżowaniu ulic ks. L. Markiefki i Leopolda, na terenie dzielnicy Bogucice.
Neogotycka świątynia została wzniesiona jako trzeci z kolei kościół parafialny w latach 1892–1894 i przyjmuje się, że została ona zaprojektowana przez Paula Jackischa. 21 czerwca 2015 roku nadano jej tytuł bazyliki mniejszej. Bogucicka bazylika jest także sanktuarium maryjnym, w którym oddawany jest kult Matki Bożej Boguckiej, której obraz z okolic XV wieku umieszczony jest w ołtarzu głównym.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Bazylika pw. św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej to trzeci z kolei bogucicki kościół parafialny. Do jego budowy przymierzał się już proboszcz ks. Leopold Markiefka, lecz nie zdążył rozpocząć jego budowy. Przepisał natomiast na ten cel 6 tys. marek[2]. Budowę ostatecznie zainicjował ks. Ludwik Skowronek[3].
W 1891 roku rozebrano stary kościół i rozpoczęto prace budowlane, a nabożeństwa w tym czasie odbywały się w kościele tymczasowym, powstałym z przebudowanej stodoły plebańskiej[2], którego adaptację ukończono jeszcze w tym samym roku[4].
Kamień węgielny pod budowę bogucickiego kościoła został poświęcony w odpust Matki Bożej Szkaplerznej 17 lipca 1892 roku przez dziekana ks. Józefa Michalskiego z Lipin[5]. 25 października 1894 roku nowa świątynia została konsekrowana przez biskupa wrocławskiego ks. kard. Georga Koppa[6][7]. Koszt budowy kościoła znacznie przekroczył zakładany budżet i wyniósł 346 tys. marek[8]. Budowę prowadziła firma mistrza budowlanego Paula Müllera z Chełma Wielkiego[5].
Przyjmuje się, że projekt opracował Paul Jackisch, lecz ustalenia Przemysława Piwowarczyka stawiają wykonanie przez niego projektu pod znakiem zapytania[5]. Wśród odrzuconych propozycji projektu bogucickiego kościoła znalazła się koncepcja wiedeńskiego architekta Hugona Heera, który był zbyt monumentalny i zbyt drogi do realizacji. Jego projekt miał przenosić na Górny Śląsk eksperymenty w zakresie nowego kształtowania architektury świątyń, zainicjowane dyskusją nad wzorcowym modelem kościoła, prowadzoną w ramach Kościoła ewangelickiego. Projekt ten wykorzystano później przy wznoszeniu kościoła pw. śś. ap. Piotra i Pawła w Gliwicach[9].
W momencie konsekracji w kościele znajdował się już ołtarz główny i dwa ołtarze boczne – św. Floriana i św. Barbary. Ołtarz św. Barbary został ufundowany przez kopalnię „Ferdinand” (późn. „Katowice”), a fundator ołtarza św. Floriana pozostaje nieznany. W prawym skrzydle transeptu umieszczono dawny ołtarz główny z poprzedniego kościoła[10], a znajdujący się w lewym transepcie ołtarz kalwaryjski został poświęcony 17 lipca 1898 roku[7].
Dla świątyni zamówiono trzy dzwony. Dwa z nich – St. Michael i St. Raphael, zostały odlane w ludwisarni w Apoldzie w 1890 roku, a trzeci – St. Gabriel, powstał w 1892 roku w Pawłowiczkach[11]. W 1898 roku pękł wielki dzwon, dlatego zainstalowano nowy, który został poświęcony 7 kwietnia 1900 roku[7]. Dzwony zostały w 1917 roku zarekwirowane przez wojska niemieckie, a w 1919 roku zawisły trzy nowe, które pochodziły z firmy F. Otto z Hemelingen[12].
W 1926 roku ks. Franciszek Ścigała umieścił w prezbiterium kościoła tablicę upamiętniającą poległych powstańców śląskich. Została ona prawdopodobnie zniszczona w czasie II wojny światowej. W latach 1929–1930 kościół został wyremontowany na koszt Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa[12].
W 1942 roku kościelne dzwony zostały ponownie zarekwirowane, a nowe, odlane w hucie „Małapanew” w Ozimku, zostały powieszone w 1958 roku[12].
W latach 50. XX wieku zaszły znaczące zmiany w wystroju kościoła, związane z uroczystymi obchodami setnej rocznicy dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Z tej okazji przygotowano nowy projekt polichromii z dominującym motywem maryjnym, a jego autorami byli katowiccy artyści Edmund Czarnecki i Jan Stasiniewicz[13]. W 1954 roku przebudowano ołtarz główny, a z bocznego do głównego przeniesiono obraz Matki Bożej Boguckiej, który osadzono w specjalnie zaprojektowanym tryptyku projektu Pawła Szneli[14].
Pod koniec lat 70. XX wieku przeprowadzono remont kościoła z uwagi na uszkodzenia powstałe w wyniku szkód górniczych. Wtedy także dostosowano go do zmian w liturgii wprowadzonych przez sobór watykański II[6]. W 1982 roku przebudowano ponownie ołtarz główny, w którym obraz Matki Bożej Boguckiej zajął obecne miejsce, a poniżej znalazła się płaskorzeźba św. Szczepana[15].
26 maja 1988 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych[6].
Z okazji stulecia poświęcenia kościoła parafialnego w 1994 roku przeprowadzono w świątyni i jego otoczeniu szereg prac remontowo-porządkowych. Wyremontowano dach kryjąc go wraz z wieżą blachą miedzianą, wnętrza pomalowano, obejście wokół świątyni obłożono kostką, nasadzono kilkaset krzewów ozdobnych, założono bramę od strony ulicy Leopolda czy też założono oświetlenie wokół świątyni[15]. Uroczystość stulecia poświęcenia kościoła parafialnego, na którą przybyli kapłani związani wcześniej z bogucicką parafią, odbyła się w październiku tego samego roku[3].
W 2004 roku na wieży uruchomiono ponownie nieczynne od kilku lat zegary[16]. W latach 2006–2007 przeprowadzono prace konserwatorskie prowadzone przez konserwatora Adriana Poloczka, w ramach których zrekonstruowano figury aniołów w ołtarzu kalwaryjskim, a wolno stojące tabernakulum osadzono w ołtarzu głównym[16]. Po 2010 roku wykonano konserwację kamiennych i ceglanych detali architektonicznych, a w latach 2012–2013 wykonano malowanie wnętrz oraz prace restauracyjne przy polichromiach[6].
21 czerwca 2015 roku nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej. Tym samym kościół pw. św. Szczepana w Katowicach został drugą w mieście i szóstą w archidiecezji katowickiej bazyliką[17].
Architektura zewnętrzna
[edytuj | edytuj kod]
Neogotycka bazylika pw. św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej[7] wzniesiona jest na planie krzyża łacińskiego i zwieńczona jest dachami dwuspadowymi z sygnaturką na przecięciu naw z transeptem[18].
Elewacje kościoła wykonano z czerwonej licowanej cegły, a przyziemie i dekoracje z kamienia[18].
Fasada bazyliki, znajdująca się po stronie północnej, jest jednowieżowa i oszkarpowana dwuskokowymi przyporami[19]. Portal główny udekorowano tympanonem z witrażem i mozaiką przedstawiającą Jezusa Chrystusa[18]. Powyżej tympanonu znajduje się wydłużone okno, a ponad nim na wysokości okapu ścian bocznych z trzech stron uskoki muru z płycinami, w której znajdują się zegary. Powyżej znajdują się okna zamknięte ostrym łukiem, po jednym na każdej ścianie czworobocznej wieży[19], która nakryta jest ostrosłupowym hełmem ze sterczynami u nasady[18].
W elewacji wschodniej i analogicznie w elewacji zachodniej znajdują się rozdzielone dwuskokowymi przyporami czteroprzęsłowe korpusy nawowe zwieńczone ścianami zamykającymi ramiona transeptu, dwuprzęsłowe przybudówki przy prezbiterium oraz profil trójbocznej absydy. Po obu stronach pomiędzy apsydą a ścianą prezbiterium umieszczone są wieżyczki wzniesione na rzucie wielokąta z ostrołukowymi oknami u góry, nakryte hełmami w kształcie ostrosłupa. W skrajnych, północnych przęsłach korpusu nawowego oraz w północnych ścianach transeptu znajdują się wejścia z nadświetlami zwieńczonymi wimpergami. Okna świątyni są wielokwaterowe, objęte w żelaznych ramiakach i zamknięte są ostrołukowo[19].
- Zewnętrzne detale bogucickiej bazyliki
-
Zegar na wieży (2024) -
Okna nawy bocznej (2024) -
Tympanon nad wejściem głównym (2024)
Architektura wnętrz i wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Ogólna charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
Bazylika jest świątynią halową, trójnawową, z transeptem i trójbocznie zamkniętym prezbiterium zakończonym absydą[18][19]. Nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, a na skrzyżowaniu nawy z transeptem sklepieniem gwiaździstym[18]. Nawy są tej samej wysokości, a pomiędzy nimi występują zespoły wielobocznych filarów – po cztery z każdej strony[20]. Nad zakrystią i kaplicą znajdują się przeszklone empory. Do kaplicy i zakrystii prowadzą wieżyczki z klatkami schodowymi[18].
Posadzki we wnętrzu świątyni są kamienne[19], a wewnętrzne ściany boczne wyłożono niebieskimi i brązowymi płytkami ceramicznymi[21].
Ołtarze
[edytuj | edytuj kod]
Ołtarz główny wyglądem upodobniony jest do gotyckiego relikwiarza bądź monstrancji. Jej centralnym elementem jest obraz Matki Bożej Boguckiej. Otaczają go figury Dobrego Pasterza, św. Michała, św. Jana Chrzciciela, śś. Piotra i Pawła oraz doktorów Kościoła: Ambrożego, Hieronima, Grzegorza i Augustyna. Pod obrazem Matki Bożej Boguckiej znajduje się płaskorzeźba ze sceną ukamieniowania św. Szczepana[7]. Na ołtarzu posoborowym znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca ostatnią wieczerzę[22].
Ołtarze boczne bazyliki są stylowo spójne z ołtarzem głównym. Lewy poświęcony jest św. Barbarze – patronce górników, a prawy św. Florianowi – patronowi hutników. Św. Barbara stoi na tle kopalni, a pod jej stopami przedstawiona jest praca górników w podziemiach, natomiast na dole tego ołtarza znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca ofiarę Melchizedeka. Św. Florian przedstawiony jest na tle krajobrazu górnośląskiego, a po nim przedstawiono scenę wytopu stali. W zwieńczeniu ołtarza św. Floriana znajdują się figurki św. Anny, św. Wojciecha i św. Józefa, a u dołu umieszczono płaskorzeźbę ze sceną ofiary Abla[7].
Kolejne dwa ołtarze znajdują się w transepcie: po prawej stronie Matki Bożej Szkaplerznej z obrazami przedstawiającymi sceny Bożego Narodzenia i ukamieniowaniem św. Szczepana, a po lewej ołtarz kalwaryjski z płaskorzeźbami przedstawiającymi Jezusa Chrystusa na tle Jerozolimy, grupę Ukrzyżowania z Matką Bożą Bolesną i św. Janem, Ogrójec oraz wjazd Jezusa Chrystusa do Jerozolimy[7].
Pozostałe elementy wyposażenia
[edytuj | edytuj kod]
Na witrażach nad ołtarzem głównym widnieją wizerunki św. Elżbiety, św. Józefa, św. Jadwigi Śląskiej i św. Ludwika[7]. W lewym transepcie znajduje się witraż pn. „Jezus przyjaciel dzieci”, który został ufundowany przez górników późniejszej kopalni „Jerzy”, a w prawym witraż przedstawiający Szymona Stocka otrzymującego szkaplerz od Matki Bożej na górze Karmel i św. Dominika otrzymującego różaniec[7].
Ambona w bazylice posiada sylwetki czterech ewangelistów oraz napisy po łacinie Exiit qui seminat… (pol. Siewca wyszedł i gdy stał…). Nad nią rozciągnięty jest baldachim, na którym widnieje napis Beati qui audiunt Verbum Dei et custodiunt, a w jego zwieńczeniu umieszczona jest figura Mojżesza wskazującego palcem na tablice Dekalogu. Pomiędzy amboną a baldachimem, w zaplecku znajduje się płaskorzeźba Chrystusa nauczającego[22].
.jpg)
Oryginalne konfesjonały wewnątrz bazyliki posiadają symboliczną ornamentykę. Na pierwszym z nich są rzeźby syna marnotrawnego, Piotra żałującego, a na drzwiach rzeźba Matki Bożej Bolesnej. Na drugim konfesjonale wyryto postaci Marii Magdaleny i Dawida pokutującego, natomiast na drzwiczkach konfesjonału znajdującego się w pomieszczeniu naprzeciw zakrystii wykonano płaskorzeźbę przedstawiającą św. Jana Nepomucena[21].
Na chrzcielnicy umieszczono scenę chrztu Jezusa Chrystusa w Jordanie[21]. Organy kościelne wykonała świdnicka firma Schlag & Söhne. Zostały one w 1915 roku rozbudowane do 45 głosów przez firmę Josepha Goebla z Królewca. W kościele znajdują się cztery dzwony: Św. Jan (pochodzi on z pierwszego bogucickiego kościoła, a jego pochodzenie datowane jest na XV/XVI wiek), St. Michael (z 1958 roku; waga 1278 kg; ton fis), St. Gabriel (z 1958 roku; waga 900 kg; ton a) i St. Stephanus (z 1958 roku; waga 608 kg; ton h)[11].
W przedsionku kościoła wmurowano epitafia upamiętniające bogucickich proboszczów: ks. Ludwika Skowronka[21], ks. Franciszka Ścigały, ks. Alfonsa Tomaszewskiego i ks. Józefa Olesia[23].
Obraz Matki Bożej Boguckiej
[edytuj | edytuj kod]
Obraz Matki Bożej Boguckiej to najcenniejszy zabytek w bogucickiej bazylice. Powstał około XV wieku i był on kilkukrotnie przemalowywany. Został namalowany na lipowej desce o wymiarach 101×79 cm i grubości 12 mm przez nieznanego autora. Przedstawia on Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus w półpostaci[18].
Główny akcent kultu maryjnego w Bogucicach odbywa się w pierwszą niedzielę czerwca i związany jest z uroczystością Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny[24], a w ciągu stuleci kult ten przejawiał się głównie w pielgrzymowaniu do niej rzesz pątników[18]. Od 1954 roku obraz znajduje się on w ołtarzu głównym[24], a 4 czerwca 2000 roku odbyła się jego uroczysta koronacja koronami papieskimi, poświęconymi w 1999 roku w Gliwicach przez Jana Pawła II[25].
Otoczenie
[edytuj | edytuj kod]Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej położona jest przy ulicy ks. L. Markiefki 89 w Katowicach, na obszarze dzielnicy Bogucice[18], po południowo-wschodniej stronie skrzyżowania ulic ks. L. Markiefki i Leopolda. Nie jest ona orientowana[19].
Przy bazylice znajduje się grupa sześciu figur wykonanych z piaskowca w połowie XIX wieku, które są pozostałością po poprzedniej bogucickiej świątyni. Przedstawiają one świętych: Piotra, Pawła, Szczepana, Barbarę, Józefa z Dzieciątkiem i Maryję. Zachował się także przykościelny krzyż będący stacją drogi krzyżowej[6].
Na północ od bazyliki, przy ulicy Leopolda 1-3 swoją siedzibę ma Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi, w którym jadwiżanki prowadzą ośrodek wychowawczy dla dzieci i młodzieży, a także przedszkole. Pojawiły się one w Bogucicach w grudniu 1866 roku[26]. Na południe od kościoła znajduje się klasztor bonifratrów, którzy prowadzą Szpital Zakonu Bonifratrów pw. Aniołów Stróżów otwarty we wrześniu 1874 roku. Siedziba placówki mieści się przy ulicy ks. L. Markiefki 87[27][28]. Na wschód od bazyliki, przy ulicy W. Wróblewskiego znajduje się cmentarz parafialny, który jest najstarszą nekropolą w Katowicach. Jej pierwsza wzmianka pochodzi z 1598 roku, a z biegiem lat był on wielokrotnie powiększany. Na głównej alejce stoi kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesiona w miejscu kościoła „na górce” pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Nieopodal znajduje się także kaplica Ogrójca[29].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2024-07-19].
- ↑ a b Piwowarczyk 2014 ↓, s. 63.
- ↑ a b Antoni Steuer: Leksykon bogucki. B. www.mhk.katowice.pl. [dostęp 2024-07-20]. (pol.).
- ↑ Piwowarczyk 2014 ↓, s. 64.
- ↑ a b c Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 14.
- ↑ a b c d e Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 16.
- ↑ a b c d e f g h i Górecki 1997 ↓, s. 28.
- ↑ Piwowarczyk 2014 ↓, s. 71.
- ↑ Chojecka i in. 2004 ↓, s. 236.
- ↑ Piwowarczyk 2014 ↓, s. 72.
- ↑ a b Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 19.
- ↑ a b c Piwowarczyk 2014 ↓, s. 74.
- ↑ Piwowarczyk 2014 ↓, s. 75.
- ↑ Piwowarczyk 2014 ↓, s. 76.
- ↑ a b Piwowarczyk 2014 ↓, s. 77.
- ↑ a b Piwowarczyk 2014 ↓, s. 78.
- ↑ Kosciół Św. Szczepana w Katowicach Bogucicach podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. dziennikzachodni.pl, 2015-06-21. [dostęp 2024-07-20]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e f Konarzewski 1988 ↓, s. 2.
- ↑ Konarzewski 1988 ↓, s. 5.
- ↑ a b c d Górecki 1997 ↓, s. 31.
- ↑ a b Górecki 1997 ↓, s. 30.
- ↑ Górecki 1997 ↓, s. 32.
- ↑ a b Górecki 1997 ↓, s. 27.
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 13.
- ↑ Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi: KATOWICE - BOGUCICE. www.jadwizanki.com. [dostęp 2024-07-20]. (pol.).
- ↑ Bonifraterskie Centrum Medyczne: Katowice. bcmbonifratrzy.pl. [dostęp 2024-07-20]. (pol.).
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 20.
- ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 10.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ewa Chojecka i inni, Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Katowice: Muzeum Śląskie w Katowicach, 2004, ISBN 83-87455-77-6 (pol.).
- Jan Górecki, Sanktuarium Boguckie, Wydanie II, Katowice: Urząd Miejski w Katowicach, 1997, ISBN 83-86922-34-6 (pol.).
- Grzegorz Grzegorek, Piotr Tabaczyński, Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7 (pol.).
- Łukasz Konarzewski, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Kościół parafialny p.w. św. Szczepana, Katowice: Wojewódzki Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Katowicach, 1988 (pol.).
- Przemysław Piwowarczyk, Historia parafii i kościoła pw. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach, Katowice: Parafia św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach, 2014, ISBN 978-83-7593-234-8 (pol.).
