Konkatedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim: Różnice pomiędzy wersjami
53°58′23″N 14°46′20″E/53,973056 14,772222| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m →Poddasze: lit. |
m lit. |
||
| Linia 74: | Linia 74: | ||
1 września 2005 roku konkatedra oraz sąsiadujący z nią zespół budynków [[rozporządzenie]]m [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej]] zostały uznane za [[Pomnik historii]]<ref>{{Cytuj |url=http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051671401 |tytuł=Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Kamień Pomorski – zespół katedralny”<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany=isap.sejm.gov.pl |język=pl |data dostępu=2017-11-24}}</ref>. |
1 września 2005 roku konkatedra oraz sąsiadujący z nią zespół budynków [[rozporządzenie]]m [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej]] zostały uznane za [[Pomnik historii]]<ref>{{Cytuj |url=http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051671401 |tytuł=Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Kamień Pomorski – zespół katedralny”<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany=isap.sejm.gov.pl |język=pl |data dostępu=2017-11-24}}</ref>. |
||
Katedra jest najstarszym obiektem |
Katedra jest najstarszym obiektem sakralnym z Pomorza Zachodniego i zawiera najstarszą znaną [[więźba dachowa|więźbę dachową]] z terenu Polski<ref name="nwp"/>. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Wersja z 20:59, 21 wrz 2021
 A-1343 z dnia 04.05.1956 r.[1]
| |||||||||
| konkatedra, kościół parafialny | |||||||||
 Konkatedra w Kamieniu Pomorskim | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Parafia | |||||||||
| Wezwanie |
Najświętszej Marii Panny, św. Jana Chrzciciela i św. Faustyna z Brescii biskupa | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Kamienia Pomorskiego  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||||||||
Położenie na mapie powiatu kamieńskiego  | |||||||||
Położenie na mapie gminy Kamień Pomorski  | |||||||||
| 53°58′23″N 14°46′20″E/53,973056 14,772222
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Konkatedra Najświętszej Marii Panny, św. Jana Chrzciciela i św. Faustyna biskupa w Kamieniu Pomorskim – kościół parafii rzymskokatolickiej św. Ottona w Kamieniu Pomorskim. Historyczna katedra diecezji pomorskiej.
W latach 1972–1992 świątynia pełniła funkcję konkatedry diecezji szczecińsko-kamieńskiej. Obecnie jest konkatedrą archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej.
1 września 2005 roku konkatedra oraz sąsiadujący z nią zespół budynków rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zostały uznane za Pomnik historii[2].
Katedra jest najstarszym obiektem sakralnym z Pomorza Zachodniego i zawiera najstarszą znaną więźbę dachową z terenu Polski[3].
Historia
Katedrę ufundował w 1176 roku książę pomorski Kazimierz I w miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka przygrodowego. Budowa świątyni związana była z przeniesieniem siedziby biskupów pomorskich z pobliskiego Wolina.
Pierwotnie świątynia była wznoszona w stylu romańskim. W latach 1180–1210 wzniesiono część prezbiterium. Około 1250 roku zbudowano portal w transepcie południowym z rzeźbionymi archiwoltami i tympanonem przedstawiającym Adorację Baranka. Wybudowano także paradyz. W 1308 nieukończoną budowlę zniszczyły wojska brandenburskie. Po wznowieniu prac, budowę bazyliki kontynuowano w stylu gotyckim. Po 1310 roku wzniesiono krużganki po północnej stronie, a w latach 1325–1350 nad skrzydłem wschodnim katedry dobudowano pomieszczenie gotyckie, w którym w późniejszych czasach mieścił się katedralny skarbiec.
Na początku XIV wieku powstały malowidła na sklepieniu prezbiterium oraz w konsze absydy. W tym samym czasie zbudowano korpus bazylikowy świątyni na pierwotnym fundamencie romańskim, gotycką wieżę ceglaną i lektorium przed prezbiterium. We wnętrzu katedry ustawiono ołtarze, stalle kanonickie, granitową chrzcielnicę i wielki krucyfiks mistyczny[4]. Około 1382 roku świątynia została wyposażona w pierwsze organy.
Na początku XV wieku w katedrze wzniesiono ażurową attykę ceglaną nad nawą południową[5]. W 1419 roku zbudowano przylegającą do nawy południowej kaplicę Lepelów.
.jpg)
.jpg)
Kościół ukończono w pod koniec XV wieku. Zbudowano wówczas przylegający do prezbiterium od strony południowej kapitularz oraz wyposażono katedrę w nowe organy fundacji biskupa Benedykta Wallensteina[6]. Około 1480 roku w prezbiterium ustawiono ołtarz główny.
W 1535 katedra przeszła w ręce Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego. Świątynią luterańską pozostawała do 1945 roku. Pomimo wprowadzenia protestanckiej ordynacji kościelnej zachowano rangę katedralną świątyni i do XIX wieku przy kościele istniała kapituła katedralna.
Podczas wojny trzydziestoletniej doszło do zniszczenia wnętrza. Dzięki hojności księcia Ernesta Bogusława von Croya świątynia w drugiej połowie XVII wieku uzyskała nowe barokowe wyposażenie oraz istniejące do dziś organy. W 1802 roku została zburzona gotycka wieża katedry. W 1855 w świątyni zostały przeprowadzone prace renowacyjne oraz wzniesiono nową neogotycka dzwonnicę. W 1888 przeprowadzono renowację barokowych organów. W 1934 roku dokonano kolejnej restauracji katedry, a także zmieniono wygląd wieży.
W latach 60. XX wieku dokonano regotyzacji i renowacji świątyni oraz przystosowano ją do potrzeb posoborowej formy rytu łacińskiego. W 1972 roku ustanowiono ją konkatedrą rzymskokatolickiej diecezji szczecińsko-kamieńskiej, w 1992 roku przekształconej w archidiecezję.
Kalendarium
- 1176–1544 – katedra rzymskokatolickiej diecezji kamieńskiej
- 1544–1648 – katedra pomorskich biskupów luterańskich
- 1544–1812 – siedziba kamieńskiej kapituły luterańskiej
- 1817–1945 – kościół parafialny Pruskiego Kościoła Unijnego
- od 1945 – rzymskokatolicki kościół parafialny
- 1972–1992 – konkatedra rzymskokatolickiej diecezji szczecińsko-kamieńskiej
- od 1992 – konkatedra rzymskokatolickiej archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
Opis
Romańsko-gotycka, ceglana, trójnawowa bazylika z wirydarzem od strony północnej. Prezbiterium o cechach romańskich i wczesnogotyckich. Bogato udekorowana gotycka fasada południowa. Nad całością dominuje masywny neogotycki blok wieżowy z 1934 roku, zwieńczony czterospadowym hełmem, na szczycie którego ustawiony jest duży łaciński krzyż.
Wnętrze
We wnętrzu katedry uwagę zwracają XVII-wieczne barokowe organy fundacji księcia Ernesta Bogusława de Croya oraz pochodząca z 1682 roku, bogato zdobiona, barokowa ambona - dzieło (najprawdopodobniej) Johanna Grundmanna z Frankfurtu i Heinricha Redtela[7]. Na ściankach kosza ambony znajdują się rzeźby czterech ewangelistów i św. Pawła. Balustrada schodów ambony oraz bramka zostały udekorowane obrazami o treści symbolicznej. Na zaplecku ambony umieszczono krucyfiks na tle panoramy Jerozolimy. Obok ustawiono dwie kariatydy podtrzymujące baldachim ambony ozdobiony medalionami ze scenami ze Starego Testamentu, aniołkami z symbolami Męki Pańskiej oraz, wieńczącą całość, rzeźbą Jana Chrzciciela[8].
Krzyżowo-żebrowe i gwieździste sklepienia katedry ozdobione są w stylu średniowiecznym motywami roślinnymi.
Prezbiterium
Centralne miejsce w prezbiterium zajmuje ołtarz główny - gotycki tryptyk datowany na koniec XV[9] lub początek XVI[7] w., przedstawiający: w części centralnej scenę Wniebowzięcia Matki Bożej, a na skrzydłach męczeństwo św. Jana Chrzciciela i św. Faustyna (wg J. Kochanowskiej: św. Wiktora[7]). Antepedium ołtarza głównego stanowią wizerunki czterech ewangelistów pochodzące z kościoła w Kozielicach (były tam częścią ambony).
Obok ołtarza uwagę zwraca zakratowana wnęka ścienna, średniowieczne tabernakulum tzw. sakraria. Pod ścianami prezbiterium ustawiono stalle kanoników (rodowód tych siedzisk sięga XIV w., zostały jednak mocno przebudowane w XIX w.)[7]. Na północnej ścianie prezbiterium umieszczono dwa obrazy Drogi Krzyżowej pochodzące z warsztatu Łukasza Cranacha Starszego[7]. Na bocznych ścianach prezbiterium umieszczono dwie gotyckie rzeźby przedstawiające św. Jana Ewangelistę i św. Jana Chrzciciela[7]. Najprawdopodobniej, rzeźby te były niegdyś częścią ołtarza głównego.
Na sklepieniu prezbiterium znajduje się polichromia datowana na XIII[9] lub XIV[7] w., przedstawiająca scenę Ukrzyżowania oraz wić roślinną będącą wyobrażeniem ogrodu rajskiego, z Drzewem Żywota[9].
Transept
Chór kapłański od transeptu oddziela zdobiona, barokowa krata lektorium z 1684 roku[7]. Jej górna, ażurowa część wykonana została przez artystę o inicjałach "B. K." pochodzącego najprawdopodobniej z Gdańska[7]. Dolną część lektorium wypełniają cztery obrazy Heinricha Redtela przedstawiające sceny ze Starego Testamentu[7]. Nad lektorium umieszczony jest gotycki krzyż w formie krucyfiksu mistycznego datowany na XV[9] lub początek XVI[7] w. W transepcie obok ozdobnej kraty ustawiony jest tron arcybiskupi z baldachimem oraz ołtarz przy którym odprawiana jest liturgia w zwyczajnej formie rytu rzymskiego. W południowym skrzydle transeptu znajduje się siedemnastowieczny ołtarz "Ecce Homo", z obrazem Chrystusa przed Piłatem namalowanym przez Heinricha Redtela według sztychu Rembrandta[7]. Ołtarz ten projektowany był jako ołtarz główny katedry i do drugiej wojny światowej znajdował się w prześwicie kraty lektoryjnej. Na przeciwległej do ołtarza ścianie, znajduje się dużych rozmiarów krucyfiks, wykonany ok. 1684 przez Johanna Grundmanna z Frankfurtu nad Odrą - twórcę głównych rzeźb kamieńskich organów[7] .
W przęśle północnym transeptu znajduje się baptysterium z wczesnogotycką chrzcielnicą (stopa chrzcielnicy jest późniejsza i pochodzi z XIX wieku)[7]. Chrzcielnicę otacza bogato zdobiona, barokowa krata kurtynowa z 1685 roku wykonana przez artystę o inicjałach "B. K."[7].
Nawa
Przy pierwszym filarze nawy północnej ustawiony jest ołtarz z drugiej połowy XVII w. Niegdyś zawierał on w części centralnej gotycką szafę z figurami Najświętszej Maryi Panny i innych świętych. Obecnie w to miejsce wmontowana jest kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Ołtarz pochodzi z kościoła św. Mikołaja w Kamieniu Pomorskim[7].
W kaplicy przy nawie południowej umieszczono ołtarz z obrazem Ukrzyżowanego z Brzozdowiec, przywieziony do Kamienia Pomorskiego po II wojnie światowej przez polskich wysiedleńców z przedwojennego województwa lwowskiego. Obraz został namalowany przez nieznanego artystę w 1746 r [7].
Na sklepieniu nawy głównej zachowała się czternastowieczna polichromia przedstawiająca Chrystusa Sędziego w mandorli, z symbolami czterech Ewangelistów, lilią i mieczem.
Poddasze
Jak ustalono w 2021 roku, katedra ma najstarszą zachowaną więźbą dachową z terenu Polski. Wykazuje strukturę z XIII wieku, choć wiele elementów wymieniano w przeciągu 650 lat użytkowania katedry. Widać też średniowieczne znaki ciesielskie. Projekt i technika ciesielska nie są charakterystyczne dla ziem polskich, raczej przypominają styl niemiecki, stamtąd więc zapewne pochodzili jej wykonwcy. Do obróbki drewna użyto siekiery, toporu i piły. Więźba jest tak dobrze zachowana, że wcześniej sądzono, iż pochodzi z czasów nowożytnych. Została zbudowana z drewna dębowego, sprowadzanego z wyspy Wolin, widoczne są ślady po linach używanych podczas spławiania. Różne próbki drewna wskazują na ścięcie w latach 1260-1268, a w innym miejscu 1360-1361. Drewno z dachu nad prezbiterium może być jeszcze starsze, z pierwszej połowy XIII wieku[3].
Nekropolia
Katedra jest nekropolią książąt pomorskich z dynastii Gryfitów. W podziemiach świątyni zostali pochowani: Kazimierz I (zmarły w 1182), Warcisław III (zm. 1264), Barnim I (zm. 1278), Barnim II (zm. 1295), Bogusław III (zm. 1309), Małgorzata (zm. 1313), Warcisław IV (zm. 1326), Otto I (zm. 1344), Bogusław V (zm. 1374), Bogusław VIII (zm. 1418), Zofia - żona Bogusława VIII (zm. 1448)[9].
W katedrze spoczywają liczni biskupi kamieńscy, dostojnicy kościelni, duchowni i osoby świeckie.
Wirydarz
Wirydarz katedry kamieńskiej wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku jest jedynym tego typu założeniem przykatedralnym w Polsce. W przeszłości był on miejscem pochówku kanoników i biskupów kamieńskich, miejscem kontemplacji oraz ogrodem.
Galeria
-
Ambona -
Tron arcybiskupi -
Chrzcielnica -
Sklepienie -
Droga krzyżowa -
Kaplica z obrazem Pana Jezusa Brzozdowieckiego -
Obraz Pana Jezusa Brzozdowieckiego -
Wirydarz -
Krużganek wirydarza
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2015-09-16].
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Kamień Pomorski – zespół katedralny” [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
- ↑ a b Szymon Zdziebłowski, Naukowcy: zachowane poddasze katedry z Kamienia Pomorskiego pochodzi w XIII w. [online], 7 września 2021 [dostęp 2021-09-07].
- ↑ Obecnie przechowywany w Muzeum Narodowym w Szczecinie.
- ↑ Współczesnego wejścia wieżowego w katedrze wówczas nie było. Do świątyni wchodziło się przez wejście w nawie południowej.
- ↑ Zniszczone przez wojska cesarskie w 1637 roku.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Janina Kochanowska, Skarby Katedry w Kamieniu Pomorskim, Szczecin: Oficyna In Plus, 2004, ISBN 83-89402-12-2.
- ↑ Kościoły | Kamień Pomorski Kościół parafialny pw św. Jana Chrzciciela | Kościół Szczecińsko-kamieński [online], kuria.pl [dostęp 2020-11-15].
- ↑ a b c d e Roman Kostynowicz, Katedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim, Gwido Chmarzyński.
Bibliografia
- Gwido Chmarzyński. Tablica informacyjna w konkatedrze z 26 lipca 1973.
Linki zewnętrzne
- Architektura sakralna Pomorza Zachodniego
- Katedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim
- sekulada.com: Katedra w Kamieniu Pomorskim i zaczarowany ogród. [dostęp 15 stycznia 2017]. (pol.).
- Konkatedra św. Jana Chrzciciela - Dom Sankt Maria und Sankt Johannesna stronie polska-org.pl
Szablon:Kościoły dekanatu Kamień Pomorski
- Pomniki historii
- Zabytkowe kościoły w Kamieniu Pomorskim
- Konkatedry rzymskokatolickie w Polsce
- Kościoły rzymskokatolickie w Kamieniu Pomorskim
- Świątynie pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny
- Świątynie pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
- Architektura gotyku w województwie zachodniopomorskim
- Dawne kościoły protestanckie w województwie zachodniopomorskim