Gniezno: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Urodzeni w Gnieźnie lub okolicach, szczególnie związani z miastem: +Bogusz Rutkiewicz z zespołu Turbo, urodzony w Gnieźnie. Za: Gnoiński, Skaradziński: Encyklopedia Polskiego Rocka. Warszawa: Świat Książki, 1997, s. 432. |
→Historia: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 96: | Linia 96: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
{{Osobny artykuł|Historia Gniezna}} |
{{Osobny artykuł|Historia Gniezna}} |
||
Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca [[paleolit]]u, tj. sprzed 8–10 tys. lat. Pierwszy gród w Gnieźnie, jeden z grodów centralnych państwa [[Polanie|Polan]], został wzniesiony na [[Wzgórze Lecha (Gniezno)|Wzgórzu Lecha]] w latach 940–941<ref>{{cytuj książkę | autor=Andrzej Buko | tytuł=Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia, hipotezy, interpretacje | wydawca=Wydawnictwo „Trio” | miejsce=Warszawa | rok = 2005 | strony=231 | isbn=83-7436-023-2}}</ref>; rozbudowany i zmodernizowany w czasach [[Mieszko I|Mieszka I]], stał się siedzibą władców [[Piastowie|piastowskich]] jako główny gród państwa [[Polanie|Polan]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/21|tytuł=Gniezno – dzieje miasta|data dostępu=2009-08-22}}</ref><ref>{{fakt|data=2014-02|Według innych}}: stał się jedną z siedzib pierwszych władców piastowskich tzw. ''sedes regni principales''</ref>. Mieszko I po 966 zbudował kościół, w którym pochowano jego żonę [[Dobrawa Przemyślidka|Dobrawę]], zaś na obszarze grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą, na miejscu kaplicy wzniesiono [[Kościół św. Jerzego w Gnieźnie|kościół św. Jerzego]]. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m.in. [[Ostrów Lednicki|Ostrowa Lednickiego]], [[Poznań|Poznania]] i [[Giecz]]a (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. [[palatium|palatia]] książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem „[[Dagome iudex]]” z ok. 991 roku, jedyną formalną [[stolica|stolicą]] państwa polskiego było Gniezno). W owym czasie był to także gród o bardzo ważnym znaczeniu militarnym. [[Gall Anonim]] w swojej [[Kronika polska (Anonima tzw. Galla)|Kronice polskiej]] spisanej w latach 1112–1116 we fragmencie opisującym polskie siły bojowe [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] rozmieszczone w poszczególnych grodach notuje, że miał on w Gnieźnie „1500 [[Pancerni (okres wczesnofeudalny)|pancernych]] i 5000 [[tarczownik]]ów”<ref>„Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 25.</ref>. |
Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca [[paleolit]]u, tj. sprzed 8–10 tys. lat. Od końca VIII do połowy X wieku na Górze Lecha wznosił się otoczony fosą o szerokości 12 metrów kamienny kurhan o średnicy 10-12 metrów<ref>T.Sawicki "Badania przy kościele św. Jerzego w Gnieźnie", [w:] Gniezno w świetle ostatnich badań archeologicznych, Gniezno 2001, s.177 nn.</ref>. Pierwszy gród w Gnieźnie, jeden z grodów centralnych państwa [[Polanie|Polan]], został wzniesiony na [[Wzgórze Lecha (Gniezno)|Wzgórzu Lecha]] w latach 940–941<ref>{{cytuj książkę | autor=Andrzej Buko | tytuł=Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia, hipotezy, interpretacje | wydawca=Wydawnictwo „Trio” | miejsce=Warszawa | rok = 2005 | strony=231 | isbn=83-7436-023-2}}</ref>; znacznie rozbudowany i zmodernizowany w czasach [[Mieszko I|Mieszka I]], stał się siedzibą władców [[Piastowie|piastowskich]] jako główny gród państwa [[Polanie|Polan]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.polskiedzieje.pl/art/21|tytuł=Gniezno – dzieje miasta|data dostępu=2009-08-22}}</ref><ref>{{fakt|data=2014-02|Według innych}}: stał się jedną z siedzib pierwszych władców piastowskich tzw. ''sedes regni principales''</ref>. Mieszko I po 966 zbudował kościół, w którym pochowano jego żonę [[Dobrawa Przemyślidka|Dobrawę]], zaś na obszarze grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą, na miejscu kaplicy wzniesiono [[Kościół św. Jerzego w Gnieźnie|kościół św. Jerzego]]. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m.in. [[Ostrów Lednicki|Ostrowa Lednickiego]], [[Poznań|Poznania]] i [[Giecz]]a (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. [[palatium|palatia]] książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem „[[Dagome iudex]]” z ok. 991 roku, jedyną formalną [[stolica|stolicą]] państwa polskiego było Gniezno). W owym czasie był to także gród o bardzo ważnym znaczeniu militarnym. [[Gall Anonim]] w swojej [[Kronika polska (Anonima tzw. Galla)|Kronice polskiej]] spisanej w latach 1112–1116 we fragmencie opisującym polskie siły bojowe [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] rozmieszczone w poszczególnych grodach notuje, że miał on w Gnieźnie „1500 [[Pancerni (okres wczesnofeudalny)|pancernych]] i 5000 [[tarczownik]]ów”<ref>„Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 25.</ref>. |
||
W 1000 roku odbył się w Gnieźnie [[Zjazd gnieźnieński|zjazd]], w którym uczestniczył [[Bolesław I Chrobry]] i [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]]; utworzono wtedy [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupstwo]] i [[metropolia gnieźnieńska|metropolię gnieźnieńską]] na czele z bratem św. Wojciecha – [[Radzim Gaudenty|Radzimem Gaudentym]]<ref>Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego – tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1968.</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.archidiecezja.pl/pl/historia/archidiecezja.html|tytuł=Historia Archidiecezji Gnieźnieńskiej|data dostępu=2009-08-16}}</ref>. Także wtedy świątynię<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Mikołajczyk|imię=Gabriela|tytuł=Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej|wydawca=Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”|miejsce=Gniezno|rok=1992|isbn= 83-85654-01-1}}</ref> wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi [[Katedra|katedry]]. W 1018 roku pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 roku przebudowano na romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] na [[król]]a Polski. W 1038 roku do Gniezna wtargnął książę czeski [[Brzetysław I]], pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną [[Katedra|katedrę]] oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierz Odnowiciel]] przeniósł stolicę do [[Kraków|Krakowa]]. Pożar w 1192 roku zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha. |
W 1000 roku odbył się w Gnieźnie [[Zjazd gnieźnieński|zjazd]], w którym uczestniczył [[Bolesław I Chrobry]] i [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]]; utworzono wtedy [[archidiecezja gnieźnieńska|arcybiskupstwo]] i [[metropolia gnieźnieńska|metropolię gnieźnieńską]] na czele z bratem św. Wojciecha – [[Radzim Gaudenty|Radzimem Gaudentym]]<ref>Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego – tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1968.</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.archidiecezja.pl/pl/historia/archidiecezja.html|tytuł=Historia Archidiecezji Gnieźnieńskiej|data dostępu=2009-08-16}}</ref>. Także wtedy świątynię<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Mikołajczyk|imię=Gabriela|tytuł=Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej|wydawca=Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”|miejsce=Gniezno|rok=1992|isbn= 83-85654-01-1}}</ref> wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi [[Katedra|katedry]]. W 1018 roku pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 roku przebudowano na romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]] na [[król]]a Polski. W 1038 roku do Gniezna wtargnął książę czeski [[Brzetysław I]], pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną [[Katedra|katedrę]] oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego [[Kazimierz I Odnowiciel|Kazimierz Odnowiciel]] przeniósł stolicę do [[Kraków|Krakowa]]. Pożar w 1192 roku zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha. |
Wersja z 13:02, 16 maj 2014
Gniezno (łac. Gnesna, niem. Gnesen) – miasto w województwie wielkopolskim, pierwsza stolica Polski[1][2][3], pierwsza metropolia kościelna, miasto św. Wojciecha. Siedziba władz powiatu gnieźnieńskiego i gminy Gniezno oraz archidiecezji (arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski). Było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4].
Według danych Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań GUS na dzień 30 czerwca 2012 miasto liczyło 70 129 mieszkańców.
Pochodzenie nazwy
Według legendarnego wywodu nazwa miasta pochodzi od polskiego słowa „gniazdo” oraz „gnieździć się” i związana jest z legendą powstania państwa polskiego. Jedną z pierwszych wzmianek o miejscowości Gnesin urbs, Gnesni suburbium oraz Gnesen zamieścił w łacińskiej kronice Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon spisanej w latach 1012-1018 biskup merseburski oraz kronikarz Thietmar[5]. Gall Anonim w 1112 roku w rozdziale pierwszym I księgi Kroniki polskiej[6] wspomina nazwę miasta oraz podaje jej znaczenie „...Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel...”[7]. Z nazwą miasta Gniezna związana jest stara polska legenda o Lechu, Czechu i Rusie zapisana pierwszy raz po łacinie w Kronice Wielkopolskiej z przełomu XIII i XIV wieku.:
Gdy zaś (Lech) ze swoim potomstwem wędrował przez rozległe lasy, gdzie teraz istnieje królestwo polskie, przybywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca, gdzie były bardzo żyzne pola, wielka obfitość ryb i dzikiego zwierza, tamże rozbił swe namioty. A pragnąc tam zbudować pierwsze mieszkanie, aby zapewnić schronienie sobie i swoim rzekł „Zbudujmy gniazdo”! Stąd i owa miejscowość aż do dzisiaj zwie się Gniezno, to jest „budowanie gniazda”[8].
Do legendy tej odwołał się również inny polski kronikarz Jan Długosz „...Tutaj także znalazł na wysokich i wyniosłych drzewach orle gniazdo”[9], od którego, według legendy pochodzi nazwa miasta”[10]. Legendę pochodzenia nazwy w opisie miasta przytacza również XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[11].
Najwcześniejsze zapisy nazwy Gniezna pojawiły się na denarze Bolesława Chrobrego (ok. 1000): Gnezdvn; czeski kronikarz Kosmas żyjący na przełomie XI i XII wieku podaje po łacinie – Gnezden, tę nazwę w formie Gnezden spotykamy również w spisanej po łacinie Bulli Gnieźnieńskiej z roku 1136, Gnezdna – zapis taki pojawia się w dokumentach np. w 1238. Świadczy to o podstawie toponimicznej „Gnezd-”[10]. W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. Księga Rogera zamieścił nazwę Gniezna jako „G(i)nazna” pośród innych polskich miast: Krakowa, Wrocławia, Sieradza, Łęczycy oraz Santoka.[12][13]
Część uczonych sceptycznych wobec przekazów kronikarzy wysuwa przypuszczenia[10], że nazwa Gniezno pochodzi od nazwy jeziora. Dzisiejsze jeziora Jelonek, Świętokrzyskie i Winiary stanowią najprawdopodobniej relikty oblewającego tysiąc lat temu gród gnieźnieński wielkiego jeziora Gniezno, od którego pochodzi nazwa miasta. O istnieniu jeziora Gniezno świadczy chociażby mapa wykonana w 1887 roku, a także dostrzegalne obecnie obniżenie terenu w pobliżu seminarium i kościoła św. Krzyża[10]. Dziś na skutek licznych deformacji (zarówno materiałów źródłowych, jak i geografii Gniezna) trudno zrekonstruować pierwotne brzmienie nazwy stolicy pierwszych Piastów i jednoznacznie ustalić jej pochodzenie[10].
Na cześć miasta Gnieznem nazwano:
- lodowiec o współrzędnych geograficznych 62°02′00.0″S, 58°07′00.0″W[14]
- pierwszy polski ośmioosobowy samolot pasażerski konstrukcji prof. Zbysława Ciołkosza PWS-20 z 1929,
- samolot Boeing 767–200 SP-LOA Polskich Linii Lotniczych Lot,
- okręt transportowo-minowy typu Lublin Marynarki Wojennej RP,
- Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego "Gniezno 2000",
- Ogólnopolski Klub Autorów i Dokumentalistów Historii Harcerstwa „Gniezno 2000”,
Położenie
Administracyjnie miasto leży we wschodniej części woj. wielkopolskiego (ok. 10 km od granicy z woj. kujawsko-pomorskim), w powiecie gnieźnieńskim. Dawniej należało do woj. kaliskiego, od 1768 do II rozbioru Polski istniało odrębne woj. gnieźnieńskie. Do reformy administracyjnej w 1999 należało do woj. poznańskiego.
Geograficznie leży na Nizinie Wielkopolskiej, powstało na siedmiu wzgórzach (Lecha, św. Piotra, św. Wawrzyńca, św. Michała, Panieńskim, Krzyżackim i Żnińskim[15]) wśród jezior – według regionalizacji fizycznogeograficznej mezoregionu charakteryzującego się wieloma polodowcowymi jeziorami otoczonymi lasami mieszanymi[16]. Mezoregion ten należy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie[17] – Pojezierza Gnieźnieńskiego.
Warunki naturalne
Gniezno podobnie jak Rzym, zbudowano na siedmiu wzniesieniach. Jednakże z powodu rozwoju gospodarczego i kulturowego na mapie nie można odnaleźć wzniesienia Żnińskiego[1]. Wzgórze Lecha jest największym wzniesieniem w mieście – wybudowano na nim katedrę, dawny zamek książęcy[18] (obecnie) oraz kolegiaty[1] wraz z Kościołem św. Jerzego. Wzgórze Panieńskie mieści się nieopodal Wzgórza Lecha – znajduje się tam Rynek miasta. Wzgórze św. Piotra mieści się w zachodniej części miasta – postawiono tam cmentarz świętych Piotra i Pawła oraz kościół pod tym samym wezwaniem. Na wzgórzu św. Wawrzyńca wzniesiono kościół pod wezwaniem tego świętego, a także powstało tam targowisko. Wzgórze św. Michała oraz kościół św. Michała mieszczą się w pobliżu drugiego targowiska we wschodniej części miasta. Na wzgórzu Krzyżackim, oddzielonym od Wzgórza Panieńskiego tzw. Doliną Pojednania wybudowano klasztor Bożogrobców (obecnie kościół św. Jana) oraz szpital i gimnazjum[1].
Historia
- Osobny artykuł:
Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna pochodzą z końca paleolitu, tj. sprzed 8–10 tys. lat. Od końca VIII do połowy X wieku na Górze Lecha wznosił się otoczony fosą o szerokości 12 metrów kamienny kurhan o średnicy 10-12 metrów[19]. Pierwszy gród w Gnieźnie, jeden z grodów centralnych państwa Polan, został wzniesiony na Wzgórzu Lecha w latach 940–941[20]; znacznie rozbudowany i zmodernizowany w czasach Mieszka I, stał się siedzibą władców piastowskich jako główny gród państwa Polan[21][22]. Mieszko I po 966 zbudował kościół, w którym pochowano jego żonę Dobrawę, zaś na obszarze grodu wzniósł kamienny zamek z kaplicą, na miejscu kaplicy wzniesiono kościół św. Jerzego. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m.in. Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. palatia książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem „Dagome iudex” z ok. 991 roku, jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno). W owym czasie był to także gród o bardzo ważnym znaczeniu militarnym. Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116 we fragmencie opisującym polskie siły bojowe Bolesława Chrobrego rozmieszczone w poszczególnych grodach notuje, że miał on w Gnieźnie „1500 pancernych i 5000 tarczowników”[23].
W 1000 roku odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III; utworzono wtedy arcybiskupstwo i metropolię gnieźnieńską na czele z bratem św. Wojciecha – Radzimem Gaudentym[24][25]. Także wtedy świątynię[26] wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi katedry. W 1018 roku pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 roku przebudowano na romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 roku do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa. Pożar w 1192 roku zniszczył kamienny zamek na Wzgórzu Lecha.
Pomyślne dla Gniezna były rządy Władysława Odonica, który dążył do odbudowy znaczenia ośrodka, wzniósł tu w latach 1234-1237 swój zamek i poczynił przygotowania do lokacji miasta na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny miasta nie zachował się, przypuszcza się jednak, że został wydany przed śmiercią Władysława Odonica w 1239 roku. Dokument lokacyjny Powidza z 1243 roku wymienia już Gniezno jako pełnoprawne miasto. Tym samym Gniezno stanowi najstarszą udokumentowaną lokację miejską w Wielkopolsce[1].
W 1295 roku odbyła się po 219-letniej przerwie w katedrze gnieźnieńskiej koronacja króla Przemysła II. W 1300 roku koronował się w mieście Wacław II Czeski. Lokacyjnie miasto w XIII i XIV w. otaczały mury, a od wschodu fosa. Do miasta wiodły trzy bramy: Poznańska (Tumska), Toruńska i Pyzdrska[27].
W 1331 roku miasto zajęli Krzyżacy, rabując je i niszcząc. Odbudowę i rozwój gospodarczy miasto zawdzięcza Kazimierzowi Wielkiemu. Za panowania Władysława Jagiełły (1419) dzięki staraniom Mikołaja Trąby, gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską, dzięki czemu Gniezno umocniło swoją pozycję jako polska „stolica” chrześcijaństwa. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem polskiej kultury, szczególnie muzycznej. Działała tu także założona w XI w. szkoła katedralna, w czasach swej świetności porównywana z Akademią Krakowską.
W 1768 roku Gniezno stało się stolicą województwa. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej znalazło się pod zaborem pruskim. W 1794 roku objęte było powstaniem kościuszkowskim. W tym czasie w Gnieźnie przebywał generał Dąbrowski. Między 1807 a 1815 rokiem leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, w latach 1815–1848 w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego – Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus.
Po kolejnym pożarze w 1819 roku zadecydowano o nowym układzie przestrzennym miasta. Wytyczono rynek i nową ulicę Bolesława Chrobrego, na której wyeksponowana była katedra gnieźnieńska. W ciągu XIX w. wybudowano m.in.: Ratusz, stację kolejową, szpital, rzeźnię, gazownię, koszary, urząd miejski. W 1894 roku otwarto w Gnieźnie Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Dziekanka.
W latach 1918–1919 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego[28][29]. Po włączeniu w 1919 roku do państwa polskiego Gniezno stało się siedzibą władz powiatowych, a pięć lat później uzyskało status miasta wydzielonego. Przywrócono dawny herb miasta z orłem w koronie.
W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno wchodziło w skład Rejencji Inowrocławskiej Kraju Warty. Z miasta i okolic Niemcy dokonywali wysiedleń ludności polskiej oraz prowadzili zasiedlenia niemieckimi kolonistami z Besarabii, krajów bałtyckich i ZSRR.
W styczniu 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a 21 stycznia o godzinie 15 wywołały pożar archikatedry wystrzeliwując w jej kierunku pocisk artyleryjski z sowieckiego czołgu, który trafił w jedną z wież katedry[30]. W 1947 roku Gniezno zostało odznaczone przez Radę Państwa Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski za „wytrwałą tysiącletnią walkę z naporem germańskim”[31]. W 1966 roku w Gnieźnie miały miejsce Centralne Uroczystości Tysiąclecia Tysiąclecia Chrztu Polski oraz Państwa Polskiego. W 1979 roku Gniezno po raz pierwszy jako papież odwiedził Jan Paweł II.
W 1992 podczas reorganizacji Kościoła Katolickiego w Polsce, kard. Józef Glemp pełniący dotychczas funkcję metropolity gnieźnieńskiego i warszawskiego został mianowany metropolitą warszawskim. Tym samym Gniezno straciło tytuł stolicy prymasowskiej nadanej w 1419 roku. W marcu 1994 roku Gniezno otrzymało tytuł „miasta Świętego Wojciecha” nadany przez Kongregację do spraw Kultu Bożego i Sakramentów. W czerwcu 1997 roku uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. W uroczystościach uczestniczył Jan Paweł II, prezydenci siedmiu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz ok. 280 tys. pielgrzymów z Polski i Świata[32].
W 2000 roku obchodzono milenium Zjazdu Gnieźnieńskiego. Przez cały 2006 rok w Gnieźnie miały miejsce główne Uroczystości Millenium Śmierci bł. Radzyma Gaudentego – pierwszego arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego na Ziemiach Polskich. 19 grudnia 2009 abp Henryk Muszyński został mianowany przez Benedykta XVI prymasem Polski[33]. Tym samym tytuł ten, po prawie dwudziestoletniej przerwie wrócił do Gniezna, gdzie metropolita jest jednocześnie prymasem, bez unii z inną diecezją[34]. Prezydent Lech Kaczyński w ostatnią z podróży w Polsce przed śmiercią wybrał się właśnie do Gniezna na Zjazd Gnieźnieński.
8 maja 2010 roku papież Benedykt XVI mianował nowego metropolitę gnieźnieńskiego prymasa Polski – abp Józefa Kowalczyka, dotychczasowego nuncjusza apostolskiego w Polsce. 26 czerwca odbył się uroczysty ingres nowego metropolity do katedry gnieźnieńskiej, gdzie abp Henryk Muszyński przekazał mu pastorał, a nowy prymas Polski podpisał, przy Kapitule Gnieźnieńskiej dokument objęcia diecezji. Na uroczystości obecni byli m.in. pełniący obowiązki prezydenta RP Bronisław Komorowski, byli prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski, a także liczni posłowie, senatorowie oraz przedstawiciele Rady Miasta Gniezna i Rady Powiatu Gnieźnieńskiego wraz z Prezydentem Gniezna Jackiem Kowalskim.
8 czerwca 2013 roku w Gnieźnie odbyła się V ogólnopolska pielgrzymka ministrantów i lektorów[35].
Koronacje Królewskie
- Osobny artykuł:
Architektura
Urbanizacja
Intensywny rozwój miasta miał miejsce po pożarze w 1819 roku. Zmieniono układ Rynku oraz ulic i skrzyżowań centrum miasta. W trakcie II wojny światowej hitlerowcy planowali bardzo intensywny rozwój miasta. Spośród ich planów wykonano tylko modernizację Garbarni oraz prace remontowe ulic. Oprócz tego hitlerowcy przebudowali budynki urzędów oraz budynki mieszkalne, niszcząc ślady polskości w mieście[36] Po II wojnie światowej zaczęły powstawać dzielnice na obrzeżach miasta na zachód, południe i wschód od centrum[37]. Z biegiem lat, szczególnie po zakończonych rządach komunistycznych oraz od 1990 roku nastąpił okres intensywnego rozwoju miasta. Na obrzeżach miasta powstały centra handlowe[38] („Goja”, „Galeria Gniezno”). Rozpoczęto renowację ulic głównych, obwodnicy oraz ulic centrum miasta, a później także osiedlowych[39]. Zmodernizowano i unowocześniono sieć komunikacji autobusowej i kolejowej[40]. Powstało też dużo miejsc noclegowych – hoteli i schronisk[41]. W ciągu ostatnich lat utworzono nowe ulice[42], otworzono pierwszą w mieście galerię[43] (Galeria Gniezno) wraz z hipermarketem. Wybudowano bloki socjalne dla rodzin ubogich[44] oraz rozpoczęto remonty starych kamienic. Obecnie w mieście jest kilkanaście stacji benzynowych[45].
Zabytki
- Osobny artykuł:
Największym zabytkiem jest Katedra Gnieźnieńska wraz z Wzgórzem Lecha. W katedrze znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie przedstawiające życiorys św. Wojciecha, Srebrny Relikwiarz tego świętego oraz dwa gotyckie portale. Ponadto nawa główna katedry otoczona jest czternastoma kaplicami, w których pochowano dawnych metropolitów gnieźnieńskich. W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006, odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I. Przy katedrze, na Wzgórzu Lecha znajduje się Kolegiata – zespół średniowiecznych budynków wraz z Kościołem św. Jerzego oraz budynkiem Muzeum Archidiecezjalnego, w którym znajduje się m.in.: skarbiec katedralny, który obok jasnogórskiego i krakowskiego jest najbogatszym skarbcem katedralnym w Polsce oraz Archiwum Archidiecezjalne gromadzące jeden z najstarszych i najzasobniejszych zbiorów kościelnych w kraju. W pobliżu katedry, w północnej części rynku mieści się Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego i klasztor oo. franciszkanów ufundowany przez Przemysła II ok. 1270, z grobem bł. Jolenty. Klasztor wybudowany został w stylu gotyckim i o wystroju barokowym. Na północ od klasztoru znajduje się budynek Gimnazjum nr 1 im. Zjazdu Gnieźnieńskiego, w którym w latach 1906–1907 odbywał się strajk szkolny. Oba zabytki oddziela Dolina Pojednania, w której podczas II Zjazdu Gnieźnieńskiego zasadzono drzewa pokoju. Tuż obok szkoły mieści się Kościół św. Jana Chrzciciela wraz z klasztorem bożogrobców, a także sąd rejonowy z 1870 wzniesiony na miejscu zburzonego decyzją władz zaborczych klasztoru Klarysek – jest to miejsce procesu uczestników strajku szkolnego we Wrześni. Od południowej strony Wzgórza Lecha mieści się klasycystyczna Rezydencja Metropolitów Gnieźnieńskich i Prymasów Polski oraz Rezydencja sufraganów gnieźnieńskich z 1 połowy XIX w. Od strony zachodniej katedry mieści się Plac św. Wojciecha, niedaleko od niego jest Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne z 1782. Do sakralnych zabytków Gniezna zalicza się także Kościół św. Trójcy – farny – w stylu barokowym, w którego pobliżu znajdują się fragmenty muru obronnego, Kościół bł. Michała Kozala wraz ze szpitalem Dziekanka oraz pięć innych kościołów. Na terenie parafii bł. Michała Kozala mieści się cmentarz, na którym znajduje się kaplica grobowa rodziny Piotrowskich z 1935. Na cmentarzu przy ul. Witkowskiej mieści się kaplica cmentarna z 1912[46].
Do zabytków zalicza się także koszary wojenne przy ul. Wrzesińskiej i J. Sobieskiego, dworzec kolejowy na Winiarach z lat 1887–1894 oraz Stary Ratusz z 1830 wraz z Rynkiem. W pobliżu głównego dworca znajduje się neogotycka poczta z 1890, a także neorenesansowy Urząd Miejski z 1899. Pozostałe zabytki tworzą: willa właściciela dawnej cukrowni z 1883, Budynek dawnej gminy żydowskiej w Gnieźnie (obecnie Szkoła Muzyczna) z 1880, wieża ciśnień z 1889, a także budynek administracyjny dawnych Zakładów Mięsnych z końca XIX w., Zespół Szkół Ekonomiczno-Odzieżowych z 1899–1901, dawny pałac rodziny Grabskich z końca XIX wieku na Kustodii oraz budynek straży pożarnej z początku XX wieku, Miejski Ośrodek Kultury z początku XX wieku,neorenesansowy dawny Uniwersytet Ludowy na Dalkach z 1919–1920, Szkoła Podstawowa nr 6 z 1913–1915 i trybuna stadionu żużlowego przy ul. Wrzesińskiej z 1929[46].
Pomniki
W Gnieźnie znajdują się pomniki i monumenty pamięci. Upamiętniają poległych w wojnach czy powstaniach, a także pierwszych władców Polski[47][48]. Są to:
- pomnik Bolesława Chrobrego przy katedrze,
- pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego przy Muzeum Początków Państwa Polskiego,
- pomnik św. Wojciecha przy kościele garnizonowym,
- pomnik kard. Stefana Wyszyńskiego w katedrze,
- pomnik Jana Pawła II w kościele bł. Bogumiła,
- pomnik Powstańców Wielkopolskich 1918–1919, na cmentarzu św. Piotra i Pawła,
- pomnik Powstańców Wielkopolskich 1806, na cmentarzu św. Piotra i Pawła,
- pomnik Aleksandra Piotrowskiego – założyciela szpitala „Dziekanka”, na terenie tego szpitala,
- pomnik na skwerze im. Orląt Lwowskich,
- pomnik poległych w czasie okupacji, na terenie Parku im. T. Kościuszki,
- pomnik Jana Pawła II na Placu Świętego Wojciecha,
- pomnik przyjaźni Polsko-Azerbejdzańskiej przy I Liceum Ogólnokształcącym
Rzeźby i płaskorzeźby
W Gnieźnie znajdują się również rzeźby i płaskorzeźby. Są to:
- rzeźba pt. „Obraz Rodzącego się Kościoła” w kościele bł. Radzyma Gaudentego,
- płaskorzeźba Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego na froncie Domu parafialnego parafii bł. Radzyma Gaudentego.
Zieleń miejska
W mieście znajduje się kilka parków miejskich. Należy do nich przede wszystkim główny park im. gen. Władysława Andersa, a także park im. Tadeusza Kościuszki czy Skwer Orląt Lwowskich[48]. Elementem zieleni miejskiej jest także teren szpitala „Dziekanka”, który otoczony jest lasem mieszanym. Tereny zieleni zajmują 541 ha z czego grunty leśne wraz z terenami Nadleśnictwa Gniezno leżącymi w mieście zajmują 494,4 ha[49]. Tereny leśne znajdują się również nad jeziorami Winiary i Jelonek i stanowią ok. 75% zalesienia Gniezna[49]. Na południowych kresach miasta rozciąga się Las Miejski należący do gnieźnieńskiego Nadleśnictwa. Charakteryzuje się on drzewostanem mieszanym o lesistości 14,9%[50]
Stosunki wodne
Gniezno znajduje się na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Na terenie miasta jest pięć jezior: Jezioro Jelonek (Wenecja) na zachodzie, Jezioro Winiary (Łazienki) na północy, Jezioro Świętokrzyskie w centrum, Jezioro Koszyk na północnym wschodzie i Jezioro Zacisze na południowym zachodzie miasta. Wokół miasta znajduje się wiele innych jezior, np. jezioro Wierzbiczany, Jezioro Pyszczyńskie, Jezioro Wełnickie. Przez północno-wschodnią część miasta przepływa rzeka Wełna – dopływ Warty, a przez środkową część (od jeziora Zacisze przez jezioro Jelonek i jezioro Świętokrzyskie oraz jezioro Pyszczyńskie, uchodząca do rzeki Wełny za mostem w leśniczówce „Brody”) rzeka Struga Gnieźnieńska (tzw. Wełnianka). Teren miasta pokryty jest wieloma stawami, głównie w południowej części[48].
Turystyka
Miasto posiada zabytki i atrakcje turystyczne[51]. Aby ułatwić turystom zwiedzanie pierwszej stolicy Polski w mieście znajdują się trzy punkty informacji turystycznej wraz z możliwością wykupienia przewodnika[52]. W Gnieźnie znajduje się obecnie dziewięć hoteli, z czego cztery oferują własne restauracje. Większość hoteli jest cztero- lub trzygwiazdkowa. W mieście, przy Gimnazjum nr 2 działa Szkolne Schronisko Młodzieżowe, a także Internat Medycznego Studium Zawodowego i Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2[53]. Przez Gniezno przebiega kilka szlaków turystyczne: Szlak Piastowski, Szlak Romański, Wielkopolska Droga św. Jakuba[54][55] oraz Szlak Pałaców i Dworów Powiatu Gnieźnieńskiego. Ponadto w Gnieźnie są także szlaki piesze: żółty, niebieski, czerwony oraz Szlak Lednicki. Szlak żółty jest szlakiem pamięci ofiar II wojny światowej, a czerwony to szlak wyprawy gimnazjalistów trzemeszeńskich w 1863 roku[54].
Demografia
- Osobny artykuł:
Powierzchnia miasta obejmuje 41 km², co daje gęstość zaludnienia równą 1718 osób na 1 km². Miasto pod względem powierzchni zajmuje 74. lokatę w Polsce, a pod względem liczby ludności 29. miejsce[56].
Typ wieku | 1998 | 2008 |
---|---|---|
Przedprodukcyjny | 14 988 | 10 642 |
Produkcyjny | 47 966 | 45 537 |
Poprodukcyjny | 9421 | 10 948 |
Rodzaj | 1995 | 2001 | 2008 |
---|---|---|---|
Ogółem | 71 234 | 70 217 | 69 667 |
Faktycznie zamieszkałych | 70 977 | 70 156 | 69 716 |
Według danych z 2008 ludność miasta w wieku przedprodukcyjnym wynosi 10 642, w wieku produkcyjnym 45 537, a w wieku poprodukcyjnym 10 948. W porównaniu z 1998 rokiem ludność w dwóch pierwszych grupach wiekowych zmalała kolejno o ok. 4000 i 2000 osób. Odnotowano jednak wzrost liczby mieszkańców w grupie wiekowej poprodukcyjnej, gdzie wzrost wynosi ok. 1000 mieszkańców[58]. W 1995 przyrost naturalny wynosił 27 osób, a w ciągu 13 lat wzrósł o ok. 100 osób i w 2008 wyniósł 129 osób[59].
Gospodarka
W Gnieźnie znajduje się około pięćdziesięciu dużych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych; liczne grono stanowią też małe przedsiębiorstwa[60]. Główne podmioty gospodarcze miasta stanowią takie przedsiębiorstwa, jak: NB Polska – VELUX – producent okuć i okien dachowych, Panasonic Energy Poland S.A. – największy w Europie i jedyny w Polsce producent baterii cynkowo-węglowych[61][62], Jeremias sp. z.o.o. – największy producent kominów w Europie, Polanex Sp. z o.o. – producent koszul męskich[63], Trepko Sp. z o.o. – producent maszyn i urządzeń pakujących dla przemysłu spożywczego, Scanclimber Sp. z o.o. – producent wind i dźwigów budowlanych, Tompla Koperty Sp. z o.o. – producent kopert i opakowań firmowych, Polmo-Gniezno – producent kół zębatych i przekładni zębatych, Kornecki – fabryka obuwia, Alliance Confection Sp. z o.o. – producent pokrowców meblowych oraz Euroverlux Sp. z o.o. – firma zajmująca się zdobnictwem butelek[60][64][65][66]
Do głównych podmiotów należy również Energetyka Poznańska S.A. – dystrybutor energii elektrycznej w Gnieźnie – oferująca klientom wachlarz usług związanych z energią elektryczną i uzupełniających jej sprzedaż przede wszystkim na terenie województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego[67]. Są to największe zakłady przemysłowe i usługowe w mieście, stanowiące znaczącą część gnieźnieńskiej gospodarki[68]. Swój kapitał zaangażowały w Gnieźnie różne koncerny naftowe, budując nowoczesne stacje benzynowe z zapleczem usługowo-handlowym[68].
Rynek pracy
Rok | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ogółem | 19860 | 20314 | 21122 | 20112 | 17901 | 16423 | 16749 | 15949 | 16405 | 16094 | 16324 | 16186 | 16716 | 17584 | 18239 | 17431 | 16774 | 16835 |
Rolnictwo | 183 | 145 | 122 | 131 | 126 | 129 | 139 | 127 | 122 | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
Przemysł | 9531 | 9618 | 10265 | 9460 | 8642 | 7612 | 6858 | 6003 | 6085 | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
Usługi | 10146 | 10551 | 10735 | 10521 | 9133 | 8682 | 9752 | 9819 | 10198 | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
Bezrobocie
W 2009 roku nastąpił gwałtowny wzrost bezrobocia (osób zarejestrowanych w urzędzie). Od października, gdzie liczba bezrobotnych wynosiła ponad 5000 osób do sierpnia 2009 liczba zarejestrowanych wzrosła o ponad 20%. Największy wzrost miał miejsce między styczniem, a marcem oraz w sierpniu. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w sierpniu stopa bezrobocia wyniosła ponad 8,5% mieszkańców miasta, z czego ok. 70% stanowią kobiety. Zaledwie około 13% bezrobotnych ma prawo do zasiłku[66][69].
Administracja
Gniezno jest gminą o statusie miasta. W Radzie Miasta Gniezna zasiada 23 radnych[70]. Organem wykonawczym władz jest prezydent, którym obecnie jest Jacek Kowalski. Siedzibą władz jest budynek Urzędu Miejskiego w Gnieźnie przy ul. Lecha.
Imię Nazwisko | Okres sprawowania urzędu |
---|---|
Bogdan Trepiński | 1990–2002 |
Jaromir Dziel | 2002–2006 |
Jacek Kowalski | od 2006 (ponownie wybrany w 2010 r.)[71] |
Gniezno jest członkiem Związku Miast Polskich.
Miasto jest siedzibą starostwa gnieźnieńskiego oraz gminy wiejskiej Gniezno. W Gnieźnie działa prokuratura rejonowa, sąd rejonowy[72], a także urzędy rangi powiatowej i gminnej.
Mieszkańcy Gniezna wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 37 (Konin), a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 7.
W celu podkreślenia tradycji stołeczności Gniezna, jak również związków ze św. Wojciechem, w stosunku do organu stanowiącego miasta stosuje się w uroczystych momentach nazwę Rada Miasta Gniezna – Pierwszej Stolicy Polski – Miasta św. Wojciecha – Stołecznego Królewskiego Miasta Gniezna[73].
Podział administracyjny
W Gnieźnie jest 11 jednostek pomocniczych, zwanych osiedlami, których mieszkańcy wyłaniają rady osiedlowe, a te z kolei zarządy rad osiedlowych. Osiedla Gniezna:
- Stare Miasto[74]
- Tysiąclecie[75]
- Ustronie
- Winiary[76]
- Arkuszewo[77]
- Kawiary-Osiniec[78]
- Grunwaldzkie[79]
- Pustachowa-Kokoszki[80]
- Dalki[81]
- Piekary[82]
- Skiereszewo[83]
- Róża[84]
Miasta partnerskie
Miasto i państwo | Obszary współpracy | Data rozpoczęcia współpracy |
---|---|---|
Anagni (Włochy) | podtrzymywanie więzi pomiędzy władzami obu miast, wspieranie wymiany między mieszkańcami w wymiarze społecznym, kulturalnym i ekonomicznym | 8 listopada 1995[85] |
Falkenberg (Szwecja) | współpraca w zakresie organizacji administracji, wymiana szkolna, kulturalna i sportowa, wymiana doświadczeń, wspieranie turystyki | 29 października 1990[86] |
Humań (Ukraina) | rozpowszechnianie wiedzy o obu miastach, wymiana kulturalna, oświatowa oraz sportowa | 2 maja 2005[87] |
Ostrzyhom (Węgry) | Klub Polsko-Węgierski, mniejszość polska na Węgrzech, wymiana kulturalna, oświatowa i sportowa | 23 kwietnia 1994(w Gnieźnie) 23 października 1994(w Ostrzyhomie)[88] |
Radziwiliszki (Litwa) | wymiana kulturalna i sportowa | 2006/2007[89] |
Saint-Malo (Francja) | wymiana szkolna, kulturalna, sportowa, tematyka ochrony środowiska | początek lat 90.[90] |
Siergijew Posad (Rosja) | wymiana kulturalna, ekumenizm między Kościołem katolickim, a Cerkwią prawosławną | 2 listopada 2007[91] |
Spira (Niemcy) | spotkania kulturalne i historyczne mieszkańców obu miast | 6 kwietnia 1992[92] |
Veendam (Holandia) | wymiana historyczna i kulturalna | 2 maja 1990[93] |
Roskilde (Dania) | wymiana kulturalna i oświatowa | 11 grudnia 1991 – czerwiec 2007[94] |
Infrastruktura
Transport
Transport drogowy
Przez Gniezno przebiegają dwie drogi krajowe: 5 i 15. W pobliżu Muzeum Początków Państwa Polskiego, na ul. Poznańskiej krzyżują się i dalej, przez Trasę Zjazdu Gnieźnieńskiego przebiegają razem[95][96].
Drogi krajowe:
- 5 – Lubawka-Wrocław-Poznań-Gniezno-Bydgoszcz
- 15 – Ostróda-Toruń-Inowrocław-Strzelno-Gniezno-Jarocin-Krotoszyn-Trzebnica
Przez Gniezno przebiegają również trzy drogi wojewódzkie (w mieście są to: ul. Dworcowa, Kiszkowska, Kłeckoska, Lecha, J. Sobieskiego, T. Kościuszki, Warszawska i Witkowska).
Drogi wojewódzkie:
- 190 – z Gniezna przez Wągrowiec – Szamocin do Krajenki
- 197 – z Gniezna do Sławy Wielkopolskiej
- 260 – z Gniezna przez Witkowo do Wólki
Część ulic w Gnieźnie stanowią drogi powiatowe powiatu gnieźnieńskiego. Są to przede wszystkim drogi wylotowe z miasta takie jak: Al. Reymonta, ul. Dalkoska, Gdańska, Powstańców Wlkp., Orcholska i Mnichowska[97]
Przewozy autobusowe i autokarowe
W Gnieźnie funkcjonuje Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej (PKS)[98]. Wykonuje ono przewozy autokarowe i autobusowe poza miastem:
- Z Gniezna do m.in. Brodnicy, Bydgoszczy, Częstochowy, Elbląga, Grudziądza, Kalisza, Kołobrzegu, Konina, Krakowa, Ostrołęki, Płocka, Poznania, Włocławka, Wrocławia, Suwałk, Szklarskiej Poręby[98]
- Z Gniezna do okolicznych miejscowości (Czerniejewa, Janowca Wlkp., Kłecka, Skorzęcina, Witkowo, Mieleszyna Żnina i Wągrowca)
Komunikacja miejska
- Osobny artykuł:
W mieście działa 15 linii dziennych i jedna nocna. Docierają one do dworców, centrum miasta i osiedli mieszkaniowych.
Transport kolejowy
Znajdują się tu 3 stacje kolejowe: Gniezno i Gniezno Winiary, Gniezno Wąskotorowe. Przez Gniezno przechodzą następujące linie kolejowe:
- Linia 281 – Oleśnica-Chojnice
- Linia 353 – Poznań Wsch.-Skandawa
- Linia 377 – Gniezno Winiary-Sława Wielkopolska
W Gnieźnie znajduje się także nieczynna Parowozownia Gniezno. Na Dworcu Głównym zatrzymują się wszystkie pociągi REGIO, INTERregio, TLK i EC. Ponadto kursuje też zabytkowa Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa, na odcinku 37 km, pomiędzy Gnieznem a Anastazewem[99].
Ochrona środowiska
Publiczne wysypisko śmieci Gniezna mieści się we wsi Lulkowo. W mieście uruchomiono program ochrony środowiska[100]. Obejmuje on przede wszystkim segregację odpadów poprzez pojemniki na szkło bezbarwne i kolorowe, makulaturę oraz butelki PET[101][102]. W specjalnie do tego wyznaczonych miejscach[100] zbierane są odpady elektroniczne[100][103]. Wszystkie odpady zostają umieszczone na wysypisku i tam, zdatne do przetworzenia przechodzą segregację do recyklingu[104].
Miejska oczyszczalnia ścieków, mieszcząca się nad Jeziorem Świętokrzyskim to mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia, która uzyskuje parametry zgodne z określonymi w porozumieniu wodno-prawnym i stwarza możliwości podłączenia dodatkowych obiektów[105][106][107].
Według danych z 2008 miasto wytworzyło 50,1 tys. ton odpadów z czego 44,7 tys. ton oddano odzyskowi[49].
Gospodarka komunalna
Do budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania (bloków) w 2008 prowadzonych było 6036 połączeń wodociągowych oraz 3229 połączeń kanalizacyjnych[49].
W mieście sprawami wodociągów i kanalizacji zajmuje się Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Gnieźnie. Jest ono współwłaścicielem oczyszczalni oraz jedynym w mieście dostawcą wody. Spółka URBiS zajmuje się wywozem śmieci oraz częściowym sprzątaniem ulic i dbaniem o zieleń miejską. W większości do dbania o zieleń i czystość ulic Urząd Miasta zatrudnia prywatne firmy.
W 2008 doprowadzono do mieszkań 2 242,7 dam³ wody oraz odprowadzono 2 710,0 dam³ ścieków.
Kultura i oświata
W Gnieźnie przez cały rok odbywają się cykliczne wydarzenia kulturalne takie, jak: nawiązujące do średniowiecza „Festa Fatuorum”, Międzynarodowy Festiwal Organowy „Muzyka w murach gnieźnieńskiej katedry”[108][109] organizowany pod koniec czerwca, Międzynarodowy Festiwal Jazzowy „Jazz pod Piątką”[110], który odbywa się w drugiej połowie czerwca oraz Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich i Niezależnych „Offeliada”[109]. Tradycją władz miasta Gniezna jest organizowanie Dni oraz Imienin Gniezna, które zazwyczaj odbywają się 23 kwietnia, a także w maju[109]. Poza tym cyklicznie organizowane są[109]: Juwenalia (zazwyczaj w maju)[111], Świętojanki (w święto św. Jana – 24 czerwca), Turniej Łuczniczy o Złoty Trzos Gnieźnieńskiego Grodu (pierwsza połowa sierpnia)[112] oraz Turniej o Koronę Bolesława Chrobrego – Pierwszego Króla Polski (na przełomie maja i czerwca)[113]
Placówki kulturalne
W Gnieźnie do placówek kulturalnych zalicza się: Teatr im. Aleksandra Fredry, Kino „Helios” (mieści się ono w Galerii Gniezno), Miejski Ośrodek Kultury[114] oraz Centrum Kultury „Scena To Dziwna”[115]. Przedstawicielami grup artystycznych w Gnieźnie są: Grupa widowisk historycznych „Comes”, Teatr „Czerwona Główka” oraz Zespół Tańca Ludowego „Gnieźnianie”[116].
Muzea i archiwa
W mieście znajdują się dwa muzea: Muzeum Początków Państwa Polskiego[117] oraz Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, w których mieszczą się eksponaty m.in. z X w. oraz późniejszego średniowiecza[117]. W Gnieźnie mają również swoje siedziby Archiwum Archidiecezjalne oraz gnieźnieński oddział Archiwum Państwowego.
Biblioteki
Biblioteki gnieźnieńskie mają bogaty zasób pozycji opisujących wiele dziedzin. Największy zbiór mieści się w Bibliotece Publicznej Miasta Gniezna (Biblioteka Główna wraz z Wypożyczalnią dla Dzieci oraz filie nr 1, 2, 9)[118][119]. Również wiele zbiorów posiada Biblioteka Seminarium Duchownego[119] oraz biblioteki przymuzealne i biblioteka katedralna[119]. W Gnieźnie mieści się też filia Publicznej Biblioteki Pedagogicznej w Poznaniu. Również bogate zbiory posiadają biblioteki wyższych uczelni gnieźnieńskich: Kolegium Europejskiego oraz Gnieźnieńskiej Szkoły Wyższej „Milenium”[119][120].
Chóry
W Gnieźnie istnieje pięć zarejestrowanych chórów wokalnych dających koncerty artystyczne. Jednym z nich jest Towarzystwo Śpiewacze „Dzwon” – jeden z najstarszych chórów istniejących w Polsce. Działa przy Miejskim Ośrodku Kultury. W 2009 roku obchodził 145-lecie istnienia. Do pozostałych chórów zalicza się: Chór Mieszany „Metrum”, Chór Katedralny, Gnieźnieński Chór Akademicki[121], Kwartet Wokalny „Ad Libitum” oraz przyparafialne zespoły muzyczne.
Media
Do prasy gnieźnieńskiej należą: tygodnik „Przemiany na Szlaku Piastowskim”[122] wydawane w całym powiecie, „Gnieźnieński Tydzień” (dodatek Głosu Wielkopolskiego) „Przewodnik Katolicki Archidiecezji Gnieźnieńskiej” (dodatek diecezjalny Przewodnika Katolickiego) oraz „Bezpłatna Gazeta Wielkopolska” – dwutygodnik regionalny. Na terenie miasta nadają też dwie stacje radiowe „Radio Gniezno” i „Radio Plus”[123][124]. Działa też gnieźnieńska telewizja TV Gniezno[125] oraz Internetowa Brama Miasta wraz z wieloma portalami i forami tematycznymi[124].
Oświata
- Osobny artykuł:
Gniezno w kulturze
Narodowy Bank Polski w dniu 2 września 2005 roku wprowadził do obiegu monetę „Gniezno” o nominale 2 zł wykonaną stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold.
Religia
Judaizm
Po II wojnie światowej zlikwidowano stary cmentarz żydowski znajdujący się przy ul. Bolesława Chrobrego. W jego miejscu powstało Centrum Ratowania Życia, a na jego ścianie widnieje tablica w języku hebrajskim i polskim upamiętniająca pochowanych w tym miejscu. Poza tym w mieście odbywa się Dzień Judaizmu[126][127]. Żydzi przed II wojną światową stanowili dużą część mieszkańców miasta[127]. W Gnieźnie, przy ul. Mieszka I mieściła się też od 1846 synagoga, rozebrana przez hitlerowców w 1940. Wcześniej, już od XVI wieku w mieście istniała drewniana świątynia.
Katolicyzm
Gniezno jest pierwszą podległą wyłącznie papieżowi metropolią kościelną w Polsce. Archidiecezji podlegały inne biskupstwa w kraju. W 1419 roku dzięki staraniom ówczesnego arcybiskupa, Gniezno stało się stolicą prymasowską. Pomimo iż stolica kraju została przeniesiona do Krakowa, Gniezno nadal utrzymywało tytuł polskiej stolicy chrześcijaństwa. Po dwóch pożarach, które strawiły miasto oraz po zaborze pruskim i okupacji hitlerowskiej, Gniezno nadal utrzymywało swoje znaczenie religijne. Do 1992 roku Archidiecezja Gnieźnieńska i Warszawska tworzyły jedną diecezję, która była stolicą prymasowską. W 1992 roku kard. Józef Glemp przestał pełnić funkcję metropolity gnieźnieńsko-warszawskiego i został metropolitą warszawskim. Tym samym nowy metropolita gnieźnieński abp Muszyński nie został mianowany prymasem. Tytuł ten jednak powrócił do Gniezna 19 grudnia 2009 roku. Nowy podział administracyjny w tym samym roku w Kościele katolickim sprawił, że w skład nowo utworzonej Metropolii Gnieźnieńskiej weszły trzy diecezje: Archidiecezja gnieźnieńska, Diecezja bydgoska i Diecezja włocławska. Pod koniec lat 80. XX w. powstały dwa gnieźnieńskie dekanaty: Dekanat Gniezno I i Dekanat Gniezno II[128][129]. Od 1996 roku Gniezno liczy 14 parafii w dwóch dekanatach: 9 w pierwszym i 5 w drugim[130].
Parafie
Parafie katolickie rozmieszczone są na całym terenie miasta. Najwięcej parafii mieści się w centrum miasta(6) oraz na osiedlach Ustronie i Winiary (razem 3). W części zachodniej miasta znajduje się Parafia bł. Michała Kozala, we wschodniej Parafia bł. Jolenty, w południowej Parafia Chrystusa Wieczystego Kapłana, a w południowo-wschodniej parafia Matki Bożej Zbawiciela oraz Matki Bożej Miłosierdzia. Niedaleko kościoła Wniebowzięcia NMP (klasztor oo. Franciszkanów) mieści się zabytkowy kościół św. Jana. Większość kościołów[131] ma charakter zabytkowy i podlega ochronie konserwatora zabytków.
Zakony
W Gnieźnie działa kilka katolickich zgromadzeń zakonnych – dwa męskie: franciszkanie i michalici oraz pięć żeńskich: karmelitanki, pallotynki, elżbietanki, szarytki, niepokalanki[132].
Cmentarze
Na terenie miasta znajdują się cztery zabytkowe cmentarze. Są to:
- Cmentarz przy ul. Dalkoskiej – zarządzany przez Kurię Metropolitalną. Znajduje się tam Grobowiec Rodziny Piotrowskich, w którym pochowany został pierwszy polski dyrektor szpitala Dziekanka w Gnieźnie. Pochówki odbywają się nieregularnie, cmentarz jest zniszczony i zaniedbany. Znajdują się na nim groby pacjentów i pracowników szpitala, a także członków Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.
- Cmentarz parafialny pw. św. Wawrzyńca przy ul. Witkowskiej – zarządzany przez trzy gnieźnieńskie parafie – Parafię pw. św. Wawrzyńca, Parafię pw. Świętej Trójcy i Parafię pw. Chrystusa Wieczystego Kapłana. Znajdują się tam pomnik i groby poległych w czasie II wojny światowej. Na cmentarzu wybudowana została także kaplica przedpogrzebowa.
- Cmentarz parafialny pw. św. Piotra i Pawła przy ul. Kłeckoskiej – zarządzany przez Parafię Archikatedralną, znajdują się tam pomniki poległych w powstaniu wielkopolskim 1918/1919 oraz w 1806. Pierwszy z nich mieści się w tzw. Kręgu Poległych, gdzie pochowani są gnieźnieńscy powstańcy. Na terenie cmentarza znajduje się kościół filialny pw. św. Piotra i Pawła.
- Cmentarz parafialny pw. Świętego Krzyża przy ul. Żabiej – zarządzany przez Parafię pw. św. Michała Archanioła oraz Parafię pw. Wniebowzięcia NMP oo. Franciszkanów. Jest najstarszym cmentarzem w Gnieźnie. Na jego terenie został wybudowany kościół pw. Świętego Krzyża.
Protestantyzm
W Gnieźnie znajduje się pięć Kościołów protestanckich:
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
- Kościół Boży w Chrystusie
- Kościół Chrześcijan Baptystów
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP
- Kościół Ewangelicko-Augsburski
- zbór w Gnieźnie (filiał parafii w Poznaniu)
Inne
W mieście działalność kaznodziejską prowadzą dwa zbory Świadków Jehowy korzystające z Sali Królestwa (ul. Kołłątaja 1A)[133]. Oprócz tego działa Świecki Ruch Misyjny „Epifania”, czy zgromadzenie Buddystów[134]W mieście istnieją m.in. Karma Kagyu i Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu. W Gnieźnie organizowany jest Dzień Islamu, jako element dialogu z religiami niechrześcijańskimi. Elementem dialogu są Zjazdy gnieźnieńskie organizowane przez Forum św. Wojciecha z inicjatywy abpa Henryka Muszyńskiego.
Sport
Imprezy sportowe
Raz w roku w Gnieźnie odbywają się cykliczne zawody sportowe. Należą do nich: Żużlowy Turniej o koronę Bolesława Chrobrego, Bieg Lechitów, Memoriał Alfonsa Flinika w hokeju na trawie, Międzynarodowy Turniej Koszykówki[135], Bieg Europejski, Turniej tenisowy Firepower Cup, Memoriał Mariana Grotowskiego oraz Bieg Osiedla Winiary. Ponadto Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji organizuje we współpracy z miastem wiele imprez z wielu dyscyplin sportowych[136].
W Gnieźnie w dniach 29–30 sierpnia 2009 roku zorganizowano Pierwsze Oficjalne Mistrzostwa Polski w Nordic Walking[137].
Piłka nożna
Gnieźnieńskim klubem piłkarskim jest Mieszko Gniezno. Klub ten występuje w rozgrywkach 4. ligi grupy wielkopolska (północ). Stadion mieści się przy ul. Strumykowej[138]. W klubie działa zarówno drużyna seniorów, jak i drużyny młodzieżowe[139]. Ponadto przy klubie istnieje Akademia Piłkarska. Oprócz tego przy ul. Strumykowej mieści się bezpłatny kompleks piłkarski wybudowany w ramach projektu Orlik 2012. W Gnieźnie istnieją również inne kluby piłkarskie: KS Gniezno, Techmet Orliki Gniezno oraz KS Gniewko Gniezno.
Żużel
Miasto w tej dyscyplinie sportu reprezentuje TŻ Start Gniezno. Klub po trzynastu latach przerwy wywalczył w sezonie 2012 awans do ekstraligi. Stadion żużlowy mieści się przy ul. Wrzesińskiej[140]. Przy klubie działa również szkółka żużlowa[141].
Inne dyscypliny
Pozostałe dyscypliny sportowe reprezentują m.in. drużyny hokeja na trawie – męskie: Start 1954 Gniezno, KS Stella Gniezno i żeńska: Sparta Gniezno. Stella Gniezno posiada także sekcję boksu i tenisa stołowego. Pozostałe kluby i drużyny sportowe specjalizują się w dyscyplinach lekkoatletycznych (Gnieźnieński Klub Kolarstwa Górskiego, Klub Górski „Ornak”, Altom Gniezno, MKL Gniezno, UKS Chrobrzak Gniezno), futsalu (KS Gniezno i UKS Medan Gniezno), tenisie ziemnym (GK Tenisowy), piłce ręcznej (MKS MOS Gniezno) oraz koszykowej (TS Basket Gniezno i Miejski Klub Koszykówki). W Gnieźnie działają też kluby: szachów (Chrobry Gniezno), Brazylijskiego Jiu Jitsu (Walka Gniezno),Capoeira Gniezno(Uncao), rugby (Tytan Gniezno) oraz speedrowera (GKS Orzeł Gniezno)[142].
Hale sportowe
Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji posiada trzy sale sportowe[143][144][145] oraz jedną halę widowiskowo-sportową[146]. Innym ośrodkiem sportowym jest jeszcze Stado Ogierów Gniezno (1994-2003 Stado Ogierów Skarbu Państwa Gniezno; w 2003 Stado Ogierów Gniezno włączone w skład Stada Ogierów w Sierakowie Wielkopolskim Sp. z o.o.[147]), gdzie odbywają się kwartalne zawody i prezentacje konne. Ponadto prawie każda szkoła posiada wyremontowane boiska sportowe ze sztucznymi nawierzchniami[145].
Związani z Gnieznem
Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski
Do 1992 Arcybiskupstwo Gnieźnieńskie i Warszawskie podlegało jednemu arcybiskupowi, który jednocześnie sprawował urząd prymasa. Po zmianach administracyjnych Kościoła w Polsce unia między arcybiskupstwami wygasła, lecz tytuł prymasa pozostał w Warszawie do 18 grudnia 2009, po czym następnego dnia wrócił do Gniezna, które ponownie zostało stolicą prymasowską.
Członkowie polskich ekip olimpijskich związani z Gnieznem
imię nazwisko | dyscyplina | reprezentant klubu |
miasto igrzysk |
---|---|---|---|
Antoni Adamski | Hokej na trawie | Spójnia Gniezno, AZS Szczecin
OWKS Wrocław, OWKS Poznań |
Helsinki 1952 |
Marian Babirecki | jeździectwo WKKW | Pań. Stado Ogierów Gniezno
trener Cz Matławski |
Rzym 1960 |
Aleksander Ciążyński | Hokej na trawie | Sparta i Stella Gniezno, Grunwald Poznań | Monachium 1972 |
Bolesław Czaiński | Hokej na trawie | Stella Gniezno, Grunwald Poznań | Monachium 1972 |
Eugeniusz Czajka | Hokej na trawie | Chrobry i Spójnia Gniezno
OWKS Wrocław, OWKS Poznań |
Helsinki 1952 |
Kazimierz Dąbrowski | Hokej na trawie | Sparta Gniezno | Rzym 1960 |
Alfons Flinik | Hokej na trawie | Spójnia, Stella, Sparta Gniezno | Helsinki 1952, Rzym 1960 |
Henryk Flinik | Hokej na rawie | Stella i Sparta Gniezno | Helsinki 1952, Rzym 1960 |
Jan Flinik | Hokej na trawie | Spójnia, Stella i Sparta | Helsinki 1952, Rzym 1960 |
Jan Górny | Hokej na trawie | Warta Poznań | Rzym 1960 |
Henryk Grotowski | Hokej natrawie | Stella Gniezno, Lech Poznań | Monachium 1972 |
Rafał Grotowski | Hokej na trawie | Pocztowiec Poznań, Stella Gniezno - trener | Sydney 2000 |
Robert Grzeszczak | Hokej na trawie | Start 1954 Gniezno, Grunwald Poznań | Sydney 2000 |
Leszek Hensler | Hokej na trawie | Stella Gniezno, Lech Poznań, Grunwald Poznań | Moskwa 1980 |
Stanisław Kasprzyk | Hokej na trawie | Sparta Gniezno | Monachium 1972 |
Czesław Kubiak | Hokej na trawie | Ogniwo Gniezno, OWKS Wrocław
OWKS Poznań, Grunwald Poznań |
Rzym 1960 |
Mariusz Kubiak | Hokej na trawie | Grunwald Poznań, Pocztowiec Poznań | Moskwa 1980 |
Mieczysław Łopatka | Koszykówka | Kolejarz Gniezno, Lech Poznań, Śląsk Wrocław | Rzym 1960, Tokio 1964, Monachium 1972 |
Narcyz Maciaszczyk | Hokej na Trawie | Chrobry Gniezno,Spójnia Gniezno, OWKS Wrocław
OWKS Poznan, trener LKS Rogowo |
Helsinki 1952, Rzym 1960 |
Maksymilian Małkowiak | Hokej na trawie | Stella Gniezno, Kolejarz Gniezno | Helsinki 1952 |
Jan Małkowiak | Hokej na rawie | Stella Gniezno, Kolejarz Gniezno, Start Gniezno | Helsinki 1952 |
Ryszard Marzec | Hokej na trawie | Stella Gniezno, OWKS Wrocław, CWKS Warszawa,
OWKS Poznań, Grunwald Poznań |
Helsinki 1952, Rzym 1960 |
Marian Mikołajewski | masażysta - piłka nożna | --- | Monachium 1972 |
Piotr Mikuła | Hokej na trawie | Start Gniezno, Pocztowiec Poznań, Moenchengladbach | Sydney 2000 |
Bronisław Pawlicki | Hokej na trawie | Stella Gniezno, Sparta Gniezno | Helsinki 1952 |
Piotr Tobolski | wioślarstwo | AZS-AWF Warszawa | Moskwa 1980 |
Stanisław Wegnerski | Hokej na trawie | Sparta Gniezno, Grunwald Poznań | Monachium 1972 |
Leon Wiśniewski | Hokej na trawie | Sparta Gniezno | Rzym 1960 |
Urodzeni w Gnieźnie lub okolicach, szczególnie związani z miastem
- Jacob Caro (1836–1904) – niemiecki historyk
- Ludwik Ćwikliński (1853–1942) – polski filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Lwowskiego
- Maciej Fajfer (ur. 1991) - żużlowiec
- Alfons Flinik (1926–2003) – polski olimpijczyk
- Adrian Gomólski – żużlowiec, drużynowy mistrz świata juniorów
- Kacper Gomólski – żużlowiec, drużynowy mistrz Europy juniorów
- Antoni Habel (1760-1831) – polski kompozytor i skrzypek
- Witold Hensel (1917–2008)
- Krzysztof Jabłoński – żużlowiec, indywidualny mistrz Europy, indywidualny wicemistrz świata juniorów, wicemistrz Europy par
- Dawid Jung – muzyk i poeta, założyciel oraz redaktor naczelny Zeszytów Poetyckich, pomysłodawca „Festa Fatuorum” i Nagrody im. Andrzeja Krzyckiego
- Zygmunt Karpiński (1892-1981) - ekonomista, dyrektor w Banku Polskim i NBP
- Paweł Kempka – prawnik, działacz narodowy i samorządowy, poseł do Sejmu Śląskiego, pierwszy prezes Stronnictwa Demokratycznego w Chorzowie. Burmistrz Gniezna w latach 1919-1920
- Wespazjan Kochowski (1633–1700) – jeden z najwybitniejszych poetów i historyków polskiego baroku
- Józef Kostrzewski (1885–1969) – polski archeolog
- Krzysztof Krasowski (ur. 1955) – profesor prawa, prorektor Uniwersytetu Adama Mickiewicza
- Czesław Kubiak – (ur. 1932 zm. 1996) – polski hokeista na trawie, olimpijczyk
- Marika Popowicz – lekkoatletka, sprinterka, brązowa medalistka mistrzostw Europy
- Arkadiusz Radomski – piłkarz, trzydziestokrotny reprezentant Polski
- Paweł Radziński- polski skrzypek, profesor zw. AM w Bydgoszczy
- Bogusz Rutkiewicz – muzyk, członek zespołu heavymetalowego Turbo
- Hermann Senator (1834–1911) – niemiecki lekarz
- Krzysztof Szymoniak – wykładowca w Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, animator kultury
- Wojciech Trąmpczyński – prawnik, działacz niepodległościowy, poseł do Sejmu Pruskiego, Senator II RP, Poseł okręgu nr33- Gniezno do Sejmu II RP
- Przemysław Urbaniak (ur. 1975) – wieloletni piłkarz gnieźnieńskiego klubu
- Edmund Wengerek profesor zw. dr hab. wybitny prawnik
- Krzysztof Wętkowski (ur. 1963) – polski biskup rzymskokatolicki, biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej, doktor Nauk Prawnych
Honorowi Obywatele Miasta
- Antoni Karpiński – adwokat, tytuł nadany 3 listopada 1932[148]
- Bolesław Kasprowicz – kupiec, przemysłowiec, filantrop, tytuł nadany w 1935 [149]
- Jan Paweł II – papież, tytuł nadany 23 sierpnia 2003[148]
- Felicja Sieracka – siostra, tytuł nadany 27 lutego 2008[148]
- Henryk Muszyński – arcybiskup, tytuł nadany 28 kwietnia 2008[148]
- Gerard Labuda – profesor, tytuł nadany 29 października 2009[150]
- Bogdan Trepiński – prezydent, tytuł nadany 3 kwietnia 2010[151]
Zobacz też
- Zjazdy gnieźnieńskie
- Święto Głupców (Festa Fatuorum)
- Bogumił z Dobrowa
- Pożar Gniezna w 1819 roku
- Stary cmentarz żydowski w Gnieźnie
- Nowy cmentarz żydowski w Gnieźnie
- ↑ a b c d e Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwieautonazwa16
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Gniezno – Pierwsza Stolica Polski. [dostęp 2010-01-17].
- ↑ Według innych[potrzebny przypis]: jedna z pierwszych siedzib książęcych w Polsce tzw. sedes regni principales
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
- ↑ „Thietmari meseburgensis episcopi chronicon”, Fridericus Kurze, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1889, s. 269.
- ↑ Gerard Labuda, „Słowiańszczyzna pierwotna. Wybór tekstów. Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej”, cz. I, Warszawa 1954, s. 126-128.
- ↑ Gall Anonim „Kronika Polska” – wydanie III uzupełnione, Wrocław 1968.
- ↑ Kronika wielkopolska, wstęp i tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1965.
- ↑ Jan Długosz „Lech, Czech i Rus” s. 164.
- ↑ a b c d e Gniezno – Symbole Miasta. [dostęp 2010-01-18].
- ↑ „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Tom II.
- ↑ „Dzieje Wielkopolski w wypisach”, PZWS, Warszawa 1963, s. 41-43.
- ↑ Tadeusz Lewicki, Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi’ego, cz.I, Polska Akademia Nauk. Komitet Orientalistyczny, PWN, Kraków 1945.
- ↑ Name Details: Gniezno Glacier (Poland Gazetteer).
- ↑ Nazwa i położenie miasta. [dostęp 2009-09-01].
- ↑ Położenie Gniezna. [dostęp 2009-08-22].
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1.
- ↑ Prawdopodobnie na jego miejscu zbudowano Kościół św. Jerzego.
- ↑ T.Sawicki "Badania przy kościele św. Jerzego w Gnieźnie", [w:] Gniezno w świetle ostatnich badań archeologicznych, Gniezno 2001, s.177 nn.
- ↑ Andrzej Buko: Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia, hipotezy, interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo „Trio”, 2005, s. 231. ISBN 83-7436-023-2.
- ↑ Gniezno – dzieje miasta. [dostęp 2009-08-22].
- ↑ Według innych[potrzebny przypis]: stał się jedną z siedzib pierwszych władców piastowskich tzw. sedes regni principales
- ↑ „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 25.
- ↑ Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego – tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1968.
- ↑ Historia Archidiecezji Gnieźnieńskiej. [dostęp 2009-08-16].
- ↑ Gabriela Mikołajczyk: Zabytki Katedry Gnieźnieńskiej. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”, 1992. ISBN 83-85654-01-1.
- ↑ Historia Gniezna. [dostęp 2009-09-29].
- ↑ Przebieg powstania wielkopolskiego. [dostęp 2009-08-25].
- ↑ Udział Gnieźnian w Powstaniu wielkopolskim. [dostęp 2009-09-09].
- ↑ Tytuł: Tak płonęła katedra | autor = Monika Białkowska| data=06-02-2007| data dostępu=18-03-2013|opublikowany=Przewodnik Katolicki; dodatek Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
- ↑ Dzieje Polski. [dostęp 2009-07-30].
- ↑ Pielgrzymka Papieża do Gniezna w 1997r. [dostęp 2009-08-31].
- ↑ Abp Muszyński prymasem 3 lata i 3 miesiące. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2009-08-16]. (pol.).
- ↑ Od czasów zaborów osoba prymasa była metropolitą gnieźnieńskim i poznańskim, a od okupacji hitlerowskiej gnieźnieńskim i warszawskim.
- ↑ ks. Jakub Dębiec: Pielgrzymka ministrantów: „Jesteście synami i dziedzicami”. gniezno.com.pl. [dostęp 2013-06-09]. (pol.).
- ↑ Urbanizaja miasta podczas II wojny światowej.
- ↑ Po wojnie Winiary zostały przyłączone do miasta od północnej strony. Podczas zaboru pruskiego i wojny były osobną wsią niemiecką.
- ↑ Centra handlowe w Gnieźnie.
- ↑ Prace modernizacyjne dróg w Gnieźnie w roku 2008. [dostęp 2010-01-04].
- ↑ Historia MPK Gniezno. [dostęp 2009-09-25].
- ↑ Noclegi w Gnieźnie. [dostęp 2009-07-24].
- ↑ Inwestycje drogowe w Gnieźnie w roku 2008. [dostęp 2009-09-09].
- ↑ Otwarcie Galerii Gniezno. [dostęp 2009-09-10].
- ↑ Budowa bloku komunalnego w Gnieźnie. [dostęp 2009-09-25].
- ↑ Stacje benzynowe w Gnieźnie. [dostęp 2009-09-01].
- ↑ a b Polska niezwykła. [dostęp 2009-08-16].
- ↑ Plan wycieczki po Gnieźnie. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ a b c Gniezno plus 3 1:15 000. Warszawa: Demart SA, 2008. ISBN 978-83-8947-29-15.
- ↑ a b c d Dane dla jednostki podziału terytorialnego, Dane roczne – Gniezno. [w:] Bank Danych Regionalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2010-02-28]. (pol.).
- ↑ Nadleśnictwo Gniezno. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ Plan wycieczki po Gnieźnie. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ Informacje turystyczne. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ Noclegi w Gnieźnie. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ a b Szlaki turystyczne. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ Szlak Piastowski. [dostęp 2010-02-21].
- ↑ Powierzchnia i ludność terytorialna w powiatach. [dostęp 2009-09-10].
- ↑ Bank Danych regionalnych. [dostęp 2009-11-19].
- ↑ Bank Danych regionalnych przy GUS. [dostęp 2009-09-10].
- ↑ Bank Danych Regionalnych. [dostęp 2009-11-19].
- ↑ a b Alternatywna baza firm w Gnieźnie. [dostęp 2009-09-25].
- ↑ About Panasonic Batteries. [dostęp 2010-01-10].
- ↑ Fabryka Philips. [dostęp 2009-07-31].
- ↑ Sklepy firmowe. [dostęp 2010-01-18].
- ↑ Firma Euroverlux. [dostęp 2010-01-18].
- ↑ Obszar działania firmy Euroverlux. [dostęp 2010-01-18].
- ↑ a b Gospodarka Powiatu Gnieźnieńskiego. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ ENEA S. A. [dostęp 2010-02-14].
- ↑ a b Gniezno dziś. [dostęp 2010-02-14].
- ↑ Stopa bezrobocia w Gnieźnie. [dostęp 2009-09-25].
- ↑ Uchwała Nr X/95/2003 Rady Miasta Gniezna z dnia 30 maja 2003 (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2003 Nr 119, poz. 2199).
- ↑ Wykaz wybranych wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, wybranych w dniu 21 listopada 2010 r. [dostęp 2010-11-25].
- ↑ Sąd Rejonowy w Gnieźnie. [dostęp 2009-09-12].
- ↑ Uchwała nr XXVIII/329/2012 Rady Miasta Gniezna z dnia 27 grudnia 2012 r. w sprawie wprowadzenia zmian do Statutu Gminy Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/401/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr I „Stare Miasto” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/402/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr II „Tysiąclecie” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/403/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr III „Winiary” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/404/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr IV „Arkuszewo” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/405/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr V „Osiniec” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/406/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr VI „Grunwaldzkie” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/407/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr VII „Pustachowa-Kokoszki” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/408/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr VIII „Dalki” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/409/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr IX „Piekary” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/410/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr X „Skiereszewo” Miasta Gniezna.
- ↑ Uchwała Nr XXXVI/411/2009 Rady Miasta Gniezna z dnia 13 maja 2009 ws. zatwierdzenia Statutu Osiedla nr XII „Róża” Miasta Gniezna.
- ↑ Anagni (Włochy) – Miasto partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-12].
- ↑ Falkenberg (Szwecja) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Humań (Ukraina) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Esztergom (Węgry) – Miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-12].
- ↑ Radviliškis (Litwa) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Saint – Malo (Francja) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Siergiev Posad – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Speyer (Niemcy) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Veendam (Holandia) – miasta partnerskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Roskilde (Dania) – byłe miasta partenrskie. Urząd Miasta Gniezna. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Plan miasta. [dostęp 2010-0-19].
- ↑ Drogi krajowe w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-19].
- ↑ Drogi powiatowe w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-19].
- ↑ a b PKS Gniezno. [dostęp 2009-08-19].
- ↑ Gnieźnieńska kolej wąskotorowa. [dostęp 2009-08-19].
- ↑ a b c Ochrona Środowiska. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ URBIS Sp. z o.o. w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-22].
- ↑ SIOS przy UM w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ Wydział Ochrony Środowiska przy Starostwie Powiatowym w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ Gnieźnieński System Informacji o Środowisku. [dostęp 2009-09-09].
- ↑ PWiK w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-22].
- ↑ Gospodarka – Gniezno dzisiaj. [dostęp 2010-02-14].
- ↑ Miejska Oczyszczalnia Ścieków w Gnieźnie. [dostęp 2010-02-14].
- ↑ Informacje lokalne. [dostęp 2009-08-01].
- ↑ a b c d Imprezy cykliczne w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-2010].
- ↑ Kultura w Gnieźnie. [dostęp 2009-07-16].
- ↑ Juwenalia Gniezno. Poznań Informator. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Gnieźnieński Turniej Łuczniczy o Złoty Trzos Gnieźnieńskiego Grodu. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ Historia turnieju. [dostęp 2010-08-13].
- ↑ MOK w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ eSTeDe w Gnieźnie. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Gnieźnieńskie placówki kulturalne. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ a b Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ Biblioteka w Gnieźnie. [dostęp 2009-07-02].
- ↑ a b c d Biblioteki w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ Biblioteki i czytelnie w Gnieźnie.
- ↑ Chór przy CEG. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ Prasa w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-17].
- ↑ Stacje radiowe w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-17].
- ↑ a b Media w Powiecie gnieźnieńskim. [dostęp 2010-01-21].
- ↑ TV w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-17].
- ↑ Rafał Wojciechowski. Dzień Judaizmu. „Z życia parafii bł. Michała Kozala...”. Gniezno.
- ↑ a b Wszyscy braćmi być powinni – XIII dzień Judaizmu w Gnieźnie. [dostęp 2010-02-23].
- ↑ Dekanat Gniezno I. [dostęp 2009-07-13].
- ↑ Dekanat Gniezno II. [dostęp 2009-07-13].
- ↑ Historia Archidiecezji Gnieźnieńskiej. [dostęp 2009-08-20].
- ↑ Wykaz zabytków powiatu gnieźnieńskiego. [dostęp 2010-02-24].
- ↑ Zakony w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-20].
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 8 stycznia 2014.
- ↑ Buddyści w Polsce. [dostęp 2010-02-23].
- ↑ Turniej koszykówki 2009 w Gnieźnie. [dostęp 2009-07-01].
- ↑ Imprezy sportowe w Gnieźnie 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ MP w Nordic Walking. [dostęp 2009-06-24].
- ↑ Stadion piłkarski w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-31].
- ↑ KS Mieszko Gniezno. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Stadion żużlowy w Gnieźnie. [dostęp 2009-08-31].
- ↑ Szkółka żużlowa. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Kluby sportowe i stowarzyszenia. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Hala sportowa-ul. Jolenty. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Hala sportowa-ul. Cymsa. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ a b Baza sportowa. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Hala widowiskowo-sportowa-ul. Paczkowskiego. [dostęp 2010-01-25].
- ↑ Stado Ogierów Sieraków.
- ↑ a b c d Honorowi obywatele. Urząd Miejski w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-17].
- ↑ Kasprowicz Bolesław. Urząd Miejski w Gnieźnie.[dostęp 2014-03-11]
- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej w Gnieźnie. [dostęp 2010-01-17].
- ↑ http://www.informacjelokalne.pl/modules/news/article.php?storyid=6303&location_id=5&topicid=3.
Bibliografia
- Jerzy Topolski: Gniezno – Zarys dziejów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1979. ISBN 83-210-0074-6.
- Jarosław Gryguć: Gniezno-przewodnik. Gniezno: Wydawnictwo Popularnonaukowe, 2008. ISBN 978-83-925498-8-8.
Linki zewnętrzne
- Gniezno – informator miejski
- Historia Żydów w Gnieźnie na portalu Wirtualny Sztetl
- Satelitarna historia Gniezna
- Gniezno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 630 .
- Szablon:Open Directory Project