Okopy Świętej Trójcy
48°32′20″N 26°24′54″E/48,538889 26,415000
 Brama Lwowska | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
25 marca 1692 |
| Zniszczono |
1915 |
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 48°32′20″N 26°24′54″E/48,538889 26,415000
| |
Okopy Świętej Trójcy (dawniej Okop Góry Świętej Trójcy) – twierdza bastionowa nad Dniestrem, u ujścia Zbrucza, założona w 1692 roku przez hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, wzniesiona według projektu Tylmana z Gameren[1]. Okopy miały blokować komunikację położonego w odległości 23 km osmańskiego garnizonu Kamieńca Podolskiego z Mołdawią, skąd wyruszały konwoje z zaopatrzeniem dla Kamieńca. Twierdza Okopy św. Trójcy utraciła znaczenie militarne po zawarciu pokoju w Karłowicach (1699), w wyniku którego Rzeczpospolita Obojga Narodów odzyskała Kamieniec Podolski[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
W 1664 roku generał Marcin Kazimierz Kątski wzniósł w swych dobrach szaniec według projektu francuskiego architekta Guillaume’a Le Vasseur de Beauplana. 25 marca 1692 roku rozpoczęto budowę twierdzy[2]. Jej zadaniem, razem ze znajdującą się 43 kilometry na zachód twierdzą Szaniec Panny Marii[3], było trzymanie w szachu sił tureckich stacjonujących w odległym o 6,5 km Chocimiu i zdobytym przez nich w 1672 roku Kamieńcu Podolskim (odległym o 18,5 km)[2]. Potwierdza ten cel określanie jej jako „blokada kamieniecka na Górze św. Trójcy”[4]. Pomysłodawcą i fundatorem był hetman wielki koronny Stanisław Jan Jabłonowski[2], który zwrócił uwagę Janowi III Sobieskiemu na dogodne do jej powstania miejsce, w którym Zbrucz uchodzi do Dniestru[5]. Okopy św. Trójcy zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren, a budową kierował generał artylerii koronnej Marcin Kątski.
Zachodnia linia fortyfikacji składała się z dwóch półbastionów oraz usytuowanej między nimi Bramy Lwowskiej dodatkowo wzmocnionej rawelinem. Wschodnia linia fortyfikacji to bastion i dwa półbastiony, była tam umiejscowiona Brama Kamieniecka, również zabezpieczona rawelinem.
Hetman Jabłonowski w 1692 roku ustalił skład załogi Okopów i mianował komendantów garnizonu. Oddziałami zaciągu cudzoziemskiego dowodził oberszter Michał Brandt z 11 kompaniami arkebuzarskimi[6], 1500 żołnierzy piechoty i 100 dragonami. Osobnego dowódcę mianowano dla jednostek jazdy autoramentu narodowego, którym został cześnik halicki i były regimentarz Jakub Kalinowski dowodzący 18 chorągwiami (13 pancernymi i 5 wołoskimi). Łącznie w Okopach miano ulokować ok. 4 tys. żołnierzy i 18 dział[7]. We wrześniu 1693 r. Kalinowskiego zastąpił na jakiś czas Chomentowski chorąży chorągwi pancernej cześnika halickiego, a od października 1693 roku Konstanty Zahorowski stolnik nowogrodzki, regimentarz JKM[7]. Zmiany w składzie grupy jazdy stacjonującej w Okopach spowodowała budowa nowej polskiej fortyfikacji na linii Dniestru – Szańca Panny Marii na uroczysku Gródek pod Wasilowem pod koniec sierpnia 1693 r., gdzie odeszły 3 chorągwie pancerne i 1 wołoska pod dowództwem porucznika Mikołaja Tyszkowskiego. Z powodu trudnych warunków służby od początku zakładano, że służba oddelegowanych towarzyszy w fortecy miała trwać około roku, a potem mieli być oni zmienieni przez innych żołnierzy. Zachętą do służby miała być podwójna hiberna (dodatek do żołdu)[7]. W 1699 roku twierdza utraciła większe znaczenie militarne na skutek odzyskania Kamieńca Podolskiego[8].
18 września 1699 r. odprawiono tu mszę dziękczynną, w której uczestniczyły tłumy wygnańców z Podola i Kamieńca, powracających po 27 latach na swoje ziemie[9].
W 1700 roku król August II nadał prawa miejskie osadzie w pobliżu twierdzy, a także przywilej organizowania jarmarków[9].
8 marca 1769 roku podczas konfederacji barskiej Kazimierz Pułaski bronił się tam przed atakami Rosjan. Po trzygodzinnej obronie, która kosztowała życie 200 obrońców, Pułaski opuścił twierdzę z niektórymi żołnierzami i przeprawił się przez Dniestr, ratując życie. Część żołnierzy zginęła w gruzach spalonego kościoła, broniąc się do końca, a część dostała się do niewoli[2].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała Strażnica KOP „Okopy św. Trójcy”[10].
Tamtejszy kościół Świętej Trójcy został spalony w 1943 roku[2] przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii i pozostawał w ruinie aż do 2012 roku, kiedy ponownie utworzono parafię i rozpoczęto odbudowę; kościół został rekonsekrowany 14 czerwca 2014 roku.
Okopy Św. Trójcy w literaturze
[edytuj | edytuj kod]W Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego nazwa „Okopy Świętej Trójcy” została użyta na określenie ostatniego przyczółka arystokracji.
-
Brama Kamieniecka, XIX w. -
Brama Kamieniecka -
Przedwojenna tablica z nazwą bramy -
Tablica na Bramie Lwowskiej -
Wnętrze Bramy Lwowskiej -
Kościół -
Kościół po restauracji -
Polichromia na ścianach kościoła
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: MON, 1980, s. 182–183. ISBN 83-11-06370-2.
- ↑ a b c d e Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej: historia, legendy, biografie. Warszawa: Iskry, 2006, s. 111–117. ISBN 83-244-0024-9.
- ↑ Janusz Wojtasik: Podhajce 1698. Warszawa: Bellona, 1990, s. 56. ISBN 83-11-07813-0.
- ↑ Dyspozycyja chorągwi tak usarskich, pancernych, jako i wołoskich, które idą do blokady na Górze św. Trójcy przeciwko Żwańcowi postawionej, zebranych z komenderowanych kompanii wojska JKMci i Rzeczypospolitej na kampaniej in anno 1693, 31 IX 1693, Biblioteka ks. Czartoryskich w Krakowie, nr 2699, k. 148v.
- ↑ Antoni Urbański, Z czarnego szlaku i tamtych rubieży. Zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie, Gdańsk: Graf, 1991, s. 16.
- ↑ J. Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1690–1696, SMHW, t. IX, cz. 1 (1963), s. 250–252.
- ↑ a b c Jan Jerzy Sowa, „Ludzie niezwalczeni”: Rejestry chorągwi autoramentu narodowego w Okopach św. Trójcy w latach 1693–1695 [online] [dostęp 2019-02-11] (ang.).
- ↑ Okopy Świętej Trójcy. [dostęp 2019-02-11].
- ↑ a b Okopy Trójcy Świętej. 2014-06-07. [dostęp 2022-11-13].
- ↑ Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 315. ISBN 83-88973-58-4.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Józef Rolle, Zameczki podolskie na kresach multańskich, t. III, Warszawa 1880, s. 35. – opis miejscowości
- Grzegorz Rąkowski: Podole Przewodnik krajoznaczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Pruszków: Rewasz, 2005, s. 344–347. ISBN 83-89188-46-5.
- Okopy Świętej Trójcy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 432.
- M. Wagner, Stanisław Jabłonowski (1634–1702): Polityk i dowódca, cz. 2, Siedlce 1997
- J. Sowa, „Ludzie niezwalczeni”: Rejestry chorągwi jazdy zaciągu narodowego w Okopach św. Trójcy 1693–1695, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. II, Oświęcim 2013, s. 259–299
- D. Kołodziejczyk, Podole pod panowaniem tureckim: Ejalet kamieniecki 1672–1699, Warszawa 1994
- B. Dybaś, Fortece Rzeczypospolitej: Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 1998.