74 Górnośląski Pułk Piechoty

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
74 Górnośląski Pułk Piechoty
159 pułk piechoty wielkopolskiej
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa 74 pp
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Górnośląski

Tradycje
Święto

2 października

Rodowód

1 Pułk Obrony Krajowej
2 Pułk Rezerwowy
159 Pułk Piechoty Wielkopolskiej

Dowódcy
Pierwszy

por./kpt. Antoni Nieborak

Ostatni

ppłk dypl. Wacław Wilniewczyc

Działania zbrojne
Powstanie wielkopolskie
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Oranami (16 VII 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Pniewy, Lubliniec

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

7 Dywizja Piechoty

74 Górnośląski Pułk Piechoty (74 pp) – oddział piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Pułk sformowany został w strukturach Wojsk Wielkopolskich w 1919 roku. W okresie pokoju stacjonował w Lublińcu. W kampanii wrześniowej walczył w składzie 7 Dywizji Piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

2 października 1919 roku z połączenia II, III i IV batalionów Obrony Krajowej zorganizowany został 1 pułk Obrony Krajowej. Na stanowisko dowódcy pułku został wyznaczony porucznik Antoni Nieborak. Dowództwo pułku ulokowano w Pniewach. IV batalion OK został przemianowany na I batalion. Pozostałe bataliony zachowały, w ramach pułku, dotychczasową numerację. W celu uzupełnienia stanów osobowych pułku, wcielono w jego skład również VI i VIII batalion Obrony Krajowej. Następnie włączono w skład pułku V batalion 1 pułku rezerwowego, zorganizowany w Rakoniewicach przez porucznika Jana Wagnera. Batalion ten został przemianowany na IV batalion 1 pułku Obrony Krajowej[1].

Na podstawie rozkazu dziennego nr 86 Dowództwa Grupy Zachodniej Frontu Wielkopolskiego z 1 stycznia 1920 roku oddział przemianowany został na 2 pułk rezerwowy[1].

Na podstawie rozkazu nr 111 Dowództwa Grupy Zachodniej Frontu Wielkopolskiego z 26 stycznia 1920 roku jednostka przemianowana została na 159 pułk piechoty wielkopolskiej. W trzeciej dekadzie lutego Grupa Zachodnia Frontu Wielkopolskiego, w skład której wchodził pułk, została przeformowana w VII Brygadę Rezerwową[2].

5 marca 1921 roku 159 pułk piechoty wielkopolskiej został przemianowany na 74 pułk piechoty[3].

Pułk w walce o granice[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[4]
ppor. Władysław Nawrocki por. Stanisław Stypa
por. Franciszek Wysocki sierż. Franciszek Zieliński

Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

7 DP w 1938
Przekazanie sztandaru 74 pp ufundowanego przez społeczeństwo miasta Lublińca; 1938

74 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV[5] w garnizonie Lubliniec[6] (batalion zapasowy w Piotrkowie). Wchodził w skład 7 Dywizji Piechoty[7].

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 2 października, jako datę święta pułkowego[8]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę połączenia II, III i IV batalionów Obrony Krajowej w 1 pułk Obrony Krajowej, w 1919 roku[1].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

29 października 1929 roku Minister Spraw Wojskowych nadał oddziałowi nazwę „74 Górnośląski Pułk Piechoty” oraz przyznał jego żołnierzom prawo noszenia na łapkach kurtek i płaszczy oznak orła śląskiego. Nowa nazwa jednostki nie obowiązywała w korespondencji służbowej kierowanej do pułku przez władze wyższe oraz organizacji pokojowej wojska i planach mobilizacyjnych[9]

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 74 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400-700 żołnierzy[10].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[11][a]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku płk Wacław Wilniewczyc
I z-ca dowódcy ppłk dypl. dr Stanisław Wilmowski
adiutant Antoni Rzewuski
starszy lekarz mjr dr Józef Cesarz
młodszy lekarz vacat
II z-ca dowódcy (kwatermistrz) mjr Józef Adolf Pelc
oficer mobilizacyjny kpt. Kazimierz II Rutkowski
z-ca oficera mobilizacyjnego kpt. Władysław Swoboda
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Michał Kozak
oficer gospodarczy kpt. int. Dymitr Kowaliński
oficer żywnościowy vacat
oficer taborowy[b] kpt. tab. Ignacy Mądry
kapelmistrz ppor. adm. (kapelm.) Konrad Klimanek
dowódca plutonu łączności por. Leon Hoffman
dowódca plutonu pionierów por. Stanisław Nowiński
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Tadeusz Lipowski
dowódca plutonu ppanc. por. Jan Józef Śleziak
dowódca oddziału zwiadu por. Zygmunt Choroba
I batalion
dowódca batalionu mjr Stanisław I Solecki
dowódca 1 kompanii kpt. Bolesław Żmuda
dowódca plutonu por. Józef Tomasz Kępa
dowódca 2 kompanii p.o. por. Jerzy Miś
dowódca 3 kompanii kpt. Antoni Piotr Mękwiński
dowódca plutonu por. Władysław Franciszek Kuchnik
dowódca 1 kompanii km kpt. Włodzimierz Hryńko
dowódca plutonu por. Rudolf Ryba
dowódca plutonu ppor. Stanisław Markowski
II batalion
dowódca batalionu mjr Kazimierz Zygmunt Rybicki
dowódca 4 kompanii kpt. Jan Herman
dowódca plutonu por. Marian Henryk Perek
dowódca plutonu ppor. Witold Mieczysław Engelking
dowódca plutonu ppor. Józef Michał Spryszyński
dowódca 5 kompanii por. Julian Bolesław Kozioł
dowódca plutonu ppor. Jan Fiedorkiewicz
dowódca 6 kompanii kpt. Piotr Paweł Kawczyński
dowódca plutonu ppor. Jerzy Władysław Tęsiorowski
dowódca 2 kompanii km kpt. Bogumił Grodzicki
dowódca plutonu ppor. Andrzej Gacek
dowódca plutonu ppor. Wacław Bujko
III batalion
dowódca batalionu kpt. Jan Wrzosek
dowódca 7 kompanii kpt. Wacław Szyćko
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Józef Pniak
dowódca 8 kompanii kpt. Józef Legut
dowódca plutonu por. Piotr Sołtysiak
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Nikander Ignerowicz
dowódca 9 kompanii kpt. Lucjan Załęski
dowódca plutonu ppor. Jan Rospędzihowski
dowódca 3 kompanii km kpt. Tadeusz Zygmunt Schmidt
dowódca plutonu ppor. Edward Zdanowicz
na kursie por. adm. Walenty Walaszczyk-Walowski
por. Piotr Gumula
74 obwód przysposobienia wojskowego „Lubliniec”
komendant obwodowy PW mjr piech. Franciszek Jan Żak
komendant powiatowy PW „Lubliniec” por. piech. piech. Paweł Turski
komendant powiatowy PW „Częstochowa” kpt. piech. Eustachiusz Marszałek

Kampania wrześniowa[edytuj | edytuj kod]

Pułk walczył w składzie 7DP
 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył w składzie macierzystej dywizji, wchodzącej w skład Armii „Kraków”[7].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[13]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku płk Wacław Wilniewczyc
zastępca dowódcy ppłk dypl. dr Stanisław Wilimowski
I adiutant kpt. Marian Cyruliński
II adiutant por. rez. dr Tadeusz Betleja
oficer informacyjny por. Marian Perek
oficer łączności por. Leon Hoffman[c] †17 IX 1939 Cewków
kwatermistrz kpt. Michał Kozak
oficer płatnik kpt. Dymitr Kopaliński
oficer żywnościowy kpt. Ignacy Mądry
naczelny lekarz mjr dr Józef Cesarz
kapelan ks. st. kap. płk Jan Szymała
dowódca kompanii gospodarczej por. Władysław Kuchnik
I batalion
dowódca I batalionu mjr Józef Adolf Pelc †8 IX 1939 Ciepielów
adiutant batalionu por. rez. Jan Kopaczko
dowódca 1 kompanii strzeleckiej por. Józef Kępa
dowódca 2 kompanii strzeleckiej ppor. Zbigniew Pniak
dowódca 3 kompanii strzeleckiej ppor. Józef Michał Spryszyński[d] niemiecka niewola[16]
dowódca 1 kompanii ckm kpt. Włodzimierz Hryńko
II batalion
dowódca II batalionu mjr Kazimierz Rybicki
adiutant batalionu ppor. rez. Henryk Wieczorek
dowódca 4 kompanii strzeleckiej kpt. Jan Herman
dowódca 5 kompanii strzeleckiej por. rez. Jan Handy
dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Julian Kozioł
dowódca 2 kompanii ckm kpt. Bogumił Grodzicki
III batalion
dowódca III batalionu mjr Jan Wrzosek †3 IX 1939
adiutant batalionu ppor. Wacław Bujko
dowódca 7 kompanii strzeleckiej kpt. Wacław Szyćko
dowódca 8 kompanii strzeleckiej kpt. Bolesław Żmuda
dowódca 9 kompanii strzeleckiej kpt. Lucjan Załęski
dowódca 3 kompanii ckm kpt. Józef Legut
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej kpt. Jan Śleziak
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Tadeusz Lipowski
dowódca kompanii zwiadowców por. Zygmunt Choroba
dowódca plutonu łączności ppor. rez. Anatol Zieliński
dowódca plutonu pionierów por. Stanisław Nowiński
dowódca plutonu przeciwgazowego NN

Symbole pułku[edytuj | edytuj kod]

Sztandar
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

14 maja 1922 roku, w Biedrusku, marszałek Polski Józef Piłsudski wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo miasta Lubliniec[17].

Odznaka pamiątkowa

6 września 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 74 Pułku Piechoty[18]. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt zbliżony do Krzyża Walecznych, którego ramiona są emaliowane w kolorze białym z mosiężnym obramowaniem. Na środku krzyża, na okrągłej złotej tarczy czarny orzeł dolnośląski mający na piersi złoty półksiężyc w środku i koniczynki na końcach. Na ramionach krzyża wpisano inicjały pułku „74 P.P.” oraz daty najważniejszych bitew „3.VI.1920” i „6.VIII.1920”. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze. Autorem projektu odznaki był Jan Małeta, a wykonawcą Adam Nagaiski z Warszawy[6].

Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty.
Dowódcy pułku[19]
  • por. / kpt. Antoni Nieborak (2 X 1919 – 21 VII 1920)
  • por. Walenty Peszek (p.o. 21 VII - 4 VIII 1920)
  • mjr / płk piech. Maksymilian Marszałek (21 X 1920 – 1 VI 1932 → komendant miasta Brześć[20])
  • ppłk / płk piech. Wacław Wilniewczyc (18 VI 1932[20] - 4 IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie
  • mjr piech. Józef Adolf Pelc (do VIII 1939 → dowódca I baonu)

Żołnierze 74 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[22] oraz Muzeum Katyńskie[23][e][f].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Adamek Józef ppor. rez. nauczyciel szkoła w Miechowie Katyń
Alama Tadeusz ppor. rez. handlowiec Katyń
Bagiński Edward ppor. rez. budowlaniec Katyń
Banaszkiewicz Telesfor por. rez. handlowiec Katyń
Bątorek Jan ppor. rez. nauczyciel szkoła w Dobieszowicach Katyń
Chmal Józef ppor. rez. nauczyciel Katyń
Chmielewski Stanisław ppor. rez. nauczyciel szkoław Chorzowie Katyń
Cianciara Jan ppor. rez. urzędnik Katyń
Czapliński Antoni ppor. rez. nauczyciel Gimnazjum Narutowicza w Łodzi Katyń
Franciszczak Józef ppor. rez. nauczyciel szkoła w Pajęcznie Katyń
Frymus Mieczysław ppor. rez. kupiec Katyń
Gubała Jan ppor. rez. nauczyciel szkoła w Zawierciu Katyń
Handy Jan Bernard por. rez. nauczyciel szkoła w Lublińcu Katyń
Jagiełłowicz Kazimierz por. rez. handlowiec kopalnia Czeladź Katyń
Knothe Adam por. rez. Katyń
Kozieł Franciszek por. rez. nauczyciel Pedagogium w Katowicach Katyń
Krakowski Mieczysław ppor. rez. inżynier Fabryka Maszyn i Wagonów Czeladź Katyń
Król Fryderyk kapitan rez. nauczyciel kier. szkoły w Strumeniu Katyń
Kuchta Roman ppor. rez. urzędnik Katyń
Laskowski Paweł ppor. rez. technik Katyń
Maj Stanisław[26] ppor. rez. nauczyciel, mgr gimnazjum w Tarnowskich Górach Katyń
Migoń Zdzisław ppor. rez. abs. WSH Katyń
Nowak Antoni ppor. rez. technik Katyń
Ozga Stanisław ppor. rez. nauczyciel szkoła w Chełmie Katyń
Perek Marian[27] por. żołnierz zawodowy Katyń
Pimienow Konstanty por. rez. Zarząd Kolei Nadwiślańskiej Katyń
Pogoda Julian ppor. rez. nauczyciel szkoła powszechna Katyń
Sakławski Mikołaj ppor. rez. nauczyciel szkoła w Ciężkowicach Katyń
Smoczyk Zdzisław ppor. rez. rolnik, mgr Katyń
Switacz Józef ppor. rez. nauczyciel Katyń
Ślusarek Stefan ppor. rez. Katyń
Tatkowski Alojzy por. rez. absolwent WSH Magistrat m. Krakowa Katyń
Wojciechowski Marian ppor. rez. strażnik więzienny Katyń
Wróblewski Jan ppor. rez. nauczyciel, mgr Gimnazjum w Staszowie Katyń
Zegadło Ryszard Jan ppor. rez. technik drogowy Dyr. Okr. PKP w Katowicach Katyń
Żubrowski Wacław ppor. rez. Zarząd m. Częstochowa Katyń
Bankiewicz Stefan podporucznik rezerwy urzędnik Zarząd Miasta Częstochowy Charków
Chmura Franciszek porucznik rezerwy nauczyciel Gimnazjum w Częstochowie Charków
Cymerman Ireneusz podporucznik rezerwy prawnik Charków
Czechowicz Henryk podporucznik rezerwy technik hutniczy Charków
Franek Karol Błażej podporucznik rezerwy prawnik, mgr Charków
Friebe Piotr Bernard podporucznik rezerwy nauczyciel Straż Pożarna Charków
Idzik Stanisław podporucznik rezerwy górnik Charków
Kasprzyk Jan podporucznik rezerwy Charków
Kołodziej Henryk podporucznik rezerwy górnik sztygar kopalni „EMA” w Radlinie Charków
Krakowiecki Stefan podporucznik rezerwy chemik, mgr Charków
Miśkiewicz Władysław podporucznik rezerwy technik mechanik Charków
Nowakowski Euzebiusz podporucznik rezerwy inżynier Charków
Rakowski Zdzisław podporucznik rezerwy inżynier chemik Charków
Sosnowski Jerzy podporucznik rezerwy Charków
Spirydnow Sergiusz podporucznik rezerwy Charków
Śliwiński Marian porucznik rezerwy prawnik, dr praw Sąd Okręgowy w Katowicach Charków
Wachla Marian podporucznik rezerwy prawnik Charków
Więckowski Janusz podporucznik rezerwy Charków
Wódkiewicz Henryk porucznik rezerwy nauczyciel Charków
Kuliga Wojciech porucznik rezerwy nauczyciel Kalinin
Skrzędziejewski Bohdan porucznik rezerwy geodeta Urząd Ziemski w Białymstoku Kalinin
Śladkowski Jerzy podporucznik rezerwy kasjer zam. w Kaletach Kalinin
Śwital Adam podporucznik rezerwy leśnik nadleśniczy w Radomsku Kalinin

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[12].
  2. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  3. por. piech. Leon Hoffman (ur. 14 września 1908) w marcu 1939 pełnił służbę w 74 pp w Lublińcu na stanowisku dowódcy plutonu łączności[14].
  4. Józef Michał Spryszyński (ur. 2 marca 1913) podporucznik piechoty służby stałej[15].
  5. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[24].
  6. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[25].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Bożejko 1929 ↓, s. 6.
  2. Bożejko 1929 ↓, s. 7.
  3. Bożejko 1929 ↓, s. 31.
  4. Bożejko 1929 ↓, s. 32.
  5. Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 52.
  6. a b Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 120.
  7. a b Satora 1990 ↓, s. 138.
  8. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  9. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 33 z 29 października 1929 roku, poz. 324.
  10. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  11. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 635-636, 681.
  12. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
  13. Kurus 2016 ↓, s. 90.
  14. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 82, 636.
  15. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 115, 636.
  16. Sebastian Ziółek. Ziemia lubliniecka–okruchy historii : cz. I Ludzie i ich losy. „Ziemia Lubliniecka”. 1 (86), s. 5, 2011. Lubliniec. ISSN 1641-1935. .
  17. Satora 1990 ↓, s. 137-140.
  18. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 29 z 6 września 1929 roku, poz. 285.
  19. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  20. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 413.
  21. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2 z 18 lutego 1922 roku, s. 122.
  22. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  23. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  24. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  25. Wyrwa 2015 ↓.
  26. Księgi Cmentarne – wpis 2188.
  27. Księgi Cmentarne – wpis 2788.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]