51°54′37″N 23°36′06″E/51,910278 23,601667Kodeń
|
|||
|
|||
 Kodeń. Ulica Sławatycka. |
|||
| Państwo |  Polska |
||
| Województwo | lubelskie | ||
| Powiat | bialski | ||
| Gmina | Kodeń | ||
| Liczba ludności (2010-12-31) | 1852[1] | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 83 | ||
| Kod pocztowy | 21-509 | ||
| Tablice rejestracyjne | LBI | ||
| SIMC | 0013758 | ||
|
Położenie na mapie województwa lubelskiego
 Kodeń
|
|||
|
Położenie na mapie Polski
Kodeń
|
|||
| 51°54′37″N 23°36′06″E/51,910278 23,601667 |
|||
Kodeń – wieś w Polsce w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Kodeń, położona na Równinie Kodeńskiej, na terasie nadzalewowej kilka metrów nad doliną Bugu, niedaleko ujścia rzeczki o nazwie Kałamanka.
Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w hrabstwie kodeńskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[2]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Kodeń.
| Identyfikator miejscowości | Nazwa miejscowości | Rodzaj miejscowości |
|---|---|---|
| 0013764 | Dolina | część wsi |
| 0013793 | Kodeń Drugi | część wsi |
| 0013801 | Kodeń Pierwszy | część wsi |
| 1021760 | Kornac | część wsi |
| 0013824 | Kot | część wsi |
| 0013830 | Łęgi | część wsi |
| 0013847 | Morgi | część wsi |
| 0013853 | Polemcy | część wsi |
| 0013860 | Przydatki | część wsi |
| 1021783 | Sugry | część wsi |
| 0013882 | Wygnanka | część wsi |
| 1021790 | Zalewsze | część wsi |
Spis treści
Demografia[edytuj]
Ludność Kodnia w okresie 1810-2010
Źródło: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk: Ludność miast i osiedli typu miejskiego na ziemiach polski od 1810 do 1960 r.. [dostęp 2015-05-15]., Rok 1921 - Spis powszechny z 1921, Rok 1931 - Spis powszechny z 1931
Historia[edytuj]
Pierwsze wzmianki o Kodniu pochodzą z wieku XVI, ale wiadomo, że już w XV w. istniały tu młyny wodne będące, podobnie jak cała najbliższa okolica, własnością czterech braci Ruszczyców. Od nich to pod koniec XV w. Jan Sapieha, syn Siemiona Sunigaiły, wojewoda trocki, nabył Kodeń z przyległościami. Tenże sam Sapieha, marszałek, od Zygmunta Starego nadzwyczaj lubiony, otrzymawszy darem od tego króla wiele dóbr, dostał razem przywilej w roku 1511 na założenie miasta Kodeń, obdarzył takowo prawem magdeburskiem, ustanowił targi tygodniowe i trzy jarmarki do roku. Zasadzając się na takim przywileju, wydał inny od Siebie Sapieha 1513 roku, stanowiąc burmistrza i 3 radców, w połowie wyznania rzymskiego i greckiego, z oznaczeniem sposobu ich wybierania[5]. Jan (Iwan) Sapieha (zm. 1517) lub jego syn Paweł Sapieha, wybudował otoczony murem i wałem zespół zamkowy wraz z kaplicą, którą po raz pierwszy wzmiankuje się w 1530 roku. Między miastem a wzgórzem zamkowym zbudowano port rzeczny. W 1518 roku powstała tu parafia rzymskokatolicka, równocześnie z nią rozpoczęto budowę pierwszej cerkwi prawosławnej[6], którą również fundował Paweł Sapieha[7].
W latach 30 XVII wieku Mikołaj Sapieha wybudował w mieście renesansowy kościół św. Anny. Od 1631 roku, po przywiezieniu przez Mikołaja Sapiehę z Rzymu skradzionego obrazu (dziś: Matka Boża Kodeńska), przedstawiającego malarską kopię hiszpańskiej rzeźby Matki Bożej z Guadalupe, Kodeń stał się miejscowością pielgrzymkową (obraz wprowadzono do kaplicy zamkowej 15 IX 1631). Wiek XVII i XVIII to złote lata Kodnia, który był wtedy bogatym i dobrze prosperującym miastem, mimo złupienia kościoła św. Anny przez Szwedów w 1657 roku oraz pożaru miasta i bazyliki w roku 1680. W 1686 roku odbyła się ponowna konsekracja kościoła po jego przebudowie. 15 sierpnia 1723 z inicjatywy Jana Fryderyka Sapiehy biskup łucki Stefan Rupniewski dokonał koronacji słynącego z cudów obrazu. Był to trzeci obraz koronowany na ziemiach Rzeczypospolitej, po obrazie Matki Bożej Częstochowskiej i obrazie Matki Bożej Trockiej. W XVIII wieku Elżbieta z Branickich Sapieżyna wzniosła na peryferiach Kodnia pałacyk zwany Placencją, który przejął funkcje rezydencji. W czasie zaborów właścicielami miasta zostali Braniccy, następnie Flemingowie i Czartoryscy. Kres temu okresowi położyły wojny napoleońskie, kiedy to większość zabudowań uległa spaleniu. Kolejny pożar miasta miał miejsce w 1821 roku; wtedy też bazylika doznała znacznych zniszczeń. Po upadku powstania styczniowego, w którym mieszkańcy Kodnia brali aktywny udział, utracił prawa miejskie. 6 kwietnia 1875 r. z rozkazu cara kościół św. Anny zamieniono na cerkiew prawosławną, natomiast obraz Matki Bożej w sierpniu 1875 wywieziono na Jasną Górę, skąd powrócił 4 września 1927 r.
Po roku 1945 Kodeń staje się miejscowością położoną przy granicy – początkowo ze Związkiem Radzieckim, obecnie z Białorusią; nie ma tu przejścia granicznego.
Zabytki[edytuj]
- Kalwaria Kodeńska (wzgórze kalwaryjskie usypano w roku 1930)
- ruiny pałacu Sapiehów – na ruinach zamku obecnie wznosi się ołtarz polowy
- kościół pw. św. Ducha, dawniej kaplica zamkowa, z I poł. XVI wieku, budowla łącząca elementy gotyckie i renesansowe
- wielokrotnie przebudowywany pałac Placencja (letnia rezydencja Sapiehów; obecnie – 2009 r. – Dom Opieki Społecznej)
- Bazylika św. Anny z lat 1629–1635[8], wybudowana z fundacji Mikołaja Sapiehy, w miejscu drewnianego kościoła z 1599. Przebudowana w 1686 roku (wieża zachodnia) i rozbudowana w XVIII w. z niezwykle bogatą dekoracją sztukateryjną
- w kościele – cudowny obraz Matki Bożej Kodeńskiej
- kaplica cmentarna pw. św. Wawrzyńca wybudowana w latach 1683-1685 staraniem Kazimierza Władysława Sapiehy
- zabytkowa „brama unicka” przy ul. Sławatyckiej
- droga krzyżowa z oryginalnymi figuralnymi rzeźbami drewnianymi autorstwa Tadeusza Niewiadomskiego – autor w konwencję drogi krzyżowej wplótł motywy z lat wojny i okupacji
- inne rzeźby tego autora, m.in. upamiętniająca katastrofę w Czarnobylu
- cerkiew prawosławna pw. Świętego Ducha (siedziba miejscowej parafii)
- klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, Dom Zakonny Sióstr Sercanek oraz klasztor Sióstr Karmelitanek Bosych
- muzeum misyjno-ornitologiczne
Transport[edytuj]
Przez Kodeń prowadzi droga wojewódzka:
- droga wojewódzka nr 816 Terespol – Kodeń – Sławatycze – Włodawa – Dorohusk – Horodło – Zosin
Kodeń posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Białą Podlaską, Lublinem oraz Warszawą.
Galeria[edytuj]
-
Kościół parafialny pw. św. Anny
-
Kościół filialny pw. Św. Ducha (była cerkiew neounicka) – kaplica zamkowa
-
Mogiła powstańców styczniowych
-
Jedna z kaplic na Kalwarii Kodeńskiej
-
Pałacyk Placencja
-
Brama unicka
-
Rzeka Bug w Kodniu.
Szlaki turystyczne[edytuj]
Zobacz też[edytuj]
Przypisy
- ↑ GUS. Bank Danych Lokalnych
- ↑ Вялiкi гicтарычны атлас Беларусi Т.2, Mińsk 2013, s. 116.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Samuel Orgelbrand. Encyklopedyja powszechna. Tom XIV, 1863. s. 981.
- ↑ Kalendarium historyczne
- ↑ red. K. Kolendo-Korczakowa, A. Oleńska, M. Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 122.
- ↑ jako data zakończenia budowy podawany jest też rok 1640
- ↑ Faktycznie pochowani tu byli radzieccy jeńcy wojenni. Kiedy w 1944 r. wojska radzieckie wkroczyły do Kodnia, Niemców już nie było.
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Kodeń w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom IV (Kęs – Kutno) z 1883 r.
- Sanktuarium Matki Bożej Kodeńskiej – strona oficjalna
- Madonny.pl
|
||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
|
|||||
