Kudak: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Uwaga o poprzedniej nazwie. |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 61: | Linia 61: | ||
* A. Czołowski, Kudak. Przyczynki do założenia i upadku twierdzy. „[[Kwartalnik Historyczny]]” R. 40:1926, s. 161-184 |
* A. Czołowski, Kudak. Przyczynki do założenia i upadku twierdzy. „[[Kwartalnik Historyczny]]” R. 40:1926, s. 161-184 |
||
* S. Herbst, Trzy przyczynki do dziejów fortyfikacji ([[Biuletyn Historii Sztuki]], X 1948 nr 3/4), s. 321-324 |
* S. Herbst, Trzy przyczynki do dziejów fortyfikacji ([[Biuletyn Historii Sztuki]], X 1948 nr 3/4), s. 321-324 |
||
* "Kudak twierdza kresowa" (reedycja prac z 1900 i z 1926 roku), wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2017 |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
Wersja z 11:34, 27 lip 2017
.PNG) Plan z XVIII w. (?). Północ z prawej strony rysunku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Kudak |
| Typ budynku |
twierdza |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie obwodu dniepropetrowskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Ukrainy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Kudak (ukr. кодак) – polska twierdza zbudowana w 1635 roku z inicjatywy hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego.
Pierwsza twierdza (szaniec)
Wzniesiona została w ciągu 4 miesięcy w formie niewielkiego czworobocznego fortu, na prawym wysokim brzegu Dniepru, poniżej ujścia Samary, w miejscu, gdzie zaczynały się porohy – na wysokości Kudackiego (Kojdackiego) porohu, od którego wzięła nazwę. Pierwotnie twierdzę nazywano Kodak. Miejsce, w którym znajdował się fort, znajduje się 10 km poniżej obecnego miasta Dnipro (do 2016 - Dniepropetrowsk). Miała ona osłaniać południowe granice Polski, ograniczać kontakty chłopstwa ukraińskiego z Kozakami zaporoskimi, oraz zapobiegać wyprawom Kozaków na Krym co powodowało częste konflikty dyplomatyczne z Turcją. Określana była jak „klucz do Zaporoża”. Była to reduta z dwoma półbastionami od wschodu (południowo-wschodni półbastion zachował się do dzisiaj), którą wzniesiono według projektu pułkownika królewskiego Jeana de Marion (Jan Marian). Załoga początkowo składała się z 200 najemnych dragonów. Na skutek zdrady kilku rusińskich żołnierzy z oddziału de Mariona, niedokończony szaniec opanowali w nocy z 3 na 4 sierpnia 1635 Kozacy pod dowództwem Iwana Sulimy, którzy powracali znad Morza Czarnego. Następnie kozacy Sulimy wybili całą załogę, znęcając się nad de Marionem, a fort zniszczyli. Wkrótce jednak w 1637 r. sejm podjął uchwałę o sfinansowaniu odbudowy fortu, w związku z czym hetman Stanisław Koniecpolski obsadził ruiny 4000 żołnierzami i naprawił zniszczenia.
Druga twierdza
W 1639 r. Polska zbudowała nową twierdzę w Kudaku, obok starego fortu, według planów Johanna Pleitnera i zrealizowano z pomocą Fryderyka Getkanta i Eliasza Arciszewskiego, jako założenie o rozmiarach około 207 x 210 metrów w szpicach bastionów. Twierdza zbudowana według założeń szkoły staroholenderskiej miała dwa pełne bastiony, dwa półbastiony i rodzaj dzieła kleszczowego od strony rzeki Dniepr. Twierdzę otaczały ziemne wały z przedpiersiami, kleszcze od strony Dniepru, z trzech stron suche fosy i dwa rzędy częstokołów. Wjazd z bramą znajdował się od strony zachodniej. Załoga zwiększyła się do 600 ludzi. W twierdzy założono jeden z arsenałów artylerii koronnej (obok np. Lwowa, Kamieńca, Baru). Twierdza w 1639 roku miała 11 dział, w tym kolubrynę bastardową, 4 działa regimentowe, 6 dział żelaznych, 200 granatów, 1050 kul 4-funtowych i 50 kul 12-funtowych. W 1648 roku liczba dział wzrosła. Na południowy zachód od twierdzy w odległości 2,8 km znajdowała się duża drewniana wieża obserwacyjna, w miejscu której powstała później wieś Niemieckoje, nazwana od narodowości żołnierzy jej strzegących. Pierwszym komendantem twierdzy był Jan Wojsław Żółtowski, który zmarł w twierdzy w 1640 roku i został pochowany w pobliskim kościółku zakonu Dominikanów. Jego następcą był pułkownik Krzysztof Grodzicki herbu Łada. W 1645 roku twierdzę odwiedził Jeremi Wiśniowiecki.
Oblężenie w 1648 roku
Podczas powstania Chmielnickiego dowodzony przez Krzysztofa Grodzickiego Kudak odpierał kozackie oblężenie przez 5 miesięcy na tyle skutecznie, że Chmielnicki musiał zastąpić dowodzącęgo oblegającymi Szumiejkę nowym dowódcą Maksymem Nestorenką. Szturmy jednak były odpierane z ciężkimi stratami wśród Kozaków sięgających aż 4 tys. żołnierzy. Grodzicki jednak na wieść o porażce wojsk koronnych pod Piławcami z uwagi na to, że nadchodziła zima i nie mógł się już spodziewać odsieczy, skapitulował 2 października 1648. Załodze zagwarantowano opuszczenie twierdzy ze sztandarami i bronią. Kompanie dragonów Grodzickiego i Wejhera oraz „polską” odprowadzono w kierunku Czehrynia (gdzie część polskich i niemieckich żołnierzy oraz ich rodzin poniosła śmierć na skutek ataków Kozaków i czerni, zaś część została zatrzymana w niewoli[1]), kompanię dragonów Marcina Czarnieckiego do Woronikówki, a kompanię dragonów Stanisława Koniecpolskiego do Kryłowa nad Dnieprem.
W późniejszym okresie, po radzie w Perejasławiu w 1654, Kudak był obsadzony przez Kozaków.
Twierdza została ostatecznie zburzona przez Rosję na skutek upokarzających dla niej ustaleń traktatu pruckiego między Rosją a Turcją z 1711 roku.
Stan obecny
Eksploatowany w latach 1944-1994 w bezpośrednim sąsiedztwie kamieniołom (obecnie jezioro) doprowadził do zniszczenia większej części pozostałości twierdzy[2].
Do czasów obecnych zachowały się pozostałości dwóch bastionów, łączącego je wału ziemnego oraz fragmenty wału północno-zachodniego, a ponadto widoczne są ślady jednego z półbastionów pierwszej twierdzy. Znajduje się tam również, wzniesiony w 1910 roku na polecenie rosyjskich władz, pomnik propagandowy upamiętniający rebelię kozacką z 1648 roku oraz „wieczny sojusz rosyjsko-ukraiński” (napis na pomniku zawiera nieprawdziwe informacje[3]), ponadto współcześnie wzniesiono tam tablicę, zawierającą krótką informację o twierdzy a także przedstawiający jej rysunek oraz kamienie upamiętniające powstanie kozackie. Ruiny są obecnie zabytkiem[2].
- ↑ Tam kiedyśmy się ruszyli, zaraz jednych na miejscu, niektórych na polu, a ostatek najbardziej u bramy odbierając chorągwie, muszkiety, bębny, wozy z końmi i broń, i wszystko odzienie aż do naga; na najmniejszym sprzeciwieniem się bijąc, krwawiąc, nie tylko mężczyzn, ale białogłowy i dzieci i do siebie sposobem pogańskim za niewolników dzieci biorąc od rodziców i drugich, mianowicie Polaków do chrztu ruskiego przyniewalając
- ↑ a b http://www.fortified-places.com/kudak/
- ↑ Napis głosi: „W tym miejscu hetman Bohdan Chmielnicki wraz z wojskami zaporoskimi zdobył w walce polską twierdzę Kudak 24 kwietnia 1648 roku”
Bibliografia
- Marian Dubiecki, Kudak, twierdza kresowa i jej okolice, Warszawa 1900
- A. Czołowski, Kudak. Przyczynki do założenia i upadku twierdzy. „Kwartalnik Historyczny” R. 40:1926, s. 161-184
- S. Herbst, Trzy przyczynki do dziejów fortyfikacji (Biuletyn Historii Sztuki, X 1948 nr 3/4), s. 321-324
- "Kudak twierdza kresowa" (reedycja prac z 1900 i z 1926 roku), wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2017
Linki zewnętrzne
- Fortified places(ang.)
- Zdjęcia współczesnych pozostałości twierdzy wraz z lokalizacją na mapie na wikipamia.org