Wikipedia:Artykuły na Medal/archiwum/2005

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Artykuł na Medal.

2005-01-09[edytuj | edytuj kod]

Seleukos I Nikator był jednym z diadochów – byłych dowódców Aleksandra Macedońskiego, którzy w krwawych wojnach podzielili między siebie imperium pozostawione przez tego wielkiego zdobywcę. Mimo, że w chwili śmierci Aleksandra w 323 p.n.e. Seleukos nie był brany pod uwagę przy dzieleniu schedy po zmarłym, to właśnie on ponad czterdzieści lat później, w ostatnich tygodniach swojego życia, znalazł się najbliżej ponownego zjednoczenia zdobyczy Aleksandra.

2005-01-22[edytuj | edytuj kod]

Vincent van Gogh (30 marca 1853 – 29 lipca 1890), malarz holenderski, ekspresjonista. Jest obecnie uznawany za największego malarza holenderskiego od czasów Rembrandta. Jednak dla dziewiętnastowiecznej publiczności jego doświadczenia z czystym kolorem nie były zrozumiałe, dlatego też za życia artysty nieomal żaden z obrazów nie został sprzedany. Twórczości malarskiej van Gogh poświęcił się dosyć późno, bo w dwudziestym siódmym roku życia. Mając lat trzydzieści siedem namalował ostatni obraz w życiu. Po dziesięciu latach pracy artystycznej pozostało po nim około ośmiuset płócien, kilkaset rysunków, szkiców i litografii. Jego najbardziej znanym dziełem są Słoneczniki. W wyniku choroby psychicznej Van Gogh odciął sobie ucho, zaś później popełnił samobójstwo.

2005-03-10[edytuj | edytuj kod]

RMS (ang. Royal Mail Steamer) Titanic – angielski parowy transatlantyk pasażerski klasy Olympic, należący do towarzystwa okrętowego White Star Line. Podczas swojego dziewiczego rejsu z Southampton do Nowego Jorku przez Cherbourg i Queenstown, zderzył się 14 kwietnia 1912 roku z górą lodową i zatonął. Jego katastrofa spowodowała nowelizację praw i zasad bezpieczeństwa morskiego.

2005-03-16[edytuj | edytuj kod]

Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (transliteracja z hebrajskiego: Kasidai Umot Olam) – najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom. Medal i dyplom zostały powołane dekretem Knesetu w 1953. Na medalu widnieje pochodzący z Talmudu napis „Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat”. Kapituła instytutu pamięci Jad Waszem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom (uhonorowano również francuskie miasteczko Le Chambon-sur-Lignon), które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów podczas II wojny światowej.

2005-03-24[edytuj | edytuj kod]

Skaningowy mikroskop tunelowy (STM od ang. Scanning Tunneling Microscope) umożliwia uzyskanie obrazu powierzchni materiałów przewodzących ze zdolnością rozdzielczą rzędu pojedynczego atomu. Uzyskanie obrazu powierzchni jest możliwe dzięki wykorzystaniu zjawiska tunelowego, od którego przyrząd ten wziął swoją nazwę.

2005-04-03[edytuj | edytuj kod]

Esperanto to język międzynarodowy, mający swe źródła w systemie stworzonym przez Ludwika Zamenhofa w 1887. Twórca języka początkowo nazwał je po prostu 'internationa lingvo'. Esperanto (dosł. mający nadzieję) było początkowo pseudonimem Ludwika Zamenhofa. Znakiem esperanto jest zielona gwiazdka (zieleń – kolor nadziei), która znajduje się także na fladze esperanckiej.

2005-04-11[edytuj | edytuj kod]

Epikureizm – antyczna, grecka filozofia życia zapoczątkowana przez Epikura. Dla tego sposobu filozofowania kluczowym pytaniem było – jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym. Mimo takich założeń pierwotnych epikureizmu, jego koncepcje metafizyczne, zwłaszcza w teorii poznania, miały później znaczny wpływ na filozofów niemal do czasów współczesnych. Epikureizm był jako system etyczny z gruntu hedonistyczny, tj. zakładał, że dobro = przyjemność i dlatego życie szczęśliwe to życie, w którym suma doznanych przyjemności jest większa niż suma cierpienia.

2005-04-23[edytuj | edytuj kod]

Przeciwciałami albo immunoglobulinami nazywamy białka wydzielane przez limfocyty B (a ściślej: przez komórki plazmatyczne), mające zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów. Przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz, w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.

2005-05-02[edytuj | edytuj kod]

Wilczy Szaniec (niem. Wolfsschanze) – w latach (1941-1944) główna kwatera Adolfa Hitlera i Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych (OKW). Wilczy Szaniec był jedną z kwater głównych (niem. Führerhauptquartier – FHQ) Hitlera. (Przyjmuje się, że kwaterą główną było miejsce, gdzie przebywał wódz – führer). W nazwie (kryptonimie) kwatery znajdowało się zwykle słowo wilk (niem. Wolf), od pseudonimu partyjnego Hitlera – „Pan Wilk” (niem. Herr Wolf)

2005-05-08[edytuj | edytuj kod]

Teoria modeli (nazywana też czasem semantyką logiczną) to dział logiki matematycznej zajmujący się badaniem własności modeli teorii aksjomatycznych i zależności między nimi. Dziedzina ta jest w znacznym stopniu powiązana z algebrą i teorią mnogości, ale ma też mocno rozbudowany własny aparat pojęciowy i w swojej współczesnej postaci jest w pełni samodzielną dziedziną wiedzy.

2005-05-15[edytuj | edytuj kod]

Zakon krzyżacki jest popularną nazwą zakonu o oficjalnej nazwie „Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie”. Zakon ten był obok joannitów i templariuszy jednym z trzech największych zakonów rycerskich, które powstały na fali krucjaty w XII wieku. Początki zakonu krzyżackiego to oblężenie Akki w 1190 roku, w trakcie którego rycerze krzyżowi pochodzenia niemieckiego założyli przy szpitalu zorganizowanym przez mieszczan z Lubeki, nieformalne stowarzyszenie.

2005-05-22[edytuj | edytuj kod]

Św. Augustyn, właściwie Aureliusz Augustyn z Hippony, był filozofem, teologiem, organizatorem kościelnym. Uznawany jest przez Kościół katolicki za świętego i jednego z ojców Kościoła. Augustyn jest najbardziej znany jako autor własnej koncepcji filozoficznej chrześcijaństwa, która była przez ponad 700 lat oficjalnie obowiązującą w Kościele katolickim doktryną, aż do jej odrzucenia przez Sobór trydencki i przyjęcia zamiast niej teorii Tomasza z Akwinu, obowiązującej w Kościele do dzisiaj.

2005-05-29[edytuj | edytuj kod]

Pochwa (łac. vagina) to mięśniowo – błoniasty, silnie rozciągliwy i elastyczny przewód, długości 5 cm do 14 cm stanowiący połączenie między macicą, a przedsionkiem pochwy stanowiącym część sromu kobiecego występujący u samic ssaków. Stopniowo się rozszerza; w części środkowej ma około 2 cm do 3 cm szerokości. Pochwa stanowi miejsce wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogę, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogę odpływu krwi menstruacyjnej.

2005-06-05[edytuj | edytuj kod]

Cichociemni – skoczkowie spadochronowi, żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (pierwowzór polskich wojsk powietrznodesantowych). Zrzucani do okupowanej Polski podczas II wojny światowej. Cichociemni zasilali struktury Armii Krajowej. Imię „Cichociemnych” nosi najsłynniejsza polska jednostka specjalna Wojskowa Formacja Specjalna GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

2005-06-12[edytuj | edytuj kod]

Mars to czwarta według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego. Nazwa planety pochodzi od imienia rzymskiego boga wojny – Marsa. Zawdzięcza ją swej barwie, która przy obserwacji wydaje się być rdzawo-czerwona i kojarzyła się starożytnym z pożogą wojenną. Postrzegany odcień wynika stąd, że powierzchnia planety jest pokryta tlenkami żelaza. Mars posiada dwa niewielkie księżyce o nieregularnych kształtach – Phobosa i Deimosa – prawdopodobnie są to dwie asteroidy przechwycone przez pole grawitacyjne planety. Przypuszcza się, że mogło na niej kiedyś powstać życie, jednak obecnie nie ma na to solidnych dowodów.

2005-06-18[edytuj | edytuj kod]

Joseph Louis Lagrange, ur. 25 stycznia 1736 r. w Turynie, zm. 10 kwietnia 1813 roku w Paryżu. Matematyk i astronom francusko-włoskiego pochodzenia, pracujący we Francji i przez dwadzieścia lat w Berlinie dla króla pruskiego Fryderyka II. Jego prace mają do dziś kluczowe znaczenie w teorii liczb, algebrze, analizie matematycznej i rachunku prawdopodobieństwa. Rozwiązał też kilka podstawowych problemów astronomicznych i stworzył podstawy matematyczne mechaniki.

2005-06-26[edytuj | edytuj kod]

1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej – najsłynniejszy oddział polski epoki napoleońskiej i jeden z najsłynniejszych oddziałów polskich żołnierzy w historii. Utworzony dekretem cesarza Napoleona I, podpisanym 9 kwietnia 1807 r. w Kamieńcu Suskim (Finckenstein) jako I Régiment de chevau-legeres (polonais) de la Garde Impériale (I Pułk Lekkokonny (Polski) Gwardii Cesarskiej). Wsławiony szczególnie szarżą na przełęczy Samosierra. Projektując mundury szwoleżerów wzorowano się na kawalerii narodowej sprzed 1794 r. Granatowa kurtka miała karmazynowy kołnierz, mankiety i wyłogi. Obcisłe spodnie (rajtuzy) takiegoż koloru były podszyte skórą i ozdobione karmazynowym, pojedynczym lampasem.

2005-07-02[edytuj | edytuj kod]

Zaratusztrianizm – najstarsza, wciąż istniejąca religia monoteistyczna, założona przez Zaratusztrę ok. 1400-1200 r. p.n.e., w północno-wschodnim Iranie. Religia ta wywodzi się z pierwotnych wierzeń ludów indoeuropejskich, żyjących na terenach obecnego północnego Iranu, zwanych mazdaizmem. Zaratusztrianizm był religią państwową w trzech kolejnych imperiach istniejących na terenie współczesnego Iranu i Iraku – państwie Achemenidów, Seleucydów i imperium Partów. Miał bardzo silny wpływ na inne religie – hinduizm, judaizm i poprzez judaizm na chrześcijaństwo i islam. Takie podstawowe zasady tych religii jak Sąd Ostateczny, wędrówka duszy po śmierci do piekła lub nieba, wiara w Diabła, Ducha Świętego, filozoficzna konstrukcja Trójcy Świętej i nadejście Syna Bożego, są w dużym stopniu zapożyczone z zaratusztrianizmu.

2005-07-27[edytuj | edytuj kod]

[Pszczoła miodna|Pszczoły miodne]] (Apini) – plemię owadów z rodziny pszczołowatych, obejmujące gatunki wytwarzające miód. Do plemienia Apini należą tylko 4 gatunki z rodzaju Apis: pszczoła miodna Apis mellifica (syn. A. mellifera), A. dorsata, A. florea i A. cerana. Rój pszczeli składa się z królowej, robotnic oraz trutni. Każda rodzina buduje gniazdo złożone nawet z 50 tysięcy osobników. Królowa i robotnice są diploidalne, podczas gdy trutnie są osobnikami haploidalnymi. Pszczoły przechodzą przeobrażenie zupełne, to znaczy, że z jaj wylęgają się larwy (czerwie), a te przekształcają się w nieruchomą poczwarkę. Dopiero z poczwarki (która zresztą kształtem przypomina dorosłą pszczołę) wykluwa się postać dorosła – imago.

2005-08-03[edytuj | edytuj kod]

Paweł Bryliński, ur. 21 czerwca 1814 w Wieruszowie, zm. 18 kwietnia 1890 w Masanowie k. Ostrowa. Polski rzeźbiarz ludowy działający w Południowej Wielkopolsce. Wiódł życie wędrownego twórcy. Z nastaniem wiosny opuszczał dom z wózkiem wypełnionym narzędziami. Jego dziełem są wysokie, przekraczające nawet dziesięć metrów, krzyże i słupy przydrożne zdobione kilkoma, a nieraz kilkunastoma płaskorzeźbami lub rzeźbami. Odznaczają się one, oprócz monumentalnego wyglądu, wysokim kunsztem artystycznym. Do dzisiaj zachowało się in situ niewiele ponad dziesięć krzyży i słupów twórcy.

2005-08-07[edytuj | edytuj kod]

Ostrów Wielkopolski to miasto powiatowe w województwie wielkopolskim. Liczy 73 tysiące mieszkańców i jest ośrodkiem rangi subregionalnej: umiejscowione są tu instytucje edukacyjne, kulturalne, a także administracyjne dla Wielkopolski Południowej. Jedno z dwóch głównych centrów Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego. W dokumentach pisanych pojawiał się od pocz. XV w. Nazwa to archaizm oznaczający wyspę, kępę wśród mokradeł.

2005-08-14[edytuj | edytuj kod]

Kampania na Missisipi – szereg bitew o panowanie nad doliną rzeki Missisipi podczas wojny secesyjnej w Ameryce Północnej, od lutego 1862 do lipca 1863. Planując opanowanie Missisipi od północy, od sierpnia 1861 unioniści rozpoczęli budowę flotylli rzecznej do walk na rzece, nazwanej Zachodnią Flotyllą Kanonierek (Western Gunboat Flotilla), podporządkowanej Armii. Podczas wojny domowej w USA (wojny secesyjnej), bardzo ważne znaczenie dla obu stron miało panowanie nad rzeką Missisipi. Stanowiła ona jedną z głównych dróg zaopatrzenia i komunikacji między północą a południem kraju, przy czym komunikacja i transport rzeką były znacznie łatwiejszy, niż lądem.

2005-08-21[edytuj | edytuj kod]

Elementy (gr. Στοιχεία) – jedno z najsłynniejszych dzieł naukowych w historii ludzkości, pochodzący z III wieku p.n.e. traktat arytmetyczny i geometryczny, obejmujący swym zakresem podstawowe zagadnienia obu tych nauk. Elementy ukształtowały sposób myślenia o teoriach matematycznych i stały się wzorcem do naśladowania w wielu dziedzinach nauki. Są klasycznym przykładem metody dedukcyjnej i świadectwem siły rozumowania formalnego opartego na logice. Autorem Elementów był Euklides, aczkolwiek uważa się, że dokonał on kompilacji znanych już wyników. Od starożytności, przez średniowiecze aż do końca XIX wieku Elementy należały do kanonu nauczania matematyki i do dziś mogą uchodzić za wzór ścisłości i zwięzłości matematycznej wypowiedzi.

2005-08-27[edytuj | edytuj kod]

Luis de Góngora y Argote (ur. 11 czerwca 1561 r. w Kordowie, zm. 24 maja 1627 r. w Kordowie), poeta hiszpański. Jeden z czołowych przedstawicieli europejskiego baroku. Kapelan króla Filipa III. Znienawidzony i pogardzany przez wielu współczesnych mu twórców, na trzy stulecia popadł w zupełnie zapomnienie. Dopiero w 1927 r. grupa hiszpańskich poetów (m.in. Dámaso Alonso i Federico García Lorca) odkryła na nowo jego twórczość i przywróciła miejsce w panteonie hiszpańskiej literatury. Do najważniejszych jego dzieł należą Soledades i La Fábula de Polifemo y Galatea. Wraz z Lope de Vegą i Francisco Quevedo Góngora należy do najwybitniejszych twórców sonetów w języku hiszpańskim.

2005-09-04[edytuj | edytuj kod]

Krzywa Laffera – koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za zmniejszeniem podatków. Zgodnie z tą krzywą wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem przychodów z podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu przychody spadają. Podstawową przesłanką dla polityki fiskalnej państwa formułowaną w oparciu o krzywą Laffera jest możliwość (przy określonych warunkach) zwiększenia wpływów podatkowych poprzez obniżenie stopy opodatkowania.

2005-09-11[edytuj | edytuj kod]

Belweder – marka odbiornika telewizyjnego o symbolu OT1471, produkowanego pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku (od listopada 1957) przez Warszawskie Zakłady Telewizyjne. Był to drugi (po OTV Wisła) produkowany w Polsce i pierwszy opracowany w całości w Polsce odbiornik. „Belweder” kosztował w 1958 roku 7000 ówczesnych złotych, przy czym średnia pensja w Polsce w owym czasie oscylowała pomiędzy 1 a 2 tysiącami. Mimo wysokiej ceny bardzo trudno było go kupić (jak zresztą większość poszukiwanych towarów w epoce tzw. realnego socjalizmu). Od telewizora „Belweder” rozpoczęła się w Polsce era telewizji na skalę masową.

2005-09-16[edytuj | edytuj kod]

Hetyci (biblijni חתי lub HTY) – lud indoeuropejski posługujący się językiem hetyckim, który około XVII w. p.n.e. stworzył potężne państwo z centrum w Hattusa (dzisiejsze Bogazköy) w Anatolii. Potęga państwa opierała się na znakomicie, jak na owe czasy, uzbrojonej armii (broń z żelaza, zbroje, doskonałe rydwany bojowe). W okresie swojej największej świetności Hetyci kontrolowali Anatolię, północną Mezopotamię, Syrię i Palestynę. Państwo Hetytów upadło około 1200 p.n.e. pod naporem Ludów Morza, chociaż nieliczne hetyckie miasta-państwa w północnej Syrii przetrwały do roku 708 p.n.e.

2005-09-25[edytuj | edytuj kod]

Henryk I Brodaty (ur. pomiędzy 1165/1170 w Głogowie, zm. 19 marca 1238 w Krośnie Odrzańskim) – książę wrocławski w latach 1201-1238, opolski 1201-1202, kaliski 1206-1207 i od 1234, lubuski do 1206, 1210-1218 i od 1230, od 1232 książę krakowski, od 1234 w południowej Wielkopolsce po rzekę Wartę, od 1230 opieka nad Opolem, od 1232 opieka nad Sandomierzem, ze śląskiej linii dynastii Piastów, od 1234 r. pełnia władzy nad Opolszczyzną (przekazanie Kazimierzowicom w zamian ziemi kaliskiej pod swoim zwierzchnictwem), założyciel tzw. dynastii Henryków Śląskich.

2005-10-02[edytuj | edytuj kod]

Efekt Dopplera to zmiana częstotliwości oraz długości fali zarejestrowana przez obserwatora, który porusza się względem źródła fali. Naukowe badanie efektu po raz pierwszy przeprowadził Christian Andreas Doppler w 1845 roku. Poprosił on grupę muzyków, aby wsiedli do pociągu i grali jeden ton. Słuchał go i zaobserwował, że dźwięk instrumentów staje się wyższy, kiedy pociąg zbliża się do niego. Gdy źródło muzyki się oddala, jego ton staje się niższy. Zmiana wysokości dźwięku była dokładnie taka, jak wyliczył uprzednio Doppler.

2005-10-09[edytuj | edytuj kod]

Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau – niemiecki zespół obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący w latach 1940-1945. Symbol całego systemu koncentracyjnego i machiny zagłady. Od 1940 r. w tym wcielonym do III Rzeszy rejonie Polski naziści utworzyli szereg obozów koncentracyjnych i obozów śmierci – trzy obozy główne i czterdzieści cztery podobozy – przeznaczone początkowo do osadzania Polaków, a przekształcone stopniowo w główne miejsce masowej eksterminacji od 1,1 do 1,5 miliona Żydów z całej Europy, a także wielu Polaków, Cyganów (Romów), jeńców radzieckich oraz obywateli innych narodowości.

2005-10-16[edytuj | edytuj kod]

Efekty zewnętrzne – zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części skutków działania jednego podmiotu gospodarczego na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Występujące zniekształcenia są jednym ze źródeł zawodności rynku i bywają wykorzystywane jako argument na rzecz interwencji państwa. Pojęcie efektów zewnętrznych zostało wprowadzone do ekonomii przez Arthura Pigou w 1920 roku, jako jedno z centralnych zagadnień ekonomii dobrobytu. Obecnie odgrywa ono ważną rolę w problematyce ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego.

2005-10-23[edytuj | edytuj kod]

Carl Friedrich Gauss (ur. 30 kwietnia 1777 r. w Brunszwiku – zm. 23 lutego 1855 r. w Getyndze) – niemiecki matematyk, fizyk, astronom i geodeta. Uznawany jest za jednego z twórców geometrii nieeuklidesowej. Uważany jest, obok Archimedesa i I. Newtona, za jednego z największych matematyków, przez sobie współczesnych określany był mianem księcia matematyków. Prace Gaussa nad teorią potencjału stanowią rozszerzenie prawa Coulomba. W opublikowanej w 1841 Teorii optyki położył podwaliny pod dział optyki nazywany optyką geometryczną. To Gauss wprowadził takie pojęcia jak oś optyczna soczewki, odległość ogniskowa, ognisko i środek soczewki. W roku 1832 opracował Układ jednostek miar CGS. Na jego cześć, jednostkę indukcji magnetycznej nazwano gausem.

2005-10-30[edytuj | edytuj kod]

Definicja jest to wypowiedź o określonym kształcie, w której informuje się o znaczeniu danego wyrażenia językowego drogą wskazania innego wyrażenia przynależącego do danego języka i posiadającego w tym języku to samo znaczenie co wyrażenie, którego znaczenia poszukujemy. Definicja ma na celu podanie Równoważnik zdaniaa terminu nieznanego w terminach znanych. Mianem definiowania określa się zabieg, który podejmuje się w celu ustalenia jakie znaczenie posiada w danym języku dane wyrażenie. Koniecznym warunkiem prawdziwości definicji równościowej musi być tożsamość zakresowa jej członów – definiendum i definiens muszą być zakresowo tożsame. Definicja fałszywa jest to taka definicja, w której nie zachodzi stosunek tożsamości zakresowej definiendum i definiensa.

2005-11-06[edytuj | edytuj kod]

Śląsk – kraina historyczna na terenie Polski i Republiki Czeskiej w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz początkowego biegu Wisły. Nazwa krainy (czes. Slezsko, niem. Schlesien, łac. Silesia) wywodzi się od słowiańskiego plemienia Ślężan mającego swe siedziby wokół góry Ślęży (ich głównego sanktuarium) oraz rzeki Ślęzy zasilającej Odrę na terenie Wrocławia. Geograficznie Śląsk obejmuje Kotliny Ostrawską i Oświęcimską, Wyżynę Górnośląską, znaczną część Pogórza Śląskiego i zachodnie Beskidy, większą część Przedgórza Sudeckiego i Nizinę Śląską wraz ze Wzgórzami Trzebnickimi.

2005-11-13[edytuj | edytuj kod]

George Smith Patton Junior był amerykańskim generałem z okresu II wojny światowej. Brał udział w amerykańskiej „ekspedycji karnej” do Meksyku, walczył w I wojnie światowej gdzie stworzył pierwszą amerykańską jednostkę pancerną. Niezwykle wymagający, z jednej strony głęboko religijny i znakomicie wykształcony, a z drugiej wulgarny i często porywczy Patton już za życia uzyskał niemalże status legendy. Nakręcony w 1970 film o jego życiu zdobył 7 Oskarów, jego imieniem nazwano także serię czołgów podstawowych.

2005-11-20[edytuj | edytuj kod]

Tramwaj – szynowy pojazd służący do transportu miejskiego, poruszający się w ruchu mieszanym po jezdni lub na wydzielonym albo niezależnym torowisku. Pierwsze tramwaje pojawiły się w Nowym Jorku w 1832, a w Polsce pierwszą linię tramwaju konnego uruchomiono w 1866 w Warszawie. Dawniej używano również tramwajów konnych i napędzanych silnikiem parowym lub spalinowym, jak również systemów z napędem stacjonarnym (San Francisco) lub wagonów akumulatorowych. Obecnie wiele miast na świecie powraca do systemu komunikacji zawierającego tramwaje, jako środek komunikacji wydajniejszy, tańszy w eksploatacji a także bardziej ekologiczny niż autobus.

2005-11-27[edytuj | edytuj kod]

Zamek Chojnik (niem. Kynast), twierdza usytuowana nieopodal Jeleniej Góry-Sobieszowa, na szczycie góry Chojnik w Karkonoszach. Góra ta wznosi się 627 metrów n.p.m., a od jej południowo-wschodniej strony znajduje się 150 metrowe urwisko opadające w dół do tzw. Piekielnej Doliny. Warownia znajduje się na terenie rezerwatu przyrody, który jest eksklawą Karkonoskiego Parku Narodowego. W drugiej połowie XIII wieku książę piastowski Bolesław Rogatka wzniósł na szczycie góry Chojnik dwór myśliwski, który następnie rozbudował i umocnił jego syn Bolko I Surowy. Jednak dopiero Bolko II Mały, ostatni niezależny książę piastowski na Śląsku, wnuk Władysława Łokietka, wybudował tu w latach 50. XIV wieku kamienną warownię.

2005-12-04[edytuj | edytuj kod]

Krążowniki typu K, określane też jako typ Königsberg (Koenigsberg) to seria trzech niemieckich okrętów klasy lekkich krążowników z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Krążowniki typu K stanowiły krok naprzód od projektu „Emden” pod względem nowoczesnego i silnego uzbrojenia, rozmieszczonego w wieżach trzydziałowych blisko osi symetrii okrętu. Były to przy tym pierwsze krążowniki z wieżami trzydziałowymi (wyprzedzając nieco amerykańskie krążowniki ciężkie typu Pensacola).

2005-12-11[edytuj | edytuj kod]

Otwarcie szachowe – początkowa faza partii szachów, zwana również debiutem. Pierwsze podręczniki szachowe Luisa Luceny i Pedra Damiana z przełomu XV i XVI wieku zawierały opisy stosowanych ówcześnie otwarć. Idee gry pozycyjnej, stosowane w praktyce przez pierwszego oficjalnego mistrza świata Wilhelma Steinitza zrewolucjonizowały ogólne rozumienie szachowego otwarcia. W latach 20. XX wieku duży wpływ na rozwój teorii debiutów mieli hipermoderniści Aron Nimzowitsch i Richard Réti. Wiele w tej dziedzinie współczesne szachy zawdzięczają kolejnym mistrzom świata, zwłaszcza Michaiłowi Botwinnikowi i Garriemu Kasparowowi, znanym z niezwykle starannego i kreatywnego przygotowania debiutowego.

2005-12-25[edytuj | edytuj kod]

Giacomo (Jacques) Girolamo Casanova (wym. Kazanowa), kawaler de Seingalt (ur. 2 kwietnia 1725 w Wenecji, zm. 4 czerwca 1798 w Duchcovie) był weneckim awanturnikiem, podróżnikiem i literatem. Jego pamiętniki Historia mojego życia barwnie i szczegółowo opisują życie w osiemnastowiecznych stolicach europejskich. Licznym opisom podbojów miłosnych zawdzięcza Casanova to, że jego nazwisko stało się synonimem uwodziciela. Obecnie pamięta się Casanovę, wraz z Don Juanem, bardziej jako uosobienie uwodziciela niż jako postać historyczną. Skrupulatni badacze obliczyli, że w swoich pamiętnikach wspomina on o intymnych stosunkach ze 122 kobietami. W odróżnieniu jednak od Don Juana, z wieloma z nich pozostawał w trwałych i wartościowych związkach.