Język polski

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Kubiku86 (dyskusja | edycje) o 18:28, 26 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Język polski
Klasyfikacja genetyczna

{{{klasyfikacja}}}

Status oficjalny
Organ regulujący Rada Języka Polskiego
Ethnologue 1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1 pl
ISO 639-2 pol
ISO 639-3 pol
IETF pl
Glottolog poli1260
Ethnologue pol
GOST 7.75–97 пол 540
WALS pol
SIL pol[5]
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku polskim
Słownik języka polskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język polski, polszczyzna – język naturalny należący do grupy języków zachodniosłowiańskich (do której należą również czeski, słowacki, kaszubski, dolnołużycki, górnołużycki i wymarły połabski), stanowiącej część rodziny języków indoeuropejskich. Jest jednym z oficjalnych języków Unii Europejskiej.

Ocenia się, że język polski jest językiem ojczystym około 44 milionów ludzi na świecie[1] (w literaturze naukowej można spotkać szacunki od 39[2][3] do 48 milionów[4]), mieszkańców Polski oraz tzw. Polonii, czyli Polaków zamieszkałych za granicą.

Alfabet

Alfabet polski (litery szare występują tylko w słowach obcego pochodzenia)
 Osobny artykuł: Alfabet polski.

Alfabet polski jest oparty na alfabecie łacińskim i składa się obecnie z 32 liter: Aa, Ąą, Bb, Cc, Ćć, Dd, Ee, Ęę, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Łł, Mm, Nn, Ńń, Oo, Óó, Pp, Rr, Ss, Śś, Tt, Uu, Ww, Yy, Zz, Źź, Żż. W użyciu są także 3 litery: Qq, Vv i Xx, jednak występują one tylko w słowach obcego pochodzenia.

Język polski może być także zapisywany polską cyrylicą, którą próbowano wprowadzić w latach 1840-1865[6]. Obecnie posługują się nią mieszkańcy wsi Wierszyna w Rosji[7].

 Osobny artykuł: Polska cyrylica.

Język polski może być także zapisywany alfabetem arabskim, co było czynione na Polesiu wśród Tatarów[8].

 Osobny artykuł: Alfabet arabski dostosowany do języka polskiego.

Historia

Najstarszy druk w języku polskim Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium wydany w 1475 roku we Wrocławiu przez Kaspra Elyana.
Strona tytułowa dzieła „Ortographia” autorstwa Stanisława Zaborowskiego, wydanie z 1518.
„Nauka krótka ku czytaniu pisma polskiego” Hieronima Wietora z 1539 roku jeden z pierwszych polskich elementarzy.
Pierwsze zachowane polskie czasopismo „Merkuriusz Polski Ordynaryjny” nr. 35 z 1661 roku
 Osobny artykuł: Historia języka polskiego.

Za najstarsze w języku polskim uchodzą dwa zdania: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai zapisane w 1270 na karcie 24 tzw. Księgi henrykowskiej[9] oraz Byegaycze, byegaycze! (...) Gorze szą nam stalo! zapisane w latach 1455-80 w Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego spisanych przez Jana Długosza[10].

Najstarsze zdanie zapisane w 1270 roku w języku polskim w Księdze henrykowskiej

W 1285 na zjeździe w Łęczycy postanowiono o używaniu języka polskiego obok łaciny w szkołach katedralnych i klasztornych[11].

Liczne zdania w języku polskim zachowały się w rękopiśmiennych księgach sądowych notujących treść procesów, zeznań oraz rot sądowych. Zapisane one zostały w XIV i XV wieku, a najwcześniejsze z nich notowane są od 1386 roku w wielkopolskich księgach sądowych tzw. roty poznańskie[12].

 Osobny artykuł: Polskie średniowieczne roty sądowe.

Najstarszy druk w języku polskim ukazał się w 1475 we Wrocławiu. Były to trzy modlitwy katolickie "Ojcze nasz", "Zdrowaś Maryjo" oraz "Wierzę w Boga" opublikowane w tzw. "Statutach Elyana" (łac. Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium) w Drukarni Świętokrzyskiej – pierwszej wrocławskiej oficynie wydawniczej założonej przez Kaspra Elyana[13][14]. Pierwsze polskojęzyczne elementarze do nauki języka polskiego pojawiają się wraz z rozwojem druku już w wieku XVI.

 Osobny artykuł: Polskie elementarze.

Pod koniec średniowiecza pojawiają się również pierwsze słowniki języka polskiego. Początkowo rękopiśmienne sporządzane przez skrybów pracujących w skryptoriach, a później także drukowane. Pierwszymi słownikami były słowniki wielojęzyczne głównie polsko-łacińskie. Pierwszym całkowicie poświęconym słownikiem języka polskiego był słownik Samuela Bogumiła Lindego wydany po raz pierwszy w 1810 roku w Warszawie.

 Osobny artykuł: Słownik języka polskiego.

Pierwszą Gramatykę języka polskiego Piotra Statoriusaa-Stoińskiego wydano w roku 1568 przed Compendium linguae polonicae Mikołaja Volckmara w 1594, 1613 i Jeremiasza Rotera Schluessel zur Polnischen vnd Teutschen Sprach w 1616[15] a po polsku w 1778 przez Onufryego Kopczyńskiego.

Od 1913 wydawany jest „Język Polski”, czasopismo naukowe poświęcone językowi polskiemu, zaś od 1901 wydawany jest „Poradnik Językowy”, czasopismo naukowe poświęcone poprawności językowej. Pierwszym polskim słownikiem poprawnościowym był Słownik ortoepiczny (1937) Stanisława Szobera (od 1948 jako Słownik poprawnej polszczyzny)[16].

Język polski był jednym z języków urzędowych w Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w latach 1927-1938.[17][18]. Miało to wyraz w godle Białoruskiej SRR, w którym w latach 1927-1938 zawołanie Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się! umieszczono także w języku polskim.

Język polski był też językiem urzędowym w polskich rejonach narodowych w Związku Radzieckim, istniejących w latach 1925-1937.

Godło Białoruskiej SRR z zawołaniem w języku polskim

W 1931 roku Bruno Jasieński i Tomasz Dąbal proponowali zmiany, polegające na uproszczeniu pisowni i usunięciu liter „ą”, „ę”, „ó”, dwuznaków „ch”, „rz”, „sz” i „cz”. Miało to ułatwić naukę języka polskiego. Zmiany te planowano wprowadzić w języku polskim w polskich rejonach narodowych im. Feliksa Dzierżyńskiego i im. Juliana Marchlewskiego[19][20].

Zarys fonetyki historycznej

Język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za pośrednictwem języka prasłowiańskiego. Ślady jego dziejów można odnaleźć w obocznościach.

Do najważniejszych wczesnych zmian należy palatalizacja indoeuropejska. Dawne miękkie k, kh, g, gh przeszły w językach satemowych, takich jak języki słowiańskie, zwykle w s i z (ale np. litewskie š i ž), zaś w językach kentumowych, na przykład w łacinie i językach germańskich, w k i g. W języku prasłowiańskim wszystkie zgłoski zamknięte przeszły w otwarte. Pociągnęło to za sobą powstanie samogłosek nosowych i zróżnicowanie długości samogłosek. Ukształtowała się też opozycja spółgłosek miękkich i twardych.

 Zobacz więcej w artykule język prasłowiański, w sekcji powstanie i rozwój.

W języku polskim opozycja spółgłosek miękkich i twardych stała się cechą istotną. Zgłoskotwórcze r i l przeszły w pary samogłoska + r lub odpowiednio l. Nastąpił też zanik iloczasu, a wiele spółgłosek miękkich zostało utwardzonych, np. miękkie r (zapis: r', np. r’eka – rzeka) przeszło w ż (zapis: rz). Wiele spółgłosek miękkich traci miękkość w wygłosie (np. końcowe miękkie w w nazwach typu Wrocław, w przypadkach zależnych nadal jest miękkie – we Wrocławiu). Pierwszy traktat o ortografii polskiej napisał ok. 1455 polski językoznawca i gramatyk Jakub Parkoszowic, który wzorem Jana Husa postawił sobie zadanie przystosowania alfabetu łacińskiego do oznaczania w piśmie głosek polskiego języka[21][22].

Wpływy języków obcych

Współczesny język polski wywodzi się pod względem zasobu słownictwa z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu czy na innych obszarach. Na język polski wpływały inne języki. Najważniejszymi z nich były:

Zasięg oddziaływania

Onufry Kopczyński, Uklad Grammatyki dla szkół narodowych (1785).
Język polski jako ojczysty, Drugi Powszechny Spis Ludności (1931)

W 1661 ukazywał się tygodnik „Merkuriusz Polski Ordynaryjny”, pierwsze zachowane czasopismo wydawane w języku polskim; po jego upadku przez kilka dziesięcioleci nie wydawano polskich czasopism. Początek nieprzerwanego rozwoju czasopiśmiennictwa polskiego przypada na drugą ćwierć XVIII w. W latach 1718–1720 ukazywał się tygodnik „Poczta Królewiecka”[32], od 1729 „Nowiny Polskie” (następnie jako „Kurier Polski” do 1760), w latach 1765–1785 ukazywał się dziennik „Monitor”, najważniejsze czasopismo doby Oświecenia w Polsce[33][34], i in. Czasopiśmiennictwo naukowe w języku polskim zapoczątkował wydawany w latach 1758–1761 i 1766–1767 miesięcznik „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone”[32][34], zaś czasopiśmiennictwo literackie wydawany w latach 1770–1777 tygodnik „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”[34].

Dzięki reformacji język polski wprowadzony został szeroko do literatury. Związane to było z chęcią dotarcia do jak największej ilości osób, stąd pierwsze tłumaczenia przez protestantów Biblii oraz publikowanie literatury religijnej, w tym także polemicznej względem innych wyznań[35].

W dobie reformacji główną rolę w rozwoju książki polskiej odegrały Prusy Książęce. W latach 1543-1552 w Królewcu i w Ełku wydano więcej książek w języku polskim niż w całej Rzeczypospolitej. W 1587 roku założono w Ełku Szkołę Książęcą dla całej prowincji, gdzie uczono m.in. literackiej polszczyzny[36].

W 1696 język polski stał się językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim[37], wtedy też ostatecznie ustaliła się supremacja języka polskiego w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym Litwy[37]. W prowincjach Korony Królestwa Polskiego do końca czasów saskich (1763) językiem urzędowym pozostawała łacina[37]. Stał się także językiem szybko przyswajających język polski niemieckich rodów szlacheckich w Inflantach Polskich.

Od połowy XVI wieku do początku wieku XVIII polszczyzna była językiem dworskim w Rosji[potrzebny przypis], i tą drogą przeniknął do języka rosyjskiego szereg wyrazów pochodzenia zachodnioeuropejskiego, przyswojonych wcześniej przez język polski, oraz wyrazów rdzennie polskich. Pod koniec XVII w. język polski był popularny i modny także wśród wyższych warstw Moskwy[38], a jego znajomość była miernikiem wykształcenia i kultury[39]. Niezmiernie popularna jest w tym okresie literatura polska zarówno w oryginale, jak i w transkrypcji na cyrylicę oraz tłumaczeniach na rosyjski. W okresie od II poł. XVII do początku XVIII w. przekłady literatury polskiej dominują nad przekładami z innych języków, a w przypadku poezji obcej aż do pocz. XVIII w. mamy do czynienia wyłącznie z utworami polskimi i łacińskimi[39]. Jednak początek wpływów języka polskiego najpierw na język ruski, później na rosyjski, datowany jest na XIII w. Słabną one w połowie XVIII wieku, choć na polonizmy możemy natknąć się również w XIX i XX w. (np. frajer)[40].

W XVII wieku po polsku mówiono także na dworach Hospodarstwa Mołdawskiego (tutaj również posługiwała się nim arystokracja[41]) i Wołoszczyzny[42]. W tym pierwszym kraju czyniono starania, by uczynić z języka polskiego język literacki (np. historiograf i poeta Miron Costin pisał po polsku)[41]. Również w tym samym wieku język polski był powszechny na Ukrainie, zarówno w życiu politycznym, jak i piśmiennictwie. Ryszard Łużny uważa, że polszczyzna spełniała rolę języka literackiego dla mieszkańców tego regionu Rzeczypospolitej[43].

Język polski wywarł wpływ na takie języki jak ukraiński, białoruski, litewski, rosyjski, jidysz, hebrajski, czeski, rumuński[44], węgierski[potrzebny przypis].

Odmiany

Dialekty polskie wg S.Urbańczyka (zmodyfikowane)[45]
Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej
Rozmieszczenie osób mówiących językiem polskim w Europie. Na czerwono: Polska, gdzie polski jest językiem urzędowym, na ciemnoróżowo: regiony, gdzie istnieje znacząca mniejszość mówiąca po polsku, na jasnoróżowo: Unia Europejska, gdzie polski jest jednym z języków urzędowych, niebieskie punkty wskazują większe skupiska osób mówiących po polsku.
 Osobny artykuł: Dialekty języka polskiego.

W etnicznym języku polskim wyróżnia się:

Podstawowe dialekty języka polskiego to (według stopnia pokrewieństwa):

Poza tymi podstawowymi dialektami istnieją także dialekty mieszane, szczególnie na zachodzie Polski.

Encyklopedia Popularna PWN[47] i inne źródła[48] wymieniają pięć głównych dialektów: wielkopolski, małopolski, śląski, mazowiecki, kaszubski[49].

Za granicą

Coraz więcej osób uczy się języka polskiego jako obcego. Ich liczbę szacuje się na 10 000 osób na całym świecie[50], z czego ok. jedna trzecia studiuje język polski na uczelniach i w szkołach językowych w Polsce. Od 2004 roku istnieje również możliwość zdawania egzaminu z języka polskiego jako obcego na 3 poziomach: podstawowym (poziom B1), średnio zaawansowanym (poziom B2) oraz na poziomie zaawansowanym (poziom C2). Egzaminy te przygotowuje Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego[51].

Liczni są również rodzimi użytkownicy języka polskiego, którzy na stałe mieszkają w innych państwach. Są to członkowie polskiej mniejszości narodowej albo polscy wychodźcy lub ich potomkowie (Polonia).

Jako język polskiej mniejszości narodowej polski jest używany przede wszystkim w krajach sąsiednich: na Ukrainie, Białorusi, Litwie, Słowacji i w Czechach.

Największe grupy polskojęzycznej ludności, które znalazły się na stałe poza granicami kraju w wyniku wyjazdu z państwa, znajdują się w zachodniej Europie (Niemcy, Francja, Wielka Brytania), w Ameryce (Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Argentyna, Meksyk), w Australii oraz w Izraelu.

Ze względu na duże rozproszenie ludności polskojęzycznej po całym świecie i brak teraźniejszych badań nad stopniem utrzymywania języka polskiego wśród Polaków za granicą, bardzo trudno ustalić liczbę osób polskojęzycznych na stałe zamieszkałych poza granicami Polski. Szacunki podawane w rzetelnych książkach mieszczą się w szerokim przedziale od 3,5 do 10 milionów[52]. Skutkiem tych rozbieżności są różne dane o ogólnej liczbie rodzimych użytkowników języka polskiego.

Fonetyka

 Osobny artykuł: Fonetyka języka polskiego.

Gramatyka

 Osobny artykuł: Gramatyka języka polskiego.

Dialektyzacja

W związku z przesiedleniami ludności po drugiej wojnie światowej, rozwojem miast, wpływami kultury masowej (telewizja, prasa) oraz powszechnej oświacie prowadzonej w odmianie ogólnej, język polski coraz bardziej się ujednolica. Cechy gwar są o wiele słabiej widoczne u młodszych użytkowników języka. Nie dotyczy to wszystkich gwar – np. gwarom góralskim i śląskim jak na razie wyginięcie nie grozi, jednak większość Polaków mówi dziś polskim językiem ogólnonarodowym.

Zmiany gramatyczne

Prawdopodobnie najbardziej rzucającą się w oczy zmianą jest wypieranie rodzaju męskorzeczowego przez męskożywotny. Wiele słów, które dotychczas były jednoznacznie nieżywotne, w języku potocznym, zwłaszcza w języku młodzieży, jest traktowanych jako żywotne. Objawia się to tym, że biernik jest równy dopełniaczowi, nie zaś jak dotychczas mianownikowi. Większość nowych słów odnoszących się do zjawisk niematerialnych przyjmuje rodzaj męskożywotny również w języku oficjalnym. I tak „dostać e-maila/SMS-a” są znacznie bardziej popularne od „dostać e-mail/SMS”.

Zmiany leksykalne

Następuje zapożyczanie dużej liczby wyrazów angielskich, a jednocześnie zanika wiele dawnych zapożyczeń, głównie francuskich, jidysz i rosyjskich.

Ciekawym zjawiskiem jest zmiana wymowy niektórych francuskich zapożyczeń z francuskiej na angielską, np. image wymawia się współcześnie raczej imidż niż imaż. Podobnie, pod wpływem tłumaczeń w mediach z języka angielskiego coraz częściej nazwę państwa Rwanda wymawia się Ruanda.

Zmiany fonologiczne

W związku z zapożyczeniami słów z języków o odmiennej fonologii, rozpowszechniają się rzadko dotychczas spotykane połączenia głosek, np. po głoskach zębowych t, d, s, z, r pojawia się i (didżej, tir, ring), także w tradycyjnych wyrazach y jest czasem zastępowane przez i, np. dawna nazwa kolorowego papieru technicznego Brystol jest dziś często zapisywana Bristol. Pojawiają się też połączenia ky, gy, ly (ankylozaur, poligynia, glyptodon).

Użycie

W dużym przybliżeniu przeciętny Polak czynnie zna (czyli używa w wypowiedziach) nie więcej niż kilkanaście tysięcy słów, natomiast biernie (rozumie, ale nie używa) – ok. 30 tysięcy słów. Wyjątkami są osoby, które mogą biernie znać nawet 100 tysięcy słów[53]. Jednak badania filologów z Uniwersytetu w Białymstoku wykazują, że wystarczy znajomość 1200 najczęściej używanych słów w języku polskim, by móc zacząć się nim posługiwać[54].

Ochrona

 Osobny artykuł: Ustawa o języku polskim.

Zgodnie z artykułem 12 ust. 2 ustawy o języku polskim Rada Języka Polskiego nie rzadziej niż co dwa lata przedstawia Sejmowi i Senatowi sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego. Sprawozdanie jest publikowane w postaci druku sejmowego (senackiego).

Uchwałą z 22 grudnia 2005 Senat RP zdecydował o ustanowieniu roku 2006 Rokiem Języka Polskiego[55].

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Teksty źródłowe w Wikiźródłach
 Cytaty w Wikicytatach
 Podręczniki w Wikibooks

Przypisy

  1. ↑ a b World Almanac and Book of Facts, World Almanac Books, Mahwah, 1999. ISBN 0-88687-832-2
  2. ↑ a b Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-12391-5, s. 584.
  3. ↑ a b Polish. ethnologue.com. [dostęp 2017-07-02]. (ang.).
  4. ↑ a b Encyklopedia języka polskiego, pod red. S Urbańczyka i M. Kucały, Ossolineum, wyd. 3, Warszawa 1999, ISBN 83-04-02994-4, s. 156.
  5. ↑ W 15. edycji i wzwyż. Do 14. kodem było PQL: http://web.archive.org/web/20011214022901/www.ethnologue.com/show_language.asp?code=PQL.
  6. ↑ Adam Tycner: Cyrylica nad Wisłą. Rzeczpospolita, 2012-02-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  7. ↑ Paśko, Dorota 2011 Powiązania między językiem polskim a wyznaniem katolickim, w: Ewa Golachowska i Anna Zielińska (red.) Wokół religii i jej języka. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, str. 115
  8. ↑ „Язык большинства текстов китаба Сегеневича, иногда с некоторой натяжкой, можно назвать польским.” w: Антонович А. К. 1968. „Краткий обзор белорусских текстов, писанных арабским письмом”, w: В. В. Мартынов, Н. И. Толстой (red.) Полесье (Лингвистика. Археология. Топонимика). Moskwa: Nauka, str. 273
  9. ↑ Bogdan Walczak: Zarys dziejów języka polskiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, s. 64. ISBN 83-229-1867-4.
  10. ↑ Wydra 1984 ↓, s. 165-167.
  11. ↑ Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków 2011, s. 550.
  12. ↑ Wydra 1984 ↓.
  13. ↑ Wydra 1984 ↓, s. 305-306.
  14. ↑ Jerzy Oleksiński, "I nie ustali w walce", Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 978-83-10-07610-6, s. 52.
  15. ↑ Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego [online], www.gramatyki.uw.edu.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  16. ↑ Stanisław Szober: Słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”; Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1948, s. iv.
  17. ↑ Konstytucja Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej z 1927 roku, art. 21-22
  18. ↑ Konstytucja Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej z 1936 roku, art. 25
  19. ↑ Marchlewszczyzna – Polska Republika Radziecka, scenariusz Grzegorz Górny, Rafał Smoczyński, Fronda dla Programu 1 TVP S.A., 2000
  20. ↑ Sergiusz Kazimierczuk, Polski Rejon Narodowy. Zalążek siedemnastej Republiki w: Pamięć.pl
  21. ↑ M. Bugajski, Od Słoty do Górnickiego [w:] Rozprawy o historii języka polskiego, red. nauk. S. Borawski, Zielona Góra 2005
  22. ↑ Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 2003
  23. ↑ a b Za pośrednictwem czeszczyzny przyjęto łacińską terminologię kościelno-religijną. Działo się tak ze względu na to, że Czesi przyjęli wcześniej chrześcijaństwo, a także dlatego, że stanowili oni duży odsetek pierwszych duchownych w Polsce. Przykładowe zapożyczenia: anioł, biskup, chrzest, cmentarz, diabeł, kapłan, kielich, klasztor, kościół, krzyż, msza, ofiara, pacierz, pielgrzym, pleban, poganin, proboszcz, przeor, ołtarz, religia. Wpływy języka czeskiego widoczne były do połowy XVI wieku. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 81, 233.
  24. ↑ Latynizmy występują również w terminologii szkolnej, naukowej, urzędowej i sądowej, np. atrament, bakałarz, cymbał, cyrkiel, data, kancelaria, kanclerz, kasztelan, mandat, metryka, rejestr, statut, suma, szkoła, tablica, tryb, trybun, żak. Wpływy łacińskie odnowiły się w związku z renesansem i humanizmem w XVI w. Przykłady zapożyczeń z drugiej fali wpływów łacińskich: afekt, antyk, bibuła, fortuna, gramatyka, humor, kałamarz, mecenas, notariusz, patron, poezja, proza, rejent, retoryka, rytm, wiersz. Łacina oddziaływała również na składnię języka polskiego (np. na szyk wyrazów i konstrukcje zdaniowe). Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 81, 233.
  25. ↑ W XVI w. z języka ruskiego przejęto takie wyrazy, jak hołota (zastępują rodzimą gołotę), czeremcha (trzemchę), czerep (trzop). Zmienił się również przyrostek -ic na -icz, np. królewic na królewicz lub panic na panicz. W tej dziedzinie obserwuje się wpływy obustronne. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
  26. ↑ „Do Polski przybywali Niemcy najpierw od X do XIV wieku, jako drużyna rycerska wstępująca na służbę Bolesławów i Kazimierzów; z Łużyc, Miśni, [...] i rychło polszczyli, od nich wywodzi się wiele rodzin szlacheckich [...]. Drugi, nierównie znaczniejszy napływ Niemców, chłopów i mieszczan, dokonał się w XIII i XIV wieku. Kraj mało zaludniony przedstawiał dla Niemców, opuszczających z powodu przeróżnych klęsk, i przeludnienia swe siedziby w Miśni, Turyngii, [...], pole nęcące, najpierw Śląsk, za nim Wielkopolska i Małopolska. Koloniści osiadali po grodach, które przekształcali na miasta, rzadziej po wsiach, wraz ze swoimi porządkami, podnosząc pracą wytrwałą kulturę miejską i wiejską. Trzymali się silnie razem, nie rozpływali się w otoczeniu polskim. Dopiero w ciągu XIV i XV wieku rozpoczęła się asymilacja od dołu, przez ożenki i napływ Polaków do miast i miasteczek. [...] W roku 1537 oddano kościół N.P. Marii gminie polskiej, a dopiero w roku 1600, zniosła rada miejska zagajanie sądów ławniczych po niemiecku; tak uporczywa była tradycja tu, w Poznaniu, Bieczu, i in. Ślady fal osadniczych przechował język miejski w słownictwie, nie strukturze językowej (oprócz przyrostka na -unek) [...]. Słowo polskie nabierała specjalnego znaczenia pod wpływem niemieckiego np. miasto (pierwotnie oznaczało tylko miejsce) gaić (sądy) itd. Czasowniki np. szukać (dawne iskać), musieć. W zwyczajach, wierzeniach i obrzędach ; dyngus i śmigus są niemieckie – dingus (oszacowanie, obdarowanie jajkiem, wędzonką) i schneck-ostern (smaganie rózgą świąteczną), wynoszenie śmieci za wieś, kary: wożenie kłody, zawieszanie w koszu nad wodą, ciągnienie kota przez wodę, wiara w skrzaty, koboldy. Całe słownictwo górnicze było wyłącznie niemieckie.” [w:] Aleksander Brückner. Encyklopedia staropolska, tom II. s. 12, Niemcy.
  27. ↑ „Z górą (960-1280) nikt po polsku nie pisał, pierwsze składanie kilku znaków łacińskich naśladowano wzorem Czech w XIV i XV wieku, ale ponieważ szkoła wcale polszczyzny nie uczyła, więc nie zdobyto się na jednolitość i każdy znęcał się po swojemu, nad abecadłem i ortografią. Czechom jednolitą pisownię wzbogacającą znaki łacińskie kropkami stworzył Jan Hus, ale piętno kacerstwa odstraszało nas od naśladownictwa tego jedynego trafnego systemu. [...] tak się mściło niedbalstwo wobec języka narodowego, zrozumiałe chyba u mieszczan pół-Niemców, karygodne śród kół uczonych, nie uznających, jak i węgierskiego, niczego niełacińskiego. Skoro pismo drukiem zastąpiono, musiał dotychczasowy rozgardiasz ortograficzny ustąpić; nieznani nam z nazwiska zecerzy polscy ustalili jako tako dla księgarzy Niemców pisownię polską posługującą się i składaniem znaków sz, cie, i kropkami, i kreskami ż, ź, ń, ć, ś, i odmianą kształtu; ł, ą, ę.” [w:] Aleksander Brückner. Encyklopedia staropolska, tom I. s. 2, Abecadło.
  28. ↑ Język niemiecki najsilniej oddziaływał na polski w XIII-XV w., a zapożyczenia związane były z ustrojem miast, rzemiosłem i handlem, np. blacha, bruk, buda, burmistrz, cegła, czynsz, fartuch, folwark, ganek, gmina, handel, kuchnia, plac, ratusz, rynek, sołtys, sznur, waga, weksel, wójt, zegar. Germanizmy, początkowo bardzo liczne, z czasem zastępowane były wyrazami rodzimymi lub ulegały spolszczeniu. W XVI wieku z języka niemieckiego zapożyczono wyrazy dotyczące terminologii drukarskiej, np. druk, szpalta, zecer. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 82, 234.
  29. ↑ Silne wpływy francuskiego obserwuje się zwłaszcza w okresie oświecenia. Wyrazy dotyczyły strojów, mebli, naczyń stołowych, nazewnictwa karcianego, teatru, np. atu, balkon, bombonierka, falbana, gorset, kamizelka, karo, kier, kulisy, kurtyna, loża, lustro, parawan, parter, peruka, pik, sosjerka, tabakierka, toaleta, trefl. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 474.
  30. ↑ Wpływy włoskie pojawiły się w XVI wieku. Pożyczano wyrazy dotyczące kultury pałacowej, ogrodnictwa, ubiorów, jazdy konnej, szermierki, muzyki, literatury lub architektury. Przykładowe zapożyczenia: draperia, forteca, fosa, fraszka, kalafior, kareta, oktawa, pałac, sałata, seler, sonet, szpada. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
  31. ↑ W XVI w. (najsilniej za panowania Stefana Batorego) zapożyczono z węgierskiego wyrazy z zakresu strojów i wojskowości, np. delia, dobosz, ferezja, giermek, hajduk, kita, kontusz, magierka, szereg. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
  32. ↑ a b Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, s. 110. ISBN 83-223-1876-6.
  33. ↑ Literatura polska : przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 684–685. ISBN 83-01-05368-2.
  34. ↑ a b c Mieczysław Klimowicz: Oświecenie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 27, 111–119. ISBN 83-01-02620-0.
  35. ↑ Ignacy Chrzanowski: Historia literatury niepodległej Polski (965-1795). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 105. ISBN 83-06-00953-3.
  36. ↑ Erwin Kruk, Warmia i Mazury, Wrocław 2003, s. 38, 62.
  37. ↑ a b c Norman Davies: Boże igrzysko : historia Polski. T. 2: Od roku 1795. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1991, s. 40–41. ISBN 83-7006-023-4.
  38. ↑ Roman Szul: Język. Naród. Państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009, s. 213. ISBN 978-83-01-15793-7
  39. ↑ a b Eliza Małek: Staroruska kultura literacka drugiej połowy XVII – początku XVIII wieku a literatura polska, w: Przemiany w Polsce, Rosji, na Ukrainie, Białorusi i Litwie (druga połowa XVII – pierwsza XVIII w.), red. nauk. Juliusz Bardach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 123-124.
  40. ↑ Wiesław Witkowski: Zapożyczenia z polskiego w języku rosyjskim pierwszej połowy XVIII w. a wyrazy pochodzenia polskiego w Leksykonie F. Polikarpowa-Orłowa (Moskwa 1704), w: Przemiany w Polsce, Rosji, na Ukrainie, Białorusi i Litwie (druga połowa XVII – pierwsza XVIII w.), red. nauk. Juliusz Bardach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 135 i 141.
  41. ↑ a b Andrzej Walicki: Sarmacja. Polska między Wschodem a Zachodem, w: Kultura i myśl polska. Prace wybrane: Naród, nacjonalizm, patriotyzm, Kraków 2009, s. 14.
  42. ↑ Aleksander Brückner: Wpływy polskie na Litwie i słowiańszczyźnie wschodniej, w: Polska w kulturze powszechnej, Kraków 1918, t. I, s. 162.
  43. ↑ Ryszard Łużny: Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska. Z dziejów związków kulturalnych polsko-wschodniosłowiańskich w XVII-XVIII w., Kraków 1966, s. 13.
  44. ↑ Roman Szul: Język. Naród. Państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009, s. 245. ISBN 978-83-01-15793-7
  45. ↑ Gwary polskie. Przewodnik multimedialny pod redakcją H. Karaś
  46. ↑ Polski język [w:] Encyklopedia Popularna PWN, t. 9, Warszawa 1967, s. 60.
  47. ↑ Polski język [w:] Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982, ISBN 83-01-01750-3, s. 610.
  48. ↑ Np. Anna Dąbrowska, Język polski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004, s. 222, ISBN 83-7384-063-X.
  49. ↑ Obecnie uznawany jest za odrębny język zachodniosłowiański.
  50. ↑ Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej.
  51. ↑ Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego.
  52. ↑ Por. Bogdan Walczak, Język polski na Zachodzie. [w:] Współczesny język polski, pod red. Jerzego Bartmińskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001, ISBN 83-227-1699-0, s. 565.
  53. ↑ Dr hab., prof. Mirosław Bańko: Ile słów zna przeciętny Polak?. [w:] Poradnia językowa [on-line]. PWN, styczeń 2003. [dostęp 16.06.2011].
  54. ↑ 1200 słów języka polskiego jest wystarczające. Portal Interia.pl, 23 września 2008. [dostęp 14.04.2017].
  55. ↑ M.P. z 2005 r. nr 84, poz. 1203

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Szablon:Władca

Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
wschodniolechickie
środkowolechickie
zachodniolechickie †
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.
Języki Unii Europejskiej

Unia Europejska

Polska – tematy i zagadnienia
Historia
Geografia
Prawo i ustrój polityczny
Demografia,
bezpieczeństwo
i życie społeczne
Kultura
Gospodarka
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_polski&oldid=53307729”