Newag Griffin
| ||
![]() E4DCUd-005 | ||
Producent | ![]() ![]() | |
Lata budowy | od 2012 | |
Układ osi | Bo′Bo′ | |
Wymiary | ||
Długość | 19 900 mm | |
Średnica kół | 1250 mm | |
Napęd | ||
Trakcja | elektryczna | |
Typ silników | VEM DKLBZ 4514-4 ABB AMXL450 | |
Liczba silników | 4 | |
Parametry eksploatacyjne | ||
Maksymalna prędkość eksploatacyjna | 160 km/h | |
Parametry użytkowe | ||
Rozstaw szyn | 1435 mm | |
Portal ![]() |
Newag Griffin (seria EU160) – rodzina czteroosiowych lokomotyw elektrycznych i spalinowych produkowana przez Newag od 2012. Pojazdy są przeznaczone do prowadzenia pociągów pasażerskich oraz towarowych. Jako pierwsza powstała wersja E4MSU – elektryczna lokomotywa wielosystemowa, uniwersalna, o prędkości maksymalnej 160 km/h, jako druga wersja E4DCUd – elektryczna lokomotywa jednosystemowa z pomocniczym silnikiem spalinowym, a jako trzecia E4DCU – elektryczna lokomotywa jednosystemowa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Geneza[edytuj | edytuj kod]
We wrześniu 2010 ówczesne zakłady ZNLE Gliwice rozpoczęły prace[1] nad projektem uniwersalnej platformy lokomotyw elektrycznych Elephant[2]. W skład rodziny pierwotnie miały wejść dwie wersje pojazdów:
- E4ACU – uniwersalna o prędkości 140 km/h stosowana w pasażerskim ruchu regionalnym i towarowym
- E4ACP – pasażerska o prędkości 200 km/h[2].
Czteroosiowe pojazdy miały stać się uzupełnieniem oferty producenta, a ich wielosystemowość miała pozwolić na zastosowanie w ruchu transgranicznym oraz innych krajach europejskich[2].
W styczniu 2011 prace projektowe firmy EC Engineering zakładały budowę czterech wersji lokomotywy:
- E4DCU – uniwersalna, napięcie pracy 3 kV DC, prędkość 140 km/h
- E4DCP – pasażerska, napięcie pracy 3 kV DC, prędkość 200 km/h
- E4MSU – uniwersalna, napięcia pracy 3 kV DC, 15 kV AC i 25 kV AC, prędkość 140 km/h
- E4MSP – pasażerska, napięcia pracy 3 kV DC, 15 kV AC i 25 kV AC, prędkość 200 km/h[3].
Zakłady ZNLE jako pierwszą miały wyprodukować wersję E4MSU, która miała być gotowa do testów pod koniec III kwartału 2012[3].
W marcu 2011 prace nad wersją uniwersalną były zaawansowane i planowano jej premierę jesienią 2011 podczas targów Trako w Gdańsku[4]. Do prezentacji ostatecznie nie doszło[5], gdyż wydłużyły się procedury projektowe i premierę zaplanowano na 2012[6].
W sierpniu 2011 zdecydowano się na zmianę nazwy platformy z Elephant na Griffin[7].
Prototyp[edytuj | edytuj kod]

18 września 2012 podczas targów InnoTrans w Berlinie miała miejsce premiera lokomotywy typu E4MSU[8]. Pod koniec kwietnia 2013 lokomotywę przetransportowano na tor doświadczalny Instytutu Kolejnictwa koło Żmigrodu gdzie lokomotywa rozpoczęła testy[9]. 16 maja 2013 lokomotywa z dwoma wagonami PKP Intercity przyjechała do Nowego Sącza[10], a w kolejnych dniach była testowana m.in. na odcinku Olsztyn – Nidzica, gdzie testuje się zachowanie pojazdów na łukach[9]. Następnie Griffin wrócił na południe kraju, gdzie na początku czerwca 2013 przeszedł testy statyczne w krakowskim oddziale Instytutu Kolejnictwa[11], by następnie ponownie udać się do Żmigrodu[12]. Podczas testów lokomotywa kursowała z maksymalną prędkością[9].
Od 18 lipca do 31 lipca 2013 trwały jazdy badawcze w PKP Cargo niezbędne do uzyskania świadectwa dopuszczenia do eksploatacji[13][14]. Podczas jazd testowych lokomotywa ciągnęła skład towarowy o masie 3440 t[15]. Od 5 do 14 sierpnia 2013 lokomotywa była testowana na torze próbnym w czeskim Velimiu. Podczas testów sprawdzono m.in. możliwość jazdy przy zasilaniu prądem przemiennym o napięciach 15 i 25 kV[16][15].
We wrześniu 2013 lokomotywa E4MSU-001 była prezentowana na targach Trako[17].
Po otrzymaniu świadectwa na eksploatację lokomotywy w Polsce producent planował zdobyć taki certyfikat również w Czechach i Niemczech[18], ale ostatecznie tak się nie stało.
W lutym 2013 gotowy był również projekt drugiej wersji – pasażerskiej o prędkości maksymalnej 200 km/h[19]. Pierwszy egzemplarz E4MSP miał zostać wyprodukowany do końca 2013[20], ale ostatecznie tak się nie stało.
28 maja 2014 firma Newag podpisała ze spółką Đuro Đaković Specijalna Vozila umowę o współpracy obejmującą wspólną budowę lokomotywy elektrycznej Griffin typu E4ACU, transfer technologii oraz wymianę doświadczeń w zakresie produkcji lokomotyw elektrycznych[21].
Na początku marca 2015 Instytut Kolejnictwa potwierdził zgodność lokomotywy z trzema Technicznymi Specyfikacjami Interoperacyjności[22].
Egzemplarze seryjne[edytuj | edytuj kod]
23 grudnia 2015 przewoźnik Lotos Kolej zawarł z Newagiem umowę na 7-letnią dzierżawę z utrzymaniem 5 lokomotyw E4DCU-DP. Pojazdy mają zostać dostarczone w 2017. Kontrakt może zostać przedłużony oraz rozszerzony o kolejne egzemplarze[23]. Początkowo planowano, że lokomotywy zostaną wyprodukowane w zakładzie w Gliwicach, jednak w międzyczasie podjęto decyzję o przeniesieniu produkcji do Nowego Sącza, co spowodowało trzymiesięczne opóźnienie w realizacji zamówienia[24]. W II połowie maja 2017 pierwszy Griffin dla Lotosu oznaczony jako E4DCUd-001 został skierowany na testy do Krakowa[25]. 8 grudnia 2017 Newag uzyskał bezterminowe dopuszczenie do ruchu dla lokomotyw E4DCUd-002, a 19 grudnia dla pozostałych 4 lokomotyw[26][27]. Ze względu na brak zamontowanego systemu ETCS i co za tym idzie brak zgodności z Technicznymi Specyfikacjami Interoperacyjności lokomotywy E4DCUd otrzymały dopuszczenie z ograniczeniami eksploatacyjnymi[27]. 31 stycznia 2018 Newag w raporcie giełdowym poinformował o rozwiązaniu umowy umowy z Lotosem, ze względu na nieprzystąpienie do odbiorów lokomotyw przez Lotos. Tego samego dnia Newag podpisał ze spółką Orlen KolTrans umowę na 2-letnią dzierżawę 3 lokomotyw[28]. W drugiej połowie lutego 2 pozostałe griffiny zostały wydzierżawione spółce PKP Intercity[29], która to dzierżawa trwała do grudnia[30].
We wrześniu 2017 podczas Trako zaprezentowano elektrowóz E4DCUd-002[31].
29 maja 2018 PKP Intercity podpisało z Newagiem umowę na dostawę 20 lokomotyw z opcją na 10 kolejnych, z której skorzystano 24 września 2019[32][33]. Na początku września 2019 gotowe były dwie lokomotywy: 001, która była poddawana testom statycznym w Krakowie i 002, która była poddawana testom dynamicznym na torze doświadczalnym Instytutu Kolejnictwa koło Żmigrodu[34]. W grudniu tego samego roku gotowych było 5 griffinów i były one testowane pod kątem ETCS na linii kolejowej pomiędzy Legnicą a Bolesławcem[35]. Jedna z lokomotyw z tego zamówienia została zaprezentowana we wrześniu 2019 podczas targów Trako[36], a 21 lutego 2020 osiem gotowych lokomotyw zaprezentowano w Nowym Sączu[37]. 25 lutego lokomotywa E4DCU otrzymała dopuszczenie Urzędu Transportu Kolejowego[38].
28 lutego 2019 spółka Lotos Kolej zawarła z Newagiem umowę na dostawę 2 griffinów oraz 3 szescioosiowych dragonów. Zawarcie umowy wyczerpało wszelkie wzajemne roszczenia stron związane z niezrealizowaną umową z grudnia 2015[39]. 29 stycznia 2020 Lotos zamówił jeszcze jednego griffina[40].
Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]
Dostępne wersje[edytuj | edytuj kod]
Griffin oferowany jest w następujących wersjach:
Wersja | Sposób zasilania | Moc ciągła | Prędkość maksymalna |
Siła pociągowa przy rozruchu |
Masa służbowa |
Maksymalny nacisk na oś |
|
---|---|---|---|---|---|---|---|
E4DCU | 3 kV DC | 5,6 MW | 160 km/h | 310 kN | 79 t | 196 kN | [41] |
E4DCP | 3 kV DC | 5,6 MW | 200 km/h | 310 kN | 79 t | 196 kN | |
E4ACU | 15 kV AC 25 kV AC |
5,6 MW | 160 km/h | 310 kN | 84 t | 208 kN | |
E4ACP | 15 kV AC 25 kV AC |
5,6 MW | 200 km/h | 310 kN | 84 t | 208 kN | |
E4MSU | 3 kV DC 15 kV AC 25 kV AC |
5,6 MW | 160 km/h | 310 kN | 88 t | 220 kN | |
E4MSP | 3 kV DC 15 kV AC 25 kV AC |
5,6 MW | 200 km/h | 310 kN | 88 t | 220 kN | |
D4MSU | diesel | 2,3 MW | 160 km/h | 248 kN | 79 t | 196 kN |
Charakterystyka rodziny[edytuj | edytuj kod]
Lokomotywy z rodziny Griffin są przystosowane do prowadzenia pociągów towarowych o masie do 3200 t oraz pociągów pasażerskich do 800 t[9].
Nadwozie[edytuj | edytuj kod]
Pudła są modułowymi konstrukcjami samonośnymi spawanymi[9]. Posiadają strefy kontrolowanego zgniotu, klatki bezpieczeństwa kabin maszynisty i system antyclimbing[42]. Wyposażone są w dwie kamery przekazujące maszyniście obraz haków cięgłowych i sprzęgów śrubowych oraz nowoczesny system detekcji i gaszenia pożaru, a trzy sekcje dachu umożliwiają łatwy dostęp do przedziału maszynowego[42]. Lokomotywy wyposażono w oświetlenie zewnętrzne LED[43].
Kabina maszynisty[edytuj | edytuj kod]
Kabiny maszynisty są dwuosobowe[42]. W każdej z nich znajdują się dwa niezależne panele do wyświetlania parametrów jazdy i diagnostyki oraz rejestrator zdarzeń realizujący funkcję prędkościomierza[42]. Wyposażone są w dwumodułowy układ klimatyzacji, a funkcję lusterek wstecznych pełnią cztery kamery[42].
Kabina jest zgodna z normami EN 1527[42].
Wózki[edytuj | edytuj kod]
Griffiny są osadzone na dwóch dwuosiowych wózkach z napędem indywidualnym na każdą oś[42]. Ramy wózków są konstrukcji spawanej, skrzynkowej, zamkniętej[42]. Koła monoblokowe mają średnicę 1250 mm[42]. Przeniesienie siły pociągowej następuje poprzez zamocowany do ramy wózka czop i cięgło pociągowe sprzęgające wózek z pudłem[42]. Zastosowano układ smarowania obrzeży kół ze smarem biodegradowalnym, tarcze hamulcowe mocowane po obu stronach koła, przekładnie o zębach skośnych, łożyska stożkowe oraz czujniki prędkości i temperatury[42]. Usprężynowanie I stopnia stanowią dwa zespoły sprężyn zwojowych osadzonych bezpośrednio po obu stronach maźnicy zestawu kołowego, natomiast II stopień to zespół wielkogabarytowych sprężyn spiralnych[42].
E4MSU[edytuj | edytuj kod]
W wersji E4MSU silniki elektryczne zasilane są przez przekształtniki zbudowane za pomocą technologii IGBT[9]. Lokomotywa posiada system diagnostyki pokładowej z pełną informacją wizualną i modułem rejestracji danych oraz system kamer[44]. Jest dostosowana do zabudowy urządzeń ERTMS i GSM-R[9]. Lokomotywa ciągnęła składy o masie 3270 t na liniach o profilu 12 promili[22].
E4DCUd[edytuj | edytuj kod]
Wersja E4DCUd poza standardowymi silnikami elektrycznymi jest wyposażona w pomocniczy silnik spalinowy o mocy 380kW[45].
Eksploatacja[edytuj | edytuj kod]
Państwo | Przewoźnik | Seria | Numery | Liczba | |
---|---|---|---|---|---|
![]() |
E4MSU | 001 | 1 | [46] | |
Orlen KolTrans | E4DCUd | 001÷003 | 3 | [28] | |
Lotos Kolej | E4DCUd | 004÷005 | 2 | [30] | |
0 z 1 | [40] | ||||
PKP Intercity | EU160 | 001÷030 | 30 | [33][47] | |
Łączna liczba: | 36 z 37 |
- Prototyp
Egzemplarz prototypowy E4MSU-001, po wyprodukowaniu i zaprezentowaniu po raz pierwszy w 2012, był eksploatowany przez różnych przewoźników działających w Polsce. Na początku 2017 lokomotywę dzierżawił Orlen KolTrans, zaś na początku marca pojazd pomalowany w barwy producenta został przekazany do Euronaftu Trzebinia[46].
- Orlen KolTrans
31 stycznia 2018 Orlen KolTrans podpisał umowę dzierżawy 3 lokomotyw E4DCUd na okres 2 lat[28]. Dzień później lokomotywy zostały odebrane[48].
- PKP Intercity
W drugiej połowie lutego 2018 PKP Intercity podpisało umowę dzierżawy 2 lokomotyw E4DCUd[29], 5 marca lokomotywy zostały przekazane przewoźnikowi[49]. 8 marca pierwsza, a 11 marca druga lokomotywa rozpoczęła obsługę regularnych kursów z pasażerami[50]. Lokomotywy kursowały w PKP IC do grudnia[30]. 29 maja 2018 PKP Intercity podpisało umowę na dostawę 20 lokomotyw z opcją na 10 dodatkowych[32]. 24 września 2019 podpisano umowę rozszerzającą zamówienie 10 dodatkowych lokomotyw[33]. 2 marca 2020 osiem pierwszych lokomotyw zostało przetransportowanych do bazy przewoźnika w Warszawie[51] i 15 marca rozpoczęły one obsługę planowych pociągów[52]. Pod koniec czerwca zakończono dostawy podstawowej części zamówienia[53], a pod koniec listopada z części dodatkowej[47].
- Lotos Kolej
Na przełomie lutego i marca 2019 2 lokomotywy E4DCUd (004 i 005) trafiły do spółki Lotos Kolej[30][39]. 5 marca E4DCUd-005 odbyła swój pierwszy kurs[54].
Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]
- 2016 – nagroda w zorganizowanym przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego konkursie Dobry Wzór 2016 w kategorii Transport i komunikacja oraz nagroda Wzór Roku 2016 przyznana przez ministra rozwoju i finansów[55].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Newag: Pierwsza polska wielosystemowa lokomotywa elektryczna powstała w Newagu Gliwice (pol.). newag.pl, 2013-08-13. [dostęp 2014-02-24].
- ↑ a b c Michał Grobelny, Jakub Madrjas, Wojciech Śmiech. Lokomotywy 2011. „Rynek Kolejowy”. 5/2011, s. 12-13. Warszawa: Zespół Doradców Gospodarczych "TOR" Spółka z o.o.. ISSN 1644-1958 (pol.).
- ↑ a b Nowa lokomotywa rozpędzi się do 200 km/h. „EC News”. 36 (kwiecień 2012), s. 7. ec-grupa.pl (pol.). [dostęp 2013-09-18].
- ↑ GazetaGliwice.pl: Kolejna lokomotywa z Gliwic wyjedzie na polskie tory (pol.). gliwice.gazeta.pl, 2011-03-14. [dostęp 2013-09-18].
- ↑ Paweł Terczyński. Międzynarodowe Targi Kolejowe TRAKO 2011. „Świat Kolei”. 11/2011, s. 12-15. Łódź: EMI-PRESS. ISSN 1234-5962 (pol.).
- ↑ Łukasz Wspaniały: Kolejowi przewoźnicy chwalą Smoka. Jaki będzie Gryf? (pol.). gliwice.gazeta.pl, 2011-09-28. [dostęp 2013-09-18].
- ↑ Nie będzie Elephanta. Będzie Griffin (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2011-08-31. [dostęp 2013-02-22].
- ↑ Pierwsza odsłona E4MSU Griffin [zdjęcia]. kurier-kolejowy.pl. [dostęp 2012-09-18].
- ↑ a b c d e f g Marek Graff. Wielosystemowa lokomotywa elektryczna Griffin. „Świat Kolei”. 3/2016, s. 12-14. Łódź: EMI-PRESS. ISSN 1234-5962 (pol.).
- ↑ Griffin z wagonami PKP Intercity [zdjęcia]. rynek-kolejowy.pl, 2013-05-16. [dostęp 2013-05-17].
- ↑ Griffin na testach w Instytucie Kolejnictwa. (Kraków Prokocim Towarowy 2013-06-05). antygaleria.hostit.pl, 2013-06-06. [dostęp 2014-02-24].
- ↑ Griffin z powrotem w Żmigrodzie. „Testy zdała celująco”. rynek-kolejowy.pl, 2013-06-13. [dostęp 2013-06-13].
- ↑ Griffin już w PKP Cargo (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2013-07-19. [dostęp 2013-07-19].
- ↑ ARR: Griffin po testach w PKP Cargo (pol.). kurier-kolejowy.pl, 2013-08-07. [dostęp 2013-08-07].
- ↑ a b Griffin zdał testy w Czechach (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2013-08-13. [dostęp 2013-08-13].
- ↑ Griffin Enters The Czech Republic (ang.). railvolution.net, 2013-08-05. [dostęp 2013-08-07].
- ↑ jm: Targi TRAKO już jutro. Zobacz wystawę taboru (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2013-09-23. [dostęp 2013-09-24].
- ↑ InnoTrans 2012 continued.... „Railtalk”. 73x, s. 60. railtalk.org. ISSN 1756-5030 (ang.). [dostęp 2013-09-19].
- ↑ Testy Griffina już w marcu (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2013-02-22. [dostęp 2013-02-28].
- ↑ InfoRail: Newag Gliwice szykuje lokomotywę pasażerską (pol.). inforail.pl, 2013-05-06. [dostęp 2013-09-18].
- ↑ Newag: Griffiny będą produkowane w Chorwacji! (pol.). inforail.pl, 2014-05-28. [dostęp 2014-05-28].
- ↑ a b Rynek Kolejowy/Newag: Griffin z TSI (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2015-03-06. [dostęp 2015-03-06].
- ↑ Newag: Pięć Griffinów z Newagu dla Lotosu Kolej (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2015-12-23. [dostęp 2015-12-23].
- ↑ Jakub Madrjas: Lotos zadowolony z ET40. We wrześniu nowe lokomotywy (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-03-24. [dostęp 2017-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-24)].
- ↑ InfoRail.pl: Pierwszy Griffin dla Lotos Kolej (pol.). inforail.pl, 2017-05-22. [dostęp 2017-05-22].
- ↑ Griffin z pomocniczym silnikiem diesla z bezterminowym dopuszczeniem do ruchu (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-12-11. [dostęp 2017-12-29].
- ↑ a b Lotosowi zależało na Griffinach. Chciał nawet dopłacić za montaż ETCS (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-02-02. [dostęp 2018-02-02].
- ↑ a b c Griffiny nie dla Lotosu (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-01-31. [dostęp 2018-02-02].
- ↑ a b Griffiny uzupełnią tabor PKP Intercity podczas serwisu EP09 (pol.). kurier-kolejowy.pl, 2018-02-21. [dostęp 2018-02-21].
- ↑ a b c d Lotos Kolej bierze Griffiny, których wcześniej nie chciał. inforail.pl, 2019-02-21. [dostęp 2019-02-24].
- ↑ Tabor kolejowy na targach TRAKO 2017 (pol.). kurier-kolejowy.pl, 2017-09-26. [dostęp 2017-10-01].
- ↑ a b Newag z umową na 20 elektrowozów. inforail.pl, 2018-05-29. [dostęp 2018-08-24].
- ↑ a b c PKP Intercity zakupi dodatkowo 10 nowych lokomotyw od firmy NEWAG (pol.). kurier-kolejowy.pl, 2019-09-24. [dostęp 2019-09-25].
- ↑ Griffin IC na testach ciągnął 8 lokomotyw PKP Cargo (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2019-09-12. [dostęp 2019-12-16].
- ↑ Pięć Griffinów dla PKP Intercity w drodze na testy (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2019-12-09. [dostęp 2019-12-18].
- ↑ Takie pojazdy zobaczymy na Trako 2019. Oto pierwsze zdjęcia! (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2019-09-23. [dostęp 2019-12-16].
- ↑ Newag prezentuje Griffiny w Nowym Sączu. Za kilka dni pojadą do Warszawy (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2020-02-21. [dostęp 2020-03-15].
- ↑ Dopuszczenie dla lokomotywy elektrycznej typu E4DCU „Griffin” dla PKP Intercity (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2020-02-25. [dostęp 2020-03-15].
- ↑ a b Lotos Kolej kończy spór z Newagiem i zamawia pięć lokomotyw (pol.). kurier-kolejowy.pl, 2019-02-28. [dostęp 2019-03-01].
- ↑ a b NEWAG dostarczy kolejną lokomotywę Griffin dla LOTOS Kolej. inforail.pl, 2019-01-30. [dostęp 2019-03-15].
- ↑ Newag: Platforma lokomotyw czteroosiowych Griffin (pol.). newag.pl. [dostęp 2014-02-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Newag: Griffin (pol.). newag.pl. [dostęp 2014-02-24].
- ↑ Newag: Griffin – odpowiedź na zróżnicowane potrzeby rynku europejskiego (pol.). [dostęp 2013-09-19].
- ↑ Karol Wach: Griffin rusza na testy (pol.). inforail.pl, 2013-04-29. [dostęp 2013-09-18].
- ↑ Newag z Griffinem powalczy o kontrakt z PKP Intercity (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-10-06. [dostęp 2017-12-30].
- ↑ a b Jakub Madrjas: Griffin Newagu w barwach producenta… i z nowymi zadaniami (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-03-13. [dostęp 2017-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-13)].
- ↑ a b Komplet Griffinów dla PKP Intercity, TransInfo [dostęp 2020-11-28] (pol.).
- ↑ InfoRail.pl: Trzy Griffiny dla Orlen Koltrans gotowe i odebrane (pol.). inforail.pl, 2018-02-01. [dostęp 2018-02-02].
- ↑ Lokomotywy Griffin E4DCUd przekazane do PKP Intercity (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-03-05. [dostęp 2018-03-05].
- ↑ Griffiny prowadzą pociągi w PKP Intercity (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-03-12. [dostęp 2018-03-12].
- ↑ 8 Griffinów przyjechało do Warszawy. inforail.pl, 2019-03-03. [dostęp 2019-03-15].
- ↑ Griffiny PKP Intercity wyjechały na trasy. Liniowo. inforail.pl, 2019-03-15. [dostęp 2019-03-15].
- ↑ PKP Intercity odebrało ostatniego Griffina z zamówienia podstawowego, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-11-28] (pol.).
- ↑ Pierwsze nowe lokomotywy LOTOS-u już na trasie, inforail.pl [dostęp 2019-03-15] (pol.).
- ↑ Instytut Wzornictwa Przemysłowego: Znamy Laureatów 23. edycji konkursu Dobry Wzór! (pol.). iwp.com.pl, 2016-10-20. [dostęp 2016-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-20)].
|