Bolesławiec (województwo łódzkie)
51°11′55″N 18°11′26″E/51,198611 18,190556
Bolesławiec – miasto w Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie wieruszowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Bolesławiec[1]. Leży nad Prosną.
Bolesławiec uzyskał lokację miejską w 1266 roku[2]. Został pozbawiony praw miejskich 31 maja 1870 i włączony do gminy Bolesławiec w powiecie wieluńskim[3]. W latach 1870–1915 siedziba wiejskiej gminy Bolesławiec, podczas I wojny światowej (1915–1919) był przejściowo miastem[4], 1919–1948 siedziba jednoosadowej wiejskiej gminy Bolesławiec, a 1949–1954 ponownie wieloosadowej gminy Bolesławiec[5]. W latach 1954–1972 siedziba gromady Bolesławiec (od 13 listopada 1954 w powiecie wieruszowskim[6])[7], a od 1973 reaktywowanej gminy Bolesławiec[8]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa kaliskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[9].
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek bolesławiecki | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1266–1870, od 2024 | ||||
| Burmistrz |
Dorota Makówka | ||||
| Powierzchnia |
2,9635[9] km² | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
62 | ||||
| Kod pocztowy |
98-430[11] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
EWE | ||||
Położenie na mapie gminy Bolesławiec  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wieruszowskiego  | |||||
| 51°11′55″N 18°11′26″E/51,198611 18,190556
| |||||
| TERC (TERYT) |
1018014[1] | ||||
| SIMC |
0194330[1] | ||||
Urząd miejski Rynek 198-430 Bolesławiec | |||||
| Strona internetowa | |||||
Jest drugim miastem w Polsce o nazwie Bolesławiec.
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIII wieku. Wymieniona po raz pierwszy w 1266 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako civitas Boleslaviensis, Boleslawecz, Bonzlavia, Bolisslavia, Bunczel, Boleslawice. Nazwa pochodzi od imienia księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego[12][13].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia miejscowości jako miasta rozpoczyna się podczas rozbicia dzielnicowego w 1266 kiedy Bolesław Pobożny w swojej dzielnicy lokował miasto odnotowane w średniowiecznym dokumencie jako civitas Boleslaviensis. W okresie późniejszym Bolesławiec był miastem królewskim leżącym w Koronie Królestwa Polskiego. W 1314 wcielone zostało do Korony przez króla polskiego Władysława Łokietka. W 1335 ziemia wieluńska należała do króla polskiego Kazimierza Wielkiego, który w 1370 zbudował w Bolesławcu zamek murowany z cegły[12][14][13].
Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 miasto wraz z całą ziemią wieluńską król polski Ludwik Węgierski nadał jako lenno księciu Władysławowi Opolczykowi, który w 1393 zapisał miasto swojej żonie Ofce oraz bratankom: Janowi, Bolkowi i Bernardowi. Ziemie te wraz z miastem oraz zamkiem odebrał i ponownie włączył do Korony król polski Władysław Jagiełło, który w 1401 zdobył miasto. W 1403 średniowieczny przywilej wydany miejscowemu bractwu ubogich wymienił imiennie burmistrza, zastępcę wójta oraz 3 rajców, a także 23 mieszczan, w tym 1 cieślę i 1 rzeźnika. Właścicielami okolicznych ról lub ogrodów było 19 mieszczan. Według dokumentu bractwo użytkowało 2 łany, 2 ogrody, 6 ról, folwark Falkowski leżący obok folwarku zamkowego. W mieście istniała wówczas także łaźnia, młyn oraz szkoła. W 1454 w Bolesławcu znajdowała się komora celna leżąca na trakcie z Warszawy do Wrocławia przez Piotrków, Brzeźnicę i Wieluń. W 1550 została ustalona granica pomiędzy miastem i wsią Budzice, a Opatowcem[13].
W 1596 Mikołaj Zebrzydowski wojewoda krakowski i starosta bolesławiecki ufundował w mieście kościół parafialny. Tego samego roku powstało przy nim bractwo literackie zatwierdzone przez ówczesnego prymasa oraz pisarza Stanisława Karnkowskiego. W końcu XVI wieku miasto leżało w tenucie bolesławieckiej w powiecie wieluńskim województwa sieradzkiego[15][12].
W czasie pierwszego najazdu w okresie potopu szwedzkiego miasto zostało złupione, a zamek zburzony przez Szwedów. W 1670 został on przywrócony do poprzedniego stanu przez miejscowego starostę Jana Radziejowskiego. Starosta ten „nadał klasztor w tym mieście, co sejm 1667 roku zatwierdził”[16]. W połowie XVIII wieku ponownie został zniszczony przez wojska Karola XII pozostając do dnia dzisiejszego w stanie ruiny. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów miasto było siedzibą starostwa niegrodowego pozostając do 1770 w rękach wojewody sieradzkiego Wojciecha Opalińskiego[12].
Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim w Królestwie Kongresowym jako miasto rządowe. W 1827 znajdowało się w powiecie ostrzeszowskim, obwodzie wieluńskim województwa kaliskiego i liczyło 115 domów zamieszkanych przez 896 mieszkańców[17][12].
.jpg)
Miejscowość jako Bolesławiec, osiedle, przedtem miasteczko rządowe, leżące przy granicy szląskiej w powiecie wieluńskim wymienia XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1859 w miejscowości znajdowało się 115 domów zamieszkanych przez 1038 mieszkańców w tej liczbie 314 wyznania starozakonnego. Miejscowość utraciła prawa miejskie w wyniku carskiej reformy administracyjnej w 1870.[12]
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowały: Placówka Straży Granicznej II linii „Bolesławiec”, a wcześniej placówka Straży Celnej II linii „Bolesławiec”[18].
Działa tu Bractwo Prasalskie – jedyne istniejące do dziś stowarzyszenie braci prasołów w Polsce. Bractwa takie, lub inaczej cechy działały kiedyś w wielu miastach na terenie całej Polski.
Herb[edytuj | edytuj kod]
Herb Bolesławca jest odwzorowaniem wizerunku umieszczanego na pieczęciach miejskich Bolesławca co najmniej od XV w. Mur jest typowym elementem godeł herbów miast, symbolizującym prawa miejskie. Wieża symbolizuje zamek, a tarcza z orłem jest podkreśleniem przynależności do dóbr monarszych[19].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[20] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, 1696–1723, nr rej. 290-XIV-4 z 18.08.1949 oraz 319 z 30.12.1967
- ruiny zamku, założonego kilkaset metrów na południowy zachód od rynku, powstałego w dwóch zasadniczych fazach: 1 – mury obwodowe – w czasach panowania Kazimierza Wielkiego, z inicjatywy tego władcy (lata 30. i 40. XIV w. najpewniej); 2 – oktogonalna wieża (stołp) – w obrębie dziedzińca, pochodząca z czasów panowania następców Kazimierza – z 4 ćw. XIV wieku. Wieża ta w większej swej części (do wysokości 22 metrów) przetrwała do dziś i jest najlepiej zachowanym i najbardziej charakterystycznym elementem warowni; nr rej. AK-I-11a/5/33 z 9.02.1933, 378/XIV-60 z 21.12.1946 oraz 320 z 30.12.1967
7 lutego 2007 doszczętnie spłonął XVIII-wieczny drewniany młyn wodny nad Prosną. W pożarze zginęły 3 osoby.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 20–21.
- ↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67).
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego.
- ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 3, poz. 15.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 242.
- ↑ Uchwała Nr 40/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu wieluńskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39).
- ↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
- ↑ a b Dz.U. 2023 poz. 1472.
- ↑ wieś Bolesławiec (łózkie) » Demografia, statystyki, liczba ludności, NSP 2021 [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-01-01] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 79 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Bolesławiec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 299.
- ↑ a b c Rosin 1963 ↓.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
- ↑ Uruski 1931 ↓.
- ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 32.
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 166.
- ↑ Bolesławiec. a_kupski.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-14)].
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2010-11-24].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ryszard Rosin: Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, hasło: „Bolesławiec”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 61–62.
- Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, tom 15. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1931, s. 134.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bolesławiec w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
- Oficjalna strona Bractwa Prasalskiego w Bolesławcu. prasale.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-03)].
- Historia Żydów w Bolesławcu na portalu Wirtualny Sztetl
- Lokalny serwis genealogiczny
- Bolesławiec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 299.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
Siedziba gminy: Bolesławiec
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi |
|
| Osada wsi | |
| Przysiółki wsi |
|
| Zniesiona miejscowość |
