Ryga

Panorama miasta.

Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze

Dom Kotów (Kaku nams) - Meistaru iela 19

Ryga na średniowiecznych malowidłach

Plik:Saules Akmens no Vansu tilta.jpg

"Saules akmens", siedziba Hansabanka

Uniwersytet Łotewski

Ryga – zdjęcie satelitarne Landsat

Ryska akademia sztuki

Budynek szwajcarskiej restauracji Alpenrose - Jauniela iela 16

Fragment Starego Miasta i murów miejskich

Gotycka zabudowa Starego Miasta

Plik:Riga new bridge.jpg

Most wiszący (Vanšu tilts) - jeden z największych mostów podwieszanych w Europie

Typowy tabor tramwajowy - Tatra T3 w Rydze

Przykład posowieckiej zabudowy blokowej na ryskim osiedlu

Ryga (łot. Rīga, niem. Riga, est. Riia, liw. Rīgõ, fin. Riika, jidysz ריגע, Rige, ros. Рига, Riga, ukr. Рига, Ryha) – stolica Łotwy, miasto położone nad rzeką Dźwiną w pobliżu jej ujścia do Bałtyku w Zatoce Ryskiej. Jest głównym ośrodkiem gospodarczo-przemysłowym, komunikacyjnym (port morski, lotniczy i węzeł kolejowy Ryga Centralna), kulturalnym i naukowym kraju. Posiada liczne zabytki, w tym jeszcze z czasów średniowiecza. Jest wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowi jedno z największych w Europie skupisk architektury secesyjnej.

Liczba mieszkańców: miasto 723,9 tys. (2007), aglomeracja 850 tys. (2007).

Historia

Już w X wieku istniała rozwinięta osada plemienia Liwów u ujścia Dźwiny. Obecne miasto zostało założone w 1201 przez biskupa Alberta von Buxhövden i szybko stało się, jako jeden z członków Hanzy, ważnym ośrodkiem handlowym na wybrzeżu Bałtyku. W średniowieczu Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Od tego momentu zaczęły się w Rydze jak i całej Łotwie silne wpływy niemieckiej kultury, języka niemieckiego i niemieckie osadnictwo, a sytuacja ta trwała setki lat. Ryga należała do niemiecko-języcznego państwa zakonu kawalerów mieczowych, od 1561 do I Rzeczypospolitej. Od 1621 okupowana przez Szwecję, od 1660 należała formalnie do Szwecji. W 1710 okupowana przez wojska rosyjskie, w 1721 włączona do Rosji. W 1796 stała się stolicą guberni inflanckiej. W trakcie I wojny światowej zdobyta przez Niemców 3 września 1917.

Od 1255 Ryga była siedzibą katolickiej archidiecezji Prus, Inflant i Estonii, której podlegała m.in. diecezja chełmińska i diecezja warmińska.

Ryga w Rzeczpospolitej (1561-1621)

28 listopada 1561 na mocy Paktu wileńskiego Inflanty oddały się pod opiekę królowi Zygmuntowi Augustowi, a Gotthard Kettler otrzymał w lenno Kurlandię i Semigalię. W dniu 5 marca 1562 na zamku w Rydze Kettler złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, który w zastępstwie króla polskiego przyjął Mikołaj Radziwiłł Czarny. Po unii lubelskiej w 1569 Ryga znalazła się pod wspólnym panowaniem Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod polską władzą zamek w Rydze znajdował się od 1565, natomiast w roku następnym utworzono w Rydze kasztelanię. W 1566 nastąpiła sekularyzacja i w efekcie likwidacja arcybiskupstwa. W obrębie państwa polsko-litewskiego Ryga otrzymała najpierw 20 lat autonomii (Freiheistsjahre) i po upływie tego okresu król Stefan Batory podpisał 15 stycznia 1581 roku akt poddania się Rygi jego władzy. Po pokonaniu Iwana Groźnego w 1582 roku król uroczyście wjechał do miasta przez bramę Marschallpforte, który następnie w 1582 założył w nim kolegium jezuickie. W listopadzie 1582 roku Sejm Rzeczpospolitej zatwierdził nowy przywilej dla miasta Corpus Privilegiorum Stephaneum. W 1584 roku miasto zawarło specjalną konwencję ułatwiającą handel z Wielkim Księstwem Litewskim. Niedługo później miastem wstrząsnęły niepokoje religijne, których tłem był spór o kościół św. Jakuba pomiędzy katolikami i protestantami. W trakcie starć publicznie stracono w 1586 r. dwóch stronników króla polski wójta Testiusza i syndyka Wellinga. Nastroje uspokoiły się gdy pod mury miasta podeszły wojska wojewody wendeńskiego Jerzego Farensbacha i stracono dwóch przywódców gildii protestanckiej notariusza Gizego i ławnika Brynka. Miasto po panowaniem polskim zaczęło się dynamicznie rozwijać czego dowodem był wzrost liczebności cechów rzemieślniczych z 8 do 24. W 1588 roku powstała w mieście pierwsza drukarnia wzorowana na drukarni hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu, a w 1589 roku miasto złożyło przysięgę wierności nowemu królowi Polski Zygmuntowi III Wazie. W 1601 roku sądy miejskie podporządkowano bezpośrednio najwyższym sądom królewskim w Warszawie. W 1603 roku król Zygmunt III zezwolił miastu na zatrzymywanie połowy otrzymywanych ceł.

W czasie II wojny polsko-szwedzkiej w 1601 pod miastem wojska polskie rozbiły wojska szwedzkie, a w 1605 we wsi Kircholm 25 km od Rygi wojska Rzeczypospolitej pokonały przeważające siły szwedzkie.

W czasie IV wojny polsko-szwedzkiej król Szwecji Gustaw II Adolf obległ miasto 21 sierpnia 1621 roku. Rygi bronił garnizon liczący 900 polskich żołnierzy oraz 3 700 mieszczan z milicji miejskiej z artylerią. Po miesięcznym oblężeniu i odparciu trzech szturmów Ryga skapitulowała 25 września. Leżący niedaleko Dyjament (dziś dzielnica miasta), którego broniła tylko jedna kompania piechoty, poddał się 2 października. Ryga pozostała pod panowaniem Szwedów na mocy rozejmu w Altmarku z 1629. Panowanie szwedzkie nad Rygą potwierdził de iure dopiero Pokój w Oliwie w 1660 roku.

W 1710 miasto zdobyli Rosjanie, jednak niedaleka Łatgalia nadal do 1795 roku pozostała w rękach polskich. W latach 1919–1940 stolica niepodległego państwa łotewskiego. 18 marca 1921 podpisano tu traktat pokojowy między Polską a Rosją.

W 1940 wcielona do ZSRR. Zdobyta przez Niemców w II wojnie światowej w czerwcu 1941, w początkowej fazie operacji Barbarossa. Zdobyta przez Armię Czerwoną w październiku 1944 i ponownie wcielona do ZSRR. Od 1991 ponownie stolica niepodległego państwa łotewskiego.

W 2003 w stolicy Łotwy został zorganizowany 48. Konkurs Piosenki Eurowizji

Mikrorejony

Powszechnie przyjmuje się podział miasta na 47 mikrorejonów:

1. Buļļuciems 2. Daugavgrīva 3. Kleisti 4. Bolderāja 5. Spilve 6. Iļģuciems 7. Imanta 8. Zasulauks 9. Ķīpsala 10. Zolitūde 11. Pleskodāle 12. Āgenskalns 13. Bieriņi 14. Torņakalns 15. Zaķusala i Lucavsala 16. Ziepniekkalns

17. Katlakalns 18. Mangaļsala 19. Vecāķi 20. Trīsciems 21. Vecmīlgrāvis 22. Jaunciems 23. Jaunmīlgrāvis 24. Osta 25. Mežaparks 26. Bukulti 27. Sarkandaugava 28. Čiekurkalns 29. Jugla 30. Berģi 31. Pētersala 32. Vecrīga

33. Bulvāru loks 34. Centrs 35. Teika 36. Mežciems 37. Brekši 38. Grīziņkalns 39. Purvciems 40. Dreiliņi 41. Maskavas forštate 42. Dārzciems 43. Pļavnieki 44. Ķengarags 45. Šķirotava 46. Rumbula 47. Dārziņi

Ważniejsze miejsca i zabytki

Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego. Do najbardziej znanych zabytków i charakterystycznych miejsc Rygi należą:

• Baszta Prochowa
• Brama Szwedzka
• Budynek parlamentu w Rydze
• Dom Bractwa Czarnogłowych
• Dom Kotów
• Katedra w Rydze
• Sobór Narodzenia Pańskiego w Rydze
• Konventa Sēta
• Koszary Jakuba
• Katedra św. Jakuba w Rydze
• Kościół św. Jerzego w Rydze
• Kościół św. Piotra w Rydze
• Mała Gildia
• Mežaparks
• Pałac Kultury i Nauki
• Pomnik Rolanda
• Pomnik Wolności
• Ryska wieża radiowo-telewizyjna
• Synagoga Miejska w Rydze
• Trzej Bracia
• Wielka Gildia
• Zamek w Rydze
• Zegar Laima

Polonica

• W katedrze w jednej z kaplic został pochowany podkomorzy króla Zygmunta III Wazy rotmistrz wojsk polskich Kacper Tyzenhaus z małżonką.
• W kościele św. Jakuba posługę sprawował i wygłaszał kazania Piotr Skarga, a król Stefan Batory wraz z orszakiem wysłuchał nabożeństwa.
• przy uliczce Polska Brama (Polu Gate) znajduje się kościół Matki Boskiej Bolesnej z 1784 roku, który został wzniesiony w związku z obecnością w mieście polskojęzycznej ludności katolickiej.

Populacja

Rok Populacja 1767 19 500 1800 29 500 1840 60 000 1867 102 600 1881 169 300 1897 282 200 1913 517 500 1920 185 100 1930 377 900 1940 353 800

Rok Populacja 1941 335 200 1945 228 200 1950 482 300 1955 566 900 1959 580 400 1965 665 200 1970 731 800 1975 795 600 1979 835 500 1987 900 300

Rok Populacja 1990 909 135 1991 900 455 1992 889 741 1993 863 657 1994 843 552 1995 824 988 1996 810 172 1997 797 947 1998 786 612 1999 776 008

Rok Populacja 2000 764 329 2001 756 627 2002 747 157 2003 739 232 2004 735 241 2005 731 762 2010 706 413

Narodowości

W czasie ZSRR do Rygi przywieziono wielu Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, którzy mieszkają tam do dziś, większość z nich nie zna języka łotewskiego.

%	Narodowość
42,3%	Łotysze
41,3%	Rosjanie
4,3%	Białorusini
3,9%	Ukraińcy
2,0%	Polacy
0,9%	Litwini
5,3%	pozostali

Sport

W Rydze działa wiele klubów sportowych, do bardziej znanych należą kluby piłkarskie: Skonto FC, Dinamo-Rīnuži/LASD Ryga, FK Rīga, FK Daugava Ryga, a hokej na lodzie reprezentuje tutaj Dinamo Ryga.

W 2006 w Rydze odbyły się Mistrzostwa Świata w Hokeju na Lodzie 2006.

Miasta partnerskie

Aalborg Ałma-Ata Amsterdam Astana Bordeaux Brema Dallas Norrköping Pori Petersburg

Sztokholm Tajpej Wilno Florencja Calais Cairns Kijów Kobe Moskwa Mińsk

Pekin Rostock Santiago de Chile Suzhou Tallinn Warszawa Slough Dunkierka Guam

Znane osoby pochodzące z Rygi

• aktor Andrzej Łapicki (1924-),
• mistrz świata w szachach Michaił Tal (1936)-),
• laureat nagrody nobla w Chemii Wilhelm Ostwald,
• była szwedzka minister Laila Freivalds,
• była prezydent Łotwy od 1999 do 2007 roku Vaira Vīķe-Freiberga (1937-),
• były prezydent Łotwy od 1993 do 1999 roku Guntis Ulmanis (1939-),
• informatyk Juris Hartmanis,
• polityk Ivars Godmanis (1951-),
• polityk Aigars Kalvītis (1966-),
• tenisista Ernests Gulbis (1988-),

Galeria

• 
• 
  Ryga, plac ratuszowy (Rātslaukums) i gildia Bractwa Czarnogłowych; widoczny pomnik Rolanda
• 
  Widok z wieży kościoła św. Piotra na katedrę luterańską i Dźwinę

Zobacz też

• Uniwersytet Łotwy, Uniwersytet Stradiņša w Rydze
• Kościół Jezusa w Rydze
• Kościół Marcina Lutra w Rydze
• Kościół Zbawiciela w Rydze
• Skonto FC
• traktat ryski (1920)
• traktat ryski (1921)
• Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Rydze
• Cerkiew Wszystkich Świętych w Rydze
• Cerkiew św. Michała Archanioła w Rydze
• Tramwaje w Rydze

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona władz miejskich
• Przewodnik po Rydze
• Szczegółowa historia miast w I Rzeczypospolitej, wirtualna mapa okolic, historia okolicznych miast
• Polskie forum na Łotwie
• Zdjęcie satelitarne z Google Maps
• Historia getta w Rydze (en)
• Zdjęcia z Rygi
• Ryga, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 176 .
• Zdjęcia, Webcams z Rygi