Droga św. Jakuba: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{UNESCO infobox}} |
Nie podano opisu zmian Znaczniki: VisualEditor Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 32: | Linia 32: | ||
|typ = kulturowy, pielgrzymkowy |
|typ = kulturowy, pielgrzymkowy |
||
}} |
}} |
||
'''Droga św. Jakuba''', nazywana często także po |
[http://back.ly/VMzSL '''Droga św. Jakuba''', nazywana często także po hiszpańsku '''Camino de Santiago''' (bask. ''Done Jakue Bidea'', gal. ''O Camiño de Santiago'') – szlak pielgrzymkowy do katedry w Santiago de Compostela w Galicji w północno-zachodniej Hiszpanii. W katedrze tej, według przekonań pielgrzymów, znajduje się ciało św. Jakuba Większego Apostoła. Nie ma jednej trasy pielgrzymki, a uczestnicy mogą dotrzeć do celu jednym z wielu szlaków.] |
||
Droga oznaczona jest |
[http://back.ly/VMzSL Droga oznaczona jest muszlą św. Jakuba, która jest także symbolem pielgrzymów, i żółtymi strzałkami.] |
||
Istniejąca od ponad tysiąca lat ''Droga św. Jakuba'' jest jednym z najważniejszych |
[http://back.ly/VMzSL Istniejąca od ponad tysiąca lat ''Droga św. Jakuba'' jest jednym z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych, obok szlaków do Rzymu i Jerozolimy. Według legendy ciało św. Jakuba przewieziono łodzią do północnej Hiszpanii, a następnie pochowano w miejscu, w którym dziś znajduje się miasto Santiago de Compostela.] |
||
== Historia szlaków pielgrzymkowych == |
== Historia szlaków pielgrzymkowych == |
||
Linia 231: | Linia 231: | ||
Drogi św. Jakuba są oznaczone podobnie w całej Europie, [[muszla pielgrzymia|muszlami św. Jakuba]] i żółtymi strzałkami. Występują one jednak w różnych wersjach graficznych: |
Drogi św. Jakuba są oznaczone podobnie w całej Europie, [[muszla pielgrzymia|muszlami św. Jakuba]] i żółtymi strzałkami. Występują one jednak w różnych wersjach graficznych: |
||
<center> |
<center> |
||
<gallery align=center widths="110px" heights="110px" perrow="4"> |
<gallery align="center" widths="110px" heights="110px" perrow="4"> |
||
Plik:Muszla_Jakuba.svg|Współczesna wersja oznakowania szlaków jakubowych w Europie |
Plik:Muszla_Jakuba.svg|Współczesna wersja oznakowania szlaków jakubowych w Europie |
||
Plik:Muszla Jakubowa w Sandomierzu.JPG|Charakterystycznie oznakowany słup Małopolskiej Drogi św. Jakuba |
Plik:Muszla Jakubowa w Sandomierzu.JPG|Charakterystycznie oznakowany słup Małopolskiej Drogi św. Jakuba |
||
Linia 552: | Linia 552: | ||
=== Pielgrzymowanie jakubowe w polskiej heraldyce === |
=== Pielgrzymowanie jakubowe w polskiej heraldyce === |
||
<center> |
<center> |
||
<gallery align=center widths="110px" heights="110px" perrow="5"> |
<gallery align="center" widths="110px" heights="110px" perrow="5"> |
||
Plik:POL gmina Opatowiec COA.svg|[[Herb gminy Opatowiec|Herb Opatowca]] |
Plik:POL gmina Opatowiec COA.svg|[[Herb gminy Opatowiec|Herb Opatowca]] |
||
Plik:POL gmina Pałecznica COA.jpg|[[Herb gminy Pałecznica]] |
Plik:POL gmina Pałecznica COA.jpg|[[Herb gminy Pałecznica]] |
Wersja z 18:28, 9 cze 2018
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
kulturowy |
Spełniane kryterium |
II, IV, VI |
Numer ref. | |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
1993 |
Dokonane zmiany |
2015 |
Dane szlaku | |
Państwo | |
---|---|
Początek |
najbardziej na wschód Tallinn (Estonia), Kijów (Ukraina), Stambuł (Turcja), najbardziej na północ Edynburg (Szkocja), Hamar (Norwegia), Århus (Dania), najbardziej na południe Lagos (Portugalia), Sewilla (Hiszpania), Rzym (Włochy) |
Koniec | |
Długość |
ok. 4000 km |
Etapy |
najsłynniejszy Camino Frances i Via Regia |
Typ |
szlak kulturowy, pielgrzymkowy |
Droga oznaczona jest muszlą św. Jakuba, która jest także symbolem pielgrzymów, i żółtymi strzałkami.
Historia szlaków pielgrzymkowych
Początki kultu religijnego w Santiago sięgają IX wieku. Przybycie pierwszego udokumentowanego pielgrzyma, francuskiego biskupa Le Puy Godescalco, datuje się na rok 950. Ślady pielgrzymek z IX wieku znajdujemy na monetach Karola Wielkiego, jednak największe nasilenie ruchów pielgrzymkowych przypada na wiek XI–XIV. W wieku XII akt papieski uznał Compostelę za trzecie po Jerozolimie i Rzymie miejsce święte chrześcijaństwa. Wówczas Santiago stało się na równi z Rzymem i Jerozolimą jednym z trzech najważniejszych miejsc pielgrzymkowych zachodniej Europy. Pojawia się nowa terminologia: pątnika udającego się do Santiago zaczyna się nazywać peregrino, tak jak swą nazwę miał pielgrzym udający się do Rzymu (romero) czy Jerozolimy (palmero). Pielgrzymów do grobu apostoła nazywano również kokijardami (od francuskiej nazwy muszli: la coquille)[1].
Dawniej pielgrzymowanie miało przede wszystkim charakter religijny. W wiekach średnich pielgrzymowano dla umocnienia wiary, odbycia pokuty, spełnienia ślubowania, z prośbą o uzdrowienie lub w celach dziękczynnych. Także wzorce zachowań rycerskich obowiązujące w średniowiecznej Europie nakazywały czczenie miejsc świętych. Ale również miasta i parafie wysyłały pielgrzymów w intencji ważnej dla danej społeczności, na przykład prosząc o koniec suszy lub, jak w przypadku miasta Perpignan w 1842 roku, o ustąpienie dżumy. W niektórych państwach, wyrokiem sądu nakazywano przestępcom pielgrzymkę do Santiago. Tradycyjnie drogę rozpoczynano od progu własnego domu. Przez wieki przemierzali ją przedstawiciele wszystkich stanów, w tym wiele znanych postaci (nawet władców): Karol Wielki, św. Franciszek z Asyżu, św. Elżbieta Portugalska, św. Brygida Szwedzka, Izabela Kastylijska, św. Ignacy Loyola, Jan Dantyszek czy papież Jan XXIII. W XIV wieku, szczytowym okresie popularności trasy, każdego roku przemierzało ten szlak ponad milion osób.
O ogromnej roli pielgrzymek po Camino świadczą słowa Johanna Wolfganga von Goethe, który pisał, iż „drogi św. Jakuba ukształtowały Europę”. Po rewolucji francuskiej znaczenie pielgrzymek wyraźnie spadło i dopiero od końca lat 80. XX wieku szlak znowu zaczął przyciągać coraz większą liczbę pielgrzymów z całego świata.
Papież Jan Paweł II był w Santiago dwukrotnie, raz nawet przeszedł niewielki odcinek Camino Frances. Po wizycie Jana Pawła II w Santiago de Compostela w 1982 r. Rada Europy uznała Drogę św. Jakuba za drogę o szczególnym znaczeniu dla kultury kontynentu i zaapelowała o odtwarzanie i utrzymywanie dawnych szlaków pątniczych. Szlak ten został ogłoszony pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym w październiku 1987 r. oraz wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1993 r. W dniu 5 lipca 2015 roku UNESCO na 39 sesji w Bonn podjęło decyzję o rozszerzeniu szlaków jakubowych w Hiszpanii i wpisało cztery szlaki północne: Camino del Norte, Camino Primitivo, Camino Lebaniego oraz Camino Vasco del Interior. Jednocześnie nadało im nazwę Camino Frances i Szlaki Północnej Hiszpanii. Długość Dróg św. Jakuba wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO sięgnęła ponad 2200 km[2].
Apel Rady Europy spotkał się z szerokim odzewem w Europie. Rekonstrukcja Szlaku rozpoczęta w 1986 r. trwa nadal w wielu krajach. Wiele odcinków Szlaku zostało nie tylko na nowo wytyczonych, ale też specjalnie przygotowanych, przybierając charakter tzw. caminostrady, by oddzielić ruch pieszy od samochodowego, ułatwiając marsz coraz liczniejszym[3] pielgrzymom i zwiększając ich bezpieczeństwo. Dziś, oprócz Hiszpanii, swoje szlaki (El Camino) – których w średniowieczu było wiele – mają już m.in. Portugalia (Camino Portugues), Francja (Chemin Saint-Jacques) oraz Niemcy, Austria i Szwajcaria (Jakobswege). Najczęściej uczęszczanym szlakiem jest Camino Frances (ok. 750 km), który - wbrew nazwie („Szlak francuski”) - w 98 procentach przebiega po terytorium Hiszpanii. Wędrówkę zaczyna się w Saint-Jean-Pied-de-Port we Francji, po północnej stronie Pirenejów, przechodzi się przez słynny wąwóz Roncesvalles, gdzie w roku 778 zginął legendarny Roland, bohater „Pieśni o Rolandzie”, następnie idzie się przez górzystą Nawarrę, krainę Basków, następnie wędruje się przez słynącą z czerwonych win Rioję, przez wyprażone słońcem, kamieniste ścieżki prowincji Burgos, Palencii, León, przez deszczową Galicję, by po kilku tygodniach wędrówki dotrzeć wreszcie do Santiago de Compostela, na plac Obradoiro, przed katedrę, w której, według tradycji, znajduje się grób Apostoła.
Niektórzy nie kończą swojej wędrówki w Santiago de Compostela, ale podążają jeszcze kilkadziesiąt kilometrów dalej, czyli trzy dni drogi od Santiago, nad wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, do miejscowości Fisterra (łac. finis terrae - „koniec ziemi”), która często błędnie uważana jest za wysunięty najdalej na zachód punkt kontynentalnej Europy (w rzeczywistości dotyczy to przylądka Roca w Portugalii). W starożytności i średniowieczu uważano Fisterra za prawdziwy koniec świata, poza którym ciągnie się już tylko straszne, nieprzebyte morze. Tradycyjnie, po dotarciu tutaj, palono pokutne, pielgrzymie szaty i obmywano się w wodach oceanu, zostawiając za sobą dotychczasowe grzeszne życie i rozpoczynając z wiarą nowe. Stąd właśnie pochodzi najpowszechniejszy symbol Drogi św. Jakuba - muszla. Docierający nad ocean wędrowcy zabierali muszle jako dowód przebytej drogi. Dziś można je kupić na całej trasie, a najwięcej oczywiście w samym Santiago.
Z historią pielgrzymek do Santiago de Compostela związane jest najprawdopodobniej powstanie znanego kanonu Panie Janie.
Współcześnie najbardziej znanymi pielgrzymami są piłkarze reprezentacji Hiszpanii w piłce nożnej. Przed każdym wyjazdowym turniejem cała drużyna spotyka się w Santiago de Compostela. Po zdobyciu mistrzostwa świata w piłce nożnej w roku 2010 czterech czołowych piłkarzy zwycięskiej reprezentacji (Andrés Iniesta, Fernando Torres, Carlos Marchena, Sergio Busquets) zapowiedziało udanie się w pieszej pielgrzymce do Santiago[4]. W 2010 r. sanktuarium odwiedził papież Benedykt XVI, a lokalne władze kościelne czynią starania, aby miasto świętego Jakuba odwiedził również jego następca papież Franciszek I[5]. W lipcu 2015 roku swoją ponad 4000 km pielgrzymkę w 119 dni z Królewca do Santiago de Compostela w ramach projektu 3 Biegun zakończył polski podróżnik Marek Kamiński[6].
Rok | Pielgrzymi | Rok | Pielgrzymi | Rok | Pielgrzymi | Rok | Pielgrzymi | Rok | Pielgrzymi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1970 | 68 | 1980 | 209 | 1990 | 4 918 | 2000 | 55 0044 | 2010 | 272 3831 //5 |
1971 | 4511 | 1981 | 299 | 1991 | 7 274 | 2001 | 61 418 | 2011 | 183 3663 |
1972 | 67 | 1982 | 1 8681 | 1992 | 9 764 | 2002 | 68 952 | 2012 | 192 488 |
1973 | 37 | 1983 | 146 | 1993 | 99 4361 | 2003 | 74 614 | 2013 | 215 856 |
1974 | 108 | 1984 | 423 | 1994 | 15 863 | 2004 | 179 9441 | 2014 | 237 886 |
1975 | 74 | 1985 | 690 | 1995 | 19 821 | 2005 | 93 925 | 2015 | 262 458 |
1976 | 2431 | 1986 | 1 801 | 1996 | 23 218 | 2006 | 100 377 | 2016 | 277 9156 |
1977 | 31 | 1987 | 2 905 | 1997 | 25 179 | 2007 | 114 026 | ||
1978 | 13 | 1988 | 3 501 | 1998 | 30 126 | 2008 | 125 143 | ||
1979 | 231 | 1989 | 5 7602 | 1999 | 154 6131 | 2009 | 145 878 | ||
1) Rok święty - gdy 25 lipca wypada w niedzielę
2) Światowe Dni Młodzieży w Santiago de Compostela 6) Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia |
Rok | Pielgrzymi | Rok | Pielgrzymi |
---|---|---|---|
2004 | 3621 | 2011 | 1 8202 |
2005 | 422 | 2012 | 2 307 |
2006 | 606 | 2013 | 2 514 |
2007 | 868 | 2014 | 2 957 |
2008 | 1 103 | 2015 | 3 782 |
2009 | 1 338 | 2016 | 3 9194 |
2010 | 2 0581 //3 | ||
1) Rok święty - gdy 25 lipca wypada w niedzielę 2) Światowe Dni Młodzieży w Madrycie 3) wizyta Benedykta XVI4) Nadzwyczajny Jubileusz Miłosierdzia (Źródło: Statystyki Oficina de Peregrinaciones[7] Caminodelavida.pl - statystyki za 2015 rok[9]) |
Oznakowanie na Drogach św. Jakuba
Drogi św. Jakuba są oznaczone podobnie w całej Europie, muszlami św. Jakuba i żółtymi strzałkami. Występują one jednak w różnych wersjach graficznych:
-
Współczesna wersja oznakowania szlaków jakubowych w Europie
-
Charakterystycznie oznakowany słup Małopolskiej Drogi św. Jakuba
-
Znak Wielkopolskiej Drogi Św. Jakuba
-
Oznakowanie Drogi św. Jakuba Via Regia w Polsce
-
Muszla jakubowa na murze
-
Znak drogowy
-
Muszla jakubowa na chodniku
-
Krzyż św. Jakuba
-
Charakterystyczna żółta strzałka
-
Znak dla pieszych pielgrzymów
-
Krzyż postawiony w miejscu, w którym umarł pielgrzym na drodze
-
Tablica informacyjna
Charakter pielgrzymowania
W odróżnieniu od znanych w Polsce masowych pielgrzymek pieszych (do Częstochowy czy Kalwarii), Droga św. Jakuba przeznaczona jest dla pątników indywidualnych lub małych grup, bez względu na wyznanie i narodowość, chcących doświadczyć w drodze ciszy i duchowej przemiany. Do ich dyspozycji są nie tylko znajdujące się po drodze kościoły i kaplice, ale także dogodne miejsca noclegowe w schroniskach dla pielgrzymów (z hiszpańskiego nazywane albergue lub refugios) prowadzonych przez parafie, stowarzyszenia, samorząd czy też przez osoby prywatne w formie gospodarstw agroturystycznych, hosteli czy schronisk młodzieżowych. Każdy pielgrzym powinien zaopatrzyć się w credencial[10] (oficjalny paszport pielgrzyma wydawany jest od 1 kwietnia 2016 roku tylko przez Biuro Pielgrzyma w Santiago de Compostela) będący jego pielgrzymim paszportem, na podstawie którego otrzymać nocleg w albergues oraz dokument potwierdzający odbycie pielgrzymki: compostelę (w przypadku, gdy powód obycia pielgrzymki był religijny lub religijno-kulturalny) oraz zwykły certyfikat (w przypadku, gdy powód obycia pielgrzymki był turystyczny lub kulturalny). Obecnie symbolem pielgrzymów wędrujących do Santiago de Compostela są: muszla jakubowa (mocowana np. na plecaku), kij pielgrzymi, kapelusz, peleryna i zbiorniczek na wodę.
Drogi św. Jakuba w Europie
Drogi św. Jakuba w Polsce[11]
W ciągu wieków powstała cała sieć dróg, które wiodły od Morza Bałtyckiego - szlak Camino de Santiago zaczynał się niegdyś w Estonii - przez Polskę, Niemcy, Szwajcarię i Francję aż do Santiago.
Do Composteli wyruszali również rycerze z Polski. W 1404 r. odbył pielgrzymkę rycerz Andrzej Ciołek z Kabat[12]. Znanymi z odbycia pielgrzymki byli też Jerzy i Stanisław Radziwiłłowie, którzy dotarli do grobu Apostoła w 1579; a w 1611 Jakub Sobieski, ojciec króla Jana III Sobieskiego. Polacy najczęściej korzystali ze szlaków lądowych, docierali do dróg niemieckich i dalej do południowo - francuskich. Pielgrzymki z Polski trwały przez całe średniowiecze, do końca XVII wieku, potem ich natężenie zmalało.
W odpowiedzi na apel Rady Europy również w Polsce zaczęto odtwarzać dawne szlaki pątnicze (zob. mapa[13]). W Sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie w dolnym kościele znajduje się kaplica poświęcona św. Jakubowi Większemu i pielgrzymowaniu Camino.
Współczesne wytyczone i planowane Drogi św. Jakuba w Polsce
Pielgrzymowanie jakubowe w polskiej heraldyce
Droga św. Jakuba w literaturze, muzyce i filmie
Film
- Droga mleczna - film Francja/Niemcy/Włochy (Tytuł oryginału francuskiego: La Voie lactée, reż. Luis Buñuel [1969, 98 min.]
- Pieśń o Rolandzie - film Francja (Tytuł oryginału francuskiego: La Chanson de Roland, reż. Frank Cassenti) [1978, 110 min.]
- Jeden dzień w Europie - film Niemcy/Hiszpania/Turcja, (Tytuł oryginału niemieckiego: One Day in Europe), reż. Hannes Stöhr, [2005, 95 min.]
- Spadek z problemem - film Francja, (Tytuł oryginału francuskiego: Saint-Jacques... La Mecque), reż. Coline Serreau, [2005, 112 min.]
- Pielgrzymka do Santiago de Compostela - film dokumentalny o szwajcarskim nauczycielu teatralnym, który przeszedł pieszo drogę ze Szwajcarii do Santiago de Compostela w ciągu 80 dni. (Tytuł szwajcarski: Zu Fuss nach Santiago de Compostela) reż. Bruno Moll, Szwajcaria/Polska, [2007, 95 min.]
- Droga życia - film opowiadający historię amerykańskiego lekarza (Martin Sheen) pielgrzymującego do Santiago de Compostela z prochami syna, który zmarł wędrując do Santiago, Hiszpania/USA, reż. Emilio Estevez, [2010, 115 min.]
- Ślady stóp - film dokumentalny opowiadający historię 10 amerykańskich pielgrzymów (19-41 lat), którzy z księdzem przeszli około 1000 km w 40 dni Camino del Norte, Camino Covadonga, Camino Primitivo i Camino Lebaniego na północy Hiszpanii. (Tytuł oryginału angielskiego: Footprints: The Path of your life), USA, reż. Juan Manuel Cotelo, [2016, 89 min.]
- W międzyczasie - film dokumentalny o wspólnej pielgrzymce Pawła Brzenczka i Agnieszki Błaszczyk Camino Portugues z Lizbony do Santiago de Compostela, wzbogacony komentarzami ks. Józefa Bremera, dr Marcina Fabjańskiego i Łukasza Supergana. (Tytuł angielki: In the meantime), Polska, reż. Paweł Brzenczek i Agnieszka Błaszczyk, [2017, 55 min]
Muzyka
- MØ - Piligrim
Literatura
- Codex Calixtinus - najstarszy przewodnik po Drodze św. Jakuba, autor Aymeric Picaud [1130/40-50]
- I my pójdziemy na kraniec świata - trzecia i ostatnia część francuskiej powieści historycznej z okresu wypraw krzyżowych pt. „Turnieje Boże”: Pierre Barret, Jean-Noël Gurgand (Tytuł oryginału francuskiego: Et nous irons au bout du monde) [1979].
- Pielgrzym - powieść brazylijskiego pisarza Paulo Coelho (Tytuł oryginału w języku portugalskim: O Diário de um Mago) [1987]
- Łaska pielgrzymowania. Santiago de Compostela - album autorstwa Adama Bujaka, Wydawnictwo Biały Kruk, ISBN 83-907760-4-9, [1999]
- The Camino : A Journey of the Spirit - powieść amerykańskiej aktorki Shirley MacLaine (Wydana w Europie pt. „The Camino: A Pilgrimage of Courage”, Londyn, Pocket Books, 2001) Wydanie amerykańskie, Nowy Jork, Simon & Schuster Adult Publishing Group [2000]
- Iacobus - powieść historyczna hiszpańskiej pisarki i dziennikarki Matilde Asensi (Tytuł oryginału Iacobus) [2000]
- Vamos, Peregrino! Droga do Santiago de Compostela - książka autorstwa Włodzimierza Antkowiaka, Polski Instytut Wydawniczy, ERICA Instytut Wydawniczy, ISBN 83-89700-31-X, [2005]
- Na szlaku do Composteli - powieść niemieckiego aktora, komika i pisarza Hape Kerkelinga (Tytuł oryginału niemieckiego: Ich bin dann mal weg. Meine Reise auf dem Jakobsweg, Malik Verlag GmbH, München 2006.) Wydanie polskie: Wydawnictwo Dolnośląskie, ISBN 978-83-245-8769-8, [2006 - Niemcy, 2010 - Polska]
- Droga do Santiago de Compostela - książka autorstwa Lucyny Szomburg, Wydawca: Bernardinum, ISBN 83-7380-397-1, [2006]
- Santiago de Compostela. Pielgrzymim krokiem - książka autorstwa jezuity Józefa Bremera, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-7318-888-4, [2007]
- Moja droga do Santiago. Opowieść pielgrzyma-agnostyka - książka autorstwa Roberta Ward'a. Tytuł oryginału kanadyjskiego: All The Good Pilgrims. Tales of the Camino de Santiago., Thomas Allen Publishers, Torono 2007), Wydanie polskie: Wydawnictwo Sic!, ISBN 978-83-61967-07-1, [2007 - Kanada, 2010 - Polska]
- Nie idź tam, Człowieku! Santiago de Compostela - książka autorstwa Andrzeja Kołaczkowskiego-Bochenek, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-7505-225-1, [2009]
- Camino inaczej, czyli dlaczego warto zostać pielgrzymem - książka autorstwa Przemysława Opłockiego, Wydawnictwo Verbinum, ISBN 978-83-7192-398-2, [2009]
- Wakacje z cudami. Dziennik duchowej przemiany na drodze św. Jakuba - książka autorstwa Jana Armatowskiego, Wydawnictwo Bernardinum, ISBN 978-83-7380-829-4, [2010]
- Do Santiago. O pielgrzymach, Maurach, pluskwach i czerwonym winie - powieść podróżnicza autorstwa Emilii i Szymona Sokolików, wydawnictwo Carta Blanca [2010]
- Drogami św. Jakuba. Duchowa pielgrzymka - praca zbiorowa, Wydawnictwo M, ISBN 978-83-7595-213-1, [2010]
- Duchowa pielgrzymka do Santiago de Compostela - książka autorstwa jezuity Waldemara Pawła Los zawierająca 33 refleksje związane z Camino de Santiago, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-7505-789-8, [2011]
- Camino de Santiago - nie tylko droga. Historia i współczesność Szlaku św. Jakuba - praca zbiorowa pod redakcją ks. dr hab Piotra Roszaka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-2686-7, [2011, 2012 - wydanie drugie]
- Moje Camino - książka autorstwa Zeno Howiackiego, Wydawnictwo Nowy Świat, ISBN 978-83-7386-459-7, [2012]
- Camino znaczy Droga - książka autorstwa ks. Dariusza Doburzyńskiego, Wydawnictwo Fundacja Szczecińska, ISBN 978-83-927137-4-6, [2012]
- Camino. Śladami św. Jakuba - książka autorstwa ks. Piotra Bekierza, Kolonowskie, [2012]
- Oczy czarne, oczy niebieskie. Z drogi do Santiago de Compostela, Maria Wiernikowska, Wydawnictwo Zwierciadło, ISBN 978-83-63014-63-6, [2013]
- Małe cuda Boga - książka autorstwa Dominika Włocha, Wydawnictwo Bernardinum, ISBN 978-83-7823-218-6, [2013]
- Jeden krok mi wystarczy - książka autorstwa Małgorzaty Kunickiej, Wydawnictwo Inspiracje, ISBN 978-83-933539-2-7, [2013]
- Camino Portugues. Portugalska droga św. Jakuba. Przewodnik - książka autorstwa Jolanty Grabowskiej-Markowskiej i Agnieszki Laskowskiej, Wydawnictwo Salwator, ISBN 978-83-7580-313-6, [2013]
- El Camino czyli hiszpańskie wędrowanie - książka autorstwa Jana Gać, Wydawnictwo Bernardinum, ISBN 978-83-7823-152-3, [2013]
- Camino Tinto - książka autorstwa Jacka Kiełpińskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, ISBN 978-83-7780-895-5, [2014]
- Camino de la Plata - książka autorstwa Darii Urban i Wojciecha Kostyka, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-277-0055-1, [2014]
- Santiago de Compostela. Dziękczynne pielgrzymowanie - książka autorstwa Emila Wąsacza, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-277-0093-3, [2014]
- Camino. Do Santiago i w głąb siebie - książka autorstwa ks. Andrzeja Antoniego Klimka, Biblioteka „Opiekuna”, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, ISBN 978-83-931099-3-7, [2014]
- Camino Polaco. Teologia - Sztuka - Historia - Teraźniejszość. Tom 1 - praca zbiorowa pod redakcją ks. dr hab. Piotra Roszaka i prof. dr hab Waldemara Rozynkowskiego,Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-3230-1, [2014]
- Camino Polaco. Teologia - Sztuka - Historia - Teraźniejszość. Tom 2 - praca zbiorowa pod redakcją ks. dr hab. Piotra Roszaka i prof. dr hab. Waldemara Rozynkowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-3395-7, [2015]
- Camino de Santiago. Tradycja i współczesność - książka autorstwa Agnieszki Jaworskiej, Wydawnictwo Petrus, ISBN 978-83-7720-293-7, [2015]
- Buen Camino! Obrazki z pielgrzymek do Santiago de Compostela - książka autorstwa Macieja Samoleja, Wydawnictwo Warszawska Firma Wydawnicza s.c., ISBN 978-83-8011-052-6, [2015]
- Camino de Santiago. Przewodnik dla pielgrzymów - najnowszy przewodnik po Camino Frances autorstwa Szymona Pilarza, Wydawnictwo WAM, ISBN 978-83-277-1148-9, [2016]
- Trzeci Biegun - książka autorstwa Marka Kamińskiego, Wydawnictwo Agora, ISBN 978-83-268-2395-4, [2016]
- Camino Polaco. Teologia - Sztuka - Historia - Teraźniejszość. Tom 3 - praca zbiorowa pod redakcją ks. dr hab. Piotra Roszaka i prof. dr hab. Waldemara Rozynkowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, ISBN 978-83-231-3599-9, [2016]
- Droga - książka autorstwa Zbigniewa Ściubaka, Wydawnictwo e-bookowo, ISBN 978-83-7859-735-3, [2016]
- Krok za krokiem, coraz dalej - książka autorstwa Edwarda Schiwka, Wydawnictwo Laumann-Verlag, ISBN 978-83-7030-998-5, [2016]
- Droga na koniec świata - książka autorstwa Marcina Kretkiewicza, Wydawnictwo Novae Res, ISBN 978-83-8083-524-5, [2017]
- Camino de Santiago. Szkice historyczne do peregrynacji i dziejów kultu św. Jakuba Apostoła Większego, red. naukowa A.M. Wyrwa, wyd. II zmienione i poszerzone, Lednica 2015 (Biblioteka Studiów Lednickich, tom XVII, Seria D - Varia, tom 2), ISSN 1732-5471, ISSN 2081-2698, ISBN 978-83-61371-61-8
Zobacz też
- Zakon Santiago
- Księga świętego Jakuba (Codex Calixtinus)
- Europejskie Centrum Pielgrzymkowe im. Jana Pawła II w Monte do Gozo
- szlak Cysterski, droga św. Olafa, droga św. Michała, europejskie szlaki wędrówkowe - inne pielgrzymkowe i turystyczne trasy europejskie
Przypisy
- ↑ Andrzej Datko. Kokijardzi. „Wiedza i Życie”, 11/2009. ISSN 0137-8929.
- ↑ Peter Alex: Camino del Norte, Camino del Interior, Camino Liebanego i Camino Primitivo wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Caminodelavida. [dostęp 2015-07-16].
- ↑ Statystyki Biura Pielgrzyma - styczeń 2016 [online], Camino de Santiago | Droga Świętego Jakuba [dostęp 2016-02-25] .
- ↑ Pielgrzymka za zwycięstwo na Mundialu - ekai.pl
- ↑ Zofija: PIELGRZYMKA PAPIEŻA FRANCISZKA DO SANTIAGO. Caminodelavida. [dostęp 2015-07-16].
- ↑ Czyściec Europy wywiad - wyborcza.pl
- ↑ a b Statystyki Oficina de Peregrinaciones
- ↑ Piotr Drzewiecki , Statystyki Biura Pielgrzyma za 2016 rok, 5 stycznia 2017 [dostęp 2017-12-27] .
- ↑ Piotr Drzewiecki , Camino de Santiago 2015 w liczbach – statystyki Biura Pielgrzyma [online], 5 stycznia 2016 .
- ↑ Piotr Drzewiecki , Credencial – paszport pielgrzyma – nowe zasady od kwietnia 2016 roku [online], Caminodelavida [dostęp 2017-12-27] .
- ↑ Andrzej Marek Wyrwa: Święty Jakub Apostoł. Malakologiczne i historyczne ślady peregrynacji z ziem polskich do Santiago de Compostela,. Lednica – Poznań 2009: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, 2009, s. passim.
- ↑ Archiwum - Odsłonięcie tablicy upamiętniającej pielgrzymkę z 1404 roku [online], www.ursynow.waw.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2005-04-27] .
- ↑ http://www.camino.net.pl/camino-polska
- ↑ http://www.caminodesantiago.pl/media/docs/pielgrzymek-8-2011.pdf
- ↑ Jasnogórska Droga św. Jakuba – Drogi św. Jakuba w Polsce [online], camino.net.pl [dostęp 2017-05-27] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Droga św. Jakuba w Polsce - Stowarzyszenie Przyjaciele Dróg św. Jakuba w Polsce
- Polski Klub Camino de Santiago
- Camino de la Vida | Szlak św. Jakuba - aktualności, porady, wspomnienia i relacje
- Camino de Santiago - forum, przewodniki, porady