Wikiprojekt:Rocznice/przegląd/wrzesień
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Rocznice
1 września 2023
1 września: imieniny obchodzą m.in.: Bronisława, Idzi i Ruta
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1873 – w San Francisco uruchomiono tramwaje linowe (na fotografii)
- 1883 – urodził się architekt i konserwator zabytków Adolf Szyszko-Bohusz, kierownik prac renowacyjnych na Zamku Królewskim na Wawelu
- 1888 – urodziła się Olga Drahonowska-Małkowska, jedna z twórczyń polskiego skautingu
- 1923 – największe w owych czasach trzęsienie ziemi w Japonii przyniosło ok. 100 tys. ofiar śmiertelnych oraz zniszczenie ok. 600 tys. budynków w Tokio i Jokohamie
- 1943 – urodziła się piosenkarka Teresa Tutinas; jej największe przeboje to Na całych jeziorach ty i Gorzko mi do słów Agnieszki Osieckiej
- 1958 – Islandia jednostronnie zadecydowała o powiększeniu swojej strefy wyłącznych połowów z 4 do 12 mil morskich od wybrzeża, co wywołało konflikt, tzw. I wojnę dorszową z Wielką Brytanią
- 1983 – w pobliżu Sachalinu radzieckie myśliwce zestrzeliły koreański samolot pasażerski
3 września 2023
3 września: imieniny obchodzą m.in.: Erazma, Grzegorz i Przedsław
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1658 – zmarł angielski wódz i mąż stanu Oliver Cromwell, lord protektor Anglii, Szkocji i Irlandii, przywódca rewolucji angielskiej
- 1783 – zawarto pokój paryski, kończący wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych – Wielka Brytania uznała niepodległość 13 zbuntowanych kolonii (obraz Benjamina Westa przedstawiający (od lewej): Johna Jaya, Johna Adamsa, Benjamina Franklina, Henryka Laurensa i Williama Temple Franklina; Brytyjczycy odmówili wspólnego pozowania, więc obraz nie został nigdy skończony)
- 1828 – urodził się krakowski malarz, historyk sztuki i muzealnik Władysław Łuszczkiewicz, współorganizator tamtejszego Muzeum Narodowego
- 1863 – powstanie styczniowe: powstańcy pod dowództwem pułkownika Marcina Borelowskiego odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Panasówką
- 1883 – zmarł rosyjski pisarz Iwan Turgieniew (na portrecie pędzla Riepina), przedstawiciel realizmu krytycznego, autor m.in. cyklu opowiadań Zapiski myśliwego i powieści Szlacheckie gniazdo oraz Ojcowie i dzieci (w tej ostatniej jako pierwszy użył terminu „nihilizm”)
- 1953 – urodził się francuski reżyser Jean-Pierre Jeunet, autor Delicatessen, Miasta zaginionych dzieci i – przede wszystkim – nagrodzonej „Cezarem” Amelii
5 września 2023
5 września: imieniny obchodzą m.in.: Rozwita, Teodor i Wiktoryna
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1638 – urodził się Ludwik XIV, król Francji, przedstawiciel dynasti Burbonów, najwybitniejszy europejski reprezentant absolutyzmu i najdłużej panujący monarcha europejski (na portrecie Rigauda)
- 1733 – urodził się niemiecki prozaik, poeta i eseista Christoph Martin Wieland
- 1803 – zmarł francuski pisarz, generał Pierre Choderlos de Laclos, autor wielokrotnie ekranizowanej (także współcześnie) powieści epistolarnej Niebezpieczne związki
- 1918 – w masowej egzekucji zginął polski działacz społeczny i inżynier Marian Lutosławski, pionier stosowania żelbetonu w budownictwie oraz silnika Diesla do wytwarzania prądu
- 1978 – podczas audiencji u papieża Jana Pawła I zmarł rosyjski biskup prawosławny Nikodem, metropolita leningradzki i nowogrodzki i agent KGB
- 1993 – zmarł rosyjski pisarz Julian Siemionow, autor serii książek o Stirlitzu; na podstawie jednej z nich (Siedemnaście mgnień wiosny) został nakręcony popularny serial telewizyjny
- 2003 – zmarł Kir Bułyczow (właśc. Igor W. Możejko), rosyjski pisarz i publicysta, historyk, autor scenariuszy, opowiadań i powieści fantastycznych dla młodzieży
7 września 2023
7 września: imieniny obchodzą m.in.: Domasława, Melchior i Regina; dzień niepodległości Brazylii
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1533 – urodziła się Elżbieta, królowa Anglii z dynastii Tudor
- 1893 – został założony włoski klub sportowy Genoa Cricket and Football Club (na ilustracji flaga klubu)
- 1928 – inauguracja pierwszego wyścigu Tour de Pologne
- 1953 – w wyniku walki o władzę po śmierci Józefa Stalina przywódcą ZSRR został Nikita Chruszczow (na fotografii), który objął stanowisko I Sekretarza KPZR
- 1978 – zmarł brytyjski muzyk Keith Moon, perkusista zespołu The Who
- 1998 – rozpoczęto akcję oznaczania „czarnymi punktami” szczególnie niebezpiecznych miejsc na polskich drogach
9 września 2023
9 września: imieniny obchodzą m.in.: Gorgoniusz, Piotr i Radosława
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1513 – Król Szkocji Jakub IV został pokonany i zabity przez Anglików w bitwie pod Flodden Field
- 1543 – w kaplicy zamku w Stirling 9-miesięczna Maria I Stuart została koronowana na królową Szkotów
- 1913 – rosyjski pilot Piotr Niestierow wykonał nad Kijowem samolotem Nieuport pierwszą w historii pętlę
- 1923 – urodził się amerykański biofizyk i pediatra Daniel Carleton Gajdusek, laureat Nagrody Nobla za badania nad prionami
- 1993 – OWP oficjalnie uznała państwo Izrael (na ilustracji); tegoż dnia utworzono Biebrzański Park Narodowy
- 2003 – zmarł Edward Teller (na fotografii), węgierski Żyd, uczestnik Projektu Manhattan, współtwórca „bomby H”
11 września 2023
11 września: imieniny obchodzą m.in.: Hiacynt, Prot i Teodora
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 813 – po stracie dwu starszych synów, cesarz Karol Wielki – uzyskawszy zgodę możnych na uznanie następstwa młodszego potomka – własnoręcznie ukoronował Ludwika (zwanego „Pobożnym”) na współcesarza (obaj cesarze na ilustracji); rzecz działa się w Akwizgranie, który na pięć wieków pozostał miastem koronacyjnym królów niemieckich
- 1838 – urodził się poeta Adam Asnyk, w październiku 1863 r. członek „czerwonego” Rządu Narodowego
- 1943 – likwidacja getta w Przemyślu; większość zamieszkałych tam Żydów Niemcy wysłali do KL Auchwitz
- 1948 – zmarł Muhammad Ali Jinnah, przywódca Ligi Muzułmańskiej działającej w Indiach brytyjskich, twórca niepodległego Pakistanu
- 1973 – urodziła się włoska piosenkarka In-Grid; tegoż dnia we wspieranym przez CIA puczu Pinocheta zginął Salvador Allende (na fotografii), legalnie wybrany prezydent Chile
13 września 2023
13 września: imieniny obchodzą m.in.: Aureliusz, Eulogia i Jan Chryzostom
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 533 – wojska bizantyńskie pod wodzą Belizariusza zadały w bitwie pod Ad Decimum klęskę armii Wandalów dowodzonych przez Gelimera; tym samym stanęła dla wojsk cesarstwa otworem droga do Kartaginy, a osłabienie sił Gelimera pozwoliło na przygotowanie się do decydującego starcia pod Trikamarum
- 1333 – podpisana została umowa na budowę katedry królewieckiej
- 1803 – urodził się teoretyk literatury, publicysta i radykalny działacz polityczny Maurycy Mochnacki (na rycinie), członek Związku Wolnych Polaków i Klubu Patriotycznego, uczestnik powstania listopadowego; na emigracji powstało jego główne dzieło polityczne Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831
- 1853 – urodziła się rosyjska rewolucjonistka, działaczka Narodnej Woli Sofja Pierowska (Zofia Perowska), współorganizatorka udanego zamachu na cara Aleksandra II
- 1923 – w wyniku zamachu stanu przeprowadzonego z poparciem króla Alfonsa XIII Miguel Primo de Rivera (obaj na zdjęciu, Rivera po prawej) objął władzę dyktatorską w Hiszpanii
- 1993 – przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jasir Arafat i premier Izraela Icchak Rabin podpisali w Waszyngtonie wynegocjowane w Oslo porozumienia, które dały początek powołaniu Autonomii Palestyńskiej
15 września 2023
15 września: imieniny obchodzą m.in.: Jeremi, Kamil i Roland; Międzynarodowy Dzień Demokracji; dzień niepodległości Kostaryki, Salwadoru, Gwatemali i Nikaragui; o zachodzie słońca rozpoczyna się Rosz Haszana (Święto Trąbek)
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1463 – flota gdańsko-elbląska rozbiła flotę krzyżacką w bitwie na Zalewie Wiślanym w czasie wojny trzynastoletniej
- 1793 – rozwiązanie konfederacji targowickiej
- 1893 – urodził się polski rzeźbiarz Franciszek Strynkiewicz, profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (pomnik mauzoleum w Treblince, pomnik Karola Świerczewskiego w Jabłonkach, rzeźba Oświęcim II w Warszawie)
- 1943 – na stanowisko prezesa klubu piłkarskiego Real Madryt został jednogłośnie wybrany piłkarz, trener i działacz sportowy Santiago Bernabéu; funkcję sprawował do 1978
- 1953 – zmarł Erich Mendelsohn, niemiecki architekt modernistyczny, rodowity olsztynianin (dom tekstylny Weichmanna)
- 1993 – ostatnie jednostki Północnej Grupy Wojsk Armii Rosyjskiej opuściły Legnicę
17 września 2023
17 września: imieniny obchodzą m.in.: Hildegarda, Robert i Zygmunta
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1743 – urodził się markiz Nicolas de Condorcet, francuski filozof, ekonomista, matematyk i polityk; zajmując się teorią wyborów odkrył, nazwany jego imieniem, paradoks
- 1793 – Konwent Narodowy wydał dekret o podejrzanych, pieczę nad jego wykonaniem powierzając Komitetowi Bezpieczeństwa Powszechnego
- 1938 – w obiekcie specjalnym NKWD Kommunarka zostali rozstrzelani polski poeta Bruno Jasieński, autor głośnej powieści Palę Paryż, i rosyjski ekonomista Nikołaj Kondratiew, twórca teorii cykli koniunkturalnych (na fotografiach)
- 1943 – urodził się węgierski filozof, socjolog i politolog János Kis, współzałożyciel Związku Wolnych Demokratów
- 1973 – na emigracji zmarł historyk mediewista Oskar Halecki
- 1978 – w Camp David w obecności prezydenta Jimmy'ego Cartera premier Menachem Begin i prezydent Anwar as-Sadat podpisali porozumienie pokojowe pomiędzy Izraelem a Egiptem
19 września 2023
19 września: imieniny obchodzą m.in.: January, Teodor i Wilhelmina
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1783 – w Wersalu odbył się pierwszy załogowy lot skonstruowanego przez braci Montgolfier balonu, na pokładzie którego znalazły się: baran, kogut i kaczka
- 1863 – z okna Pałacu Zamoyskich w Warszawie dokonano nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego hrabiego Fiodora Berga
- 1893 – Nowa Zelandia, jako pierwsze państwo, przyznała kobietom czynne prawo wyborcze w wyborach do parlamentu (bierne prawo wyborcze uzyskały dopiero w 1919 r.)
- 1953 – urodziła się polska aktorka filmowa, teatralna i telewizyjna Grażyna Szapołowska (na zdjęciu), laureatka Orła za główną rolę kobiecą w filmie Pan Tadeusz
- 1963 – zakończyła się epidemia ospy we Wrocławiu
- 1983 – Federacja Saint Kitts i Nevis uzyskała niepodległość (jako monarchia konstytucyjna we Wspólnocie Narodów)
- 1993 – w Polsce przeprowadzono przedterminowe (po rozwiązaniu Sejmu przez prezydenta Lecha Wałęsę) wybory parlamentarne; żadna z list rozbitej prawicy (ZChN, PC, KLD, UPR, PSL-PL) ani NSZZ „S”, na które oddano łącznie ponad 30% głosów, nie przekroczyła progu wyborczego. Przez 4 lata rząd tworzyła koalicja SLD-PSL, dysponująca w izbie niższej 303 głosami
21 września 2023
21 września: imieniny obchodzą m.in.: Bernardyna, Jonasz i Mateusz; Międzynarodowy Dzień Pokoju; dzień niepodległości Armenii, Belize i Malty
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1853 – urodził się holenderski fizyk Heike Kamerlingh Onnes (na zdjęciu), jeden z twórców fizyki niskich temperatur
- 1898 – fiaskiem zakończyło się sto dni reform podjętych przez chińskiego cesarza Guangxu
- 1933 – w Niemczech rozpoczął się proces w sprawie podpalenia Reichstagu
- 1938 – rząd RP zażądał od Czechosłowacji oddania części Zaolzia
- 1943 – kapitan okrętu podwodnego Dzik (na zdjęciu) wykorzystując nalot samolotów alianckich wszedł na redę portu Bastia i zaatakował i zatopił frachtowiec Nikolaus
- 1993 – początek kryzysu konstytucyjnego w Rosji: prezydent Borys Jelcyn rozwiązał Radę Najwyższą
- 2003 – amerykańska sonda kosmiczna Galileo zakończyła swoją misję płonąc w atmosferze Jowisza
23 września 2023
23 września: imieniny obchodzą m.in.: Krzysztof, Tekla i Zofia
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 63 p.n.e. – urodził się Oktawian August (na posągu), wnuk siostry Juliusza Cezara i jego adoptowany syn i dziedzic, w latach 30 p.n.e.–14 n.e. władca państwa rzymskiego
- 1913 – francuski pilot Roland Garros jako pierwszy przeleciał nad Morzem Śródziemnym (z Fréjus w południowej Francji do Bizerty w Tunezji)
- 1923 – w Bułgarii wybuchło powstanie wrześniowe, zainicjowane przez Bułgarską Partię Komunistyczną w odpowiedzi na prawicowy wojskowy zamach stanu
- 1943 – Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Wilnie; większość mieszkańców wywieziono na Majdanek, do Sobiboru bądź rozstrzelano w Ponarach
- 1973 – zmarł chilijski poeta Pablo Neruda (na fotografii), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury
- 1988 – zmarł historyk Włodzimierz Dworzaczek, profesor UAM, heraldyk i genealog, wydawca Liber Chamorum
- 2003 – zmarła pisarka Zofia Chądzyńska, tłumaczka i popularyzatorka literatury iberoamerykańskiej (m.in. Borgesa i Cortázara), autorka powieści dla młodzieży, w tym umieszczonej na Liście Honorowej IBBY Wstęgi pawilonu
25 września 2023
25 września: imieniny obchodzą m.in.: Aurelia, Kleofas i Władysław
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
.jpg)
- 1513 – hiszpański konkwistador Vasco Núñez de Balboa przemierzywszy Przesmyk Panamski jako pierwszy Europejczyk ujrzał amerykański brzeg Pacyfiku
- 1648 – klęską wojsk koronnych zakończyła się bitwa pod Piławcami z Kozakami Chmielnickiego i Tatarami Islama Gireja
- 1683 – urodził się francuski kompozytor epoki baroku Jean-Philippe Rameau (na portrecie)
- 1888 – urodził się polski matematyk Stefan Mazurkiewicz (na fotografii), przedstawiciel warszawskiej szkoły matematycznej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, współzałożyciel czasopisma „Fundamenta Mathematicae”
- 1953 – władze PRL uwięziły kardynała Stefana Wyszyńskiego
- 1968 – urodził się amerykański aktor Will Smith
27 września 2023
27 września: imieniny obchodzą m.in.: Adolfa, Mirela i Wincenty; Światowy Dzień Turystyki
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1533 – urodził się książę Siedmiogrodu Stefan Batory, w 1576 r. wybrany na króla Polski
- 1868 – zmarł francuski polityk Aleksander Colonna-Walewski, syn naturalny cesarza Napoleona i pani Walewskiej, minister spraw zagranicznych za rządów Napoleona III
- 1878 – urodził się dziennikarz Marian Dąbrowski (na zdjęciu), założyciel dziennika „Ilustrowany Kuryer Codzienny” i właściciel identycznie nazwanego koncernu prasowego, poseł na Sejmy II RP; zmarł dokładnie 80 lat później
- 1938 – zmarł krakowski wydawca Wacław Anczyc
- 1983 – Richard Stallman ogłosił w Usenecie rozpoczęcie projektu GNU
- 1988 – birmańska polityk Aung San Suu Kyi założyła opozycyjną wobec rządów wojskowych Narodową Ligę na rzecz Demokracji
- 1998 – uruchomiono wyszukiwarkę Google (logo)
29 września 2023
29 września: imieniny obchodzą m.in.: Gabriel, Michał i Rafał
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1703 – urodził się francuski malarz, grafik i dekorator François Boucher, jeden z najbardziej znanych przedstawicieli rokoka
- 1823 – zmarł król Hiszpanii Ferdynand VII; na mocy „sankcji pragmatycznej” tron przypadł niespełna trzyletniej infantce Izabeli, regentką zaś została jej matka, Maria Krystyna
- 1913 – urodził się amerykański reżyser filmowy Stanley Kramer, autor katastroficznego filmu Ostatni brzeg; tegoż dnia w niewyjaśnionych okolicznościach, w trakcie podróży promem do Anglii, utonął niemiecki inżynier Rudolf Diesel, wynalazca silnika wysokoprężnego (potocznie zwanego, od jego imienia, „dieslem”)
- 1933 – Rada Ministrów wydała rozporządzenie powołujące Polską Akademię Literatury
- 1938 – w Monachium premierzy Wielkiej Brytanii i Francji, Neville Chamberlain i Édouard Daladier, podpisali z Hitlerem i Mussolinim umowę zezwalającą III Rzeszy anektować przygraniczne obszary Czechosłowacji (na fotografii uwidocznieni ponadto Galeazzo Ciano, Joachim von Ribbentrop i Ernst von Weizsäcker)
- 1943 – urodził się Lech Wałęsa (na fotografii z 1980 r.), działacz robotniczy i związkowy, przywódca ruchu „Solidarność”, prezydent Rzeczypospolitej w latach 1990–1995
2 września 2023
2 września: imieniny obchodzą m.in.: Ingryda, Oliwier i Zofia
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1843 – ukazał się w druku pierwszy numer brytyjskiego tygodnika „The Economist”
- 1883 – urodził się zoolog i bakteriolog Rudolf Weigl (na fotografii w laboratorium), twórca lwowskiej pracowni badań nad tyfusem plamistym, wynalazca pierwszej skutecznej szczepionki przeciw tej chorobie
- 1913 – urodził się Albrecht von Krockow, działacz na rzecz pojednania polsko-niemieckiego, współzałożyciel polsko-niemieckiej Fundacji Europejskie Spotkania Kaszubskie Centrum Kultury Krokowa; w czasie wojny przynależał do SS-Reiterei – jedynej jednostki SS, która nie została uznana za organizację zbrodniczą
- 1923 – urodził się Walerian Borowczyk, plastyk, scenarzysta i reżyser; czynny głównie we Francji (Opowieści niemoralne oraz Bestia, na motywach noweli Lokis Prospera Mérimée), w Polsce w 1975 r. nakręcił skandalizujące Dzieje grzechu
- 1953 – urodził się nowojorski muzyk John Zorn, główny przedstawiciel ruchu muzycznego Radical Jewish Culture
- 1973 – zmarł angielski pisarz i filolog J.R.R. Tolkien, autor licznych prac naukowych dotyczących głównie literatury staroangielskiej oraz osadzonych w mityczno-fantastycznym świecie Śródziemia powieści Hobbit i Władca Pierścieni, jeden z prekursorów literackiego gatunku fantasy; wraz z m.in. Clive'em Staplesem Lewisem i Charlesem Williamsem członek Inklingów – nieformalnej grupy skupiającej oksfordzkich intelektualistów
- 2013 – zmarł polski gitarzysta jazzowy i kompozytor Jarosław Śmietana
4 września 2023
4 września: imieniny obchodzą m.in.: Adela, Liliana i Rozalia
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1768 – urodził się francuski pisarz, polityk i dyplomata François-René de Chateaubriand (na portrecie)
- 1888 – George Eastman otrzymał patent na aparat fotograficzny i zarejestrował znak towarowy Kodak
- 1908 – urodziła się niemiecka aktorka filmowa Dita Parlo (Atalanta, Towarzysze broni)
- 1913 – urodził się japoński architekt i urbanista Kenzō Tange
- 1923 – pierwszy amerykański sterowiec USS Shenandoah odbył swój dziewiczy lot
- 1963 – zmarł francuski polityk i ekonomista Robert Schuman (na fotografii), jeden z ojców zjednoczonej Europy; tegoż dnia reprezentacja Polski w piłce nożnej pokonała w Szczecinie reprezentację Norwegii 9:0; w meczu tym swego pierwszego gola w reprezentacji strzelił 16-letni wówczas Włodzimierz Lubański
6 września 2023
6 września: imieniny obchodzą m.in.: Bogdana, Eugeniusz i Ewa
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1683 – zmarł Jean-Baptiste Colbert (na portrecie), generalny kontroler finansów za panowania Ludwika XIV
- 1863 – w czasie powstania styczniowego w przegranej bitwie na Sowiej Górze śmiertelnie ranny został Marcin Borelowski
- 1943 – urodził się brytyjski muzyk rockowy Roger Waters, członek grupy Pink Floyd
- 1948 – Juliana została królową Holandii
- 1983 – ZSRR przyznał się do zestrzelenia samolotu Korean Air 007
- 1988 – trzy miesiące po śmierci żony zmarł powieściopisarz, poeta, eseista i eksperymentator filmowy Stefan Themerson
- 1998 – zmarł japoński reżyser, scenarzysta i producent filmowy Akira Kurosawa (na fotografii), wśród jego dzieł filmowych znajdują się m.in. oskarowe Rashōmon i Dersu Uzała, dramat Siedmiu samurajów (będący pierwowzorem westernu Siedmiu wspaniałych) oraz adaptacje dzieł Szekspira: Ran, oparty na Królu Learze i Tron we krwi – na Makbecie
8 września 2023
8 września: imieniny obchodzą m.in.: Alan, Maria i Serafina; Międzynarodowy Dzień Walki z Analfabetyzmem
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1253 – w Asyżu papież Innocenty IV kanonizował biskupa Stanisława ze Szczepanowa (na ilustracji)
- 1783 – urodził się pisarz i poeta duński Nikolai Frederik Severin Grundtvig, m.in. twórca pierwszego uniwersytetu ludowego
- 1873 – urodził się polski zoolog Michał Marian Siedlecki, specjalizujący się w biologii morza i parazytologii, profesor i rektor Uniwersytetu Wileńskiego; tegoż dnia Gustave Rolin-Jaequemyns i dziesięciu innych prawników powołali Instytut Prawa Międzynarodowego
- 1943 – została publicznie ogłoszona kapitulacja Włoch, którą podpisano 3 września; tegoż dnia Julius Fučík został zgładzony w niemieckim więzieniu
- 2003 – zmarła niemiecka reżyserka filmowa i fotograficzka Leni Riefenstahl, autorka filmów propagandowych z lat 1933–1939 (Olimpiada)
10 września 2023
10 września: imieniny obchodzą m.in.: Mikołaj, Monika i Łukasz
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
.jpg)
- 1933 – urodził się publicysta muzyczny i kompozytor Mateusz Święcicki, autor muzyki m.in. do Pod papugami z repertuaru Czesława Niemena, czy Jedziemy autostopem z repertuaru Karin Stanek i Czerwono-Czarnych; radiowa Trójka przyznaje Nagrody Muzyczne im. Mateusza Święcickiego – „Mateusze”
- 1943 – urodził się poeta Witold Sułkowski, działacz opozycyjny w epoce PRL
- 1973 – urodził się holenderski judoka Mark Huizinga (na fotografii), pięciokrotny mistrz Europy
- 1983 – zmarł naturalizowany w USA szwajcarski fizyk Felix Bloch (na fotografii), uczestnik „Projektu Manhattan”, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za badania nad magnetycznym rezonansem jądrowym
- 1993 – emisja pierwszego odcinka serialu Z Archiwum X
- 2003 – Mijailo Mijailović w sztokholmskim domu towarowym zamordował szwedzką minister spraw zagranicznych Annę Lindh
12 września 2023
12 września: imieniny obchodzą m.in.: Marlena, Sylwin i Sylwina
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1213 – w bitwie pod Muret z dowodzonymi przez Simona de Montfort krzyżowcami poległ król Aragonii Piotr Katolicki, wspierający sprzyjającego katarom hrabiego Tuluzy Rajmunda VI
- 1683 – oblegająca Wiedeń armia Imperium Osmańskiego, dowodzona przez Wielkiego wezyra Kara Mustafę, została rozbita przez wojska koalicji polsko-niemieckiej z Janem Sobieskim na czele – tracąc 10–20 tys. ludzi, ciężki sprzęt (w tym wszystkie działa) i zapasy; sam zwycięski król wysłał do Krakowa 80 wozów z łupami
- 1823 – urodził się poeta Kornel Ujejski, autor chorału „Z dymem pożarów”
- 1943 – operacja „Eiche”: uwolnienie internowanego Benito Mussoliniego przez niemieckich komandosów
- 1953 – senator John Fitzgerald Kennedy ożenił się z dziennikarką Jacqueline Lee Bouvier (na fotografii w sukni ślubnej)
- 2003 – zmarł amerykański muzyk country Johnny Cash
- 2013 – zmarli: amerykański inżynier elektronik Ray Dolby oraz polska piosenkarka Małgorzata Zwierzchowska
14 września 2023
14 września: imieniny obchodzą m.in.: Radomira, Salustia i Siemomysł; święto Podwyższenia Krzyża Świętego
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1788 – w warszawskich Łazienkach odsłonięto pomnik króla Jana Sobieskiego (na fotografii)
- 1913 – urodził się socjolog Jan Szczepański, działacz społeczny i polityczny, rektor Uniwersytetu Łódzkiego, wiceprezes PAN, poseł i członek Rady Państwa
- 1928 – urodził się kubański fotograf Alberto Korda, autor ikonicznego przedstawienia Che Guevary (na ilustracji)
- 1953 – w USA opublikowano drugą część tzw. Raportu Kinseya
- 1973 – powstał pierwszy na Łotwie Park Narodowy „Gauja”
- 2003 – prezydent Gwinei Bissau Kumba Ialá został obalony przez wojskowy zamach stanu, któremu przewodził generał Veríssimo Correia Seabra
- 2008 – zmarł dziennikarz i działacz polityczny Waldemar Świrgoń, przewodniczący Związku Młodzieży Wiejskiej, najmłodszy w historii sekretarz KC PZPR, redaktor naczelny pisma „Chłopska Droga”
16 września 2023
16 września: imieniny obchodzą m.in.: Cyprian, Edyta i Korneliusz; trwa Rosz Haszana (Święto Trąbek)
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 1583 – w Sztokholmie zmarła królowa Szwecji Katarzyna (na portrecie), córka Zygmunta Starego wydana za królewicza Jana Wazę, matka przyszłego króla Polski Zygmunta III
- 1863 – urodził się botanik Marian Raciborski, badacz flory Jawy, dyrektor Ogrodu Botanicznego w Krakowie, bohater fabularyzowanej biografii (la biographie romancée) autorstwa Bolesława Mrówczyńskiego
- 1943 – urodzili się: dziennikarz radiowy Korneliusz Pacuda, popularyzator muzyki country, niemiecki polityk Oskar Lafontaine, do 1999 działacz SPD, w wyborach 1990 r. kandydat na kanclerza (na fotografii z czasu kampanii wyborczej), oraz polski lektor filmowy, radiowy i telewizyjny Tomasz Knapik
- 1963 – z połączenia Federacji Malajskiej, Singapuru, Borneo Północnego i Sarawaku powstała niepodległa, federacyjna Malezja
- 1983 – pochodzący z Austrii aktor Arnold Schwarzenegger uzyskał obywatelstwo USA, co pozwoliło mu – 20 lat później – ubiegać się o urząd gubernatora Kalifornii i – po dwukrotnie wygranych wyborach – sprawować go w latach 2003–2011
18 września 2023
18 września: imieniny obchodzą m.in.: Ariadna, Ryszarda i Stanisław
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 53 – urodził się Marcus Ulpius Traianus, cesarz rzymski; zdobył Dację, co uhonorowano wzniesieniem w Wiecznym Mieście zachowanej do dziś kolumny
- 1663 – zmarł franciszkanin Józef z Kupertynu (na obrazie), mistyk, święty Kościoła rzymskiego
- 1783 – w Petersburgu zmarł szwajcarski matematyk i fizyk Leonhard Euler (na portrecie); rozwiązał zagadnienie mostów królewieckich (co dało podwalinę fundamentalnej dla informatyki teorii grafów), a dzięki wprowadzonym przezeń konwencjom w zakresie notacji i badaniom w dziedzinie analizy matematycznej mamy elegancki, łączący 5 fundamentalnych stałych, wzór
- 1943 – Benito Mussolini ustanowił Włoską Republikę Socjalną, marionetkowe państwo w północnych Włoszech
- 1973 – do ONZ przyjęto Bahamy, które niepodległość uzyskały 10 lipca tegoż roku, oraz powstałe w 1949 państwa niemieckie Republikę Federalną Niemiec i Niemiecką Republikę Demokratyczną
- 1993 – ostatni oddział wojsk radzieckich opuścił Polskę. Żołnierze radzieccy byli rozlokowani w całej Polsce, a w szczególności w jej zachodniej części od 1945 roku
- 2013 – rozpoczęła się pierwsza misja bezzałogowego statku kosmicznego Cygnus Orb-D1, której celem było dostarczenie zaopatrzenia do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
20 września 2023
20 września: imieniny obchodzą m.in.: Eustachy, Euzebia i Jan
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1378 – wybrany na papieża kardynał Robert z Genewy, biskup Cambrai, przyjął imię Klemensa VII (na portrecie); jako że 5 miesięcy wcześniej konklawe zwołane po śmierci Grzegorza XI wybrało arcybiskupa Bari Bartolomea Prignano (Urbana VI), doszło do schizmy w Kościele rzymskim; Klemens VII został potem uznany za antypapieża
- 1778 – urodził się badacz Antarktyki Fabian Bellingshausen, pochodzący z bałtyckich Niemców oficer rosyjskiej marynarki
- 1833 – na wygnaniu we Francji zmarł polski poeta epoki romantyzmu Stefan Garczyński, żołnierz powstania listopadowego, autor poematu Wacława dzieje
- 1863 – zmarł niemiecki językoznawca i badacz folkloru Jacob Ludwig Karl Grimm, starszy z braci Grimm; tegoż dnia zakończyła się bitwa nad Chickamaugą (na obrazie); była to największa klęska wojsk Unii na zachodnim teatrze wojny secesyjnej
- 1963 – dwa lata po śmierci Andrzeja Munka odbyła się premiera – dokończonego przez Witolda Lesiewicza – wojennego dramatu „Pasażerka”
22 września 2023
22 września: imieniny obchodzą m.in.: Józefa, Maurycy i Tomasz; Europejski Dzień bez Samochodu; dzień niepodległości Bułgarii i Mali
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1828 – zamordowany został Zulus Czaka, przywódca plemion zuluskich
- 1863 – urodził się francuski bakteriolog Alexandre Yersin, odkrywca wywołującej dżumę bakterii, nazwanej od jego nazwiska Yersinia pestis
- 1918 – urodził się meksykański skrzypek pochodzenia polskiego Henryk Szeryng
- 1933 – realizując politykę „ujednolicania”, niemiecki minister propagandy Joseph Goebbels utworzył Izbę Kultury Rzeszy – mającą być instrumentem narodowo-socjalistycznej polityki kulturalnej
- 1948 – urodził się literaturoznawca Jan Walc (na zdjęciu legitymacyjnym), nauczyciel i wykładowca, współpracownik KSS-KOR, członek redakcji drugoobiegowych pism, drukarz Niezależnej Oficyny Wydawniczej
- 1953 – w pokazowym procesie biskup kielecki Czesław Kaczmarek i czterej pracownicy kurii zostali skazani na wieloletnie więzienie
- 1963 – zmarł biolog i etolog Jan Dembowski, marszałek Sejmu PRL I kadencji, prezes PAN
24 września 2023
24 września: imieniny obchodzą m.in.: Amata, Gerard i Tomir; dzień niepodległości Gwinei Bissau; o zachodzie słońca rozpoczyna się Jom Kipur
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1143 – zmarł papież Innocenty II, wydawca bulli gnieźnieńskiej oraz organizator soboru laterańskiego II
- 1583 – urodził się generalissimus Albrecht von Wallenstein (na portrecie), naczelny dowódca wojsk cesarskich w wojnie trzydziestoletniej
- 1888 – zwodowano francuski okręt podwodny Gymnôte, jeden z pierwszych okrętów tej klasy
- 1923 – urodził się Ziemowit Fedecki, tłumacz m.in. Babla, Bułhakowa, Cwietajewej, Jesienina, Okudżawy, Pasternaka, Trifonowa, Wysockiego i Zabołockiego, współzałożyciel i autor tekstów Studenckiego Teatru Satyryków
- 1948 – Sōichirō Honda założył korporację Honda Motor Company, która wówczas zajmowała się produkcją mopedów
- 1973 – Gwinea Bissau ogłosiła niepodległość od Portugalii, tego samego dnia została oficjalnie zaakceptowana flaga nowego państwa (na ilustracji)
- 1998 – dokonano oblotu rosyjskiej łodzi latającej Be-200, przeznaczonej m.in. do zadań przeciwpożarowych
26 września 2023
26 września: imieniny obchodzą m.in.: Damian, Kasper i Kosma
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
- 1848 – urodził się socjalista Wacław Święcicki, autor Warszawianki („Śmiało podnieśmy sztandar nasz w górę”)
- 1878 – otwarto Wielką Synagogę w Warszawie
- 1888 – urodził się poeta angielski amerykańskiego pochodzenia Thomas Stearns Eliot
- 1958 – zmarł językoznawca Kazimierz Nitsch
- 1973 – zmarła włoska aktorka Anna Magnani
- 1983 – pułkownik Stanisław Pietrow prawdopodobnie zapobiegł wojnie nuklearnej, gdy naruszając procedury zignorował błędne wskazania radzieckiego systemu wczesnego ostrzegania o wystrzeleniu 5 rakiet amerykańskich
- 2008 – zmarł amerykański aktor Paul Newman, laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego oraz honorowego Oscara za całokształt pracy aktorskiej
28 września 2023
28 września: imieniny obchodzą m.in.: Marek, Wacław i Więcesław
Okrągłe, dziesięcioletnie rocznice:
- 48 p.n.e. – z rozkazu Ptolemeusza XIII został zamordowany Pompejusz, ratujący się ucieczką do Egiptu po przegranej bitwie pod Farsalos
- 1803 – urodził się francuski dramaturg, historyk, archeolog i pisarz Prosper Mérimée (na fotografii), autor opowiadań i nowel (Wenus z Ille, Lokis, Carmen)
- 1873 – urodził się polski powieściopisarz i tłumacz okresu modernizmu Wacław Berent, obok Władysława Reymonta główny przedstawiciel realizmu w literaturze Młodej Polski
- 1953 – zmarł amerykański astronom Edwin Hubble, który na podstawie zjawiska przesunięcia ku czerwieni odległych galaktyk zasugerował rozszerzanie się Wszechświata
- 2003 – zmarli: polski prawnik, polityk Tadeusz Zieliński, minister pracy i polityki socjalnej, Rzecznik Praw Obywatelskich, oraz Elia Kazan (na fotografii), pochodzący z Grecji amerykański pisarz i reżyser (Tramwaj zwany pożądaniem, Na wschód od Edenu)
30 września 2023
30 września: imieniny obchodzą m.in.: Rachela, Felicja i Hieronim; dzień niepodległości Botswany
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
.jpg)
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
- 1773 – Sejm Rozbiorowy, zwołany na żądanie zaborców, zatwierdził traktat I rozbioru Polski
- 1908 – urodził się rosyjski skrzypek Dawid Ojstrach (na fotografii), uznany za jednego z najwybitniejszych wirtuozów XX wieku; tegoż dnia zmarł Karol Józef Estreicher, bibliotekarz, bibliograf, historyk literatury i teatru, autor monumentalnej Bibliografii Polskiej, wieloletni dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej
- 1918 – I wojna światowa: po zdecydowanej wrześniowej ofensywie wojsk Ententy przeciwko siłom państw centralnych przestał istnieć front salonicki
- 1928 – urodził się amerykański pisarz i dziennikarz Elie Wiesel, więzień obozów Auschwitz-Birkenau i Buchenwald, którego działalność społeczno-polityczno i twórczość literacka poświęcona jest martyrologii Żydów, ofiar nazizmu i stalinizmu, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, twórca terminu „holocaust”
- 1943 – dokonano oblotu prototypowego amerykańskiego myśliwca przechwytującego Northrop XP-56 Black Bullet (na fotografii), o kształcie zbliżonym do latającego skrzydła
- 1953 – we wrocławskiej fabryce PaFaWag wyprodukowano pierwszy elektrowóz (EP02)