Adamów (powiat łukowski)

Adamów
	wieś
	; Budynek Urzędu Gminy Adamów
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	łukowski
Gmina	Adamów
Liczba ludności (2021)	1944
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	21-412
Tablice rejestracyjne	LLU
SIMC	0667891
	Położenie na mapie gminy Adamów Adamów
	Położenie na mapie Polski Adamów
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Adamów
	Położenie na mapie powiatu łukowskiego Adamów
	51°44′35″N 22°15′50″E/51,743056 22,263889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Adamów – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, siedziba gminy Adamów^[5]^[6]. Obok miejscowości przepływa Motwica, niewielka rzeka dorzecza Wisły. Dawniej miasto^[7].

W drugiej połowie XVI wieku prywatne miasto szlacheckie Jadamów, położone w ziemi stężyckiej w województwie sandomierskim^[8]. Miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Gułów.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Adamów. W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa siedleckiego. Historycznie Adamów leży na ziemi stężyckiej w województwie sandomierskim w Małopolsce.

Na terenie wsi utworzono dwa sołectwa Adamów I i Adamów II^[9]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2123 mieszkańców^[10].

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego, należącej do metropolii lubelskiej, diecezji siedleckiej, dekanatu Adamów.

Integralne części wsi Adamów^[6]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1065154	Łapiguz	część wsi
1065177	Praga	część wsi

Historia

Adamów do XVIII w.

Lokacja miasta pierwotnie pod nazwą Jadaromin nastąpiła na podstawie dokumentu wydanego w 1539^[11] przez króla Zygmunta I Starego^[12]. Właściciele miejscowości, bracia Adam i Hieronim Rusieccy, wystąpili w 1545 roku o erygowanie parafii. W 1569 roku miasto liczyło 415 mieszkańców, a w 1576 już 700. W XIX wieku mieszkało tu około 1000 osób w 90 domach. W późniejszych latach był własnością Czartoryskich. Na przełomie XVIII i XIX w. wzniesiono nowy barokowo-klasycystyczny kościół.

Adamów między XIX a XXI w.

W 1869 roku Adamów utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Gułów. W 1873 roku podjęto uchwałę o utworzeniu szkoły, a już kilka lat później, w 1880, przeniesiono siedzibę gminy z powrotem do Adamowa. W 1915 roku miejscowość została zajęta przez wojska niemieckie i austro-węgierskie. W październiku 1939 roku, podczas kampanii wrześniowej toczyły się tu walki bitwy pod Kockiem. W 1943 roku w pożarze spłonęło centrum wsi. W latach okupacji w okolicach działały różne oddziały partyzanckie^[12]. W sierpniu 1942 r. oddział Gwardii Ludowej im. Jana Kilińskiego dowodzony przez byłego jeńca radzieckiego Serafima Aleksiejewa odbił z rąk niemieckich transport ok. 200 Żydów przeznaczonych na wywiezienie do Treblinki, zniszczono wówczas urząd graniczny i przerwano łączność telefoniczną. Partyzanci rozbili też w listopadzie 1942 urząd gminy i mleczarnię oraz uderzyli na posterunek policji^[13]. Adamów został zajęty przez Armię Czerwoną 26 lipca 1944^[14].

Historia Żydów w Adamowie^[15]

Pierwsza wzmianka o Żydach w Adamowie pochodzi z 1827 roku, gdy było ich 108, co stanowiło 18,4% całej ludności. Początkowo podlegali gminie w Kocku, zaś w drugiej połowie XIX w. utworzyli własną gminę. Mieli synagogę i cmentarz. W 1921 roku było ich 664, co stanowiło 34,3% całej ludności. Do gminy żydowskiej należały rzeźnia rytualna oraz mykwa. W latach 20. XX w. działała Organizacja Syjonistyczna oraz syjonistyczno-ortodoksyjna partia „Mizrachi”^[16].

W listopadzie 1940 roku Niemcy rozstrzelali na cmentarzu grupę około 40 Żydów. W Adamowie hitlerowcy zorganizowali getto. Znaleźli się w nim żydowscy mieszkańcy Adamowa i okolicznych miejscowości oraz przesiedleńcy z Nasielska. W połowie października 1942 roku getto stopniowo było likwidowane. Około 300 osób starszych i niedołężnych Niemcy zamordowali na przedmieściach Adamowa, na łące, na wschód od kościoła. 1724 osoby zostały przeniesione do getta w Łukowie, by następnie w dniach 26–27 października 1942 roku oraz 7–11 listopada 1942 roku, wraz z mieszkańcami Łukowa, Kocka, Wojcieszkowa, Stanina i innych okolicznych miejscowości trafić do obozu zagłady w Treblince^[17]. W getcie pozostała jedynie niewielka grupa z obozu pracy. W sierpniu 1943 getto i obóz pracy zostały zlikwidowane^[16].

Zabytki

We wsi znajduje się zabytkowy klasycystyczny kościół parafialny z 1. połowy XIX w.

28 grudnia 2021 udostępniono miejscową dzwonnicę jako wieżę widokową; ponadto w obiekcie prezentowane są dokumenty związane z historią parafii^[18].

Galeria

Kościół Podwyższenia Krzyża św.
Zabytkowa plebania
Centrum miejscowości
Zabudowa jednokondygnacyjna

Oświata

Znajduje się tu Publiczna Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza, Gimnazjum oraz Zespół Szkół im. gen. Franciszka Kamińskiego, składający się z Liceum Ogólnokształcącego im. Batalionów Chłopskich, Liceum Profilowanego i Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

Sport

We wsi działa powstały w 1949 roku piłkarski Ludowy Klub Sportowy Sokół Adamów, który obecnie występuje w bialskiej klasie okręgowej^[19]. Największym osiągnięciem piłkarzy Sokoła były występy w bialskopodlasko-siedleckiej klasie międzywojewódzkiej (czwarty poziom rozgrywek piłkarskich) w sezonach: 1992/93, 1993/94 i 1994/95 oraz w lubelskiej IV lidze w sezonach: 2005/06, 2008/09 i 2017/18^[20].

Ludzie związani z Adamowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Adamowie (powiat łukowski).

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153
↑ Wieś Adamów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-04-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-04-06] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Rejestr TERYT.
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ Historia: Gmina Adamów [online], adamow.pl [dostęp 2021-04-07] .
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 3.
↑ BIP gminy, sołectwa.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18.
↑ ^a ^b Włodzimierz Wójcikowski: Śladami ostatniej bitwy gen. Kleeberga. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, s. 59–60. ISBN 83-03-01102-2.
↑ Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 202.
↑ „Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL”, praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON, Warszawa 1973, s. 100, 103, 223, 226, 412, 414, 430, 454, 723, 724, 726, 727, 728, 732, 798, 813, 825, 864, 866, 878.
↑ Strona. jewishinstitute.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-16)]. Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęcona Adamowowi.
↑ ^a ^b Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-17] .
↑ Adamów, [w:] ShumelS. Spector ShumelS., GeoffreyG. Wigoder GeoffreyG. (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before and Durinfg the Holocaust, t. I, New York 2001, s. 20 .
↑ Nowa wieża widokowa. „Echo Katolickie”. 1 (1378), 2022-01-06. Sielce: Siedlecka Oficyna Wydawnicza „Podlasie” Sp. z o.o.. ISSN 1898-9357. (pol.).
↑ Skarb - Sokół Adamów [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-01-08] .
↑ Informacje na portalu laczynaspilka.pl.

Linki zewnętrzne

Adamów 2 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 21 .
Internetowy Serwis Gminy Adamów
Historia Żydów w Adamowie na portalu Wirtualny Sztetl
Adamów i okolica: szkic monograficzny rodzinnych stron Henryka Sienkiewicza (1929) w bibliotece Polona

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153

[pwl-2] Wieś Adamów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-04-06] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-04-06] .

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Rejestr TERYT.

[R2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[7] Historia: Gmina Adamów [online], adamow.pl [dostęp 2021-04-07] .

[8] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 3.

[bip-9] BIP gminy, sołectwa.

[GUS-10] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[11] Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18.

[s-12] Włodzimierz Wójcikowski: Śladami ostatniej bitwy gen. Kleeberga. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, s. 59–60. ISBN 83-03-01102-2.

[13] Józef Bolesław Gargas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 202.

[14] „Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL”, praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON, Warszawa 1973, s. 100, 103, 223, 226, 412, 414, 430, 454, 723, 724, 726, 727, 728, 732, 798, 813, 825, 864, 866, 878.

[hist_żyd-15] Strona. jewishinstitute.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-16)]. Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęcona Adamowowi.

[:1-16] Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-17] .

[:0-17] Adamów, [w:] ShumelS. Spector ShumelS., GeoffreyG. Wigoder GeoffreyG. (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before and Durinfg the Holocaust, t. I, New York 2001, s. 20 .

[18] Nowa wieża widokowa. „Echo Katolickie”. 1 (1378), 2022-01-06. Sielce: Siedlecka Oficyna Wydawnicza „Podlasie” Sp. z o.o.. ISSN 1898-9357. (pol.).

[19] Skarb - Sokół Adamów [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-01-08] .

[20] Informacje na portalu laczynaspilka.pl.

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Wsie	Adamów Budziska Dąbrówka Ferdynandów Gułów Helenów Hordzieżka Kalinowy Dół Konorzatka Lipiny Natalin Sobiska Turzystwo Władysławów Wola Gułowska Zakępie Żurawiec
Osady leśne	Grabina Ruszcza
Części wsi	Ferdynandów Drugi Helenówek Łapiguz Praga (Adamów) Zarzecze
Kolonie wsi	Dębowica Dobrowola Praga (Lipiny) Księżyzna Michałówka
Osady leśne wsi	Gułów Korwin Ofiara Sitnik Zaździebulichy

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Adamów (do 1870) Kock (do 1870 i 1919–57 →) Łuków Łysobyki (do 1870) Serokomla (do 1870) Stoczek (Łukowski) (do 1870 i od 1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Adamów (od 1973) Białobrzegi (do 1954) Celiny (do 1954) Charlejów (do 1870) Dąbie (do 1954) Gołąbki (do 1954) Gułów (do 1954) Jakusze (do 1927) Jarczew (do 1954) Kock (1870–1919) Krasusy (do 1927) Krzywda (od 1973) Łuków Łysobyki (1870–1954) Miastków (do 1922 →) Mysłów (do 1954) Prawda (do 1954) Radoryż (do 1954) Ryżki (do 18??) Serokomla (od 1870) Skrzyszew (do 1927) Stanin Stoczek Łukowski (od 1973) Trzebieszów Tuchowicz (do 1954) Ulan(-Majorat) Wojcieszków Wola Mysłowska (od 1973)
Gromady (1954–72)	Adamów (1954–72) Aleksandrów (1960–72) Białobrzegi (1954–57 →) Burzec (1954–61) Ciechomin (1954–72) Dąbie (1954–59) Domaszewnica (1954–62) Fiukówka (1954–61) Gąsiory (1954–68) Gąska (1954–61) Gołaszyn (1954–61) Gołąbki (1954–59) Gręzówka (1954–72) Jakusze (1954–59) Jarczew (1954–58) Jedlanka (1954–72) Kisielsk (1954–61) Kobiałki Stare (1957–61) Kosuty (1954–59) Krynka (1954–59) Krzówka (1954–61) Krzywda (1954–72) Lipniak (1954–57 →) Łazy (1954–59) Łuków (1962–72) Łysobyki (1954–57 →) Nurzyna (1954–72) Okrzeja (1954–72) Podosie (1954–72) Poizdów (1954–57 →) Powały (1954–58) Prawda Stara (1954–61) Radoryż Smolany (1954–59) Róża Stara (1954–61) Ruda (1954–57) Ryżki (1954–61) Sarnów (1954–59) Serokomla (1954–72) Sieńciaszka (1954–61) Sobole (1954–59) Stanin (1954–72) Stoczek (Kocki) (1954–57 →) Stoczek (Łukowski) (1962–72) Szaniawa-Matysy (1954–59) Talczyn (1954–57 →) Toczyska (1962–68) Trzebieszów (1954–72) Tuchowicz (1954–72) Ulan-Majorat (1954–72) Walentynów (1954–59 (→)) Wandów (1954–72) Wojcieszków (1954–72) Wola Bystrzycka (1954–68) Wola Gułowska (1954–72) Wola Mysłowska (1954–72) Wola Osowińska (1954–57 →) Wólka Domaszewska (1963–68) Wólka Konopna (1954–59) Zarzecz (1954–59) Zembry (1954–68) Zgórznica (1954–61)