Kalendarium historii Torunia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) o 11:37, 19 mar 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Toruń z mostem przez Wisłę z 1500 roku

Kalendarium historii Torunia – chronologiczne zestawienie najważniejszych faktów z dziejów miasta[1].

Dziś Toruń to prężny ośrodek gospodarczykulturalnynaukowyakademicki oraz turystycznym, a także ważny węzłem zarówno drogowy jak i kolejowy. Obecnie szesnaste pod względem liczby ludności miasto w kraju (203 158 mieszkańców według GUS na dzień 31.12.2014). 

Współstolica województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba m.in. Urzędu marszałka województwa, zarządu województwa i sejmiku wojewódzkiego. Miasto pełni również role stolicy powiatu toruńskiego, nie wchodząc w jego skład. Jest także jednym z miast centralnych Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego[2].

Stolica diecezji toruńskiej kościoła rzymskokatolickiego.

Pochodzenie nazwy miasta

Najstarsze zapisy z lat 1222 i 1230 mówią o osadzie Tarnowo. Po założeniu przez Krzyżaków grodu obronnego z zamkiem pojawiły się nazwy: Torun (1231), Thorun (1233), Thoron (1241), i Thorum (1248). Żadna z tych form nie ma źródła w języku niemieckim, co świadczy o przekształceniu (zniemczeniu) pierwotnej nazwy Tarnów, czyli miejsca gdzie rosła tarnina. Marcin Kromer pisał: Gedeon, biskup płocki, za zgodą kolegium kapłańskiego dodał Tarnów (Tarnovia), który teraz jest Toruniem, a jego tłumacz z łaciny, Stanisław Sarnicki, jest autorem zdania: Toruń przez nich założony, ongiś Tarnowem zwany był. Należy więc uznać, że nazwa Toruń, choć zrywa całkowicie więź z pierwotnym Tarnowem, jest repolonizacją[3] .

Okres starożytny

Początki i rozwój (VIII w.-1454)

Obelisk w Starym Toruniu, upamiętniający domniemane miejsce pierwotnej lokalizacji Torunia

Wczesne średniowiecze

  • VIII-XII wiek – osada na miejscu późniejszego zamku krzyżackiego, przy przeprawie przez Wisłę, przy bursztynowym szlaku
  • 1217 - najazdy Prusów niszczące dzielnicę mazowiecką, w tym okolice Torunia

Pod panowaniem krzyżackim (do 1454 r.)

  • 1231 – założenie grodu w Starym Toruniu przez landmistrza Hermana von Balka
  • 28 grudnia 1233 – otrzymanie praw miejskich, Toruń wraz z Chełmnem to pierwsze miasta na ziemiach polskich lokowane według nowoczesnych, zachodnich reguł
  • 1235 - ugoda między Konradem Mazowieckim a zakonem krzyżackim, regulująca m.in. status dotychczasowych posiadłości biskupstwa włocławskiego w Ziemi Chełmińskiej
  • 1236 – translokacja Torunia na obecne miejsce
  • 1239 – osadzenie franciszkanie w pobliżu Torunia, wówczas za murami miejskimi
  • 1242 - atak księcia Świętopełka na Ziemię Chełmińska, któremu Toruń się oparł
  • 1243 – w klasztorze franciszkanów odbył się synod z udziałem legata papieskiego Wilhelma z Modeny
  • 28 lipca 1243 utworzono diecezję chełmińską dla całej ziemi chełmińskiej
  • 1244-1247 - w Toruniu przebywa wielki mistrz krzyżacki Poppo von Osterna
  • około 1250 – biskup włocławski Wolimir przekazuje wieś Mokre mieszczanom toruńskim
  • 1 października 1251 – wydano odnowiony przywilej chełmiński
  • 1252-1259 - prawdopodobny okres poszerzenia obszaru miasta w stronę północną i zachodnią; wchłonięcie przez miasto zabudowań klasztoru franciszkanów
  • 1255 - pierwsza wzmianka o zamku krzyżackim w Toruniu
  • 1259 - przywilej wicemistrza pruskiego Gerharda von Hirzberga, pozwalający na wzniesienie domu kupieckiego na Rynku Staromiejskim w zamian za zrzeczenie się przez miasto prawa do młyna w Trzeposzu
  • 1262 - mieszczanie toruńscy zyskują 70 łanów w pobliżu posiadłości miejskich i 60 łanów we wsi Srebrniki w zamian za pastwiska w Starym Toruniu, strumień Postolsko i dochody z górnego młyna zamkowego; pierwsze znane użycie najstarszej pieczęci miejskiej przedstawiającej Madonnę z Dzieciątkiem
  • 2 kwietnia 1263 - osadzenie przez wielkiego mistrza Anno von Sangerhausena zakonu dominikanów na terenie sąsiadującym ze Starym Miastem, w granicach późniejszego Nowego Miasta
  • 13 sierpnia 1264 – lokacja Nowego Miasta
  • 1266 - przyznanie Nowemu Miastu wszystkich przywilejów, jakimi cieszyło się Stare Miasto
  • 1274 – przywilej na budowę kramów i ław chlebowych w miejscu obecnego Ratusza Staromiejskiego; równocześnie zbudowano dolną część zachowanej do dzisiaj wieży
  • 1280 – Toruń został członkiem Hanzy. Kilku torunian pełni funkcje starszych kantoru Hanzy w Brugii (m.in. burmistrz Johann von Soest)
  • 1303 - pruski mistrz krajowy Konrad Sack zastrzega dla Zakonu wszelkie dochody z domu kupieckiego i jatek rzeźniczych na Nowym Mieście
  • 1309 – rozpoczęcie budowy kościoła parafialnego Nowego Miasta pod wezwaniem św. Jakuba
W 1274 Toruń otrzymał przywilej na budowę kramów i ław chlebowych, wraz z budową wieży obecnego Ratusza Staromiejskiego
  • 1311 - pierwsza wzmianka o szpitalu dla trędowatych z kościołem św. Jerzego; szpital ten był czynny już w 2. poł. XIII w.; w tym samym roku zakon krzyżacki ufundował klasztor benedyktynek przy kościele Ducha Św.
  • ok. 1320 - rozpoczęcie budowy nowego kościoła dominikanów
  • 1335 - wyłączenie komturów toruńskich spod władzy komturów Ziemi Chełmińskiej i poddanie ich bezpośredniemu zwierzchnictwu wielkiego mistrza
  • 1345 - potwierdzenie prawa patronatu nad toruńskim kościołem św. Jakuba zakonowi żeńskiemu, prawdopodobnie cysterkom
  • 1349 - wskutek wyczerpania się miejsca na cmentarzu przy kościele śś. Janów, przekazano pod zarząd tego kościoła dotychczasową kaplicę szpitalną na Przedmieściu Chełmińskim pw. św. Wawrzyńca, z prawem pochówku tam mieszczan toruńskich
  • 10 sierpnia 1351 - pożar Starego Miasta
  • 13851386 – zbudowanie pierwszego, gotyckiego Dworu Artusa w Toruniu
  • 1389 – założenie Apteki Królewskiej działającej do 2011.
  • 1391-1399 – gruntowna przebudowa największego w Polsce średniowiecznego Ratusza Staromiejskiego
  • 1398 – Krzyżacy z toruńskiego zamku dokonali zbrojnego wypadu, zdobywając zamek w Bydgoszczy. Przedmiotem sporu była rywalizacja gospodarcza
  • 1399 – ukończenie budowy ratusza staromiejskiego przez mistrza Andrzeja
  • XIV-XV wiek – okres największego rozwoju miasta, Toruń stał się jednym z największych miast w Polsce, był także dużym ośrodkiem handlowym. Ludność ok. 20000 mieszkańców
  • 1403 - uzyskanie przez Toruń od wielkiego mistrza Konrada von Jungingen ograniczonego prawa składu, połączonego z przymusem drogowym
  • 1409 – Bydgoszcz ponownie stała się łupem Krzyżaków z toruńskiej twierdzy
  • 1 lutego 1411I Pokój Toruński
  • 1416 – w wyniku epidemii zmarło ośmiu radnych i burmistrz
  • 14241428 – budowa przez Władysława Jagiełłę Zamku Dybowskiego na zachodnim brzegu Wisły
  • 1440 – przystąpienie do Związku Pruskiego

I Rzeczpospolita (1454-1793)

Złote lata (XV-XVII wiek)

Zamek Dybowski w Toruniu, na którym w 1454 nadano przywileje „złotej wolności szlacheckiej”
Katedralny dzwon Tuba Dei (Trąba Boża) z 1500 roku – największy średniowieczny dzwon w Polsce i jeden z największych średniowiecznych dzwonów kołysanych w Europie Środkowej
Widok fortyfikacji Torunia w 1641

Okres wojen (XVII-XVIII wiek)

1751 roku otwarto fabrykę pierników Gustawa Weesego, dziś Muzeum Toruńskiego Piernika

Rozbiory (1793-1920)

Księstwo Warszawskie 1807-1815

Do czasów Księstwa Warszawskiego (1793-1815)

Okres pruski (1815-1920)

1853 roku odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika na Rynku Staromiejskim w Toruniu, dzieło berlińskiego rzeźbiarza Fryderyka Tiecka
Siedziba najstarszego na Pomorzu Towarzystwa Naukowego w Toruniu
Budynek Teatru wybudowany w 1904 roku

II Rzeczpospolita (1920-1939)

W 1920 roku Toruń stał się stolicą województwa pomorskiego, na zdjęciu Pomorski Urząd Wojewódzki
W 1933 roku otwarto Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego przez Wisłę, na zdjęciu stan obecny
Kościół św. Piotra i Pawła na Podgórzu włączonym w 1936 do miasta

II wojna światowa (1939–1945)

Wysadzony most drogowy im. Józefa Piłsudskiego na Wiśle przez wycofujące się wojsko polskie

Okres PRL (1945–1989)

Toruń w województwie pomorskim (1945-1950) i bydgoskim (1950-1975)

1945 roku powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika, na zdjęciu Rektorat
  • 1 lutego 1945 – utworzono dowództwo Okręgu Wojskowegor Nr II - Pomorze w Toruniu, na bazie dowództwa 1 Korpusu Armijnego
  • 5 lutego 1945 – początek organizowania Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu
  • marzec 1945 – decyzja rządu o przeniesieniu Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego z Torunia do Bydgoszczy. Decyzję tę motywowano uwzględnieniem dysproporcji potencjału społeczno-gospodarczego pomiędzy oboma miastami, w tym liczby ludności, która miała stanowić zaplecze dla władzy ludowej. Poszczególne agendy urzędu przemieszczano w okresie od kwietnia do lipca 1945 roku. Toruniowi jako rekompensatę zagwarantowano przodującą rolę w zakresie kultury i oświaty na Pomorzu. Znalazło to odzwierciedlenie w lokalizacji kadry byłego Uniwersytetu Wileńskiego w Toruniu w 1946 r
  • kwiecien 1945 - przeniesienie siedziby Okręgu Wojskowego Nr II do Bydgoszczy, następnie do Gdańska (zmiana granic okręgów), a potem na rok do Koszalina. W 1947 dowództwo OW II przeniesiono ponownie do Bydgoszczy (ze względu na zmniejszenie liczby okręgów wojskowych w 1954 r. w skład OW II weszło województwo olsztynskie, jednocześnie zmienionio nazwę okręgu na istniejący do dzisiaj Pomorski Okręg Wojskowy)
  • 24 sierpnia 1945 – powołanie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
W 1960 roku otwarto lodowisko Tor-Tor, na zdjęciu stan obecny
W 1968 roku rozebrano tor kolejowy wzdłuż Bulwaru Filadelfijskiego, wytyczenie ulicy i betonowych wzmocnień

Toruń stolicą województwa toruńskiego (1975-1989)

W 1979 roku odtworzono Toruńską Orkiestrę Symfoniczną, na zdjęciu Sala Wielka Dworu Artusa

III Rzeczpospolita (od 1989)

Toruń stolicą województwa toruńskiego (1989-1998)

W 1997 roku wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruin zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO

Toruń współstolicą województwa kujawsko-pomorskiego (od 1999)

W 1999 roku Toruń zostaje „współstolicą” kujawsko-pomorskiego, na zdjęciu Urząd marszałkowski
W 2004 roku powołano Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO z siedzibą w Toruniu
Ogród Zoobotaniczny w Toruniu, należący do prestiżowego Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych
W 2008 roku otwarto Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu
W 2013 roku rozpoczęto budowę Centrum Kulturalno-Kongresowego Jordanki
Festiwal Światła w plebiscycie zorganizowanym przez Polską Organizację turystyczną uznany został za Najlepszy Produkt Turystyczny w 2014 roku

Zobacz też

Przypisy

  1. Z HISTORII MIASTA. torun.pl. (pol.).
  2. ZIT: Porozumienie podpisane. torun.pl. [dostęp 2014-04-08]. (pol.).
  3. Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową!, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998, ISBN 83-7180-885-2
  4. n, Trasa średnicowa jest już otwarta, „nowosci.com.pl” [dostęp 2016-12-11].
  5. Plaza Centers otworzyła Centrum Handlowe Toruń Plaza. propertynews.pl. [dostęp 2011-11-14]. (pol.).
  6. Teatr Muzyczny w Toruniu. teatrmuzyczny.torun.pl. (pol.).
  7. Toruń: Średnicówka otwarta!. naszemiasto.pl. [dostęp 2014-05-30]. (pol.).
  8. Tramwaj pędzi na toruńskie Bielany. Co nam daje nowa linia?. pomorska.pl. [dostęp 2014-06-24]. (pol.).
  9. Nowa hala sportowa w Toruniu otwiera drzwi. pomorska.pl. [dostęp 2014-07-16]. (pol.).
  10. Otwarcie wyremontowanej auli UMK i Salon Maturzystów. nowosci.com.pl.
  11. PIERWSZY KURS SWINGA. torun.pl. (pol.).
  12. Bella Skyway Festival Najlepszym Produktem Turystycznym 2014 roku!. media.tak.torun.pl. [dostęp 2014-10-28]. (pol.).
  13. WĘZEŁ Z KŁADKĄ. torun.pl. [dostęp 2015-10-07]. (pol.).
  14. 10 najciekawszych miast według The Huffington Post. Jest Toruń!. torun.gazeta.pl. [dostęp 2015-05-01]. (pol.).
  15. ŚREDNICOWA DLA ROWERZYSTÓW. torun.pl. [dostęp 2015-10-08]. (pol.).
  16. http://www.torun.pl/pl/bella-skyway-festival-najlepszy
  17. Artylerzyści bliżej centrum | www.torun.pl [online], www.torun.pl [dostęp 2015-12-13].
  18. Toruńska sala koncertowa otwarta! | www.torun.pl [online], www.torun.pl [dostęp 2015-12-13].
  19. Maryja Gwiazda Nowej Ewangelizacji i św. Jan Paweł II. naszdziennik.pl, 2016-05-18. [dostęp 2016-05-18].
  20. Wojciech Czarnecki, Rozbudowa WSZ: Budimex wchodzi na plac budowy [online], www.kujawsko-pomorskie.pl [dostęp 2016-12-16].
  21. Dni Grzegorza Ciechowskiego w Toruniu, „Radio Gra Toruń” [dostęp 2016-12-16].