Grabów

Grabów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łęczycki
Gmina	Grabów
Prawa miejskie	1372–1690, 1800–1870, od 2024
Burmistrz	Janusz Jagodziński
Powierzchnia	9,1769 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 1003; 109,3 os./km²
Strefa numeracyjna	63
Kod pocztowy	99-150
Tablice rejestracyjne	ELE
	Położenie na mapie gminy Grabów Grabów
	Położenie na mapie Polski Grabów
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Grabów
	Położenie na mapie powiatu łęczyckiego Grabów
	52°07′42,0″N 19°00′34,3″E/52,128333 19,009528
TERC (TERYT)	1004044
SIMC	0284003
	Urząd miejskiul. 1 Maja 21; 99-150 Grabów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Grabów – miasto w Polsce, położone w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Grabów^[4]. Leży w Kotlinie Kolskiej. Jest znany z uprawy cebuli o nazwie grabowska.

Grabów uzyskał lokację miejską w 1372 roku, tracąc ją przejściowo w XVII wieku^[5]. W XVI wieku miasto królewskie położone było w województwie łęczyckim^[6]. Został pozbawiony praw miejskich 31 maja 1870 i włączone do gminy Grabów w powiecie łęczyckim^[7]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Grabów, 1954–1972 gromady Grabów^[8], a od 1973 reaktywowanej gminy Grabów^[9]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa konińskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Integralne części miasta[edytuj | edytuj kod]

Integralne części miasta Grabów^[10]^[4]^[11]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1039085	Ciasna	część miasta
1039091	Grabów-Cegielnia	część miasta
1039100	Grabów-Dwór	część miasta
1039122	Koziny	część miasta
1039151	Pruchyniec	część miasta

Część wsi o nazwie Probostwo (SIMC 1039145) została zniesiona z dniem 1 stycznia 2024 r.^[11]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto położona ok. 13 km na północny zachód od Łęczycy, w zachodniej części powiatu łęczyckiego, przy lokalnej drodze z Łęczycy do Koła i Dąbia.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Grabów wzmiankowane po raz pierwszy w 1232 r. jako uposażenie kościoła w Dobrowie. W końcu XIII wieku wieś podupadła. Ponownie występuje w źródłach historycznych w połowie XIV wieku, już jako własność szlachecka. W roku 1372 królowa regentka Elżbieta, na prośbę kasztelana łęczyckiego Mikołaja, pozwoliła na przekształcenie wsi w miasto. Pomyślny rozwój miasta przerwany został w pierwszej połowie XVI wieku. W tym okresie Grabów nazywany był niekiedy wsią. W 1552 r. król Zygmunt August wydał miastu przywilej na trzy jarmarki w ciągu roku i potwierdził prawo do odbywania targów. Nadal było to miasto niewielkie, w 1572 r. pracowało tu tylko 12 rzemieślników. W końcowym okresie XVII wieku miejscowość zatraciła miejski charakter. Nowy przywilej lokacyjny Grabów uzyskał od władz pruskich w 1800 r. W pierwszej połowie XIX wieku powoli wzrastała liczba mieszkańców miasta. W 1809 r. żyło tu 350, a w 1857 r. już 918 osób. W 1859 roku trąba powietrzna zniszczyła część miasta^[12]. 29 października 1863 r. pod Grabowem wojska rosyjskie stoczyły bitwę z oddziałem powstańczym. Rosjanie zostali pokonani i musieli przez to wycofać się z miasta^[12]. W 1870 r. miejscowość utraciła prawa miejskie. W latach 1905-1907 na terenie miejscowości doszło do kilku burzliwych manifestacji rewolucyjnych^[12]. W lutym 1941 r. Niemcy utworzyli we wsi getto dla Żydów z niedalekiej Łęczycy. Podczas jego likwidacji, w kwietniu 1942 r. wywieziono stąd 1200 osób do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Obecnie Grabów jest dużą wsią, posiadającą podstawowe placówki usługowe i handlowe. W okresie PRL-u największym zakładem przemysłowym Grabowa była cegielnia, należąca do Łódzkiego Przedsiębiorstwa Ceramiki Budowlanej. Specjalnością wsi była hodowla cebuli, którą wysyłano za granicę. Plantacje cebuli zajmowały powierzchnię 500 hektarów^[12].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Stanisława w Grabowie – rzymskokatolicka świątynia wzniesiona w 1838 r. w stylu klasycystycznym.
Rynek – centrum wsi stanowi obszerny, wydłużony plac. Zachowały się przy nim liczne domy z początku XIX wieku. Budynki murowane, z sienią przechodnią, kryte są dachami naczółkowymi lub dwuspadowymi. Domy drewniane, o konstrukcji zrębowej, przykrywają najczęściej dachy czterospadowe. Ozdobą niektórych domów jest ciekawe zdobnictwo ciesielskie, m.in. ponacinane belki ścian frontowych i rzeźbione drzwi i okiennice.
Synagoga w Grabowie – wybudowana w 1881 r., jedna z dwóch synagog jakie zachowały się w powiecie łęczyckim. Obiekt nie pełni już funkcji sakralnych jednak częściowo zachował swój pierwotny wystrój zewnętrzny.
Cmentarz ewangelicki – założony w I poł. XX w., zlokalizowany przy drodze wylotowej z Grabowa w kierunku Opiesina. Jest to pozostałość po mennonickich Olędrach, osadnictwu których kres położyła II wojna światowa. Nekropolia znajduje się w bardzo złym stanie technicznym, zachowało się na niej parę zrujnowanych nagrobków^[13]^[14]^[15].
Cmentarz żydowski w Grabowie – pochodzący z pocz. XIX w. i zdewastowany w okresie II wojny światowej, do czasów współczesnych nie zachowała się na nim żadna macewa a jedynie pamiątkowy obelisk.

Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]

Co roku w Grabowie w pierwszy wtorek po Niedzieli Wielkanocnej odbywają się rozgrywki w palanta, znane jako Dzień Palanta.
Dzień Cebuli^[16].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Rzymskokatolicka parafia św. Stanisława w Grabowie.
W Grabowie mieszkają mariawici, którzy należą do parafii św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Nowej Sobótce. Niegdyś mariawici z okolic Grabowa należeli do Grabowskiej Parafii Mariawitów pw. Przenajświętszego Sakramentu z siedzibą w Kadzidłowej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 332 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c ^d GUS. Rejestr TERYT
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33.
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 181.
↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 67)
↑ Uchwała Nr 32/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łęczyckiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 grudnia 2023 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw i rodzajów niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2799)
↑ ^a ^b ^c ^d Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie : szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 159-160, ISBN 83-01-00534-3, OCLC 11783554
↑ Bartosz Bijak: Grabów, gm. Grabów, pow. Łęczycki. www.cmentarzeewangelickie-lodzkie.pl, 2010. [dostęp 2018-10-14].
↑ Urząd Gminy Grabów: Zabytki. www.gminagrabow.pl. [dostęp 2018-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-18)].
↑ Barbara Sobińska: Relacja z warsztatów Sceny Młodych - Nowa Róża 2009. poolspodium.org, 2009-10-13. [dostęp 2018-10-14].
↑ XX Ogólnopolski Dzień Cebuli w Grabowie. e-warzywnictwo.pl. [dostęp 2021-09-16].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Strona Grabowa
Historia Żydów w Grabowie na portalu Wirtualny Sztetl
Grabów 1 (6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 772 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 332 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Rejestr TERYT

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33.

[6] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 181.

[7] Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 67)

[8] Uchwała Nr 32/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łęczyckiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)

[9] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[R2013-10] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[R2023-11] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 grudnia 2023 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw i rodzajów niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2799)

[:0-12] Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie : szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 159-160, ISBN 83-01-00534-3, OCLC 11783554

[13] Bartosz Bijak: Grabów, gm. Grabów, pow. Łęczycki. www.cmentarzeewangelickie-lodzkie.pl, 2010. [dostęp 2018-10-14].

[14] Urząd Gminy Grabów: Zabytki. www.gminagrabow.pl. [dostęp 2018-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-18)].

[15] Barbara Sobińska: Relacja z warsztatów Sceny Młodych - Nowa Róża 2009. poolspodium.org, 2009-10-13. [dostęp 2018-10-14].

[16] XX Ogólnopolski Dzień Cebuli w Grabowie. e-warzywnictwo.pl. [dostęp 2021-09-16].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Miasto	Grabów
Wsie	Aleksandrówek Besiekiery Biała Góra Borów Borucice Bowętów Brudzeń Budki Bugaj Byszew Celinów Chorki Filipów Gać Golbice Goszczędza Jamy Janów Jastrzębia Jaworów Kadzidłowa Kępina Kobyle Kotków Ksawerów Ksawerówek Kurzjama Leszno Łyżki Nagórki Nowa Sobótka Nowa Wieś Nowy Besk Odechów Olszewa Osiny Ostrówek Piaski Pieczew Piotrkówek Pociecha Pokrzywnia Polamy Potrzasków Pusta Wieś Radzyń Rochów Rochówek Rybnik Sławęcin Smardzew Smolice Sobótka-Kolonia Srebrna Wieś Stanisławki Stara Sobótka Stary Besk Szłapy Teofilki Wygorzele Źrebięta Żaczki
Kolonie	Kadzidłowa-Adamów Kadzidłowa-Borki Kadzidłowa-Brzezinka Kadzidłowa-Grabinka Kadzidłowa-Karolewo Kliny Kontrowers Odechówek Ostrówek-Kolonia
Osada	Srebrna
Części miasta	Ciasna Grabów-Cegielnia Grabów-Dwór Koziny Pruchyniec
Części wsi	Besiekiery-Kolonia Bujak Byszew-Parcele Czajki Gać-Parcele Goszczędza-Parcele Górka Grabinka Kotków-Parcele Kotowice Pieczew Poduchowny Protektorat Sławęcin-Parcele Smardzew-Osada Smolice-Parcele Sobótka Poduchowna Wymysłów Zachciałki Żale
Przysiółek wsi	Dziadowice

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasta	Grabów Łęczyca Piątek
Gmina miejska	Łęczyca
Gmina miejsko-wiejska	Grabów Piątek
Gminy wiejskie	Daszyna Góra Świętej Małgorzaty Łęczyca Świnice Warckie Witonia

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Grabów (do 1870) Łęczyca Ozorków (od 1816) Parzęczew (do 1870) Piątek (do 1870) Poddębice (do 1870 i 1934–56 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Balków (1868–1915) Bałdrzychów (do 1868) Boczki (do 1868) Borki (do 1874) Chociszew (do 1954) Dalików (do 1954) Daszyna (od 1973) Gostków (do 1954) Ktery (do 1868) Góra Świętej Małgorzaty (od 1973) Grabów Leśmierz (1868–1954) Łęczyca (od 1973) Mazew (do 1954) Ozorków (od 1973) Parzęczew (od 1953) Piaskowice (1868–1953) Piątek (od 1870) Poddębice (1868–1954) Pokrzywnica (do 1870) Rogóźno (do 1954) Sobótka (do 1954) Strzeblew (do 1868) Świnice Warckie (od 1973) Tkaczew (do 1954) Topola (do 1954) Tum (do 1954) Witonia
Gromady (1954–72)	Balków (1954–59) Bałdrzychów (1954–55 →) Besiekiery (1954–68) Błonie (1954–72) Budzynek (1954–55 →) Byszew (1954–55 →) Byszew Grabowski (1954–59) Chociszew (1954–68) Chorki (1954–68) Czerników (1954–59) Dalików (1954–55 →) Daszyna (1954–72) Domaniew (1954–55 →) Drwalew (1954–56 →) Florentynów (1954–58) Gaj (1954–59) Gaj Nowy (1959–72) Gawrony (1954–61) Gostków (1954–55 →) Góra Bałdrzychowska (1954–55 →) Góra Małgorzaty (1954–72) Grabów (1954–72) Grotniki (1954–56 →) Janków (1954–58) Kadzidłowa (1954–61) Leśmierz (1954–72) Leżnica Mała / Leźnica Mała (1954–72) Lorenki (1954–58) Marynki (1954–59) Mazew (1954–72) Parzęczew (1954–72) Piaski (← 1956–72) Piątek (1954–72) Praga (1954–55 →) Przekora (1954–55 →) Różyce Żmijowe (1954–61) Siedlec (1954–72) Sierpów (1954–59) Sobień (1954–57 →) Sobótka (1954–72) Sokolniki (1954–72) Solca Wielka (1954–72) Strzegocin (1954–55 →) Śladków Górny (1954–58) Świnice Warckie (← 1956–72) Topola Katowa (1954–72) Topola Królewska (1954–72) Tur (1954–55 →) Węglewice (1954–58) Wilczkowice (1954–59) Wilczyca (1954–55 →) Witonia (1954–72) Witów (1954–59) Wola Niedźwiedzia (1954–58) Wypychów (1954–72) Zagaj (1954–59)