Zamek w Żółkwi: Różnice pomiędzy wersjami

Zamek w Żółkwi
	; Zamek Sobieskich
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Miejscowość	Żółkiew
Typ budynku	zamek, pałac
Styl architektoniczny	renesans, manieryzm, barok
Architekt	Paweł Szczęśliwy
Inwestor	Stanisław Żółkiewski, Jan Sobieski, Michał Radziwiłł
Rozpoczęcie budowy	1594
Ukończenie budowy	1610
Ważniejsze przebudowy	1685-94, 1740-53
Zniszczono	XIX wiek, I wojna światowa
Odbudowano	1920-39
Pierwszy właściciel	Stanisław Żółkiewski
Kolejni właściciele	Jan Daniłowicz, Jakub Sobieski, Jan Sobieski, Michał Radziwiłł, Adam Józefowicz-Hlebnicki, Artur Głogowski
	Położenie na mapie Żółkwi Zamek w Żółkwi
	Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Żółkwi
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Zamek w Żółkwi
	50°03′21″N 23°58′14″E/50,055833 23,970556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:34, 6 mar 2020

Zamek w Żółkwi – znajduje się południowo-zachodniej części miasta Żółkiew na zachód od Lwowa. Dawna siedziba hetmana Stanisława Żółkiewskiego i rodu Sobieskich.

Historia

Zamek zbudowano w latach 1594-1610 z woli hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego najprawdopodobniej według projektu Pawła Szczęśliwego^[1]^[2]. Kamieniarkę opracował Paweł Rzymianin i Ambroży Przychylny^[1]. Budowę prowadziła i nadzorowała żona hetmana. Na skutek małżeństwa Zofii Żółkiewskiej, właścicielem zamku stał się Jan Daniłowicz, a potem jego córka, która wyszła za Jakuba Sobieskiego, ojca późniejszego króla Polski Jana III Sobieskiego.

Zamek w stylu palazzo in fortezza^[3] został założony na planie kwadratu o boku około 100 metrów, z czterema czworobocznymi wieżami na narożach (zachowały się tylko trzy). Od strony miasta do zamku prowadziła umieszczona symetrycznie czteropiętrowa wieża z bramą zdobioną herbem Lubicz od zewnątrz i tablicą fundacyjną od strony dziedzińca. Wewnątrz murów znajdowały się cztery dwutraktowe budynki połączone gankami bojowymi z wieżami. Głównym pałacem był budynek znajdujący się na wprost bramy. Drzwi i okna miały profilowane obramienia kamienne, a nad nimi widniały łacińskie sentencje. Pod zamkiem mieściły się dwukondygnacyjne sklepione piwnice. Zamek w pierwszej fazie nosił cechy manieryzmu o weneckich, a także niderlandzkich źródłach. Zamek łączył się z fortyfikacjami miasta, a do jego wschodniej i północnej wieży przylegały odcinki miejskich murów obronnych. Za zamkiem w 1606 roku umieszczono zwierzyniec.

Dziedziniec zamkowy
Wejście główne
Widok ogólny od strony rynku

Jan III Sobieski posiadał Żółkiew od 1662 roku, ale zamek przebudował dopiero po 1674 roku otrzymaniu korony królewskiej^[4]. Prace były prowadzone pod kierunkiem Piotra Bebera, a wnętrza, nową galerię i portyk kolumnowy z dwubiegowymi schodami zaprojektował prawdopodobnie Augustyn Locci. Zbudowano dwa dwa wieżowe alkierze od strony ogrodu, które miały pierwotnie otwarte podcienia na parterze^[4]. Za czasów Sobieskich zamek został przebudowany na wspaniałą rezydencję godną monarchy. M. in. w tym czasie zbudowano przy prawym skrzydle kaplicę.

Po śmierci w 1738 roku Jakuba Sobieskiego, w latach 1740-1787 zamek należał do rodu Radziwiłłów, ponieważ żoną wojewody wileńskiego i hetmana polnego litewskiego Michała Kazimierza (zm.1680) była Katarzyna, siostra króla Jana III^[4]. Po 1740 roku hetman wielki litewski Michał Kazimierz Radziwiłł zwany "Rybeńko" zlecił wykonać kolejną przebudowę. Za jego czasów powstał kolumnowy portyk i pomysł ustawienia w nim sześciu rzeźb, co zrealizowano w latach 1741-1742 pod kierunkiem Antonio Castello^[4]. Na schodach do portyku na dziedzińcu zamku postawiono sześć rzeźb przedstawiających: Jana Daniłowicza, Hieronima Radziwiłła, Karola Radziwiłła, Jakuba Sobieskiego, Jana III Sobieskiego, Stanisława Żółkiewskiego. Projektant Antonio Castello odbudował także spalone wieże i zbudował pomarańczarnię oraz oficynę^[4]. W drugim etapie prace prowadzili Aleksander von Berg i Jakub Fryczyński sprowadzony z Nieświeża. Przebudowano wnętrza w stylu rokoko, rozbudowano krużganki tak, że ciągnęły się na dwu piętrach wzdłuż całego boku naprzeciw wjazdu.

W 1772 roku po rozbiorze, zamek przejęli Austriacy, a w 1787 roku^[1] zamek kupił na licytacji Adam Józefowicz-Hlebnicki. W połowie XIX wieku ówczesny właściciel Artur Głogowski rozprzedał resztki wyposażenia i rozebrał część zabudowań m. in. kaplicę i sąsiadującą z nią wieżę, krużganki i wielkie schody. W późniejszych latach budynki zamku były jeszcze kilkakrotnie przebudowywane na cele różnych instytucji.

Zamek zewnątrz
Makieta zamku
Baszta południowo-wschodnia

Poważne zniszczenia dotknęły zamek w czasie I wojny światowej na skutek spalenia go w 1915 roku przez Rosjan. W okresie II Rzeczypospolitej po częściowej odbudowie w latach 1928-1931 (np. okien i strzelnic) były tu koszary wojskowe, a potem Państwowe Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego^[1]^[5]^[6] i więzienie grodzkie (w jednej z baszt)^[7]. W 1936 odbudowano 7 komnat zamku^[8]. Od końca września 1939 roku zamek zajmowała Armia Czerwona, która urządziła w nim mieszkania i więzienie. W czerwcu 1941 roku, tuż przed wkroczeniem Niemców, NKWD rozstrzelało trzydziestu czterech więźniów (trzydziestu Ukraińców i czterech Polaków)^[9]. Ofiary zbrodni upamiętniają znajdujące się na zamku tablice pamiątkowe.

Osobny artykuł: Masakra w areszcie w Żółkwi.

Kolejne prace restauratorskie podjęto w latach 70. XX wieku, a po powstaniu państwa ukraińskiego rozpoczął się kolejny remont zamku prowadzony do dziś. W części zamkowych pomieszczeń znajduje się muzeum.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, s. 175-190. ISBN 83-244-0024-9.
↑ RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 605-627, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość) .
↑ Leszek Kajzer, Z problematyki badań założeń typu palazzo in fortezza, Uniwersytet Łódzki
↑ ^a ^b ^c ^d ^e TadeuszT. Bernatowicz TadeuszT., Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia Castello, [w:] „Ikonotheka” t. XIII: Prace dedykowane Karolinie Lanckorońskiej w stulecie urodzin, Warszawa 1998, s. 203-213. [online] [dostęp 2020-03-06] (ang.).
↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 157.
↑ Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi za rok szkolny 1931/32. Żółkiew: 1932, s. 3.
↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 45 i 130. ISBN 83-903356-6-2.
↑ Odbudowa zamku królewskiego w Żółkwi. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 189 z 20 sierpnia 1936.
↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 130.

Bibliografia

Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, wyd. Pagina, Warszawa 1997, s. 211.
Stanisław Sławomir Nicieja, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 2006, ss. 175-190, ISBN 83-244-0024-9

Linki zewnętrzne

Stare pocztówki z zamkiem w Żółkwii

[Twierdze-1] Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, s. 175-190. ISBN 83-244-0024-9.

[Aftanazy-2] RomanR. Aftanazy RomanR., Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 605-627, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość) .

[3] Leszek Kajzer, Z problematyki badań założeń typu palazzo in fortezza, Uniwersytet Łódzki

[:0-4] TadeuszT. Bernatowicz TadeuszT., Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia Castello, [w:] „Ikonotheka” t. XIII: Prace dedykowane Karolinie Lanckorońskiej w stulecie urodzin, Warszawa 1998, s. 203-213. [online] [dostęp 2020-03-06] (ang.).

[5] Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 157.

[6] Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi za rok szkolny 1931/32. Żółkiew: 1932, s. 3.

[ZEW-7] Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 45 i 130. ISBN 83-903356-6-2.

[8] Odbudowa zamku królewskiego w Żółkwi. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 189 z 20 sierpnia 1936.

[ZEM-9] Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 130.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ Linia 43: / Linia 43: @@
 Plik:Zhovkivsky Castle.jpg|<center>Widok ogólny od strony rynku</center>
 </gallery>
+Jan III Sobieski posiadał Żółkiew od 1662 roku, ale zamek przebudował dopiero po 1674 roku otrzymaniu korony królewskiej<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Tadeusz Bernatowicz |tytuł = Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia Castello, [w:] „Ikonotheka” t. XIII: Prace dedykowane Karolinie Lanckorońskiej w stulecie urodzin, Warszawa 1998, s. 203-213. |data dostępu = 2020-03-06 |url = https://www.academia.edu/33716238/Rezydencja_Sobieskich_i_Radziwi%C5%82%C5%82%C3%B3w_w_%C5%BB%C3%B3%C5%82kwi_w_%C5%9Bwietle_nieznanego_planu_Antonia_Castello_w_Ikonotheka_t._XIII_Prace_dedykowane_Karolinie_Lanckoro%C5%84skiej_w_stulecie_urodzin_Warszawa_1998_s._203-213 |język = en}}</ref>. Prace były prowadzone pod kierunkiem Piotra Bebera, a wnętrza, nową galerię i portyk kolumnowy z dwubiegowymi schodami zaprojektował prawdopodobnie [[Augustyn Locci]]. Zbudowano dwa dwa wieżowe alkierze od strony ogrodu, które miały pierwotnie otwarte podcienia na parterze<ref name=":0" />. Za czasów Sobieskich zamek został przebudowany na wspaniałą rezydencję godną monarchy. M. in. w tym czasie zbudowano przy prawym skrzydle kaplicę.
-Za czasów Sobieskich zamek został przebudowany na wspaniałą rezydencję godną monarchy. M. in. w tym czasie zbudowano przy prawym skrzydle kaplicę. Gdy zamek otrzymał Jan III Sobieski, przebudował go w latach 1685-1694 na rezydencję barokową pod kierunkiem Piotra Bebera, a wnętrza, nową galerię i portyk kolumnowy z dwubiegowymi schodami zaprojektował prawdopodobnie [[Augustyn Locci]]. Zbudowano też przybudówki z loggiami, które flankowały elewację ogrodową.
-Kolejnej przebudowy dokonał po 1740 roku hetman wielki litewski Michał Radziwiłł zwany Rybeńko. Za jego czasów przebudowano wnętrza w stylu rokoko, rozbudowano krużganki tak, że ciągnęły się na dwu piętrach wzdłuż całego boku naprzeciw wjazdu. W 1753 roku na schodach do [[portyk]]u na dziedzińcu zamku postawiono sześć rzeźb przedstawiających: [[Jan Daniłowicz (wojewoda ruski)|Jana Daniłowicza]], [[Hieronim Florian Radziwiłł|Hieronima Radziwiłła]], [[Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku|Karola Radziwiłła]], [[Jakub Sobieski|Jakuba Sobieskiego]], [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], [[Stanisław Żółkiewski|Stanisława Żółkiewskiego]]. Odbudowano spalone wieże, pomarańczarnię i oficynę. Prace prowadził Aleksander von Berg, a potem Antoni Castelli.
+Po śmierci w 1738 roku [[Jakub Sobieski|Jakuba Sobieskiego]], w latach 1740-1787 zamek należał do rodu Radziwiłłów, ponieważ żoną wojewody wileńskiego i hetmana polnego litewskiego Michała Kazimierza (zm.1680) była Katarzyna, siostra króla Jana III<ref name=":0" />. Po 1740 roku hetman wielki litewski [[Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko|Michał Kazimierz Radziwiłł]] zwany "Rybeńko" zlecił wykonać kolejną przebudowę. Za jego czasów powstał kolumnowy portyk i pomysł ustawienia w nim sześciu rzeźb, co zrealizowano w latach 1741-1742 pod kierunkiem Antonio Castello<ref name=":0" />. Na schodach do [[portyk]]u na dziedzińcu zamku postawiono sześć rzeźb przedstawiających: [[Jan Daniłowicz (wojewoda ruski)|Jana Daniłowicza]], [[Hieronim Florian Radziwiłł|Hieronima Radziwiłła]], [[Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku|Karola Radziwiłła]], [[Jakub Sobieski|Jakuba Sobieskiego]], [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], [[Stanisław Żółkiewski|Stanisława Żółkiewskiego]]. Projektant Antonio Castello odbudował także spalone wieże i zbudował pomarańczarnię oraz oficynę<ref name=":0" />. W drugim etapie prace prowadzili Aleksander von Berg i Jakub Fryczyński sprowadzony z Nieświeża. Przebudowano wnętrza w stylu rokoko, rozbudowano krużganki tak, że ciągnęły się na dwu piętrach wzdłuż całego boku naprzeciw wjazdu.
 W 1772 roku po rozbiorze, zamek przejęli Austriacy, a w 1787 roku<ref name=Twierdze/> zamek kupił na licytacji Adam Józefowicz-Hlebnicki. W połowie XIX wieku ówczesny właściciel Artur Głogowski rozprzedał resztki wyposażenia i rozebrał część zabudowań m. in. kaplicę i sąsiadującą z nią wieżę, krużganki i wielkie schody. W późniejszych latach budynki zamku były jeszcze kilkakrotnie przebudowywane na cele różnych instytucji.