Chorzów

Szablon:POL miasto infobox Chorzów (niem. Königshütte O.S., od 1922 do 1934 Królewska Huta, od 1939 do 1945 Königshütte) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, położone na Górnym Śląsku, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), lokalny ośrodek gospodarczy oraz kulturalny.

Przez miasto przepływa rzeka Rawa.

Geografia

Położenie Chorzowa wśród pozostałych członków Górnośląskiego Związku Metropolitalnego

Położenie

Chorzów leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Najwyższymi punktami miasta są:

• wzniesienie w lesie załęskim (341 m n.p.m.)
• Góra Wyzwolenia, dawniej Góra Redena (321 m n.p.m.)
• Góra Parkowa (wzniesienie z Planetarium) (320 m n.p.m.)
• wzniesienie w Chorzowie Starym (320 m n.p.m.)

Pod względem geologicznym miasto położone jest na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego obejmującego cały Górnośląski Okręg Przemysłowy oraz Rybnicki Okręg Węglowy. Sąsiaduje z Katowicami (długość granicy: ok. 13 km), Rudą Śląską (ok. 4,5 km), Bytomiem (ok. 5 km), Piekarami Śl. (ok. 2 km), Siemianowicami (ok. 6,5 km) i Świętochłowicami (ok. 8 km). Rozciągłość południkowa wynosi ok. 11,5 km, a równoleżnikowa – ok. 6,5 km.

Klimat

Średnia roczna temperatura w Chorzowie wynosi +7,9 °C, a średnia suma opadów w skali roku wynosi 723 mm. Charakterystyczne dla Chorzowa są wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2 m/s, wiejące z kierunku zachodniego.

Podział administracyjny

Dzielnice Chorzowa

Urząd Miasta Chorzowa

Gmach Poczty

Deptak – ul. Wolności – zimą

Od czasu ukształtowania się obecnych granic miasta funkcjonuje administracyjny podział na cztery dzielnice. Do 1991 r. używano nazw: Chorzów I, Chorzów II, Chorzów III i Chorzów IV. Uchwała Rady Miasta (19 lutego 1991) pozostawiła dotychczasowy podział i granice dzielnic, ale zmieniła nazwy trzech z nich. W dwóch przypadkach wykorzystano tradycyjne nazwy części miasta, nie do końca zgodnie z ich pierwotnym znaczeniem.

Dzielnicami Chorzowa są:

• Centrum (wcześniej Chorzów I) – ścisłe śródmieście oraz Klimzowiec; obejmuje południową część dawnego miasta Królewska Huta; granice wyznaczone są wzdłuż Rawy, linii kolejowej prowadzącej do Tarnowskich Gór i ulicy Parkowej
• Chorzów II – część północno-zachodnia; obejmuje północną część dawnego miasta Królewska Huta; granicą jest wzmiankowana linia kolejowa
• Chorzów Stary (wcześniej Chorzów III) – część północna; obejmuje dawną wieś Chorzów (właściwy Chorzów Stary) i Maciejkowice; granicę stanowi linia kolejowa oraz północne obrzeża WPKiW
• Chorzów Batory (wcześniej Chorzów IV) – część południowa; obejmuje dawną gminę Wielkie Hajduki, której w 1939 r. po przyłączeniu do Chorzowa nadano nazwę „Chorzów Batory”, i przyłączony po II wojnie światowej Niedźwiedziniec (jeszcze przed 1991 r. zamiennie używano nazw „Chorzów Batory”, „Chorzów IV” i „Hajduki”);

Do żadnej z dzielnic nie należy wschodnia część miasta – Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku. Podkreślono przez to jego ponadregionalny charakter. Należy zaznaczyć, że po utworzeniu parku tylko jego część należała do Chorzowa, jednak gdy Katowice rozpoczęły budowę os. Tysiąclecia, potrzebowały więcej gruntu na wykonanie inwestycji. Ostatecznie zawarto porozumienie o wymianie terenów, w wyniku czego cały park znalazł się w Chorzowie.

Podobnie jak w wielu miastach Górnego Śląska, w świadomości chorzowian przetrwał podział związany z powstawaniem osad robotniczych czy osiedli. Wśród „tradycyjnych” dzielnic należy wymienić:

• Klimzowiec – dawniej kolonia wybudowana wokół młyna Jacka Klimzy, skąd wzięła swoją nazwę (Klimsawiese); od początku, tj. od 1868 r. była jedną z dzielnic Królewskiej Huty; dziś w składzie dzielnicy Centrum
• Nowe Hajduki – osada powstała w Wielkich Hajdukach, połączona z Królewską Hutą w 1934 r. jako ówczesna dzielnica IV; potem część Chorzowa I, dziś Centrum
• Pnioki (pierwotnie: Pniaki) – część Chorzowa II
• Górne i Średnie Łagiewniki – w granicach Chorzowa II (Dolne Łagiewniki znajdują się w Bytomiu)
• Szarlociniec – również w składzie Chorzowa II (Charlotte)
• Chorzów Stary (w sensie ścisłym) – dawna wieś Chorzów; w wyniku rozwoju przemysłu powstały tu kolonie robotnicze oraz ośrodki przemysłu (huty, kopalnie), z których kilka zostało wydzielonych z gminy, by wraz z innymi koloniami robotniczymi utworzyć w 1868 r. miasto Królewska Huta; Chorzów pozostawał gminą wiejsko-przemysłową aż do połączenia z miastem Królewska Huta w 1934 r.; ze względu na najstarsze tradycje (inna opinia: polityczne motywy połączenia oraz wyboru polsko brzmiącej nazwy Chorzów) nazwą tą objęto całe miasto, a do dzielnicy przylgnęło określenie „Stary”; później zasadnicza część Chorzowa III
• Maciejkowice – najdalej na północ wysunięta część miasta; dawna wieś znajdująca się w sąsiedztwie Chorzowa i Michałkowic (obecnie dzielnica Siemianowic Śl.), do dziś zachowała wiejski charakter; w 1934 roku wraz z gminą Chorzów i miastem Królewska Huta utworzyła miasto Chorzów; następnie część dzielnicy III, objętej w końcu nazwą „Chorzów Stary”

Kalendarium historii miasta

• 1136 – pierwsza wzmianka o osadzie Zversov koło Bytomia. Wzmianka pojawiła się w liście papieża Innocentego II adresowanego do biskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina. Jednak istnieje wiele wątpliwości czy aby na pewno wspomniany Zversov jest późniejszym Chorzowem.
• 24 czerwca 1257 – akt zezwalający na lokację wsi Chorzów (Chareu) Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Najświętszego Grobu Konwentu Miechowskiego tzw. bożogrobcom miechowickim wydany przez Władysława – Księcia Opolskiego w Czeladzi.
• 1778 – ks. Ludwik Bojarski – prepozyt parafii katolickiej we wsi Chorzów, odkrył złoża węgla i otworzył pierwsze pole wydobywcze.
• 1787 – na wniosek ksiedza Ludwika Bojarskiego kopalnia zostaje nazwana Fürstine Hedwige.
• 15 stycznia 1788 – wizytacja kopalni Fürstine Hedwige przez Friedricha Wilhelma hrabiego von Redena oraz Salomona Isaaca – przysięgłego górniczego.
• 1790 – 1791 – wykupienie przez rząd pruski za kwotę 30 – 50 talarów od prepozyta księdza Ludwika Bojarskiego terenów na których odkryto złoża węgla kamiennego.
• 1791 – Friedrich Wilhelm hrabia von Reden na odkrytym przez Salomona Isaaca złożu buduje drugą (konkurencyjną), kopalnię Prinz Carl von Hessen – (szyb Krugschacht) w rejonie dzisiejszej ulicy Księdza Piotra Skargi. Podczas odkrywki węgla natrafiono na wody solankowe które dały początek uzdrowisku.
• 1799
  • Friedrich Wilhelm hrabia von Reden nadał nazwę Königshütte (pol. Królewska Huta) nowo otwartemu ośrodkowi metalurgii (na cześć pruskiego króla). Jednocześnie dnia 25 września tegoż roku o godz. 18:00 pojawił się ogień w pierwszym piecu, a dwa dni później popłynęła z niego pierwsza surówka.
  • rozpoczęcie w rejonie szybu Krugschacht (później szyb Jacek I) budowy Hauptschlüssel-Erbstollen (Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej).
• 1800 – kopalnię Prinz Carl von Hessen przejmuje skarb pruski, nazwa zostaje zmieniona na König, a potem na Königsgrube (kopalniaKról)'.
• 1802 – założenie pierwszej szkoły w Królewskiej Hucie.
• 1803 – uruchomienie drugiego pieca w Hucie Królewskiej.
• 1804 – otwarcie pierwszego urzędu pocztowego w Królewskiej Hucie.
• 1809 – powstał Knappschaftslazarett (Szpital Bracki) na dzisiejszej ul. Strzelców Bytomskich.
• 1828 – oddanie do użytku (stojacej wtedy jeszcze w lesie) budynków kolonii Erdmannswille (dzisiaj jest to środkowa ul.Wolności. inwestor był Erdmann Sarganek).
• 1830 – wpis miasta Königshütte do rejestru śląskich miejscowości uzdrowiskowych (specjalność: reumatyzm, artretyzm, choroby skóry, choroby kobiece i stany wyczerpania) – dom kąpielowy „Amalienbad” (nad kanałem „Suez”, w okolicy dzisiejszego Placu Chopina), dom i hotel uzdrowiskowy (ul. Wolności / ul. Jagiellońska) oraz park z muszla koncertowa i budynkiem administracji kurortu (Plac Truchana / ul. Ligoty Górniczej).
• 1840 – pierwszy kościół w Królewskiej Hucie (ewangelicki pw. Elżbiety).
• 1846 – powstał dworzec kolejowy w Hajdukach, czyli dzisiejszy Chorzów Batory.
• 1850 – wybuch epidemii cholery.
• 1852 – poświęcenie pierwszego kościoła katolickiego w Królewskiej Hucie (św. Barbary).
• 1853
  • postawienie pomnika hrabiego von Redena (w obecności króla pruskiego).
  • dotarcie budowy Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, drążonej ręcznie z Zabrza.
• 1863 – ukończenie, trwającej od 1799, budowy Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej.

Pomnik Powstańca Śląskiego – ul. Katowicka

• 1864 – konsekracja kościoła pw. św. Barbary – pierwszej parafii w Królewskiej Hucie (kościół był później w 1896 roku konsekrowany powtórnie w wyniku jego przebudowy).
• 1868
  • 11 lipca – nadanie praw miejskich kolonii Królewska Huta (wieś Chorzów nadal pozostaje autonomiczną wsią, nie wchodząc w granice miasta).
  • powstał dworzec kolejowy Königshütte Mitte, czyli dzisiejszy Chorzów Miasto.
• 1869
  • 9 marca – powołanie pierwszego (komisarycznego) burmistrza Lange z Bernau bei Berlin.
  • 18 października – nadanie miastu herbu przez króla Prus Wilhelma I z jego monogramem „W”.
• 1870 – asesor sądowniczy Goetz zostaje burmistrzem.
• 1871 – ulica Kaiserstrasse (Wolności) zostaje wybrukowana.
• 1872
  • następcą burmistrza Goetza zostaje poseł Bödcher.
  • Sąd Królewski rozpoczyna działalność.
  • mieszkańcy Königshütte na wojnie prusko-francuskiej.
  • zapadła decyzja o budowie huty żelaza (Bismarckhütte) w Hajdukach (dziś Chorzów Batory).
• 1873
  • założenie parku hutniczego.
  • założenie ochotniczej straży pożarnej w Królewskiej Hucie.
  • budowa synagogi Królewskiej Hucie, zakończenie w 1875 r.
• 1876 – początek pierwszej kadencji wieloletniego i popularnego burmistrza Girndt’a (później: Girndtplatz=Pl.Matejki).
• 1884
  • zmiana nazwy miasta z Königshütte na Königshütte Oberschlesien (Królewska Huta Górny Śląsk).
  • zakończenie budowy (wodnej) wieży ciśnień i nowego wodociągu.
• 1889 – założenie nowej parafii (św. Jadwigi) wyodrębnionej z parafii św. Barbary.
• 1898
  • wyłączenie miasta Königshütte z powiatu Beuthen (bytomskiego) i utworzenie miasta na prawie powiatu (Stadtkreis).
  • uroczyste poświęcenie ewangelickiego kościoła pw. Marcina Lutra.
  • pierwsza elektryczna linia linia tramwajowa.
• 1901
  • otwarcie Oberschlesisches Volkstheater (Teatru Ludowego).
  • otwarcie nowej rzeźni miejskiej (= Neues Städtisches Schlachthaus).
• 1903 – połączenie Górnych i Dolnych Hajduk w jeden organizm o nazwie Bismarckhutte (od nazwy huty).
• 1905 – otwarcie hali targowej i przeprowadzka cotygodniowego targu (Wochenmarkt) z rynku (Ring) na plac koło hali i rzeźni.
• 1905 – Róża Luksemburg w Königshütte.
• 1906 – niemiecki cesarz Wilhelm II w hucie Königshütte w Königshütte.
• 1905-1912 – mieszkańcy Königshütte na wojnach w różnych pruskich koloniach (m.in. Deutsch-Südwestafrika).
• 1907 – poświęcenie kościoła św. Józefa.
• 1910 – założenie pierwszego klubu piłki nożnej Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte (późniejszy AKS).
• 1911 – parafia św. Józefa zostaje usamodzielniona (po jej wyłączeniu z parafii św. Barbary); konsekracja kościoła w 1912 r.
• 1914-1918 – I wojna światowa. Mieszkańcy Königshütte w niemieckich mundurach na różnych frontach, w różnych niewolach; w wojnie ginie wielu mężczyzn.
• 1919 – polityczny chaos i kryzys powojenny (zamieszki i próba rewolucji).
• 1919-1921 – trzy powstania śląskie
• 1920 – powstał klub sportowy Ruch (po plebiscycie Ruch Hajduki Wielkie, dziś Ruch Chorzów).
• 1921
  • 20 marca – na terenie Śląska, w tym także Chorzowa odbywa się plebiscyt, w którym pytano Ślązaków o chęć przynależności do Polski lub do Niemiec.
  • 24 kwietnia – ogłoszenie wyników plebiscytu; za przynależnością do Polski opowiedziało się 40,4%, a za przynależnością do Niemiec 59,5% uprawnionych do głosowania, natomiast w samej Królewskiej Hucie niecałe 75% głosów padło za przynależnością do Niemiec, podobnie jak w pobliskim Bytomiu-mieście, w tym ponad 11% tzw. emigrantów niemieckich (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu; wniosek o prawo głosu dla emigrantów złożyła strona Polska, ale w praktyce znaczna większość z nich głosowała za przynależnością do Niemiec). Natomiast w okolicznej gminie Chorzowie – 52% głosowało za przynależnością do Niemiec; w gminach wchodzących w skład powiatu Bytom – 59% głosujących optowało za przynależnością do Polski. Ostatecznie w 1922 roku Królewska Huta oraz okoliczne wsie zostały przyznane Polsce.
• 1922
  • 23 czerwca – uroczystości przyłączenia Chorzowa do Polski.
  • założenie niemieckiego teatru.
• 1922-1930 – częściowa emigracja proniemieckiej ludności (w tym także miejscowych Ślazaków-Żydów Królewskiej Huty do niemieckiej części Górnego Śląska, m.in. do Bytomia (dla przesiedleńców z Królewskiej Huty powstała tam wielka dzielnica północna z kościołem pw. św. Barbary jako pamiątką królewskohuckiej parafii św. Barbary), oraz imigracja propolskiej ludności z zachodniej części Górnego Śląska m.in. do Królewskiej Huty; w całym okresie międzywojennym imigracja ludności polskiej z reszty Polski; również: imigracja ludności żydowskiej z Polski, a po 1933 także z Niemiec.
• 1923 – (też medialnie)glośny wewnętrzny konflikt i rozłam w gminie żydowskiej w związku z postępującą dominacją przyjezdnych Żydów (głównie z eks-Galicji), konsekwencja: opuszczenie miasta przez sporą grupę członków gminy, w tym prawie wszystkich dotychczasowych prominentów.
• 1924 – zmiana nazwy Verein für Rasenspiele (VfR) Königshütte na Amatorski Klub Sportowy (AKS) Królewska Huta.
• 1926 – genewski proces (Chorzow factory case) w sprawie odszkodowań za Stickstoffwerke/Azoty (decyzja na niekorzyść Polski: wysokie odszkodowanie dla niemieckiego konsorcjum).
• 2 października 1927 – uroczyste otwarcie stadionu miejskiego (AKS).
• 1932 – otwarcie prywatnego niemieckiego gimnazjum im. Eichendorffa (Eichendorffschule)Obecnie w budynku tym mieści sie Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego.
• 1934
  • 1 lipca uchwałą Sejmu Śląskiego, ze względów praktycznych (urbanistycznych i demograficznych) oraz polonizacji nazw, do miasta Królewska Huta (dziś dzielnice: Centrum, Klimzowiec i Chorzów II) została przyłączona wieś Chorzów (dziś Chorzów Stary) wraz z Maciejkowicami (przyłączonymi do wsi Chorzów w 1930 r.) oraz gmina Nowe Hajduki (obszar dzisiejszych ul.: przedłużonej Wolności, Omańkowskiej, Nomiarki, 75. Pułku Piechoty, Żołnierzy Września, Gwareckiej, Wandy itd.). W wyniku tych przemian nowemu organizmowi miejskiemu nadano nazwę Chorzów; zmiana herbu miasta (dzisiejsza forma).
  • 9 września poświęcenie kościoła św. Antoniego.
• 1935 – napad polskich bojówek na spotkaniu Górnośląskiego Związku Niemieckich Rolników w hotelu Hrabia Reden (wiele osób rannych), ataki na aktorów i gości teatru niemieckiego – polityczne tło: koniec 15-letniej niemiecko-polskiej umowy o ochronie mniejszości (umowa wygasała dopiero w 1937 r.).
• 1936 – aresztowanie przyjezdnego komunisty Władysława Gomułki (wiezienie m.in. w Katowicach).
• 1936 - huta Królewska Huta zostaje przemianowana na Hute Pilsudskiego, podobnie jak Rynek przed Ratuszem.
• 1939
  • 1 kwietnia – włączenie do Chorzowa Wielkich Hajduk (dziś Chorzów Batory).
  • 18 lipca – zniszczenie pomnika hrabiego Redena.
  • sierpień – kradzież z koszar polskich mundurów, użytych później w sfingowanym napadzie na radiostację gliwicką.
  • 1 września – wycofanie się polskiej administracji oraz wojska (łącznie z uprowadzeniem 60 niemieckich mieszkańców miasta jako zakładników, do Mysłowic).
  • 3 września – wkroczenie oddziałów niemieckich oraz wcielenie miasta do III Rzeszy (bez walk), po czym wprowadzenie niemieckiej administracji (łącznie z aresztowaniem 19 polskich mieszkańców miasta jako zakładników).
  • 5 września – Chorzów otrzymuje znów nazwę Königshütte (Królewska Huta).
• 1939-1945 – II wojna światowa – okres administracji niemieckiej. Mieszkańcy Königshütte w różnych mundurach (w niemieckich głównie od 1942), na różnych frontach, w różnych niewolach, obozach, łagrach; wielkie ubytki ludności męskiej; rasistowska segregacja ludności, wywózka Żydów do gett i obozów, spalenie synagogi; urzędowe naciski na mieszkańców aby składali podania o wpis na Volkslistę. Urzędowe zmiany imion i nazwisk na niemieckie, represje wobec Ślązaków i Polaków odmawiających wpisu na Volkslistę.
• 1941 – słynna wizyta i przemowa ministra Wilhelma Fricka w hutach Königshütte i Bismarckhütte.
• 1942 – utworzenie jednego z sieci obozów koncentracyjnych administrowanych przez Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle przeznaczonych dla Polaków na Śląsku – Polenlager – Polenlager Königshütte
• 7 lipca 1942 – ponowne odsłonięcie odbudowanego pomnika hrabiego von Redena.
• 1945
  • deportacja więźniów i robotników przymusowych na zachód, częściowo w formie morderczego marszu pieszo (tzw. „Todesmarsch”).
  • w ostatnich dniach (??): wielki wiec (z udziałem robotników i uczniów) na stadionie Ruchu, główny punkt programu: przemowa 'motywacyjna' gauleitera Brachta (tzw. Durchhalterede).
  • wkroczenie oddziałów radzieckich oraz ponowne przyłączenie miasta do Polski (bez walk); problemy z zaopatrzeniem miasta w żywność.
  • instalacja radzieckiej baterii dział artylerii przeciwpowietrznej na stadionie Ruchu
  • podpalenie magazynu niemieckich mundurów itp. w kinie na ul. Wolności i kilkudniowy pożar.
  • ponowne zniszczenie w niewyjaśnionych okolicznościach pomnika hrabiego Redena.
  • przymusowe wysiedlenia urzędowo uznanych za Niemców mieszkańców miasta.
  • masowa imigracja ludności polskiej (tzw. napływowej).
  • masowe wyrzucanie mieszkańców z mieszkań (konfiskata) i z pracy.
  • mieszkańcy Chorzowa w polskich obozach (między innymi w Obozie Zgoda).
  • wywózki górników-autochtonów do ZSRR (np. Workuta, Donieck).
• 1945-1946 – tzw. rehabilitacja mieszkańców którzy wpisani byli na niemiecką listę narodowościowa (Volkslista), często nie całkiem dobrowolna (łącznie ze przymusową zmianą imion i pisowni nazwisk).
• 1950 – rehabilitacja, z urzędu, mieszkańców którzy w czasie wojny mieli nadaną volkslistę, a nie zostali zrehabilitowani w inny sposób.
• 1951 – rozpoczęcie długotrwałej budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku
• 1954 – 82 ofiary (wg danych oficjalnych) wśród górników pracujących w kopalni Barbara-Wyzwolenie (w wyniku pożaru wywołanego przez awarię systemu energetycznego).
• 1955 – od ok. 1955 stała emigracja, głównie do RFN i NRD.
• 1968 – polityczne zamieszki.
• 1971 – gwałtowne nasilenie emigracji mieszkańców miasta do RFN w wyniku „umowy o łączeniu rodzin”.
• 1972 – Fidel Castro w Chorzowie.
• 1978 – budowa estakady na chorzowskim rynku.
• 1981 – stan wojenny.
• 1982 – masowa emigracja na zachód w wyniku stanu wojennego i ogólnej sytuacji ekonomiczno-politycznej w Polsce.
• 1991 – uchwała Rady Miasta nadająca dzielnicom I-IV odpowiednio nazwy: Centrum, Chorzów II, Chorzów Stary i Chorzów Batory
• 1993 – zamknięcie KWK Prezydent.
• 1998 – reorganizacja Huty Kościuszko (Królewskiej).
• 2001 – ponowna erekcja pomnika hrabiego Redena w centrum miasta.
• 2005 – pierwsze rozmowy na temat planu połączenia Chorzowa z innymi miastami GOP.
• 2006 28 stycznia – na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich dochodzi do katastrofy budowlanej. W wyniku wad konstrukcyjnych oraz naporu grubej warstwy zalegającego śniegu zawaleniu ulega hala wystawowa o pow. ok. 1,5 ha. Pod jej gruzami zginęło 65 osób a ok. 190 odniosło obrażenia wymagające hospitalizacji.

Pochodzenie nazwy miasta

Chorzów – pochodzenie nazwy miasta jest do dzisiaj nieznane. Niektórzy zakładają pochodzenie tej nazwy od Zversov lub też Zuersov (do XVI w. w alfabecie łacińskim nie istniało rozróżnienie U i V, stosowano tylko półsamogłoskę V, odczytywaną jako samogłoska U lub spółgłoska V, różnica polega tylko na współczesnej transliteracji, podobnie W może być średniowieczną ligaturą VV lub transliterowane z V). Stanisław Rospond uważał iż mylnie kojarzy się wzmiankowaną w 1136 r. kopalnię srebra koło Bytomia Zversov z Chorzowem. Osada Zversov jest różnie rekonstruowana: Zwierszów, Zwierzów, Sierszów (jak Siersza) i podstawy należałoby szukać w prasłowiańskim sěrъ, od którego wywodzą się wyrazy siarka i szary.

Inna nazwa, od której ma pochodzić Chorzów, to Coccham lub Coccha. Ta nazwa z kolei pojawia się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego z 1198 roku, w którym nadał ziemię Stróżom Bożego Grobu (bożogrobcom). Wieś Chorza, czyli Chorzew, potem Chorzów (nazwa dzierżawcza), została zniszczona w 1241 r., przez Tatarów. Kolejną nazwą, jest Chareu (Charev). Ta nazwa pojawia się w dokumencie księcia Władysława opolskiego z 1258 roku. To pierwszy pewny dokument potwierdzający średniowieczną historię Chorzowa. Obok nazwy Chareu pojawia się jeszcze nazwa Belobreze (prawdopodobnie dzisiejszy Dąb – dzielnica Katowic). Ta nazwa pojawia się też obok Coccha w dokumencie z 1198 roku.

• w 1257 r. nazwa cytowana jest jako Charzew,
• w 1292 r. jako Charzow,
• w 1297 r. Chorevo
• w 1339 r. Chorzow

Nazwa Charzow na mapie z 1792 r.

W nazwie miejscowości a zamiast o powtarza się w dokumentach aż do XVIII wieku (w 1780 r. Charzow lub Chorzow). Stanisław Rospond domniemywa, że albo prasłowiańskie chvorъ= chory funkcjonowało w podwójnej postaci chor- || char-, czego przykładem może być, iż obok nazw osobowych Chorzela, Chorzęta występują również Charzyński, Charuba, albo zapisy Char- należałoby uznać za germanizacyjne, gdzie polskie o zastępowano a (Wartha = Bardo)

Jak wspomniano nazwa Chorzów może posiadać swój źródłosłów w podstawie „chory”, od której utworzono wiele dawnych nazw osobowych: Chorz, Chorzęta, Chorzel, Chorzela, porównaj nazwę miejscową: Chorzele, Charzewice, Chorzewice. Wtedy osada ta – Chorzów – mogła być miejscem, gdzie przebywało wielu chorych. Skojarzenie słów Chorzów. Pierwszą urzędową formą, udokumentowaną w 1257 roku, tego potocznego, hipotetycznego określenia osady Chorzev mogła być podobna w brzmieniu nazwa Chareu (Charev). Wybudowany w tej osadzie szpital przeniesiony został w 1299 r. do Bytomia. Stanisław Rospond zastanawiał się również, czy oprócz dominującego poglądu, imię Chorz nie mogło być po prostu zdrobnieniem od Zachariasza.

Inne nazwy związane z Chorzowem

• Królewska Huta (niem. Königshütte) – obok Starego Chorzowa założono osadę robotniczą, która w 1797 r. (pruski król Wilhelm III) otrzymała nazwę Królewska Huta (od 1791 r. kopalnia „Król”, późniejszy „Prezydent”, dzisiejsza Huta Kościuszko zwała się „Królewska” – a to ze względu na przynależność do majątku królewskiego).
• Hajduki (niem. Heiduk) – ta nazwa pochodzi prawdopodobnie od wrzosowiska (niemieckie Die Heide lub od hajduka (jak dawniej nazywano rozbójnika). Inna wersja: austriaccy (węgierscy/chorwaccy) żołnierze die Heyduken/Heiducken, którzy stacjonowali na tym terenie (przed przejęciem Śląska przez Prusy w 1742).

Demografia

Chorzów jest najstarszym demograficznie miastem w województwie śląskim. Więcej niż 65 lat ma 27% ludności (przy regionalnej średniej 19%), a poniżej 15 roku życia jest zaledwie 11% chorzowian.

Miasto ma dziś mniej mieszkańców niż przed wojną (w 1939, wg różnych źródeł, ludność miasta wynosiła 127–135 tys. mieszk.). W czasie wojny nastąpił ogromny, nie notowany nigdzie indziej na Górnym Śląsku ubytek mieszkańców – liczba ludności w 1945 roku była o blisko 30 tys. osób niższa niż w 1939 roku. Przyczyną tego były zbrodnie nazistów na Żydach i Polakach, a pod koniec wojny także ucieczka Niemców i części Ślązaków przed represjami ze strony Armii Czerwonej. Przez dwadzieścia lat liczba ludności rosła. Obniżyła się nieco przy wymianie gruntów z Katowicami, by ponownie rosnąć. Najwięcej ludności zamieszkiwało Chorzów w 1977 – 156 600 osób przy średniej gęstości zaludnienia prawie 4800 osób/km². Później liczba mieszkańców malała i nadal maleje. Ostatnio proces ten uległ zatrzymaniu. Obecnie Chorzów zamieszkuje 114 686 mieszkańców (w stosunku do 2006 roku jest to pierwszy przyrost ludności od 30 lat), ale wg prognoz GUSu już za 20 lat ludność miasta spadnie poniżej 100 000 mieszkańców. Mimo to, na najbliższe lata przewiduje się duży napływ ludzi z Katowic wraz z wieloma inwestycjami mieszkaniowymi w pobliżu WPKiW.

Bezrobocie w Chorzowie jest jednym z wyższych w województwie śląskim – bez pracy pozostaje 11,7% ludności. Jest to wskaźnik wyższy niż w średnia dla Polski o 0,6%, a dla województwa o 3%. Szczególnie źle wypada Chorzów w porównaniu z dwoma swoimi sąsiadami – Katowicami (2,8%) i Rudą Śląską (6%), natomiast bezrobocie jest niższe niż w Bytomiu (15,8%).

W dwudziestoleciu międzywojennym Chorzów (Królewska Huta) był najgęściej zaludnionym miastem w Polsce – średnia gęstość zaludnienia wynosiła ponad 12 tys. mieszkańców na kilometr kwadratowy.

• Wykres liczby ludności Chorzowa na przestrzeni ostatnich 140 lat

Największą populację Chorzów odnotował w 1977 r. – wg danych GUS 156 600 mieszkańców.

Gospodarka

Huta Kościuszko (Królewska) – 2005 r.

Przemysł

Historia miasta wiąże się ściśle z rozwojem przemysłu. Głównie górnictwa i hutnictwa, ale także energetyki, chemii. Dziś dawne filary przemysłu nie odgrywają już wiodącej roli, gdyż w wyniku przemian gospodarczych doszło do restrukturyzacji zakładów w pracy w wyniku czego zamknięto bądź połączono z innymi chorzowskie kopalnie, ograniczono także zakres działania hut stali. W hucie Kościuszko (Królewskiej) zamknięto wydziały wielkich pieców, stalownię, aglomerownię i koksownię. Huta Batory została natomiast sprywatyzowana i podzielona na kilka spółek. Do dziś działają Zakłady Azotowe (podobnie jak huta Batory sprywatyzowane), nowoczesna Elektrociepłownia ELCHO Chorzów (w miejsce Elektrowni Chorzów), Alstom Konstal (dawniej Konstal) specjalizujący się dzisiaj głównie w konstrukcjach taboru szynowego, Zakłady Chemiczne HAJDUKI. W wyniku ograniczenia roli przemysłu ciężkiego oraz zastosowaniu nowoczesnych technologii znacznie spadła emisja substancji szkodliwych dla atmosfery.

Handel

Od końca lat 80. zmieniła się całkowicie struktura handlu w całej Polsce – w tym także w Chorzowie. Ówczesne domy handlowe – dziś nazywane marketami – zostały w większości sprywatyzowane. Ścisłe centrum handlowe to deptak – ulica Wolności. W mieście znajduje się kilka sklepów dużych sieci handlowych, są to: hipermarket Carrefour w Centrum Handlowym AKS (CH AKS), Media Markt, dwa supermarkety Kaufland, trzy sklepy TESCO, supermarket E.Leclerc, market budowlany Castorama.

Przedsiębiorstwa

Poprzemysłową lukę w chorzowskiej gospodarce uzupełniają małe i średnie przedsiębiorstwa, głównie usługowe i handlowe.

Transport

Tramwaj 102Na, Mija chorzowski rynek (2006 r.)

Autobusowy

• Przez miasto przebiega wiele linii autobusowych o różnych relacjach. Większość z nich ma przystanki wokół Rynku. Do utrzymywania sieci lokalnych połączeń autobusowych wykorzystywane są różne drogi, łącznie z autostradą A4. Jeżdżą po niej autobusy ekspresowe relacji Katowice - Gliwice.
• Autobusy międzynarodowe odjeżdżają z przystanku przy Placu Powstańców Śląskich.

Kolejowy Początki kolei żelaznych w Chorzowie sięgają I połowy XIX wieku. Pierwsze pociągi pojawiły się jesienią 1846:

• 3 października 1846 oddano do użytku 63,8 km (w większości 2-torowy) odcinek linii kolejowej łączący Katowice, Chorzów i Kędzierzyn Koźle. W listopadzie 1876 linię tę przedłużono o 220 km (częściowo 2-torowy) odcinek Kędzierzyn Koźle-Legnica.
• 27 października 1872 uruchomiono 28 km 2-torowy odcinek linii kolejowej łączący Chorzów i Tarnowskie Góry. W okresie międzywojennym (lata 1926-1933) przedłużono ją o 277 km odcinek Kalety-Inowrocław.
• W latach 20. XX wieku rozbudowano istniejącą sieć połączeń kolejowych o 2 krótkie odcinki. W czerwcu 1924 oddano do użytku 4,8 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory-Ruda Kochłowice, a w grudniu 1929 uruchomiono 4,5 km 1-torowy odcinek Chorzów Batory-Katowice. Obydwa odcinki obsługują wyłącznie przewozy towarowe.

Obecnie funkcjonują stacje kolejowe:

• Chorzów Batory na trasie: Katowice-Gliwice
• Chorzów Miasto i Chorzów Stary na trasie: Katowice-Chorzów Batory-Bytom-Lubliniec

Istnieją dworce kolejowe: Chorzów Batory, Chorzów Miasto, Chorzów Stary

Lotniczy

• W pobliżu Chorzowa znajduje się Lotnisko w Pyrzowicach
• Na terenie Chorzowa (Węzłowiec) znajduje się lądowisko śmigłowców.

Rowerowy

• W roku 2009 Chorzów posiadał tylko 9 kilometrów tras rowerowych.
• Likwidacja Linii tramwajowej nr 12 otworzyła w roku 2010 szansę na rozbudowanie infrastruktury transportu rowerowego o kolejne dwa kilometry drogi wzdłuż ulicy Siemianowickiej.
• Sytuacja zmienia się powoli, a w mieście brak zespołu ds polityki rowerowej.

Samochodowy

północ-południe:

• ul. Stefana Batorego (Chorzów Batory), ul. J. Gałeczki, ul. gen. H. Dąbrowskiego

wschód-zachód:

• Autostrada A4 Kraków-Katowice-Wrocław (węzeł Batory)
• Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ) Katowice-Zabrze (docelowo) Gliwice,
• droga krajowa nr 79 Katowice–Bytom, odcinek tej drogi przebiega estakadą przez środek kilkadziesiąt metrów od Urzędu Miasta i przecinając Rynek
• ul. Armii Krajowej

Tramwajowy:

• Tramwaje jeżdżące po torach umiejscowionych na głównym deptaku miasta, ulicy Wolności, podawane są jako wzorcowy przykład koegzystancji ruchu pieszego i tramwajowego i uspokojenia ruchu.
• Przez blisko sto lat Chorzów stanowił skrzyżowanie szlaków komunikacji tramwajowej Bytom - Katowice i Ruda Śląska - Siemianowice. Po zlikwidowaniu linii tramwajowej numer 12, Chorzów utracił połączenie tramwajowe ze Świętochłowicami. Jednocześnie połączenie pomiędzy Skwerem Przy Pomniku Redenana, a Chorzowem Starym (domem dziecka, Starochorzowskim Domem Kultury, domem pomocy społecznej i ogródkami działkowymi na Węzłowcu zaczęło być obsługiwane przez autobusy co nie mogło pozostać bez wpływu na jakość powietrza w tych miejscach.
• Do niedawna funkcjonowała zajezdnia tramwajowa Chorzów Batory (dziś warsztat naprawczy).

Służba zdrowia

Szpitale

Publiczne

• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Zespół Szpitali Miejskich,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Chorzowskie Centrum Pediatrii i Onkologii im. dr. E. Hankego,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Szpital Specjalistyczny (szpital zakaźny).

Niepubliczne

• Szpital im. Ignacego Mościckiego Lecznica Dzieci i Dorosłych
• Prywatny Szpital Okulistyczny – Weiss Klinik
• Śląskie Centrum Urologii UROVITA

Oświata

IV LO im. Skłodowskiej-Curie

• Górnośląska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości im. Karola Goduli
• Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy w Chorzowie
• Uniwersytet Śląski, jednostka dydaktyczna – Szkoła Zarządzania.
• Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna
• Śląska Wyższa Szkoła Informatyczno-Medyczna
• I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego
• II Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Ligonia
• III Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Batorego
• IV Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie
• ZSTiO nr 1 im Wojciecha Korfantego
• ZSTiO nr 2 im Mariana Batko
• ZSTiO nr 3
• ZSTiO nr 4 im Jędrzeja Śniadeckiego
• ZSE im. Oskara Langego
• ZSB im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Centrum Kształcenia Ustawicznego Ekonomistów im. Ludwika Krzywickiego
• Zespół Szkół Gastronomiczno-Usługowych im. Marii Dąbrowskiej
• Zespół Szkół Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Katowickiej im. Kardynała Prymasa Augusta Hlonda
• Państwowa Szkoła Muzyczna im. Grzegorza Fitelberga
• ZSO nr 2 im Miłośników Ziemi Śląskiej
• Górnośląski Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Liczne szkoły podstawowe i przedszkola

Kultura, zabytki i atrakcje turystyczne

Planetarium Śląskie

Fragment Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku

Kościół pw. św. Józefa

Wieża szybowa Szybu Prezydent

Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku

• Stadion Śląski – stadion reprezentacji Polski
• Planetarium Śląskie z 1955 roku – największe i najbardziej znane obserwatorium astronomiczne w Polsce
• Górnośląski Park Etnograficzny – skansen prezentujący blisko 70 zabytkowych drewnianych obiektów architektury wiejskiej i małomiasteczkowej
• Śląski Ogród Zoologiczny
• Śląskie Wesołe Miasteczko – największy stały lunapark w Polsce
  • Brama do Wesołego Miasteczka z 1959 roku
• Kąpielisko „FALA” – Jedyne nie kryte kąpielisko w mieście. Jego nazwa wzięła się od atrakcji jaką jest sztucznie wytwarzana fala na jednym z basenów. Cały kompleks składa się z 7 basenów.
• Kolejka wąskotorowa
• Rosarium
• rzeźba Żyrafy
• Galeria Rzeźby Śląskiej
• Hala wystawowa „Kapelusz” z 1968 roku
• restauracja Przystań w stylu socrealistycznym
• korty tenisowe
• kilka restauracji
• „Taneczny Krąg” – duża altana wraz z otaczającym ją placem na którym w okresie letnim odbywają się imprezy folklorystyczne

Do 2006 r. dużą atrakcją była Kolejka linowa „ELKA” – najdłuższa, a zarazem jedyna w Europie nizinna kolejka linowa. Jej trasa okrążała cały park. Ze względu na zły stan techniczny została zamknięta w 2007 r., a w 2008 r. podjęto decyzję o jej likwidacji.

Zabytki

Miasto Chorzów chociaż jest stosunkowo młodym miastem (prawa miejskie otrzymał jako Królewska Huta w 1868 roku), to jednak może się poszczycić wieloma zabytkami, na swój sposób unikatowymi.

• Teatr Rozrywki – zabytkowy, bogato zdobiony budynek dawnego hotelu Graf Reden. Jego charakterystyczną częścią jest wieża.
• Kościół św. Wawrzyńca na Górze Wyzwolenia (Górze Redena) – XVI-wieczny drewniany kościółek wzniesiony w Knurowie. Do Chorzowa został przeniesiony w 1935 roku.
• Kościół im. Elżbiety – kościół ewangelicki, najstarszy kościół na terenie Królewskiej Huty (budowę rozpoczęto w 1840 a poświęcony został 4 lata później).
• Kościół św. Antoniego – modernistyczny z lat 1930-1934
• Kościół św. Barbary – najstarszy kościół katolicki w Królewskiej Hucie. Powstał w II poł. XVIII wieku, w okresie wielkich przemian gospodarczych na Górnym Śląsku.
• Kościół św. Marii Magdaleny – Kościół najstarszej chorzowskiej parafii. Obecny został wzniesiony w XIX wieku po spłonięciu poprzedniego (wzniesionego jeszcze przez bożogrobców).
• Gmach Urzędu Pocztowego przy ul. Pocztowej – XIX-wieczny bogato zdobiony neogotycki budynek, będący wizytówką miasta.
• Dawny ratusz Wielkich Hajduk w Chorzowie Batorym
• Dawny ratusz gminny Chorzowa w Chorzowie Starym
• Plac św. Jana, oraz ul. Bożogrobców w Chorzowie Starym – najstarsza część Chorzowa, miejsce historyczne, które do XVIII wieku, czyli początków rozwoju gospodarczego było najważniejszym punktem Chorzowa. Dziś znajduje się tam kościół św. Marii Magdaleny, oraz pozostałości dawnej zabudowy wiejskiej (na placu św. Jana).
• Kościół im. ks. Marcina Lutra – kościół ewangelicki pod który kamień węgielny został położony 21 marca 1897 r. a poświęcenia dokonano 10 listopada 1898 r. w dniu urodzin ks. dra M. Lutra.
• Kościół Wniebowzięcia NMP w Chorzowie Batorym (daw. Kościół parafialny w Wielkich Hajdukach)
• Kościół św. Józefa, oraz otaczająca go kolonia Pnioki w Chorzowie Drugim
• Budynek IV LO im. M. Skłodowskiej-Curie przy ul. gen. H. Dąbrowskiego – secesyjny budynek dawnego gimnazjum żeńskiego (Cäcilien-Gymnasium).
• Rzeźba Chłopiec z łabędziem autorstwa Theodora Erdmanna Kalidego, znajdująca się przy placu Matejki.
• Gmach Straży Pożarnej w Chorzowie Drugim
• Dawna zabudowa Zakładów Mięsnych (Städtisches Schlachthaus)
• Wieża szybowa Szybu Prezydent w Chorzowie Starym
• Szyb Elżbieta w Chorzowie Starym
• Brama Cmentarna na ulicy M. Drzymały
• Gmach ZUS-u, przy ul. gen. H. Dąbrowskiego

Mówiąc o zabytkach nie sposób nie wspomnieć o ratuszu chorzowskim (daw. Królewskiej Huty), oraz Hali Targowej (ob. palarnia kawy POSTI). Obydwie budowle utraciły wiele ze swojej świetności. Ratusz został przebudowany w latach 20. XX wieku ze względu na małą funkcjonalność (za mało pomieszczeń), w wyniku czego utracił swój niepowtarzalny charakter. Natomiast hala targowa została z niewiadomych przyczyn przebudowana w latach 70. XX wieku, i obecnie nie jest już chlubą miasta.

Przyroda

Akweny Amelung po rewitalizacji

Chorzów posiada także atrakcje przyrodnicze, oprócz Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku należą do nich:

• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Uroczysko Buczyna"
• Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Żabie Doły na granicy Maciejkowic, bytomskiej dzielnicy Rozbark i Piekar Śląskich
• zespół akwenów Amelung w Chorzowie Drugim.

Kultura

Teatr Rozrywki

Instytucje kulturalne:

• • Chorzowskie Centrum Kultury
  • Miejska Biblioteka Publiczna
  • MDK Batory
  • Dworzec Kolejowy Centrum
  • MDK przy ul. Lompy
  • Kino Panorama
  • Teatr Rozrywki
  • Miejska Galeria Sztuki MM
  • Starochorzowski Dom Kultury jest obecnie oddz. ChCK
  • Muzeum Miejskie
  • Fontanna w Parku Hutników
  • Budynek Ratusza
  • Odrestaurowana ulica Wolności (główny deptak miasta)
  • Park Róż
  • Uroczysko Buczyna
  • Rezerwat przyrody Antonowiec-Żabie Doły
  • Zespół stawów Amelung
  • Lekki Teatr Przenośny

Rozrywka

Lista cyklicznych imprez masowych i kulturalnych odbywających się w Chorzowie:

• Święto Miasta – Obchody święta miasta odbywają się zawsze na początku czerwca, są związane z rocznicą przybycia Bożogrobców do Chorzowa. Cała uroczystość zaczyna się uroczystym korowodem który maszeruje spod kościoła św. Jadwigi na stadion miejski przy ul. Lompy. W korowodzie idą uczniowie chorzowskich szkół, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i sekcji sportowych. Następnym punktem programu są występy artystyczne na specjalnie przygotowanej estradzie na stadionie miejskim.
• Festiwal Piwa – odbywa się co roku we wrześniu na polach marsowych w parku kultury.
• Rozdanie nagród Prezydenta Miasta w dziedzinie kultury – odbywa się co roku w październiku w Teatrze Rozrywki.
• Obchody Święta Niepodległości oraz Konstytucji 3 maja – odbywają się zawsze 11 listopada i 3 maja. Rozpoczyna je uroczysta msza św. w kościele św. Barbary, po czym zebrani maszerują pod pomnik Powstańca Śląskiego, gdzie składane są kwiaty. W uroczystościach biorą udział władze miasta, chorzowskie szkoły, oraz przedstawiciele organizacji młodzieżowych i społecznych.
• Śląskie Gody – regionalna impreza folklorystyczna
• Chorzowska Biesiada Rocznicowa – coroczna biesiada organizowana przez Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu.
• Bluestracje – festiwal bluesowy organizowany przez MDK Batory
• If summer ends festival – festiwal muzyki alternatywnej organizowany przez MDK Batory
• Festiwal Rock bez igły – festiwal przeciw narkomanii organizowany przez chorzowską filię Wyższej Szkoły Bankowej.
• Reggae Rap Festival – festiwal muzyki rap oraz reggae, występuje tam 6 grup/artystów wyłonionych spośród Reggae Rap Ligi, a także znani wykonawcy tychże gatunków, min. Molesta Ewenement, Tewu, DonGuralesko, O.S.T.R., Jamal, Natural Dread Killaz
• Chorzowski Teatr Ogrodowy – organizowany w sierpniu przegląd teatralny na terenach dawnej kopalni Prezydent, w Magazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodka Sztygarka.
• Port Poetycki - impreza kulturalna zrzeszająca w swoim kręgu poetów, muzyków i artystów plasyków, odbywająca się w czerwcu, na terenach dawnej kopalni Prezydent, w Magazynie Ciekłego Powietrza chorzowskiego ośrodka Sztygarka.
• Festiwal Muzyczny im. Ryśka Riedla Ku Przestrodze – festiwal muzyczny odbywający się od 1999 r. Organizowany przez Adama Antosiewicza. Od 2009. festiwal odbywa się na terenie Pól Marsowych w WPKiW.
• Plenerowy festiwal muzyki klubowej ''Silesia in Love'' odbywający się w WPKiW

Prasa lokalna

• „Chorzowianin” – tygodnik mieszkańców miasta
• „Goniec Górnośląski” – tygodnik
• „Hajduczanin” – miesięcznik
• „Kronika Chorzowska” – rocznik

Sport

Okres przed I wojną światową

Najstarsza wzmianka pojawia się 10 lipca 1862 r. jako data założenia pierwszego klubu gimnastycznego zwanego później Männerturnverein Königshütte – MTV (Męski Klub Gimnastyczny). Współzałożycielem klubu był mistrz maszyn hutniczych pan Angele, a pierwszym prezesem został mistrz cieślarski pan Carlitzek. Początkowo klub korzystał z sali hotelu Wandel przy ul. Katowickiej aby 13 lipca 1895 r. przenieść się do własnego, nowo wybudowanego ośrodka przy ul. Parkowej, który prócz kompleksu halowego posiadał jeszcze stadion piłkarsko-lekkoatletyczny.

22 sierpnia 1875 r. odbyły się w Królewskiej Hucie pierwsze górnośląskie pokazy gimnastyczne (Gauturnfest), w których uczestniczyło ponad 200 zawodników. W zarządzie klubu zasiadali wtedy fabrykant Paul Sonsalla i skarbnik Czajor.

W 1891 r. nauczyciel Alker rozpoczął w szkole nr VII, położonej w dzielnicy robotniczej codzienne ćwiczenia ze swoimi uczniami.

Z biegiem czasu coraz więcej nauczycieli i szkół wprowadzało ćwiczenia, gimnastykę i gry w szkołach w czasie i po zajęciach. Pierwszy burmistrz Królewskiej Huty, Stolle i kuratorium popierali rozwój sportu zarówno ideowo jak i finansowo. Tak burzliwy rozwój sportu doprowadził w 1901 roku do utworzenia pierwszego klubu, który nazwano Spielvereinigung 1901 Königshütte z „sekcjami”: fistball, tamburello, baseball i turystyką wędrowną. Klubem kierował nauczyciel Pompa. Przed 1912 r. doszła sekcja piłki nożnej, która jednak nie miała własnego boiska i dlatego klub połączył się w 1923 r. z SC 08 Königshütte i przyjął nazwę Zjednoczeni Przyjaciele Sportu.

SC 08 Königshütte został założony w 1908 r. przez braci Opitz z Królewskiej Huty oraz piłkarzy Kleinera i Borna z Katowic. Klub ten wstąpił bezpośrednio po swoim założeniu do Południowo-Wschodniego Niemieckiego Związku Piłki Nożnej.

Innym, zasłużonym królewskohuckim klubem jest założony w 1910 r. VfR Königshütte, późniejszy AKS.

W tym okresie drużyny piłkarskie nie odnosiły większych sukcesów; górnośląscy konkurenci, głównie ci z Katowic byli zbyt silni.

I wojna światowa

W tym okresie rozgrywki sportowe były bardzo ograniczone ze wzgl. na działania wojenne.

Okres międzywojenny

Przed i po włączeniu wschodniej części Górnego Śląska łącznie z miastem Królewska Huta w 1922 do Polski miejscowe kluby początkowo kontynuowały swoja działalność uczestnicząc dalej w rozgrywkach niemieckich. 7 sierpnia 1922 r. w Katowicach założony został niemiecki Wojewódzki Związek Piłki Nożnej (Wojewodschaft Fußballverband). Do 143 członków założycieli należeli m.in. królewskohuckie Verein für Rasenspiele (VfR) i Spielvereinigung 01 oraz Bismarckhütter Ballspiel Club Hajduki Wielkie.

W późniejszym okresie niemieckie kluby, często o dużych tradycjach i osiągnięciach zostały zmuszone do samorozwiązania, łaczenia się lub były wchłaniane przez polskie kluby albo wstępowania do polskiego związku na dyskryminujących, polonizujących warunkach takich jak zmiana tradycyjnej niemieckiej nazwy, usunięcie niemiecko-śląskiego zarządu itp. aby mogły dołączyć do polskich rozgrywek.

W ten sposób VfR przemianowano na Amatorski Klub Sportowy (AKS), Spielvereinigung 1901 na Zjednoczeni Przyjaciele Sportu, a Bismarckhütter Ballspiel Club (BBC) połączył się7 stycznia 1923 z Ruchem przyjmując nazwę Ruch BBC Hajduki Wielkie.

Równocześnie powstawały niemieckie kluby sportowe wywodzące się z ruchu katolickiej młodzieży niemieckiej zwane Jugendkraft oraz nowe polskie takie jak KS Śląsk, KS Kresy, KS Polonia czy klub wojska polskiego, 75 Pułk Piechoty (75 pp).

W latach 1926-1927 został zbudowany na Górze Redena nowy stadion (miejski), którego uroczyste otwarcie nastąpiło 2 października 1927 r. w obecności polskiego prezydenta Ignacego Mościckiego. W skład stadionu wchodziły: boisko do piłki nożnej z bieżnią (400m x 6m) i trybuną (8000-10000 miejsc), małe boisko (70m x 50m), budynek klubowy, plaża, WC, hala pływacka, dwa baseny (50 m x 30 m i 40 m x 30 m) z trampoliną, korty tenisowe, boisko do krykieta, plac do musztry oraz natryski i szatnie.

6 stycznia 1928 r. został założony w Królewskiej Hucie nowy wielosekcyjny klub pod nazwą KS Stadion z następującymi sekcjami: piłką nożną, lekkoatletyką, pływacką i tenisa ziemnego.

Istniał też jedyny niemiecki klub tenisowy – Lawn-Tennis-Club (LTC) we wschodniej części Górnego Sląska.

Stan dzisiejszy

Głównie ze względu na Stadion Śląski (stan na 2009) – największy stadion w Polsce, oficjalnie nazwany stadionem narodowym, na którym odbywają się mecze reprezentacji narodowej czy koncerty sławnych grup muzycznych. Kolejnym ośrodkiem sportowym promującym Chorzów jest drużyna Ruchu Chorzów, która przez długie lata utrzymywała się w czołówce klubów piłkarskich w kraju, jeden z najbardziej zasłużonych klubów w historii polskiego futbolu.

Kluby sportowe

• AKS Chorzów – klub wielosekcyjny, najstarszy z istniejących klubów, główne sukcesy odnosił w piłce nożnej (mężczyzn), piłce ręcznej (kobiet i mężczyzn), lekkoatletyce i tenisie ziemnym. Już nie istnieje, a na bazie tego klubu wyodrębniły się 2 kluby: AKS WYZWOLENIE Chorzów (piłka nożna) oraz Towarzystwo Sportowe AKS Chorzów (lekka atletyka, piłka nożna, zapasy).
• Chorzowski Klub Kyokushin Karate
• Chorzowskie Centrum Sztuk i Sportów Walki
• Chorzowskie Towarzystwo Górskie „Koliba” – jedyna w mieście ściana wspinaczkowa
• Chorzowskie Towarzystwo Tenisowe
• Chorzowskie Towarzystwo Szachowe
• Clearex Chorzów – męski klub piłki 5-osobowej (futsal), Puchar Polski 2004, 2. miejsce w 1 lidze w sezonie 2003/2004
• DOSiR „SOKOLNIA” sportowa, gimnastyka sportowa i szermierka- akrobatyka
• KPR „RUCH” Chorzów – piłka ręczna kobiet
• KS Ruch Chorzów – Data założenia: 20 kwietnia 1920 – klub wielosekcyjny, głównie sukcesy odnosiły sekcje: piłki nożnej (czternastokrotny mistrz Polski, zdobywca Pucharu Polski w latach: 1951, 1974, 1996); żeńskiej piłki ręcznej (dziewięciokrotne mistrzynie Polski) i kolarstwa szosowego. Ruch Chorzów Spółka Akcyjna Klub Sportowy Ruch w Chorzowie – data założenia spółki (SSA/SA): 27 grudnia 2004
• KS Królewscy Chorzów – koszykówka
• KS „Stadion Śląski” Chorzów – szkółka piłkarska dla młodzieży działająca przy Stadionie Śląskim, założona w 1962 r.,
• KSP „Stal” Chorzów – klub sportowy pétanque
• MKS „Zantka” (piłka nożna) – szkółka piłkarska dla młodzieży
• MKS „Zryw” Chorzów – młodzieżowy klub piłki ręcznej chłopców
• Narciarski Klub Sportowy „Dynamit” Chorzów
• Parafialny Klub Sportowy „Józefka” – piłka nożna
• Starochorzowskie Centrum Sportu „Sokół” (dawny KS „Azoty”)– siatkówka kobiet, klub grający w I lidze polskiej piłki siatkowej kobiet obecnie Silesia Volley wspólnie z Mysłowicami
• UKS „Alba” Chorzów – męski klub koszykówki grający w 2 lidze

Żużel

Na Stadionie Śląskim czterokrotnie odbyły się finały Indywidualnych Mistrzostw Świata (w 1973 wygrał Jerzy Szczakiel). W latach 2002-2003 odbyły się tutaj dwie rundy Grand Prix Europy.

Infrastruktura sportowa

Obiekty sportowe w Chorzowie:

• bulodrom w Parku Śląskim
• Stadion Śląski
• Stadion KS Ruch Chorzów
• Hala Moris – nowoczesna hala sportowa
• Kompleks Sportowy Hajduki – w jego skład wchodzą hala sportowa, oraz basen.
• Miejski Zakład Kąpielowy
• Stadion Miejski przy ul. Lompy

Polityka

Partie i ugrupowania

Od początku lat 90. najwięcej miejsca na scenie politycznej zajmuje lokalne Stowarzyszenie „Wspólnie dla Chorzowa”. W wyborach samorządowych 1998 r. stowarzyszenie uzyskało 24 z 45 mandatów.

W 2002 r. Stowarzyszenie „Wspólnie dla Chorzowa” zawarło koalicję wyborczą z Ruchem Autonomii Śląska, lokalnymi kołami Związku Górnośląskiego i Stowarzyszeniem „Wyspa”. Najpoważniejszą siłą opozycyjną był Sojusz Lewicy Demokratycznej. W wyborach 2002 r. pojawił się nowy konkurent, tzw. Społeczna Odnowa Samorządowa.

W wyborach samorządowych 2002 r. frekwencja wyniosła 33,72% Następujące komitety wyborcze uzyskały mandaty w Radzie Miasta:

• Wspólny Chorzów (44,29% głosów) – 14 mandatów,
• SLD-UP (17,83%) – 5 mandatów,
• Platforma Prawa i Samorządności (PO-PiS, 14,78%) – 4 mandaty,
• SOS Chorzów (Społeczna Odnowa Samorządowa, 11,36%) – 2 mandaty

W 2006 r. wybory wygrała Koalicja Wspólny Chorzów zdobywając 13 z 25 mandatów, tym samym układ sił w Radzie uległ zmianie w stosunku do poprzedniej kadencji. Drugą siłę stanowi Platforma Obywatelska (6 mandatów), a dalej Prawo i Sprawiedliwość (4 mandaty) i SLD (2 mandaty). Mandatów radnych nie zdobyli przedstawiciele SOS Chorzów.

Samorząd

Chorzów jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Chorzów 25 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Andrzej Kotala.

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Po 20 latach sprawowania funkcji prezydenta miasta przez Marka Kopla na stanowisko to w wyborach samorzadowych 2010 został wybrany na Andrzej Kotala – kandydat komitetu wyborczego Platforma Obywatelska RP uzyskując 50,59% głosów przy frekfencji 27,3%. Różnica głosów wyniosła 281.

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Chorzowa:

• Termoli
• Ózd
• Zlín
• Iserlohn
• Creil
• Tarnopol

Wspólnoty religijne

Kościół pw. św. Barbary

Kościół Wniebowzięcia NMP - transept i wieża

Klasztor Franciszkanów w Chorzowie Klimzowcu, 2007

Kościół rzymskokatolicki

Najstarszą parafią katolicką na terenie Chorzowa jest parafia św. Marii Magdaleny (obecnie dzielnica Chorzów Stary). Powstała ona bezpośrednio po lokacji wsi (na pewno przed rokiem 1300), a do 1817 roku patronat nad nią sprawowali bożogrobcy z Miechowa.

Rozwój Królewskiej Huty wpłynął na erygowanie w roku 1852 parafii św. Barbary (obecnie dzielnica Chorzów II. Objęła ona: Górne i średnie Łagiewniki, Górne i Średnie Hajduki, Świętochłowice, Chropaczów, Lipiny, Szarlociniec, Pnioki i Wolę Erdmanna (Erdmanswille), należące dotąd do parafii Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu; przyłączono też przyhutnicze domy mieszkalne, należące do parafii św. Marii Magdaleny.

Wraz z rozwojem miasta rozwijała się także sieć parafialna. W roku 1889 z parafii św. Barbary wydzielono parafię św. Jadwigi, a z tej w 1908 r. parafię Wniebowzięcia NMP w Hajdukach. W tym czasie raz jeszcze podzielono parafię św. Barbary, tworząc w 1912 r. parafię św. Józefa. Następnie w 1940 r. powołano do istnienia parafię Najśw. Serca Pana Jezusa (z parafii Wniebowzięcia), a w dzielnicy Klimzowiec w 1942 – kurację św. Franciszka z Asyżu (z parafii św. Jadwigi; dekret potwierdzający istnienie parafii wydano w 1992 r.).

Odwilż gomułkowska ułatwiła powstanie 4 nowych parafii. W roku 1957 powstała parafia św. Antoniego (z parafii św. Jadwigi; wcześniej kuracja) i parafia św. Floriana (z parafii św. Barbary i św. Jadwigi), a w 1958 – parafia Ducha Św. (z parafii św. Jadwigi) oraz kuracja MB Nieustającej Pomocy i św. Rozalii w dzielnicy Maciejkowice (z parafii św. Marii Magdaleny i św. Michała Archanioła w Michałkowicach; dekret potwierdzający istnienie parafii wydano w 1984 r.).

Od roku 1964 prowadzono samodzielne duszpasterstwo przy kościele św. Wawrzyńca, gdzie ostatecznie w 1978 r. powołano parafię, wydzielając jej teren z parafii św. Antoniego i św. Marii Magdaleny. Ostatnia zmiana miała miejsce w 1983 r., gdy po wielu trudnościach z parafii Wniebowzięcia NMP wydzielono parafię Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza.

Na terenie Chorzowa działa zatem 13 parafii rzymskokatolickich:

Lp.	Wezwanie parafii	Szacunkowa liczba mieszkańców	Szacunkowa liczba katolików	Dekanat
1	św. Antoniego z Padwy	10 300	10 000	Chorzów
2	św. Barbary	9 491	9 438	Chorzów
3	Ducha Świętego	4 996	4 886	Chorzów
4	św. Floriana	10 000	9 600	Chorzów
5	św. Franciszka z Asyżu	8 005	7 000	Chorzów
6	św. Jadwigi Śląskiej	12 294	12 144	Chorzów
7	Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza	11 841	11 471	dekanat Świętochłowice
8	św. Józefa	10 915	10 500	Chorzów
9	św. Marii Magdaleny	5 255	5 210	Chorzów
10	MB Nieustającej Pomocy i św. Rozalii	1 398	1 380	Siemianowice Śl.
11	Najśw. Serca Pana Jezusa	7 450	7 400	Świętochłowice
12	św. Wawrzyńca	2 725	2 650	Chorzów
13	Wniebowzięcia NMP	12 050	11 900	Chorzów Batory

Warto dodać, że leżące na terenie Chorzowa ul. Chropaczowska, ul.Pokoju i część ul. 3 Maja należą do parafii Najśw. Serca Pana Jezusa w świętochłowickiej dzielnicy Piaśniki.

Kościoły ewangelickie

Działalność duszpasterską na terenie Chorzowa prowadzi parafia ewangelicka, należąca do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów i zbór Wolnych Chrześcijan, protestanckie wspólnoty o charakterze ewangelicznym.

Inne

• Świadkowie Jehowy – kilka zborów z własnym kompleksem Sal Królestwa, ul. Składowa 26
• Bractwo Kapłańskie Piusa X, Rynek 2

Osoby urodzone w Chorzowie

• Kurt Alder – profesor nauk chemicznych, laureat nagrody Nobla w dziedzinie chemii
• Henryk Alszer – piłkarz, olimpijczyk
• Emil Bednarek – zbrodniarz wojenny, kapo w KL Auschwitz, skazany na dożywocie w drugim procesie oświęcimskim
• Gerard Cieślik – były piłkarz reprezentacji Polski i Ruchu Chorzów, Honorowy Obywatel Miasta Chorzowa
• Barbara Fedyszak-Radziejowska – socjolog, członek kolegium IPN
• August Froehlich – ksiądz rzymskokatolicki, przeciwnik nazizmu, który za obronę polskich robotników przymusowych z Rathenow został zamęczony w obozie KL Dachau
• Oswald Kaduk ps. Teufel – zbrodniarz wojenny, podoficer SS i Rapportführer w KL Auschwitz. Skazany najpierw w NRD, a później w drugim procesie oświęcimskim na dożywocie za szczególne okrucieństwo i zbrodnie
• Theodor Erdmann Kalide – rzeźbiarz, projektant, mistrz sztuki odlewnictwa hutniczego (działający głównie w Gliwicach i Berlinie)
• Bogdan Kalus – aktor
• Violetta Kołakowska – aktorka, modelka
• Agnieszka Krukówna – aktorka
• Wojciech Kuczok – pisarz współczesny
• Andrzej Lampert – artysta, wokalista zespołu PIN
• Olgierd Łukaszewicz – aktor, były prezes ZASP. Znany głównie z ról filmowych Soli ziemi czarnej, Seksmisji, Magnata, Karola – który został Papieżem
• Walter Mixa – biskup polowy Bundeswehry i diecezji augsburskiej
• Helga Molander – aktorka, matka Hansa Eysencka
• Ludwik Mzyk SVD – błogosławiony i męczennik Kościoła katolickiego, polski werbista. Zamordowany przez nazistów w KL Posen.
• Antoni Piechniczek – były trener reprezentacji Polski w Piłce Nożnej
• Ryszard Riedel – wokalista zespołu Dżem
• Günther Rittau – kamerzysta (współpracownik reżysera Fritza Langa)
• Hanna Schygulla – aktorka
• Christian Skrzyposzek – pisarz
• Józef Słupina CM – Sługa Boży, ksiądz Zgromadzenia Misjonarzy. Zamordowany w KL Auschwitz, oczekuje na beatyfikację w procesie beatyfikacyjnym II grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej
• Jan Świerc SDB – Sługa Boży, salezjanin. Zamordowany w KL Auschwitz, oczekuje na beatyfikację w procesie beatyfikacyjnym II grupy polskich męczenników z okresu II wojny światowej
• Paul Szczurek – zbrodniarz wojenny, podoficer Wojska Polskiego, a następnie SS, strażnik w KL Auschwitz. Skazany w pierwszym procesie oświęcimskim na karę śmierci za zbrodnie
• Adam Taubitz – muzyk, kompozytor muzyki poważnej i jazzowej
• Gerhard Wagner – zbrodniarz nazistowski, Naczelny Lekarz III Rzeszy, odpowiedzialny za wprowadzenie Ustaw Norymberskich i mordy na niepełnosprawnych oraz Żydach
• Franz Wachsmann/Waxman – muzyk i kompozytor muzyki filmowej, laureat Oscara
• Friedrich Weißler – prawnik, przeciwnik nazizmu, działacz w Kościele Wyznającym, zamordowany w KL Sachsenhausen
• Aleksander Woźniak – kompozytor, tekściarz, producent muzyczny, członek zespołu PIN
• Wojciech Maziarski – dziennikarz, redaktor naczelny Newsweek Polska

Zobacz też

• ludność Chorzowa
• Śląsk
• Synagoga w Chorzowie
• Cmentarz żydowski w Chorzowie
• ulica 3 Maja w Chorzowie
• ulica Powstańców w Chorzowie
• ulica Siemianowicka w Chorzowie
• ulica Teodora Kalidego w Chorzowie
• ulica Wolności w Chorzowie
• osiedle Falklandy
• osiedle Ryszki
• Ruch Chorzów

Bibliografia

• A. Stasiak, Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego w latach 1869-1914, Arkady, 1962
• J. Kantyka (red.), Chorzów. Zarys rozwoju miasta, Śląsk, 1977
• J. Drabina, Historia Chorzowa od średniowiecza do 1868 roku, Chorzów, 1998
• J. Drabina, Historia Chorzowa od 1868 do 1945 roku, Chorzów, 1999
• J. Drabina, Historia Chorzowa 1257-2000, Muzeum w Chorzowie, Chorzów 2007, ISBN 978-83-921640-6-7.
• D. Sieradzka, Królewska Huta. Chorzów w latach 1868-1945. Szkice do portretu miasta, Chorzów, 2001
• M. Gałuszka, Chorzów wczoraj – Koenigshuette gestern
• R. Liczba, Chorzów A.D. 2000 – nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Chorzów 2000
• A. Pobog-Rytkowski, Historia miasta Królewskiej Huty, Królewska Huta, 1927
• M. Gałuszka, J. Kurek, Powstanie „wielkiego” Chorzowa, Chorzów 2004
• Paul Rother, Chronik der Stadt Königshütte Oberschlesien, wyd. Laumann Verlag, Dülmen, 1994, ISBN 3-87466-193-8.
• Bernhard Gröschel, Themen und Tendenzen in Schlagzeilen der „Kattowitzer Zeitung” und des „Oberschlesischen Kuriers” 1925-1939, Gebr. Mann Verlag Berlin, 1993, ISBN 3-7861-1719-5.
• R. Schmidt, Kleines Stadtbuch von Königshütte Oberschlesien, wyd. Verlag für Sozialpolitik, Wirtschaft und Statistik, P. Schmidt, Berlin
• H. Mohr, Geschichte der Stadt Königshütte in Oberschlesien: aus Urkunden und amtlichen Aktenstücken, wyd. Ploch, Königshütte, 1890

Linki zewnętrzne

• Miejski Serwis Internetowy
• Wirtualny spacer po Chorzowie
• Chorzowski Informator Kulturalny
• Historia Żydów w Chorzowie na portalu Wirtualny Sztetl