Zamek w Tarnopolu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: głównie redakcyjne, bo tekst był mało przejrzysty |
|||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
|www = |
|www = |
||
}} |
}} |
||
'''Zamek w Tarnopolu''' – zamek został wybudowany przez [[Jan Amor Tarnowski|Jana Amora Tarnowskiego]]<ref name=Geo>{{cytuj książkę|nazwisko=Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski|tytuł=Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII|miejsce=Warszawa| data=1880-1902| strony=187-192}}</ref> |
'''Zamek w Tarnopolu''' – zamek został wybudowany przez [[Jan Amor Tarnowski|Jana Amora Tarnowskiego]] około 1540 roku<ref name=Geo>{{cytuj książkę|nazwisko=Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski|tytuł=Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII|miejsce=Warszawa| data=1880-1902| strony=187-192}}</ref><ref name=Aftanazy>{{cytuj książkę|nazwisko=[[Roman Aftanazy]]|tytuł=[[Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej]]. Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska''. T. 7, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich|miejsce=Wrocław, Warszawa| data=1995| ISBN = 83-04-03701-7 całość, ISBN 83-04-04229-0 t. 7| strony=198-201}}</ref>. Składał się z budynku mieszkalnego i wznoszącego się przed nim czworoboku murów z bramą wjazdową i wieżami od strony jeziora. Na początku XIX wieku dokonano przebudowy zamku na klasycystyczny pałac. |
||
[[Plik:Ternopil fortess.png|thumb|right|240px|Zamek w Tarnopolu z 7. bastionami, pierwsza połowa XVI w.]] |
[[Plik:Ternopil fortess.png|thumb|right|240px|Zamek w Tarnopolu z 7. bastionami, pierwsza połowa XVI w.]] |
||
[[Plik:Тернопільський замок, акварель Наполеона Орди (1870-ті).jpg|thumb|240 px|right|Zamek w latach 1870' na rysunku [[Napoleon Orda|Napoleona Ordy]]]] |
[[Plik:Тернопільський замок, акварель Наполеона Орди (1870-ті).jpg|thumb|240 px|right|Zamek w latach 1870' na rysunku [[Napoleon Orda|Napoleona Ordy]]]] |
||
| Linia 43: | Linia 43: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Po rodzinie [[Tarnowscy herbu Leliwa|Tarnowskich]] posiadaczami zamku byli [[Ostrogscy herbu własnego|Ostrogscy]], ponieważ [[Zofia Tarnowska|Zofia]], córka hetmana [[Jan Amor Tarnowski|Jana Amora Tarnowskiego]] wyszła za mąż za [[Książę|ks.]] [[Konstanty Wasyl Ostrogski|Konstantego Wasylego Ostrogskiego]]<ref name=Geo/> |
Po rodzinie [[Tarnowscy herbu Leliwa|Tarnowskich]] posiadaczami zamku byli [[Ostrogscy herbu własnego|Ostrogscy]], ponieważ [[Zofia Tarnowska|Zofia]], córka hetmana [[Jan Amor Tarnowski|Jana Amora Tarnowskiego]], wyszła za mąż za [[Książę|ks.]] [[Konstanty Wasyl Ostrogski|Konstantego Wasylego Ostrogskiego]]<ref name=Geo/>. W 1636 r. zamek stał się własnością [[Zamoyscy herbu Jelita|Zamoyskich]], ponieważ [[Tomasz Zamoyski]], [[kanclerz wielki koronny]] ożenił się z [[Katarzyna Ostrogska|Katarzyną Ostrogską]]<ref name=Geo/>. Zamek był obronił się w trakcie najazdu tatarskiego w [[1667]] roku. Udało się go zdobyć dopiero w [[1675]] roku wojskom tureckim dowodzonym przez Ibrahima paszę, które następnie spaliły go podczas wycofywania się. [[Maria Kazimiera d’Arquien]], małżonka [[Król Polski|króla Polski]] [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], wniosła Tarnopol do [[Sobiescy herbu Janina|rodziny Sobieskich]] po długim sporze z [[Koniecpolscy herbu Pobóg|Koniecpolskimi]], który w 1690 w [[Trybunał Główny Koronny w Lublinie|trybunale lubelskim]] na jej korzyść został rozstrzygnięty<ref>Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: ''Tarnopol.'' [W:] ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich.'' T. XII. Warszawa, 1880-1902, s. 190.</ref>. Przedstawiciele rodu Sobieskich - następni posiadacze - obudowali obiekt, w którym zamieszkała [[Maria Kazimiera d’Arquien]], a po niej królewscy synowie: [[Konstanty Władysław Sobieski|Konstanty Sobieski]] i [[Jakub Ludwik Sobieski]], który po śmierci matki w 1716 był ostatnim dziedzicem Tarnopola z Sobieskich<ref name=Geo/>. On to sprzedał miasto ze zamkiem [[hetman wielki koronny|hetmanowi wielkiemu koronnemu]] [[Józef Potocki (hetman wielki koronny)|Józefowi Potockiemu]]<ref>Jarosław Poraziński: ''Sobieski Jakub Ludwik h. Janina (1667—1737).'' [W:] ''[[Polski Słownik Biograficzny]].'' T. XXXIХ/4, zeszyt 163. Warszawa — Kraków : Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności 2000, s. 494.</ref>, jednak według innych danych Potocki w 1742 odkupił Tarnopol od [[Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko|Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńki]]<ref>Петро Гуцал: ''Заснування Тернополя. Власники Тернополя (1540—1843).'' [W:] ''Тернопіль. Історичні нариси.'' Тернопіль : Джура 2016, s. 23. {{ISBN|978-966-185-130-5}}. {{lang|uk}}</ref>, któremu [[Maria Karolina Sobieska]], córka Jakuba Ludwika, zapisała cały swój majątek<ref>Jarosław Poraziński: ''Sobieski Jakub Ludwik h. Janina (1667—1737).'' [W:] ''[[Polski Słownik Biograficzny]].'' T. XXXIХ/4, zeszyt 163. Warszawa — Kraków : Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności 2000, s. 495.</ref>. |
||
Po rozbiorach Polski posiadaczem obiektu byli Korytowscy herbu Mora<ref name="Geo" /><ref>[[Adam Boniecki (heraldyk)|Adam Boniecki]]: ''[https://polona.pl/item/10355919/227 Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich].'' T. 11. Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1907, s. 211–213.</ref>. Hrabia Franciszek Korytowski przebudował zrujnowane zabudowania na klasycystyczny pałac wykorzystując istniejące jeszcze częściowo mury zamku Jana Amora Tarnowskiego<ref>{{Cytuj|autor=Dmytro Antoniuk|tytuł=Tarnopolskie peregrynacje katolickich zakonów|data dostępu=2017-11-29|opublikowany=kuriergalicyjski.com|url=http://kuriergalicyjski.com/historia/zabytki/4924-tarnopolskie-peregrynacje-katolickich-zakonow|język=pl}}</ref>. Po zniszczeniach z okresie I wojny światowej zamek objęły instytucje Wojska Polskiego, które przeprowadziły kompleksowy remont całego założenia. Po zniszczeniach II wojny światowej zamek został odbudowany w 1953 roku i mieścił w czasach ZSRR szkołę sportową. |
|||
| ⚫ | W 2017 na terenie |
||
| ⚫ | W 2017 na terenie wokół zamku przeprowadzono badania wykopaliskowe odnajdując m.in. ścianę zachodnią zamku i fragment południowo-wschodni, [[Artefakt (archeologia)|artefakty]] pochodzące z wieków XIV–XX<ref>Julija Tomczyszyn. ''Tajemnyci Ternopilskoho zamku''. „Nasz deń”, 46 (230), Tarnopol, 22–30 listopada 2017, s. 8. {{lang|uk}}</ref> |
||
== Architektura == |
== Architektura == |
||
Zamek położony jest nad rozległym stawem. Pierwotnie składał się z prostokątnego budynku mieszkalnego, przed którym rozpościerał się czworobok murów obronnych z wieżą bramną. Wg relacji zamek różnił się od innych zwykłych zamków odrębną strukturą, miał bowiem kształt warowni, którą Włosi nazywają >casaforte<. Zamek od miasta oddzielony był suchą fosą i ziemnym wałem z palisadami<ref name="Geo" />. W narożu murów pd strony stawu wznosiły się czworokątne baszty zaopatrzone w strzelnice. Do zamku można było wjechać przez most zwodzony i murowaną wieżę bramną, która miała jedno piętro<ref name="Zamek" />. Pierwotny budynek mieszkalny zachował się w murach obecnie istniejącego klasycystycznego pałacu i stanowi jego wysuniętą do przodu część środkową. Od strony miasta budynek ma trzy kondygnacje i pięć od strony stawu (ze względu na spadek terenu), z czego dwie dolne są sklepionymi [[Kazamata (architektura)|kazamatami]]. Od strony miasta na dziedzińcu zachowały się dwa klasycystyczne kamienne słupy zwane [[Pylon|pylonami]]<ref name=Geo/>, stojące w XIX wieku pomiędzy bramą wjazdową. Przez środek każdego pylonu wiodła mała furtka na dziedziniec. Na słupach znajdowały się wykute herby Potockich<ref name=Geo/> i Korytowskich - Mora i [[Ostoja (herb szlachecki)|Ostoja]] oraz kule i głowy lwów<ref name=Zamek>{{cytuj stronę| url = http://www.ruinyizamki.pl/kresy/tarnopol.html| tytuł=Tarnopol|data dostępu=9.9.13| strony=}}</ref>. Pod zamkiem miały się rozciągać bardzo długie, murowane lochy<ref name=Geo/>. |
|||
== Pałac == |
== Pałac == |
||
Wersja z 13:34, 29 lis 2017
 Zamek w Tarnopolu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Ukończenie budowy |
1540 r. |
| Pierwszy właściciel |
Jan Tarnowski |
| Kolejni właściciele |
Ostrogscy, Zamoyscy, Sobiescy, Maria Kazimiera Sobieska, Konstanty Sobieski i Jakub Sobieski, Potoccy, Korytowscy, Franciszek Korytowski, Jerzy Michał Turkułł |
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Ukrainy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Zamek w Tarnopolu – zamek został wybudowany przez Jana Amora Tarnowskiego około 1540 roku[1][2]. Składał się z budynku mieszkalnego i wznoszącego się przed nim czworoboku murów z bramą wjazdową i wieżami od strony jeziora. Na początku XIX wieku dokonano przebudowy zamku na klasycystyczny pałac.
.jpg)
Położenie
O warowni zbudowanej nad Seretem, dopływem Dniestru Fryzyjczyk Ulryk Werdum w Dzienniku podróży pisał: Zamek położony na północnym- zachodzie od miasta[1] posiadał dość spore budynki postawione z kamienia w stylu włoskim. Wieże i wybudowane mury otaczały zamek od południowego zachodu, nawet od strony jeziora[3].
Historia
Po rodzinie Tarnowskich posiadaczami zamku byli Ostrogscy, ponieważ Zofia, córka hetmana Jana Amora Tarnowskiego, wyszła za mąż za ks. Konstantego Wasylego Ostrogskiego[1]. W 1636 r. zamek stał się własnością Zamoyskich, ponieważ Tomasz Zamoyski, kanclerz wielki koronny ożenił się z Katarzyną Ostrogską[1]. Zamek był obronił się w trakcie najazdu tatarskiego w 1667 roku. Udało się go zdobyć dopiero w 1675 roku wojskom tureckim dowodzonym przez Ibrahima paszę, które następnie spaliły go podczas wycofywania się. Maria Kazimiera d’Arquien, małżonka króla Polski Jana III Sobieskiego, wniosła Tarnopol do rodziny Sobieskich po długim sporze z Koniecpolskimi, który w 1690 w trybunale lubelskim na jej korzyść został rozstrzygnięty[4]. Przedstawiciele rodu Sobieskich - następni posiadacze - obudowali obiekt, w którym zamieszkała Maria Kazimiera d’Arquien, a po niej królewscy synowie: Konstanty Sobieski i Jakub Ludwik Sobieski, który po śmierci matki w 1716 był ostatnim dziedzicem Tarnopola z Sobieskich[1]. On to sprzedał miasto ze zamkiem hetmanowi wielkiemu koronnemu Józefowi Potockiemu[5], jednak według innych danych Potocki w 1742 odkupił Tarnopol od Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńki[6], któremu Maria Karolina Sobieska, córka Jakuba Ludwika, zapisała cały swój majątek[7].
Po rozbiorach Polski posiadaczem obiektu byli Korytowscy herbu Mora[1][8]. Hrabia Franciszek Korytowski przebudował zrujnowane zabudowania na klasycystyczny pałac wykorzystując istniejące jeszcze częściowo mury zamku Jana Amora Tarnowskiego[9]. Po zniszczeniach z okresie I wojny światowej zamek objęły instytucje Wojska Polskiego, które przeprowadziły kompleksowy remont całego założenia. Po zniszczeniach II wojny światowej zamek został odbudowany w 1953 roku i mieścił w czasach ZSRR szkołę sportową.
W 2017 na terenie wokół zamku przeprowadzono badania wykopaliskowe odnajdując m.in. ścianę zachodnią zamku i fragment południowo-wschodni, artefakty pochodzące z wieków XIV–XX[10]
Architektura
Zamek położony jest nad rozległym stawem. Pierwotnie składał się z prostokątnego budynku mieszkalnego, przed którym rozpościerał się czworobok murów obronnych z wieżą bramną. Wg relacji zamek różnił się od innych zwykłych zamków odrębną strukturą, miał bowiem kształt warowni, którą Włosi nazywają >casaforte<. Zamek od miasta oddzielony był suchą fosą i ziemnym wałem z palisadami[1]. W narożu murów pd strony stawu wznosiły się czworokątne baszty zaopatrzone w strzelnice. Do zamku można było wjechać przez most zwodzony i murowaną wieżę bramną, która miała jedno piętro[11]. Pierwotny budynek mieszkalny zachował się w murach obecnie istniejącego klasycystycznego pałacu i stanowi jego wysuniętą do przodu część środkową. Od strony miasta budynek ma trzy kondygnacje i pięć od strony stawu (ze względu na spadek terenu), z czego dwie dolne są sklepionymi kazamatami. Od strony miasta na dziedzińcu zachowały się dwa klasycystyczne kamienne słupy zwane pylonami[1], stojące w XIX wieku pomiędzy bramą wjazdową. Przez środek każdego pylonu wiodła mała furtka na dziedziniec. Na słupach znajdowały się wykute herby Potockich[1] i Korytowskich - Mora i Ostoja oraz kule i głowy lwów[11]. Pod zamkiem miały się rozciągać bardzo długie, murowane lochy[1].
Pałac
Na początku XIX w. Franciszek Korytowski przebudował zamek na pałac. W jego okolicy postawił też kolejny budynek nazwany nowym zamkiem. Całość została otoczona murem. Ostatnim posiadaczem obiektu był Jerzy Michał Turkułł, który odstąpił zamek gminie[11]. W trakcie I wojny światowej w warowni koszarowała armia carska[1], która opuszczając obiekt podpaliła go. W czasach obecnych zabytek jest odrestaurowany. Zachowało się skrzydło mieszkalne wysokie na dwa piętra, położone od strony miasta i kazamaty widoczne od strony stawu[12].
- ↑ a b c d e f g h i j k Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII. Warszawa: 1880-1902, s. 187-192.
- ↑ Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska. T. 7, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa: 1995, s. 198-201.
- ↑ Historia Tarnopola. www.sztetl.org.pl. [dostęp 1.12.2013].
- ↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Tarnopol. [W:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. XII. Warszawa, 1880-1902, s. 190.
- ↑ Jarosław Poraziński: Sobieski Jakub Ludwik h. Janina (1667—1737). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIХ/4, zeszyt 163. Warszawa — Kraków : Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności 2000, s. 494.
- ↑ Петро Гуцал: Заснування Тернополя. Власники Тернополя (1540—1843). [W:] Тернопіль. Історичні нариси. Тернопіль : Джура 2016, s. 23. ISBN 978-966-185-130-5. (ukr.)
- ↑ Jarosław Poraziński: Sobieski Jakub Ludwik h. Janina (1667—1737). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIХ/4, zeszyt 163. Warszawa — Kraków : Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności 2000, s. 495.
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. T. 11. Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1907, s. 211–213.
- ↑ Dmytro Antoniuk, Tarnopolskie peregrynacje katolickich zakonów [online], kuriergalicyjski.com [dostęp 2017-11-29] (pol.).
- ↑ Julija Tomczyszyn. Tajemnyci Ternopilskoho zamku. „Nasz deń”, 46 (230), Tarnopol, 22–30 listopada 2017, s. 8. (ukr.)
- ↑ a b c Tarnopol. [dostęp 9.9.13].
- ↑ Aleksander Strojny, Krzysztof Bzowski, Artur Grossman: Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu.... Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 269. ISBN 83-921981-6-6.
Bibliografia
- Franciszek Ksawery Liske: Ulryk Werdum i dziennik podróży jego po Polsce w latach 1670-1672. Lwów: nakład Gazety Lwowskiej, 1876.
Linki zewnętrzne
- Tarnopol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 187.
- Zamek w Tarnopolu