51°54′37″N 23°36′06″E/51,910278 23,601667Kodeń
| |||
| |||
 Kodeń (ul. Sławatycka) | |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | lubelskie | ||
| Powiat | bialski | ||
| Gmina | Kodeń | ||
| Liczba ludności (2011) | 1776[1][2] | ||
| Strefa numeracyjna | 83 | ||
| Kod pocztowy | 21-509[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | LBI | ||
| SIMC | 0013758 | ||
Położenie na mapie gminy Kodeń   Kodeń | |||
Położenie na mapie Polski  Kodeń | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  Kodeń | |||
Położenie na mapie powiatu bialskiego  Kodeń | |||
| 51°54′37″N 23°36′06″E/51,910278 23,601667
| |||
Kodeń – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Kodeń[4][5]. Leży na Równinie Kodeńskiej, na terasie nadzalewowej kilka metrów nad doliną Bugu, niedaleko ujścia rzeczki o nazwie Kałamanka.
Kodeń uzyskał lokację miejską w 1511 roku, zdegradowany w 1869 roku[6]. Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie kodeńskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 1776 mieszkańców[2]. Miejscowość jest siedzibą gminy Kodeń i największą jej miejscowością. Jest także siedzibą dwóch parafii: rzymskokatolickiej św. Anny oraz prawosławnej św. Michała Archanioła. Administracyjnie jest podzielona na trzy sołectwa Kodeń I, Kodeń II i Kodeń III[8].
Spis treści
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| Identyfikator | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0013764 | Dolina | część wsi |
| 0013793 | Kodeń Drugi | część wsi |
| 0013801 | Kodeń Pierwszy | część wsi |
| 1021760 | Kornac | część wsi |
| 0013824 | Kot | część wsi |
| 0013830 | Łęgi | część wsi |
| 0013847 | Morgi | część wsi |
| 0013853 | Polemcy | część wsi |
| 0013860 | Przydatki | część wsi |
| 1021783 | Sugry | część wsi |
| 0013882 | Wygnanka | część wsi |
| 1021790 | Zalewsze | część wsi |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Ludność Kodnia w okresie 1810–2010
Źródło: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk: Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polski od 1810 do 1960 r.. [dostęp 2015-05-15]., Rok 1921 – Spis powszechny z 1921, Rok 1931 – Spis powszechny z 1931
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze wzmianki o Kodniu pochodzą z wieku XVI, ale wiadomo, że już w XV w. istniały tu młyny wodne będące, podobnie jak cała najbliższa okolica, własnością czterech braci Ruszczyców. Od nich to pod koniec XV w. Jan Sapieha, syn Siemiona Sunigaiły, wojewoda trocki, nabył Kodeń z przyległościami. Tenże sam Sapieha, marszałek, od Zygmunta Starego nadzwyczaj lubiony, otrzymawszy darem od tego króla wiele dóbr, dostał razem przywilej w roku 1511 na założenie miasta Kodeń, obdarzył takowo prawem magdeburskiem, ustanowił targi tygodniowe i trzy jarmarki do roku. Zasadzając się na takim przywileju, wydał inny od Siebie Sapieha 1513 roku, stanowiąc burmistrza i 3 radców, w połowie wyznania rzymskiego i greckiego, z oznaczeniem sposobu ich wybierania[9]. Jan (Iwan) Sapieha (zm. 1517) lub jego syn Paweł Sapieha, wybudował otoczony murem i wałem zespół zamkowy wraz z kaplicą, którą po raz pierwszy wzmiankuje się w 1530 roku. Między miastem a wzgórzem zamkowym zbudowano port rzeczny. W 1518 roku powstała tu parafia rzymskokatolicka, równocześnie z nią rozpoczęto budowę pierwszej cerkwi prawosławnej[10], którą również fundował Paweł Sapieha[11].
W latach 30 XVII wieku Mikołaj Sapieha wybudował w mieście renesansowy kościół św. Anny. Od 1631 roku, po przywiezieniu przez Mikołaja Sapiehę z Rzymu skradzionego obrazu (dziś: Matka Boża Kodeńska), przedstawiającego malarską kopię hiszpańskiej rzeźby Matki Bożej z Guadalupe, Kodeń stał się miejscowością pielgrzymkową (obraz wprowadzono do kaplicy zamkowej 15 września 1631).
Wiek XVII i XVIII to złote lata Kodnia, który był wtedy bogatym i dobrze prosperującym miastem, mimo złupienia kościoła św. Anny przez Szwedów w 1657 roku oraz pożaru miasta i bazyliki w roku 1680. W 1686 roku odbyła się ponowna konsekracja kościoła po jego przebudowie. 15 sierpnia 1723 z inicjatywy Jana Fryderyka Sapiehy biskup łucki Stefan Rupniewski dokonał koronacji słynącego z cudów obrazu. Był to trzeci obraz koronowany na ziemiach Rzeczypospolitej, po obrazie Matki Bożej Częstochowskiej i obrazie Matki Bożej Trockiej. W XVIII wieku Elżbieta z Branickich Sapieżyna wzniosła na peryferiach Kodnia pałacyk zwany Placencją, który przejął funkcje rezydencji. W czasie zaborów właścicielami miasta zostali Braniccy, następnie Flemingowie i Czartoryscy. Kres temu okresowi położyły wojny napoleońskie, kiedy to większość zabudowań uległa spaleniu. Kolejny pożar miasta miał miejsce w 1821 roku; wtedy też bazylika doznała znacznych zniszczeń. Po upadku powstania styczniowego, w którym mieszkańcy Kodnia brali aktywny udział, utracił prawa miejskie. 6 kwietnia 1875 r. z rozkazu cara kościół św. Anny zamieniono na cerkiew prawosławną, natomiast obraz Matki Bożej w sierpniu 1875 wywieziono na Jasną Górę, skąd powrócił 4 września 1927 r.
W 1941 Niemcy utworzyli w Kodniu getto dla ludności żydowskiej[12]. Przebywało w nim ok. 200 osób[12]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta w Międzyrzecu Podlaskim[12].
Po roku 1945 Kodeń staje się miejscowością położoną przy granicy – początkowo ze Związkiem Radzieckim, obecnie z Białorusią; nie ma tu przejścia granicznego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kalwaria Kodeńska (wzgórze kalwaryjskie usypano w roku 1930)
- ruiny pałacu Sapiehów – na ruinach zamku obecnie wznosi się ołtarz polowy
- kościół pw. św. Ducha, dawniej kaplica zamkowa, z I poł. XVI wieku, budowla łącząca elementy gotyckie i renesansowe
- wielokrotnie przebudowywany pałac Placencja (letnia rezydencja Sapiehów; obecnie – 2019 r. – Dom Opieki Społecznej)
- Bazylika św. Anny z lat 1629–1635[13], wybudowana z fundacji Mikołaja Sapiehy, w miejscu drewnianego kościoła z 1599. Przebudowana w 1686 roku (wieża zachodnia) i rozbudowana w XVIII w. z niezwykle bogatą dekoracją sztukateryjną
- w kościele – cudowny obraz Matki Bożej Kodeńskiej
- kaplica cmentarna pw. św. Wawrzyńca wybudowana w latach 1683–1685 staraniem Kazimierza Władysława Sapiehy
- zabytkowa brama unicka (dzwonnica parawanowa) przy ul. Sławatyckiej
- droga krzyżowa z oryginalnymi figuralnymi rzeźbami drewnianymi autorstwa Tadeusza Niewiadomskiego – autor w konwencję drogi krzyżowej wplótł motywy z lat wojny i okupacji
- inne rzeźby tego autora, m.in. upamiętniająca katastrofę w Czarnobylu
- cerkiew prawosławna pw. Świętego Ducha (siedziba miejscowej parafii)
- klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Dom Zakonny Sióstr Sercanek oraz klasztor Sióstr Karmelitanek Bosych
- muzeum misyjno-ornitologiczne
Transport[edytuj | edytuj kod]
Przez Kodeń prowadzi droga wojewódzka:
- droga wojewódzka nr 816 Terespol – Kodeń – Sławatycze – Włodawa – Dorohusk – Horodło – Zosin
Kodeń posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Białą Podlaską, Lublinem oraz Warszawą.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Kościół parafialny pw. św. Anny
Kościół filialny pw. św. Ducha (była cerkiew neounicka) – kaplica zamkowa
Mogiła powstańców styczniowych
Jedna z kaplic na Kalwarii Kodeńskiej
Pałacyk Placencja
Brama unicka
Nieistniejący pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej[14]
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Portal polskawliczbach.pl
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-06-12].
- ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 116.
- ↑ Strona gminy, sołectwa i sołtysi
- ↑ Samuel Orgelbrand. Encyklopedyja powszechna. Tom XIV, 1863. s. 981.
- ↑ Kalendarium historyczne.
- ↑ Red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 122.
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 237. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Jako data zakończenia budowy podawany jest też rok 1640.
- ↑ Faktycznie pochowani tu byli radzieccy jeńcy wojenni. Kiedy w 1944 r. wojska radzieckie wkroczyły do Kodnia, Niemców już nie było.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kodeń w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. IV: Kęs – Kutno. Warszawa 1883.
- Kodeń w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
- Sanktuarium Matki Bożej Kodeńskiej – strona oficjalna
- Madonny.pl
| ||||||||||||
| ||||||||||||
|
