Simno
54°24′N 23°39′E/54,400000 23,650000 Kościół Simna | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Okręg | |||
| Data założenia |
1382 | ||
| Prawa miejskie |
1549 | ||
| Zarządzający |
Burmistrz | ||
| Powierzchnia |
2,06 km² | ||
| Wysokość |
100 m n.p.m. | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||
| Kod pocztowy |
LT-4583 | ||
Położenie na mapie Litwy  | |||
| 54°24′N 23°39′E/54,400000 23,650000
| |||
| Strona internetowa | |||
 |
Ten artykuł należy dopracować |
Simno (lit. Simnas) – niewielkie miasto nad rzeką Dawiną[1][2] (lit. Dovinė), położone w okręgu olickim, 23 km od Olity. Jest położone przy drodze krajowej numer 131, prowadzącej z Olity do Kalwarii. Simno położone jest w regionie etnograficznym Dzukia. Według spisu ludności z 2021 roku w mieście mieszka 1247 osób, a w całej gminie Simno 3148 osób[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Niemiecki kronikarz Wigand z Marburga opisuje zwycięstwo Litwinów pod wodzą przyszłego wielkiego księcia litewskiego Witolda (Witold Kiejstutowicz; lit. Vytautas Didysis) nad krzyżakami w Simno w 1382 roku.[4] Później nazwę Simno wymieniono w listach wielkiego księcia litewskiego Aleksandra (późniejszy król Polski) w 1494 roku. Wówczas Simno należało do powiatu trockiego w województwie trockim[5].
W 1506 r. król Polski i Wielki Książę Litewski Aleksander podarował dwór Simno szlachcicowi Janowi Zabrzezińskiemu. Ufundował on kościół wybudowany w latach 1520 - 1526, wokół którego zaczęła rozwijać się osada[6]. W 1536 roku powstał herb, przedstawiający Świętych: Piotra i Pawła. W liście króla Polskiego i Wielkiego Księcia Litewskiego Zygmunta II Augusta z 1549r. Simno zostało nazwane miastem. Dziesięć lat później położono nową drogę z Simna do Królewca w Prusach. W 1613 r. Simno po raz pierwszy pojawiło się na mapie.[2][6]
W 1603 r. Simno przeszło w ręce Pawła Sapiehy. Dzięki jego staraniom w 1626 r. miasto otrzymało prawo magdeburskie. W tym czasie Simno miało burmistrza, ratusz, sąd i sędziego, więzienie, sklepy, karczmy, młyny, brukowaną drogę i chodnik, miało prawo na coroczny jarmark i targi. Od tego czasu sytuacja w mieście bardzo się zmieniła: usunięto herbowy wizerunek św. Piotra, pozostał tylko św. Paweł, który wskazywał na Pawła Sapiehę.
Po najeździe rosyjskim na Litwę w 1655 r., miasto zostało splądrowane i zniszczone. Simno zostało miejscem obrad sejmików ziemskich powiatu trockiego przeniesionych tu z Trok na czas okupacji rosyjskiej w 1659 roku[7].
Po rozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 r., miejscowość znalazła się w granicach Prus; w 1807 r. Simno przeszło pod panowanie Księstwa Warszawskiego; po pokonaniu Napoleona osiem lat później, Simno przez następne 100 lat znajdowało się pod okupacją rosyjską.
Według spisu ludności z 1888 r., miasto liczyło 1870 mieszkańców, w tym 944 Żydów i 926 Polaków. Oficjalnym językiem państwowym był wówczas rosyjski. 10 razy w roku odbywali się w mieście coroczne jarmarki. W 1893 r. oba jeziora - Simno[2][1] i Giłuicie (lit. Giluitis)[2][1] - przeszły na własność Żydów. W 1901 r. po południowej stronie miasta zbudowano linię kolejową[8] i otwarto urząd telegraficzny. Położono nową drogę między Simnem a Olitą. Do utrzymania porządku posterunek policji miał 6 policjantów.
Pod koniec XIX wieku rozpoczęło się odrodzenie narodowe. Ludzie zaczęli domagać się używania języka litewskiego. Po walkach w 1897 r. w kościele odprawiono pierwszą mszę świętą w języku litewskim.
W dwa lata potem miasto nawiedził pożar, który zniszczył miasto. Połowa miasta, od kościoła do jeziora Simno, obróciła się w popiół. Kolejna katastrofa nastąpiła po rozpoczęciu I wojny światowej w 1914 r. W granicach miasta trzykrotnie toczyły się walki, w rezultacie czego spłonęły drewniane domy.
Po deklaracji o niepodległości w 1918 r. rozpoczęła się nowa era. W 1919 r. w urzędzie pocztowym zaczął działać pierwszy telefon. W 1927 r. została zbudowana elektrownia i oświetlono wszystkie ulice miasta. Telefony posiadało 25 gospodarstw domowych. W 1929 r. mieszkańcy miasta dysponowali 3 samochodami i 1 ciężarówką. W 1935 r. wybudowano dom opieki dla kobiet, a następnie szpital, w którym zatrudniono dentystę i akuszerkę; mleczarnię w 1937 r.; gimnazjum i centralną kanalizację, położoną w całym mieście w 1939 r. W mieście działały 93 sklepy, z czego tylko 4 to sklepy litewskie, reszta była żydowska; 2 apteki, destylarnie, banki, hotele, restauracje, knajpy, 1 hurtownia piwa, karczmy, herbaciarnie, przędzalnie wełny, warsztaty obuwnicze i fabryka lemoniady.
W okresie międzywojennym w mieście działała milicja, która patrolowała w nocy z 3 ochotnikami. Do ich obowiązków należało pilnowanie porządku nocnego, pilnowanie przed kradzieżą, wyciszanie pijanego zachowania, dozorowanie ognia.
W 1940 r. miała miejsce kolejna okupacja rosyjska, po której nastąpiła 4-letnia inwazja niemiecka, po której nastąpił powrót Rosjan, aż w końcu w 1991 r. Litwa odzyskała niepodległość.[9]
Transport[edytuj | edytuj kod]
W 1901 r. na południe od miasta zbudowano linię kolejową Orany-Suwałki[8].
Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe do Wilna, Olity, Łoździejów, Kalwarii, Mariampola.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Od XVIII wieku ludność miasta osiągnęła szczyt około 2000 osób i taka pozostała do 2004 roku, kiedy Litwa przystąpiła do Unii Europejskiej. Podczas II wojny światowej niemal cała populacja Żydów została wymordowana: ponad 600 zginęło w Holokauście, inni wyemigrowali. Liczba mieszkańców po wojnie szybko rosła dzięki działalności przemysłowej, która przyciągała nowych mieszkańców.
Po przystąpieniu do Unii Europejskiej w 2004 roku, około jedna trzecia (30%) mieszkańców wyemigrowała do takich krajów jak: Wielka Brytania, Irlandia, Dania, Niemcy, Skandynawia, Stany Zjednoczone. Spis elektroniczny przeprowadzony w 2021 roku wykazał, że w mieście pozostało 1247 mieszkańców. Pod względem etnicznym 98% mieszkańców to Litwini, w większości katolicy łaciński.[6][3]
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Miasto Simno jest otoczone jeziorami Simno[2][1] na północy, Giłuicie (lit. Giluitis)[2][1] na zachodzie, a także stawami Koleśników[2] do hodowli ryb na południu. Przez miasto przepływa rzeka Dawina[1][2] (lit. Dovinė), dawniej Simnianka[2], (lit. Spernia), która wpada do jeziora Simno.[2][1]
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Lista największych pracodawców w Simnie:
- Firma rekultywacyjna „Alytaus melioracija” (od 1959 r.) jest głównym pracodawcą. Zbudowano nawet dwa osiedla mieszkalne dla robotników.[10]
- Zakład szwalniczy, oddział firmy „Dainava” (od 1979 r.), szyjący garnitury codzienne, klasyczne i wizytowe.[11]
- Hodowla ryb „Žuvininkystės tarnybos prie LR Žemės ūkio ministerijos Žuvivaisos skyriaus Simno poskyris” (od 1964 r.) w Koleśnikah[2] hoduje ryby, raki i zapełnia rzeki i jeziora żywymi rybami.[12]
- „Simno komunalininkas” to spółka zarządzająca miastem, odpowiedzialna za zaopatrzenie w zimną i ciepłą wodę, dostawa ciepła do domów w okresie zimowym, eksploatacja sieci kanalizacyjnej i stacji uzdatniania wody, sprzątanie ulic miejskich i utrzymywanie terenów zielonych.[13]
W mieście znajduje się straż pożarna, ciepłownia, poczta, apteka, przychodnia lekarska i dentystyczna, stacja paliwowa, kilka serwisów samochodowych i kilka sklepów.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
W 1667 r. wzmiankowany budynek szkoły z urzędnikiem i nauczycielem Augustynem Obryckim. Szkoła parafialna w języku polskim powstała w 1782 r. i liczyła 10 uczniów. Po powstaniu 1864 r. władze carskie zamknęły tę szkołę i otworzyły szkołę rosyjską, która działała do I wojny światowej. W 1918 r. uruchomiono szkołę podstawową z językiem litewskim. W 1920 r. Żydzi też otworzyli szkolę. Przez okres 1921 – 1924 r. działała szkoła polska.
W 1943 r. wybudowano szkołę średnią, która w 2007 r. stała się gimnazjum.[14]
Podczas krótkiego pobytu w szkole średniej, w latach 1944 - 1949, pracował Anzelmas Matutis (prawdziwe nazwisko Matulevičius), nauczyciel języka litewskiego, późniejszy znany i ceniony poeta dziecięcy.[15]
W 1959 roku wybudowano szkołę dla sierot i dzieci z ubogich rodzin. W 1968 roku stała się Szkołą Specjalną dla dzieci z trudnościami w nauce. W 1970 roku szkoła otworzyła klasę gimnastyki dla osób z zaburzeniami ruchu, a w 1993 roku klasę dla dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym.[16]
W 1986 roku otwarta została Szkoła Techniczna dla budownictwa i rolnictwa. Później dodano kilka modułów, takich jak gotowanie, szycie, serwis samochodowy.[17]
Kultura i sztuka[edytuj | edytuj kod]
Od początku litewskiego odrodzenia narodowego, pod koniec XIX wieku, stopniowo zaczęto tworzyć organizacje kulturalne. W 1893 r. powstało stowarzyszenie katolickie „Žiburys”, które było pionierem ruchu wstrzemięźliwości. W 1906 r. „Žiburys” założył w mieście bibliotekę, a w 1910 r. zorganizował pierwsze przedstawienie teatralne. Dało to impuls do powstania teatru miejskiego w 1937 roku. Po II wojnie światowej w latach 1944 – 1952 w sali parafialnej powstał dom kultury. Ze względu na rosnące zapotrzebowanie, ośrodek kultury został przeniesiony do opuszczonej synagogi, gdzie miał więcej miejsca. W 1984 roku otwarto nowo wybudowane centrum kultury z kinem, biblioteką, dyskoteką, salami do konferencji i prób. Obecnie od 2022 roku w Centrum działają 2 zespoły taneczne i 6 zespołów muzycznych.[18]
Od 1994 roku w Szkole Specjalnej działa teatr „Runa”. Każdego roku wystawiają jedną sztukę, a wszystkie 20 aktorów to dzieci i nastolatki z niepełnosprawnością intelektualną[19]
Pierwsza gazeta „Kelias į komunizmą” (pol. Droga do komunizmu) wychodziła w latach 1951 - 1959. Miasto posiadało własną drukarnię.
W 1972 r. na obrzeżach miasta Kościół katolicki zaczął wydawać podziemną gazetę „Lietuvos katalikų bažnyčios kronika” (pol. Kronika Litewskiego Kościoła Katolickiego). Gazety donosiły o sytuacji na Litwie, o tym, jak władza sowietska tłumi życie codzienne i o zbrodniach przeciwko ludzkości. Wydrukowano ją w dwóch językach: litewskim – do obiegu na Litwie i angielskim – do dystrybucji w świecie zachodnim. Gazeta istniała do 1989 roku i przez cały okres swojego istnienia nigdy nie została znaleziona przez sowiecką KGB.
W 2000 r. Simno miało krótkotrwałą gazetę „Simno kronika”.
Z Simnem związane są następujące znane osoby ze świata kulturi i sztuki:
- Vytautas Babravičius - Simas (ur. 1952), dziennikarz i muzyk, pionier muzyki country na Litwie, który wydał 9 albumów, przyjął pseudonim sceniczny Simas, ponieważ jest to aluzja do miasta Simna, w którym uczęszczał do Szkoły Specjalnej dla sierot.[20]
- Arvydas Šeškevičius (1939-2023), profesor kardiolog, pionier opieki paliatywnej na Litwie, urodził się w Simnie. Napisał 5 książek o opiece paliatywnej, a jako miejscowy historyk napisał 6 książek o Simnie.[21]
- Ksaveras Sakalauskas - Vanagėlis (1863 - 1938), nauczyciel, pisarz i poeta urodził się 2 km od Simna. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Simnie[22].
- Emilija Liegutė (1930 - 2022), pisarka i dramatopisarka, uczęszczała do szkoły średniej w Simnie. Napisała 32 książki i 6 sztuk.[23]
- Anzelmas Matutis (prawdziwe nazwisko Matulevičius) (1923 - 1985), poeta dziecięcy, pracował jako nauczyciel języka litewskiego w szkole średniej w Simnie. Napisał 36 książek.[15]
- Vytautas Kasiulis (1918 - 1995) urodził się w Simnie. Jest najwybitniejszym malarzem sztuki współczesnej, jednym z najbardziej znanych litewskich malarzy na świecie. W swoim portfolio posiada ponad 900 prac, w tym blisko 600 obrazów.[24]
Miejsca zainteresowania[edytuj | edytuj kod]
Renesansowy murowany obronny trójnawowy kościół bazylikowy pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Simnie został zbudowany w latach 1520 - 1526. Jest to najstarszy kościół po lewej stronie Niemna na Litwie i jedyny bazylikowy kościół w kształcie krzyża łacińskiego na całej Litwie.[25][26]
Kościół ufundował Jan Zabrzeziński, który w 1506 roku dwór Simno otrzymał od króla Polski i wielkiego książa litewskiego Aleksanda. Ukończony kościół wyglądał jak zamek z wąskimi oknami i grubością ścian do 1,5 metra. Kościół zbudowano bez odpowiedniego dachu, dlatego przez następne 300 lat kościół miał dach z desek i pokryty słomą. Dopiero na początku XIX wieku dach pokryto dachówką.
Pierwszy ksiądz kościoła otrzymał następujące przywileje: 3 wsie w swoim posiadaniu, karczmę w Simnie, drewno opałowe i drewno budowlane za darmo, darmowe ryby z jeziora Simno[2][1], bezpłatne korzystanie z młyna zbożowego, 4 bogatych rolników do dostarczania żywności i gotówki, 10% letnich zbiorów z dworu Simno. Ludzie zostali obciążeni opłatami za usługi kościelne.
W 1551 roku szlachcic dworu Simna zmarł, a dwor z kościołem przeszedł na własność króla Polski Zygmunta.
W 1738 r. w księdze pamiątkowej kościoła wzmiankowane są organy. Kiedy wojska napoleońskie wycofały się z nieudanej kompanii w Rosji w 1812 r., kościół został zaadaptowany na szpital wojskowy i późnej zdewastowany przez żołnierzy.
Podczas I wojny światowej walki w granicach miasta miały miejsce 3 razy, ale armaty nie były w stanie przebić się przez mury kościoła. II wojna światowa nie przyniosła kościołowi większych szkód, ale w czasie odwrotu niemieccy żołnierze podpalili świątynię i po 2 dniach palenia kościół doszczętnie spłonął. Po wojnie kościół został odbudowany.[27]
Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]
Co roku w pierwszy weekend marca w mieście odbywa się rzemieślniczy i kulinarny jarmark „Kaziuko kermošius”. Poświęcony jest św. Kazimierzowi, patronowi Litwy. Odbywa się na centralnym placu miasta, trwa cały dzień i kończy się koncertami w nocy.[28]
Od 2005 roku corocznie w pierwszy weekend czerwca nad jeziorem Giłuicie (lit. Giluitis)[2][1], organizowane są zawody siatkówki plażowej organizowane przez klub sportowy „Ąžuolas”. Przyciągają miłośników siatkówki z całej Litwy.[29]
Co roku 23 czerwca miasto obchodzi Noc Świętojańską z ceremoniami i koncertami.[30]
Żydzi[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi Żydzi osiedlili się na Litwie w czasach wielkiego książę litewskiego Giedymina, a od 1639 roku osiedlili się również w Simnie.[8] Ludność żydowska posiadała przywileje na wjazd i zamieszkanie, posiadanie majątku, ziemi i zwolnienie z podatków.[31] Społeczność żydowska w Simnie stopniowo zaczęła się rozrastać. Od XVIII w. już połowę ludności miasta stanowili Żydzi.[6]
W 1905 r. zamiast drewnianej wybudowano nową, murowaną synagogę. W 1920 r. w synagodze działała szkoła podstawowa.[6]
Pomiędzy 1918 a 1941 rokiem niemal cała gospodarka miasta znajdowała się w rękach Żydów. Posiadali oni 89 sklepów z 93, zajazdy, hotele, apteki, browary, gorzelnie, młyny i małe fabryki w okolicach Simnas. Nawet jeziora Simno[2][1], Giłuicie (lit. Giluitis)[2][1] i Żuvinta (lit. Žuvintas)[2] stały się własnością Żydów.[6]
Na obrzeżach miasta znajdowały się dwa cmentarze żydowskie: stary cmentarz - na obecnej ulicy Naujoji, a nowy - na obecnej ulicy Saulėtekio. Staraniem władz sowieckich, w drugiej połowie XX wieku, stary cmentarz najpierw zamieniono na targowisko, nowy - na wysypisko śmieci, a następnie obie zostały zabudowane domami.
Prawie 90% członków straży pożarnej stanowili Żydzi. W 1926 r. Żydzi założyli klub sportowy „Makabi”. Spis ludności z 1923 r. wykazał, że w Simnie mieszkało 314 mężczyzn i 348 kobiet pochodzenia żydowskiego. Pierwszy samochód w mieście otrzymał też zamożny Żyd. Główna ulica była po obu stronach zabudowana żółto-czerwonymi budynkami z cegły, które należały do Żydów.[6]
W 1941 roku w sierpniu i we wrześniu aresztowano i przywieziono do Olity około 182 Żydów mężczyzn i kilka kobiet, które zostali zamordowani w lesie Widzgiry (lit. Vidzgiris)[2]. 10 września 1941 r. resztę Żydów zgromadzono w getcie, w byłych koszarach armii radzieckiej na zewnątrz cmentarza, w pobliżu jeziora Simno[2][1]. 12 września wszystkich Żydów wyprowadzono 3 km do lasu Pošnelė. Niemiecki dokładny meldunek do naczelnego dowództwa głosi: zabito 68 starców, 197 kobiet i 149 dzieci, w sumie 414 ludzi.[32]
W 1965 r. w miejscu masakry Żydów w lesie Pošnelė wzniesiono pomnik autorstwa rzeźbiarza Vladas Krušna.[32]
Obecnie (2023 r.), co najmniej 34 osoby z Simna i wiosek w promieniu 15 km wokół Simna otrzymały odznaczenia Sprawiedliwy wśród Narodów Świata z Izraela.[33]
Synagoga w latach 1941 i w 1952 była zamknięta. W latach 1952 - 1984 w budynku urządzono Dom Kultury. W 1985 roku synagoga została przekształcona w szkołę sportową i ostatecznie była zamknięta w 2014 roku. W 2016 roku władze lokalne wystawiły budynek na sprzedaż, ale, po proteście społeczności żydowskiej i Wydziału Dziedzictwa Kulturowego Litwy, sprzedaż została wstrzymana. Teraz synagoga jest opuszczona.[48]
W Simnie urodził się Jacob Barit (1797 - 1883), talmudysta.[34]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Simno ze strony Krosny -
Centralny plac miasta -
Szkoła Techniczna -
Gimnazjum -
Jiezioro Simno -
Ośrodek Kultury -
Szkoła Specjalna -
Urząd gminy -
Kościół -
Synagoga -
Przychodnia -
Stary urząd pocztowy -
Widok miasta z gury
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l Lietuvos Respublikos aplinkos ministerija, https://uetk.biip.lt/zemelapis/ (lit.)
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r LithuanianMaps.com, LLC http://www.lithuanianmaps.com/images/?SD (źródło polskich toponimów i hidronymów lokalnych)
- ↑ a b Simno miesto gyventojų skaičius. 1 January 2022. geodata.lt (lit.)
- ↑ Viktoras Gidžiūnas, O.F.M. Iš Simno istorijos. prodeoetpatria.lt (lit.)
- ↑ Национальный атлас Беларуси, Mińsk 2002, s. 266–267.
- ↑ a b c d e f g Arvydas Šeškevičius. Simno šimtmečių istorija. I dalis. Naujasis Lankas. Kaunas, 2019. (lit.)
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, tu mylnie jako Siemno.
- ↑ a b c Visuotinė lietuvių enciklopedija. https://www.vle.lt/straipsnis/simnas/ (lit.)
- ↑ Rymantas Grėbliūnas. Knyga apie Simną. 4 January 2006. XXiamzius.lt (lit.)
- ↑ Alytaus tajono savivaldybė. https://www.arsa.lt/index.php?1670625140 (lit.)
- ↑ Dainava https://www.dainava.lt/
- ↑ Žuvininkystės tarnyba prie Lietuvos Respublikos žemės ūkio ministerijos https://zuv.lt/zuvivaisos-skyriai/ (lit.)
- ↑ Simno komunalininkas https://simnokomun.lt/ (lit.)
- ↑ Simno gimnazija https://www.simnogimnazija.lt/
- ↑ a b Visuotinė lietuvių enciklopedija https://www.vle.lt/straipsnis/anzelmas-matutis/ (lit.)
- ↑ Alytaus rajono Simno specialioji mokykla. https://www.spec.simnas.lm.lt/ (lit.)
- ↑ Simno Žemės Ūkio Mokykla. https://zum.simnas.lm.lt/ (lit.)
- ↑ Arvydas Šeškevičius. Simno šimtmečių istorija. II dalis. Naujasis Lankas. Kaunas, 2019. (lit.)
- ↑ Arūnas Narauskas. Rampos šviesą išvydo dvidešimt šeštasis teatro studijos "Runa" spektaklis. 17 September 2020. svietimonaujienos.lt https://www.svietimonaujienos.lt/ (lit.)
- ↑ Visuotinė Lietuvių Enciklopedija https://www.vle.lt/straipsnis/vytautas-babravicius/ (lit.)
- ↑ Dainavos kraštas. 9 February 2023. dainavoskrastas.lt. https://www.dainavoskrastas.lt/ (lit.)
- ↑ Dainavos kraštas. 2017. dainavoskrastas.lt. https://www.dainavoskrastas.lt/ (lit.)
- ↑ Visuotinė lietuvių enciklopedija https://www.vle.lt/straipsnis/emilija-liegute/ (lit.)
- ↑ Visuotinė lietuvių enciklopedija https://www.vle.lt/straipsnis/vytautas-kasiulis/ (lit.)
- ↑ Kultūros vertybių registras https://kvr.kpd.lt/#/static-heritage-detail/9868896a-edf9-425e-ab4e-71584c8889ae (lit.)
- ↑ Margarita Janušonienė. Simno bažnyčios altorių polichromijos tyrimai, konservavimo ir restauravimo darbai. 2019.https://leidykla.vda.lt/Files/file/Acta%2092_93/Acta_2019_170x240mm_Janusoniene.pdf (lit.)
- ↑ Arvydas Šeškevičius. Simno bažnyčiai 500 metų. Naujasis Lankas. Kaunas, 2019. (lit.)
- ↑ Kaziuko mugė, kuri džiugino ne vieną dešimtmetį. 4 March 2021. Alytaus rajono savivaldybė. arsa.lt (lit.)
- ↑ Nemunas. Simne praūžė paplūdimio tinklinio turnyras. 7 July 2021. Lietuvos kaimo ir kultūros asociacija "Nemunas". lkska.lt (lit.)
- ↑ Joninės Simne. dzukijosveidas.lt (lit.)
- ↑ Visuotinė lietuvių enciklopedija, https://www.vle.lt/straipsnis/zydai/ (lit.)
- ↑ a b Romualdas Juknelevičius. Simno žydų katastrofa. bernardinai.lt. https://www.bernardinai.lt/2013-02-01-romualdas-juknelevicius-simno-zydu-katastrofa/ (lit.)
- ↑ Žydų gelbėtojai. Lietuvos gyventojų genocido ir rezistencijos tyrimo centro projektas. genocid.lt (lit.)
- ↑ Barit, Jacob. encyclopedia.com
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Simno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 614.