Zamek w Brzeżanach: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 47: | Linia 47: | ||
Obiekt powstawał od połowy XVI wieku do drugiej połowy XVII wieku i posiada w swojej architekturze cechy renesansowe i barokowe. W XVI wieku na dziedzińcu zamku wzniesiono kościół zamkowy, wyposażony później w liczne malowidła, sztukaterie i nagrobki Sieniawskich dłuta [[Jan Pfister|Jana Pfistera]] i rozbudowany o boczne kaplice z kopułami. |
Obiekt powstawał od połowy XVI wieku do drugiej połowy XVII wieku i posiada w swojej architekturze cechy renesansowe i barokowe. W XVI wieku na dziedzińcu zamku wzniesiono kościół zamkowy, wyposażony później w liczne malowidła, sztukaterie i nagrobki Sieniawskich dłuta [[Jan Pfister|Jana Pfistera]] i rozbudowany o boczne kaplice z kopułami. |
||
W latach 1648, 1665 i 1667 zamek oparł się [[Kozacy|Kozakom]], a w 1676 r. atakom wojsk tureckich i tatarskich pod wodzą [[Ibrahim Szejtan|Ibrahima Szejtana]]. Przed 1675 r. z inicjatywy [[Mikołaj Hieronim Sieniawski|Mikołaja Sieniawskiego]] hetmana polnego koronnego zamek otoczono czworobokiem fortyfikacji ziemnych typu nowoholenderskiego z czterema [[bastion]]ami. Po śmierci ostatniego z Sieniawskich [[Adam Mikołaj Sieniawski|Adama Mikołaja]] w roku 1726 zamek przeszedł na własność [[Czartoryscy|Czartoryskich]]. Stało się to za sprawą małżeństwa Zofii, córki Adama z Augustem Czartoryskim<ref name=Twierdze>{{cytuj książkę | nazwisko = Nicieja| imię = Stanisław Sławomir| autor link = | tytuł = Twierdze kresowe Rzeczypospolitej| wydawca = Wydawnictwo Iskry| miejsce = Warszawa| rok = 2006| strony =7-33 | isbn =83-244-0024-9 }}</ref>. Później właścicielami zamku byli [[Lubomirscy]] i [[Potoccy herbu Pilawa|Potoccy]]. W 1772 roku Brzeżany znalazły się w zaborze austriackim, zniwelowano wtedy wały obronne, zasypano fosę, zlikwidowano garnizon wojskowy<ref name=Twierdze/>. Właścicielowi zamku [[Aleksander Stanisław Potocki|Aleksandrowi Potockiemu]] Austriacy nakazali też obniżenie bastei o rozebranie górnych kondygnacji pięciobocznej baszty. W 1778 r. Brzeżany przeszły w ręce Lubomirskich. W końcu [[XVIII]] wieku zamek nie był już zamieszkany. Własnością Potockich Brzeżany stały się w roku 1816<ref name=Twierdze/>. W XIX wieku w zamku istniał [[browar]], inne budynki zajęto na koszary i magazyny dopełniając ich zniszczenia. W 1861 r. Stanisław Potocki (1824-1887) podjął pewne prace remontowe, a w 1876 r. zlecił restaurację kościoła [[Leandro Marconi|Leonardowi Marconiemu]]. |
W latach 1648, 1665 i 1667 zamek oparł się [[Kozacy|Kozakom]], a w 1676 r. atakom wojsk tureckich i tatarskich pod wodzą [[Ibrahim Szejtan|Ibrahima Szejtana]]. Przed 1675 r. z inicjatywy [[Mikołaj Hieronim Sieniawski|Mikołaja Sieniawskiego]] hetmana polnego koronnego zamek otoczono czworobokiem fortyfikacji ziemnych typu nowoholenderskiego z czterema [[bastion]]ami. W związku z wybuchem [[Powstanie Rakoczego|Powstania kuruców]] na Węgrzech, w dniu 6 maja 1703 roku na zamku w Brzeżanach doszło do spotkania kuruców i przywódcy chłopów węgierskich z księciem [[Franciszek II Rakoczy|Franciszkiem II Rakoczym]], w związku z czym 12 maja Franciszek Rakoczy podpisał tzw. ''patent brzeżański'' (nazywany też odezwą brzeżańską), w którym nawoływali Węgrów do zbrojnej walki przeciwko Austrii<ref>http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/44560/00049968-0001.pdf</ref>. |
||
Po śmierci ostatniego z Sieniawskich [[Adam Mikołaj Sieniawski|Adama Mikołaja]] w roku 1726 zamek przeszedł na własność [[Czartoryscy|Czartoryskich]]. Stało się to za sprawą małżeństwa Zofii, córki Adama z Augustem Czartoryskim<ref name="Twierdze">{{cytuj książkę | nazwisko = Nicieja| imię = Stanisław Sławomir| autor link = | tytuł = Twierdze kresowe Rzeczypospolitej| wydawca = Wydawnictwo Iskry| miejsce = Warszawa| rok = 2006| strony =7-33 | isbn =83-244-0024-9 }}</ref>. Później właścicielami zamku byli [[Lubomirscy]] i [[Potoccy herbu Pilawa|Potoccy]]. W 1772 roku Brzeżany znalazły się w zaborze austriackim, zniwelowano wtedy wały obronne, zasypano fosę, zlikwidowano garnizon wojskowy<ref name="Twierdze" />. Właścicielowi zamku [[Aleksander Stanisław Potocki|Aleksandrowi Potockiemu]] Austriacy nakazali też obniżenie bastei o rozebranie górnych kondygnacji pięciobocznej baszty. W 1778 r. Brzeżany przeszły w ręce Lubomirskich. W końcu [[XVIII]] wieku zamek nie był już zamieszkany. Własnością Potockich Brzeżany stały się w roku 1816<ref name="Twierdze" />. W XIX wieku w zamku istniał [[browar]], inne budynki zajęto na koszary i magazyny dopełniając ich zniszczenia. W 1861 r. Stanisław Potocki (1824-1887) podjął pewne prace remontowe, a w 1876 r. zlecił restaurację kościoła [[Leandro Marconi|Leonardowi Marconiemu]]. |
|||
W latach 1916-1917 podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] zamek uległ częściowym uszkodzeniom na skutek ostrzału [[artyleria|artyleryjskiego]], m. in. południowo-wschodni narożnik, skrzydło pałacowe<ref name=Twierdze/>, dachy i jedna z bastei. W 1920 r. do [[Kraków|Krakowa]] wywieziono sarkofagi Sieniawskich, przeniesione później do [[Pieskowa Skała|zamku w Pieskowej Skale]]<ref name=Twierdze/>. Po wojnie [[Jakub Ksawery Potocki]] ofiarował zamek [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsku Polskiemu]], a wojsko postanowiło go odbudować wg stanu z 1775 r., jednak do 1939 r. wykonano jedynie część prac zabezpieczających. Jednocześnie Potocki w swoim testamencie ustanowił ze swoich majętności fundację na leczenie gruźlicy i raka. |
W latach 1916-1917 podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] zamek uległ częściowym uszkodzeniom na skutek ostrzału [[artyleria|artyleryjskiego]], m. in. południowo-wschodni narożnik, skrzydło pałacowe<ref name=Twierdze/>, dachy i jedna z bastei. W 1920 r. do [[Kraków|Krakowa]] wywieziono sarkofagi Sieniawskich, przeniesione później do [[Pieskowa Skała|zamku w Pieskowej Skale]]<ref name=Twierdze/>. Po wojnie [[Jakub Ksawery Potocki]] ofiarował zamek [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsku Polskiemu]], a wojsko postanowiło go odbudować wg stanu z 1775 r., jednak do 1939 r. wykonano jedynie część prac zabezpieczających. Jednocześnie Potocki w swoim testamencie ustanowił ze swoich majętności fundację na leczenie gruźlicy i raka. |
||
Wersja z 16:39, 1 lut 2018
 Mury zamku w Brzeżanach w 2008 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
1554 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Ukrainy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
.JPG)
Zamek w Brzeżanach – ruiny zamku z XVI-XVII wieku, dawna własność rodu Sieniawskich, obecnie w mieście Brzeżany w obwodzie tarnopolskim na Ukrainie.
Historia
W 1530 roku miasto Brzeżany założył Mikołaj Sieniawski, późniejszy wojewoda ruski i hetman wielki koronny. Sieniawski rozpoczął budowę renesansowego zamku[1], na zachowanej tablicy erekcyjnej widnieje data 1554[2]. Zamek wzniesiono na płaskowyżu oblanym wodami dwóch odnóg rzeki Złota Lipa, wypływających ze stawu powyżej zamku i kierujących swe wody do drugiego stawu poniżej. Bagnisty teren, zwiększający walory obronne, wymusił na budowniczych wzmocnienie terenu przez wbicie dużej ilości dębowych bali w grząski grunt. Dopiero na tak przygotowanym gruncie zbudowano piwnice i grube mury zamkowe.
Obiekt powstawał od połowy XVI wieku do drugiej połowy XVII wieku i posiada w swojej architekturze cechy renesansowe i barokowe. W XVI wieku na dziedzińcu zamku wzniesiono kościół zamkowy, wyposażony później w liczne malowidła, sztukaterie i nagrobki Sieniawskich dłuta Jana Pfistera i rozbudowany o boczne kaplice z kopułami.
W latach 1648, 1665 i 1667 zamek oparł się Kozakom, a w 1676 r. atakom wojsk tureckich i tatarskich pod wodzą Ibrahima Szejtana. Przed 1675 r. z inicjatywy Mikołaja Sieniawskiego hetmana polnego koronnego zamek otoczono czworobokiem fortyfikacji ziemnych typu nowoholenderskiego z czterema bastionami. W związku z wybuchem Powstania kuruców na Węgrzech, w dniu 6 maja 1703 roku na zamku w Brzeżanach doszło do spotkania kuruców i przywódcy chłopów węgierskich z księciem Franciszkiem II Rakoczym, w związku z czym 12 maja Franciszek Rakoczy podpisał tzw. patent brzeżański (nazywany też odezwą brzeżańską), w którym nawoływali Węgrów do zbrojnej walki przeciwko Austrii[3].
Po śmierci ostatniego z Sieniawskich Adama Mikołaja w roku 1726 zamek przeszedł na własność Czartoryskich. Stało się to za sprawą małżeństwa Zofii, córki Adama z Augustem Czartoryskim[4]. Później właścicielami zamku byli Lubomirscy i Potoccy. W 1772 roku Brzeżany znalazły się w zaborze austriackim, zniwelowano wtedy wały obronne, zasypano fosę, zlikwidowano garnizon wojskowy[4]. Właścicielowi zamku Aleksandrowi Potockiemu Austriacy nakazali też obniżenie bastei o rozebranie górnych kondygnacji pięciobocznej baszty. W 1778 r. Brzeżany przeszły w ręce Lubomirskich. W końcu XVIII wieku zamek nie był już zamieszkany. Własnością Potockich Brzeżany stały się w roku 1816[4]. W XIX wieku w zamku istniał browar, inne budynki zajęto na koszary i magazyny dopełniając ich zniszczenia. W 1861 r. Stanisław Potocki (1824-1887) podjął pewne prace remontowe, a w 1876 r. zlecił restaurację kościoła Leonardowi Marconiemu.
W latach 1916-1917 podczas I wojny światowej zamek uległ częściowym uszkodzeniom na skutek ostrzału artyleryjskiego, m. in. południowo-wschodni narożnik, skrzydło pałacowe[4], dachy i jedna z bastei. W 1920 r. do Krakowa wywieziono sarkofagi Sieniawskich, przeniesione później do zamku w Pieskowej Skale[4]. Po wojnie Jakub Ksawery Potocki ofiarował zamek Wojsku Polskiemu, a wojsko postanowiło go odbudować wg stanu z 1775 r., jednak do 1939 r. wykonano jedynie część prac zabezpieczających. Jednocześnie Potocki w swoim testamencie ustanowił ze swoich majętności fundację na leczenie gruźlicy i raka.
Po zniszczeniach z okresu II wojny światowej zamek został pozbawiony dachów i stropów. Obecnie z zamku zachowane są tylko niektóre mury pałacu z bramą, mury kościoła zamkowego, dolne kondygnacje baszty i bastei. Makietę zamku z czasu świetności można obejrzeć w muzeum miejskim w Brzeżanach. W 2011 roku z powodu braku zabezpieczenia tego co pozostało z zamku runęła jedna z jego ścian.
Architektura
Zamek wzniesiono na planie nieregularnego pięcioboku z trzema ciężkimi, o grubych murach basztami[4]. Półkolista basteja od południa osłaniała wjazd usytuowany w głównym budynku pałacowym. Druga basteja została wzniesiona w narożniku północno-wschodnim, a od strony północno-zachodniej wzniesiono pięcioboczną basztę flankującą kurtynę północną fortecy, załamującą się w połowie pod kątem prostym. Pałac od wschodu broniony był przez mniejszą czworoboczną wieżę przy narożniku południowo-wschodnim obwarowań. Baszty, wieża i basteje posiadały po kilka kondygnacji i rozwinięty system strzelnic. W południowej części założenia znajdował się budynek pałacowy, najstarsza część zamku, zwieńczony attyką z fryzem arkadowym o strzelnicach kluczowych. W przyziemiu znajduje się renesansowy portal z herbami Sieniawskich i tablicą erekcyjną. Przy pałacu wzniesiono kościół zamkowy, renesansowo-barokowy. Pozostałe skrzydła zamku posiadały krużganki otwarte na dziedziniec i były dwu lub trzykondygnacyjne, wzniesione w XVII wieku. Wnętrza zamku posiadały bogaty wystrój rzeźbiarski, z marmurowymi i piaskowcowymi portalami.
Architektura kaplicy zamkowej wraz z jej dekoracją architektoniczną ma odpowiedniki w mauzoleach Wojciecha Humieckiego przy kościele dominikanów w Kamieńcu Podolskim oraz Zofii Zamiechowskiej w kościele Trójcy Świętej w Podhajcach.[5]
Przypisy
- ↑ Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, T. 7, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa: 1995, s. 263-282.
- ↑ Zamek z kamienia sumptem swym i wydatkami własnymi na chwałę Boga Wszechmogącego i dla obrony wiernych chrześcijan wystawił Roku Pańskiego 1554
- ↑ http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/44560/00049968-0001.pdf
- ↑ a b c d e f Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, s. 7-33. ISBN 83-244-0024-9.
- ↑ Michał Kurzej, Uwagi o badaniach nad twórczością Jana Pfistera [w] Betlej A., Brzezina-Scheuerer K., Oszczanowski P., Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, Wrocław, 2011, s. 77-78 (Acta Universitatis Wratislaviensis; 3291).
Bibliografia
- Stanisław Sławomir Nicieja, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 2006, ss. 7-33, ISBN 83-244-0024-9.
- Tadeusz Polak: Zamki na Kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina. Warszawa: Pagina, 1997, s. 166-167. ISBN 83-907506-0-0.